Opole, 18.10.2013 r.

PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA UBÓSTWU

Justyna Karbowska

Agnieszka Kowalczyk

II Bezpieczeństwo Wewnętrzne, gr. 1

Studia stacjonarne

1. WSTĘP

Jednym z zagrożeń, bezpośrednio związanym z bezpieczeństwem społecznym
i występujące powszechnie w Polsce, jest ubóstwo, bieda. Powoduje ono „dysfunkcję całych grup społecznych, które zaczynają egzystować na marginesie życia społecznego”. Te zagrożenie godzi bezpośrednio w sam naród, jego biologiczne i egzystencjalne podstawy istnienia, a co za tym idzie, stanowi niebezpieczeństwo dla bezpiecznego funkcjonowania państwa.

Kontrowersje wokół kwestii ubóstwa odnoszą się przede wszystkim do definicji samego pojęcia `ubóstwo', jego przyczyn, form przewidywania i metod zapobiegania. Zdefiniowanie ubóstwa nie należy do rzeczy łatwych, podobnie jak określenie wielu innych zjawisk społecznych. Jedno jest pewne - ubóstwo to zjawisko powszechne i niebezpieczne, poważny problem społeczny, na który należy szukać rozwiązania.

2. UBÓSTWO - POJĘCIA

• termin, który funkcjonuje w świadomości społecznej jako brak dostatecznych środków materialnych do życia, jako bieda, niedostatek.

• "stan poniżej pewnego zmiennego w czasie progu dochodowego lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu do jednostki, rodziny lub grupy społecznej" (T. Pilch,
  I. Lepalczyk, "Pedagogika społeczna")

• niemożność osiągnięcia minimalnego standardu życiowego (Bank Światowy)

• Badacze kwestii ubóstwa określają je w kategoriach absolutnych i względnych:

• Ubóstwo absolutne oznacza stan warunków bytowych, które uniemożliwiają lub
  w istotny sposób utrudniają realizację podstawowych funkcji życiowych. Ten rodzaj ubóstwa kojarzy się często z określeniem „przymieranie głodem”, czyli niezaspokojenie minimalnych potrzeb egzystencjalnych.

• Ubóstwo względne - związane jest z rozpiętością w poziomie życia. Chodzi o sytuację, gdy w jednym społeczeństwie istnieją obszary ogromnej biedy i obszary wielkiego bogactwa. Ci, którzy mają środki pozwalające na zaspokojenie podstawowych (i więcej niż podstawowe) potrzeb i tak są niezamożni w stosunku do bogatych osób; stanowią grupę osób względnie biednych. Oprócz nich istnieje też grupa ludzi absolutnie biednych, usytuowana poniżej minimum socjalnego - zaliczyć można do niej żebraków, eksmitowanych, bezdomnych, ludzi obciążonych trwale patologią, niezaradnych i bez oszczędności.

• Ze względu na pochodzenie i podłoże, ubóstwo dzieli się także na zawinione
  i niezawinione.

• Ubóstwo zawinione - jest udziałem m.in. ludzi z tzw. marginesu społecznego, czyli alkoholików, narkomanów, osoby, które nigdy nie pracowały, bo odznaczają się chroniczną niechęcią do pracy, itp.

• Z kolei na ubóstwo niezawinione cierpią takie osoby jak: emeryci, renciści, osoby z rodzin niepełnych, rolnicy. W dobie obecnych przemian gospodarczych do grupy tej dołączyła także rzesza bezrobotnych.

Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (IPISS) opracowuje dwa wskaźniki ubóstwa absolutnego - minimum egzystencji i minimum socjalne, będące modelami zaspokajania potrzeb bytowo-konsumpcyjnych na niskim poziomie, które mają postać koszyków dóbr
i usług konsumpcyjnych:

• MINIMUM EGZYSTENCJI wyznacza rozmiary skrajnego ubóstwa (dolną granicę)
  - to granica zaspokojenia najbardziej podstawowych potrzeb człowieka jak jedzenie, ubranie, dach nad głową. (nie uwzględniono transportu i łączności, kultury
  i wypoczynku)

• MINIMUM SOCJALNE to górna granica wyznaczająca sferę niedostatku (granica zbliżania się do ubóstwa i ostrzegająca o nim); to taki koszyk dóbr i usług, by rodzina określonego typu mogła zaspokoić potrzeby biologiczne, kulturalne i społeczne na poziomie uznanym za niezbędny.

Minimum socjalne uwzględnia potrzeby: bytowo-konsumpcyjne (wyżywienie, mieszkanie, odzież, higiena, ochrona zdrowia, transport, łączność), edukacyjne
i kulturalne (edukacja, wychowanie, kultura), rekreacyjno-wypoczynkowe (sport, wypoczynek, turystyka).

3. PRZYCZYNY I SKUTKI UBÓSTWA

Szukając przyczyn ubóstwa, zadajemy sobie pytanie- jaki wpływ na powstawanie tego problemu mają: polityka państwa, system społeczny i gospodarczy panujący w kraju oraz postawy ludzi wobec tej kwestii. W zasadzie trudno oddzielić od siebie przyczyny
i konsekwencje ubóstwa, gdyż zjawisko to ma charakter przyczynowo - skutkowy. Wzrost ilościowy i jakościowy tej patologii polega na wzajemnym oddziaływaniu na siebie przyczyn i skutków naprzemiennie.

Przyczyny ubóstwa:

• wielodzietność

• bezrobocie

• bezdomność

• niski poziom wykształcenia

• niewłaściwa i niewystarczająca ochrona socjalna

• nadmierne zadłużenie rodzin

• odrzucenie pozytywnego modelu rodziny, rozpad rodziny

• podeszły wiek będący przyczyną niskiej aktywności, a jednocześnie wspierany zbyt niską emeryturą;

Przyczyny ubóstwa wskazują jednocześnie na grupę osób zagrożonych tym problemem. GUS podaje, że ubóstwem zagrożone są głównie osoby i rodziny osób bezrobotnych. Ubóstwem najbardziej zagrożone są rodziny wielodzietne. Już przy więcej niż dwójce dzieci odsetek ubogich przekracza przeciętną. Wśród małżeństw posiadających co najmniej czworo dzieci na utrzymaniu około 34 proc. osób żyło w 2010 r. w sferze ubóstwa ustawowego i ok. 24 proc. w sferze ubóstwa skrajnego. Ubóstwem w Polsce zdecydowanie bardziej zagrożeni są mieszkańcy wsi niż miast.

Skutki ubóstwa:

• ograniczenie perspektywy życiowej dzieci

• zagrożenie bezpieczeństwa publicznego

• wzrost przestępczości

• konflikty między ludźmi

• nierówności w dostępie do systemu edukacji

• ograniczenia aktywności obywatelskiej i ekonomicznej

• ograniczenia w dostępie do opieki zdrowotnej

W ujęciu wojewódzkim - w 2012 r. stopa ubóstwa skrajnego przybierała wartości od ok. 4% do ok. 13%. Ubóstwem skrajnym w największym stopniu (powyżej 10%) zagrożeni byli mieszkańcy województw: warmińsko-mazurskiego, podlaskiego oraz świętokrzyskiego. Do województw w najmniejszym stopniu zagrożonych ubóstwem skrajnym zaliczały się województwa południowe: śląskie, opolskie, dolnośląskie oraz województwa: lubuskie
i mazowieckie (poniżej 5%).

4. PODMIOTY (INSTYTUCJE) UCZESTNICZĄCE W PRZECIWDZIAŁANIU UBÓSTWU:

• Państwowe podmioty ustawodawcze

• Prezydent, RM i podległe organy władzy

• Samorząd wojewódzki

• Samorząd powiatowy
  - Powiatowy Ośrodek Interwencji Kryzysowej

• Samorząd gminny
  - gminne lub miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej

• Organizacje pozarządowe

• Społeczeństwo - naturalne sieci wsparcia społecznego

• Media

5. WALKA Z UBÓSTWEM

Przede wszystkim trzeba uświadomić sobie fakt, iż walka ta jest bardzo trudna, za względu na złożone przyczyny i naturę ubóstwa. Problem związany z przeciwdziałaniem ubóstwu wymaga podejmowania różnorodnych działań, programów organizowanych
i prowadzonych przez różne podmioty.

Zgodnie z stanowiskiem Unii Europejskiej - należałoby zmienić świadomość
i nastawienie jednostek oraz społeczeństw poprzez nauczycieli, grupy nacisku społecznego
i środki masowego przekazu. Eksperci z UE sugerują odejście od zwalczania ubóstwa przez środki charytatywne i państwowe, a postawienie na społeczne rozwiązanie, rekomendacje pewnych zachowań konsumpcyjnych, wpływanie na gotowość do realizacji społecznej solidarności i sprawiedliwości.

Szczególnie powszechne i popularne stało się także ostatnio stanowisko, że walka
z ubóstwem powinna być wspierana działaniami oświaty. Szkoła podstawowa powinna stwarzać warunki socjalne do umacniania w dziecku dążenia do sukcesu i satysfakcjonującej pracy. Zaś kształcenie zawodowe i nauka ogólna powinny odgrywać fundamentalną rolę
w socjalizacji zawodowej i społecznej.

Dużą rolę przypisuje się także stwarzaniu warunków korzystnej komunikacji społecznej, co ułatwiłoby ludziom ubogim wyjście z ukrycia, z marginesu, korzystanie
z informacji i szeroki udział w życiu społecznym.

Poza tym podkreśla się także tzw. gwarancję dochodów, co - w obecnej sytuacji - jest chyba najtrudniejszym do realizacji postulatem. Zgodnie z tą ideą organizacje socjalne powinny zapewnić ubogim pomoc w drodze do „samodzielnego zorganizowania sobie życia
z pomocą państwa i społeczeństwa lokalnego”. Zaznacza się tutaj jednak, że działania te powinny być przeprowadzane w taki sposób, aby żyjący w ubóstwie nie odebrali ich jako zorganizowanej dobroczynności. W rzeczywistości polskiej ciężar walki z ubóstwem spoczywa głownie na samorządach terytorialnych. Te nie są jednak do końca gotowe do osiągnięcia tego celu. Mogą co najwyżej łagodzić przejawy najbardziej rażącego ubóstwa.

Polskie organizacje społeczne podzielają natomiast opinię ekspertów Unii Europejskiej, że w walce z ubóstwem przede wszystkim należy dążyć do przełamania izolacji środowisk ubogich od środowisk bardziej zasobnych i aktywnych.

Być może pomysłów na walkę z ubóstwem jest wiele, jednak ich realizacja wymaga dużych nakładów pracy, a przede wszystkim środków materialnych, o które we współczesnej rzeczywistości niestety bardzo trudno.

6. PRZYKŁADOWY PROGRAM WALKI Z UBÓSTWEM

„Program Walki z Ubóstwem na lata 2013 - 2015”

Program walki z ubóstwem na rok 2013

• Cele :

- Przeciwdziałanie ubóstwu .

- Podniesienie świadomości społeczeństwa na temat zjawiska ubóstwa.

- Uświadomienie ludzi ubogich o tym jakie przysługują im prawa.

- Zlikwidowanie negatywnego, stereotypowego wizerunku osób dotkniętych biedą.

- Nagłośnienie problemu ubóstwa i przejawów tego zjawiska.

- Zwiększenie obecności tematyki ubóstwa i wykluczenia społecznego w debacie publicznej

- Upowszechnienie informacji o wydarzeniach krajowych i międzynarodowych dotyczących walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym (np. Międzynarodowy Dzień Walki z Ubóstwem)

• Działania :

- Stworzenie Narodowego Programu Walki z Ubóstwem.

- Nagłośnienie problemu ubóstwa poprzez kampanie reklamowe w TV , ulotki, broszury informacyjne oraz plakaty.

- Konferencje ogólnopolskie poruszające temat ubóstwa, debaty, medialne reportaże.

- Rozpowszechnienie informacji o celach i instrumentach krajowej polityki walki z ubóstwem.

- Powstanie stron internetowych typu www.pajacyk.pl , które mogłyby zbierać środki na dokarmianie i wsparcie materialne dla osób dotkniętych ubóstwem.

- Propagowanie równości szans.

- Poradnictwo socjalne, świadczone na rzecz ubogiej jednostki.

Program walki z ubóstwem na rok 2014

• Cele:

- Integracja poprzez aktywizację społeczną oraz zawodową osób, które są zagrożone zjawiskiem ubóstwa.

- Rozwój wysokiej jakości usług społecznych

- Rozwój polityki rodzinnej oraz służby zdrowia

- Nastawienie polityki państwa na zajmowanie się zapobieganiem oraz wczesną interwencją w sytuacji ubóstwa

• Działania :

- Zreformowanie systemu opieki zdrowotnej i systemu opieki nad osobami starszymi

- Budowa schronisk dla osób bezdomnych oraz pozyskanie środków na walkę z bezdomnością i wykluczeniem mieszkaniowym.

- Inwestowanie w wysokiej jakości wczesną edukację i opiekę nad dzieckiem.

- Prowadzenie polityki na rzecz walki z przedwczesnym zakończeniem nauki szkolnej.

- Rozszerzenie polityki walki z dyskryminacją, ponieważ dla wielu osób i grup trudności i ubóstwo często są spowodowane ograniczeniem w dostępie do możliwości i praw, które posiadają inne grupy.

- Dokarmianie dzieci w szkołach.

Program walki z ubóstwem na rok 2015

• Cele:

- Stworzenie takich warunków aby praca i dochody z niej wzięły prymat nad zasiłkami

- Nasilenie działań ułatwiających podniesienie dochodów między innymi przy wykorzystaniu możliwości ośrodka pomocy społecznej, urzędu pracy oraz organizacji pozarządowych.

- Rozwijanie system różnorodnych świadczeń, które mogą, ale nie muszą doprowadzić do trwałej poprawy położenia poszczególnych kategorii ludzi.

• Działania:

- Umożliwienie dzieciom z rodzin ubogich zdobywanie edukacji w innym środowisku.

- Opracowanie systemu ulg podatkowych dla osób ubogich.

- Rozbudowanie systemu świadczeń na rzecz rodziny.

- zmniejszanie bezrobocia przez tworzenie nowych miejsc pracy i aktywizację zawodową ludzi ubogich

- aktywna polityka rynku pracy, umożliwiająca przejściową aktywizację bezrobotnych.

- Rehabilitacja społeczna oraz zawodowa osób niepełnosprawnych.

- Tworzenie oraz wspieranie Ośrodków Pomocy Społecznej

- Wdrażanie w życie programów dla rolników oraz programów aktywizacji osób bezdomnych

7. ZAKOŃCZENIE

Konkludując warto zauważyć, iż ubóstwo, wszelkie dysproporcje są stale obecne
w każdym społeczeństwie. Jedynie dobrze zorganizowany i rozwijający się system państwowy jest w stanie częściowo przeciwdziałać temu zjawisku.

Skrabacz A., Bezpieczeństwo społeczne. Podstawy teoretyczne i praktyczne, Warszawa 2012, s. 78

---