Przestępczość młodzieży.
Przestępczość-ogół przestępstw popełnionych w pewnym czasie na pewnym obszarze (w danym kraju) lub środowisku społ. przez określoną kategorię sprawców (np. nieletnich); p. jest groźnym zjawiskiem patologii społecznej, państwo prowadzi walkę z p. przy pomocy organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości poprzez odpowiednią politykę karną i właściwą organizację zakładów karnych, zwiększającą ich funkcję wychowawczą i resocjalizacyjną; p. jest przedmiotem badań naukowych w ramach: kryminologii, kryminalistyki, nauki prawa karnego, psychologii; badania rozmiarów p. opierają się na rejestracji przestępstw ujawnionych w postępowaniu przygotowawczym i osądzonych przez sądy, ścisłe ustalenie rozmiarów p. jest niemożliwe z uwagi na nie znaną liczbę przestępstw nie ujawnionych bądź nie zgłoszonych; proporcja między liczbą przestępstw osądzonych a liczbą przestępstw rzeczywiście popełnionych nazywana jest "ciemną liczbą".
Wśród wielu elementów determinujących przestępczość nieletnich wymienić należy takie jak:
chęć zdobycia pieniędzy lub innych korzyści materialnych
zaimponowanie innym
namowa kolegów lub dorosłych osób
chęć przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych
powielanie wzorców i zachowań, mających swoje źródło w domu rodzinnym, bądź lansowanych w środkach masowego przekazu, scen przemocy, okrucieństwa, agresji, gwałtu
poczucie bezkarności za wcześniejsze czyny oraz poszukiwanie akceptacji, nie mogących znaleźć oparcia i poczucia bezpieczeństwa wśród rodziców lub opiekunów.
Analizując problemy związane z przestępczością nieletnich, należy zwrócić uwagę na działania przestępcze w zorganizowanych grupach, często z udziałem dorosłych. Jest to zjawisko bardzo niepokojące, bowiem działalność przestępcza w grupach powoduje szybkie pogłębianie się procesu demoralizacji, a w związku z tym zmniejszanie szans na resocjalizację. Z tym też bardzo często wiąże się powrót do przestępstwa (recydywa).
Odrębnego zaakcentowania wymaga działalność przestępcza, której dopuszczają się coraz częściej dzieci przed ukończeniem 13 roku życia.
Obniżanie się granicy wieku nieletnich sprawców jest szczególnie niebezpiecznym zjawiskiem społecznym. Wymaga podjęcia natychmiastowych przedsięwzięć w zakresie prawa, wychowania i resocjalizacji w celu ograniczenia bądź zahamowania negatywnych zachowań dzieci. Należy podkreślić, że zjawisko to świadczy o braku odpowiedzialnej opieki w stosunku do małoletnich, o zaniedbaniach wychowawczych w rodzinie i w szkole, a także
o nie podejmowaniu we właściwym czasie odpowiednich środków zaradczych wobec małoletnich, przejawiających symptomy zdemoralizowania, bądź narażonych na demoralizację ze strony osób dorosłych.
Coraz większy niepokój budzi występowanie wśród dzieci i młodzieży zjawisk patologicznych takich jak:
alkoholizm
narkomania
prostytucja
ucieczka z domów rodzicielskich oraz placówek wychowawczo - opiekuńczych podległych resortowi edukacji
zakładów resocjalizacyjnych podległych resortowi sprawiedliwości
Do najczęściej spotykanych przejawów nieprzystosowania społecznego, mających bezpośredni wpływ na przestępczość nieletnich, zalicza się ucieczki z domów rodzicielskich oraz placówek opiekuńczo - wychowawczych MEN i zakładów resocjalizacyjnych MS. Ucieczki wyjątkowo sprzyjają dewiacyjnym zachowaniom dzieci i młodzieży.
Wielu uciekinierów nawiązało kontakt ze światem przestępczym rówieśników, a także zdeprawowanych osób dorosłych. Często pijąc alkohol uzależniało się od niego i innych środków chemicznych.
Zagrożeniem dla zdrowia oraz życia dzieci i młodzieży, a także przyczyną wielu negatywnych zachowań jest zjawisko narkomanii i alkoholizmu, które w większości przypadków mają swoją genezę w patologii rodziny. Nie można tutaj pominąć znaczenia takich czynników jak: ciekawość, naśladowanie dorosłych, zaburzenia natury osobowościowo - emocjonalnej itp.
Z uwagi na kryminogenny charakter, w zainteresowaniu policji pozostaje zjawisko prostytucji, także wśród nieletnich. Większość dziewcząt, podejrzewanych o uprawianie nierządu, stanowią uciekinierki z domów rodzicielskich, ośrodków szkolno wychowawczych. Głównym motywem uprawiania nierządu przez nieletnie dziewczęta jest chęć zdobycia środków materialnych. Zatrudniane są one w różnego rodzaju agencjach towarzyskich
i salonach masażu erotycznego. Zjawiskiem, wymagającym szczególnego zainteresowania jest trudnienie się dzieci prostytucją i sutenerstwem. Obserwuje się przypadki seksualnego wykorzystywania dzieci przez przyjezdnych cudzoziemców, zwłaszcza pochodzenia niemieckiego.
Wieloletnie krzywdzenie dzieci, niepowodzenia szkolne i wejście w konflikt
z otoczeniem bardzo często kończy się samobójstwem nieletnich.
Popełnianie czynów karalnych przez nieletniego, mimo stosunkowo dużych rozmiarów, znacznego stopnia dynamiki i wysokiego współczynnika, stanowi margines tego społecznego zjawiska jakim jest przestępczość w ogóle. Jest to margines, którego istnienie nie powinno być lekceważone ani też wyolbrzymiane. Obie tendencje występują w różnej postaci,
np. okresowego nasilenia publikacji prasowych, domagających się wobec nieletnich nadzwyczajnych środków represyjnych lub przeciwnie, wypowiadających się za zupełną liberalizacją. Jeżeli tendencje te są niewłaściwe, to może to stworzyć postawę do wysuwania błędnego wniosku, że w Polsce główne niebezpieczeństwo dla porządku prawnego stanowi młodzież przestępcza, a nie przestępczość ludzi dorosłych.
Na podstawie analizy okoliczności popełniania czynów karalnych przez nieletniego, zauważyć można, że stopień ich społecznego niebezpieczeństwa jest dużo mniejszy
w porównaniu z przestępstwami popełnianymi przez dorosłych. Reasumując powyższe, stwierdzić należy, że przyczyną popełniania przez nieletnich czynów karalnych są cztery wyodrębnione zespoły takie jak:
zespoły czynników dziedzicznych i wrodzonych
zespół wpływów zewnętrznych i środowiskowych
zmiany charakterologiczne spowodowane chorobami układu nerwowego
wpływ działania jednostki w kształtowaniu postawy społeczno moralnej.
Środki wychowawcze
Środki te można podzielić na trzy grupy.
Pierwsza to środki odpowiadające dodatkowym warunkom nakładanym na skazanego
w wypadku zawieszenia kary w kodeksie karnym. Można do niej zaliczyć zobowiązanie
do określonego zachowania oraz nadzór osoby lub organizacji poręczającej. Na szczególną uwagę zasługuje zobowiązanie nieletniego lub jego rodziców do naprawienia szkody wyrządzonej przez nieletniego.
Druga grupa środków wychowawczych odpowiada niektórym karom dodatkowym przewidzianym w kodeksie karnym, takim jak:
Przepadek rzeczy uzyskanej w związku z popełnieniem czynu karalnego
Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych
Trzecią grupę stanowią środki o charakterze wychowawczo - resocjalizacyjnym,
a mianowicie:
Skierowanie do kuratorskiego ośrodka pracy z młodzieżą
Umieszczenie w instytucji lub organizacji powołanej do przygotowania zawodowego lub rodzinie zastępczej
Ośrodek poprawczy
W ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich wobec nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego zamieszczono przepis o tym, że sąd rodzinny może orzec o umieszczeniu go w zakładzie poprawczym, jeśli przemawiają za tym taki okoliczności jak:
charakter czynu
gdy inne środki wychowawcze nie rokują resocjalizacji nieletniego
gdy inne środki wychowawcze okazały się nieskuteczne
Biorąc pod uwagę środki łagodzące orzeczenie o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym sąd może:
warunkowo zawiesić pobyt nieletniego w zakładzie poprawczym. Dotyczy
to nieletnich, których właściwości osobiste i warunki środowiskowe, a także okoliczności i charakter czynu, uzasadniaj± przypuszczenie, że pomimo nie wykonania środka poprawczego, cele wychowawcze zostaną osiągnięte
po upływie 6 miesięcy od umieszczenia w zakładzie warunkowo zwolnić nieletniego z zakładu, jeżeli postępy w jego wychowaniu pozwalają przypuszczać, że po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego i zasad współżycia społecznego
warunkowo odstąpić od wykonania orzeczenia, jeżeli po wydaniu orzeczenia,
a przed umieszczeniem nieletniego w zakładzie albo po upływie okresu odroczenia lub przerwy wykonania umieszczenia w zakładzie poprawczym,
w zachowaniu nieletniego nastąpiła istotna poprawa
dyrektor zakładu poprawczego może umieścić nieletniego poza zakładem, jeżeli wymagają tego względy szkoleniowe, lecznicze lub względy wychowawcze. Wychowanek może być umieszczony w instytucji państwowej lub u osób,
które gwarantują właściwe oddziaływanie wychowawcze albo skierowany
do uspołecznionego zakładu pracy w celu wykonywania pracy
Środki lecznicze
Sąd Rodzinny może zastosować środki lecznicze wobec nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego, w razie stwierdzenia u niego:
choroby psychicznej
niedorozwoju umysłowego
innego zakłócenia czynności psychicznych
nałogowego spożywania alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia
Ustawa przewiduje w tych przypadkach umieszczenie nieletniego:
§ w szpitalu psychiatrycznym
§ w innym odpowiednim zakładzie leczniczym
§ w zakładzie pomocy społecznej
§ w innej odpowiedniej placówce opiekuńczo - wychowawczej
Dwa pierwsze środki mają charakter ściśle leczniczy. Celem pozostałych jest nie tylko doprowadzenie do poprawy stanu zdrowia nieletniego, lecz przede wszystkim przystosowanie go do w miarę samodzielnego życia w społeczeństwie.
Zapobieganie przestępczości nieletnich
Przestępstwo jest zjawiskiem społecznym, wkraczającym masowo do współczesnego życia. Narusza ono wiele sfer i interesów społecznych ale i indywidualnych.
Dlatego przeciwdziałanie temu zjawisku nie może stanowić domeny wyłącznie organów ścigania. Brunon Hołyst uważa, że zapobieganie przestępczości jest sprawą całego społeczeństwa, wszystkich instytucji państwowych i wszystkich obywateli, chociaż zasadnicze czynności muszą spoczywać w rękach organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości.
Popełnianie czynów karalnych przez nieletnich stanowi wielki problem społeczny
i zajmuje ważne miejsce we współczesnej kryminologii. Bezspornym jest twierdzenie,
że przeciwdziałanie przestępczości nieletnich należy do istotnych zadań polityki społecznej państwa, systemu oświaty i wychowania, instytucji i organizacji społecznych, wymiaru sprawiedliwości oraz samych rodzin, częstokroć bezradnych wobec problemów, jakie stwarza im wychowanie dzieci. Powszechnie też uważa się, że profilaktyka jest znacznie skuteczniejszym środkiem eliminowania tych zjawisk niż działalność resocjalizacyjna, kiedy nieprzystosowanie społeczne jest już bardzo zaawansowane. Związek pomiędzy profilaktyką a resocjalizacją jest podobny do związku pomiędzy zapobieganiu chorobom, a uczeniem medycyny.
Przesunięcia akcentu działań resocjalizacyjnych na profilaktyczne następuje poprzez wzmożenie działalności opiekuńczo- wychowawczej, niesienie pomocy socjalnej i zdrowotnej dzieciom i ich rodzicom oraz odchodzenie w postępowaniu z młodzieżą wykolejoną
od działań represyjnych na rzecz oddziaływań wychowawczych i terapeutycznych.
Zapobieganie nieprzystosowaniu społecznemu przez organy ścigania realizuje się przez trzy podstawowe funkcje:
- rozpoznanie
- zapobieganie
- ściganie przestępczości
Funkcjonariusze policji, którzy zajmują się problematyką nieletnich, preferują rozpoznanie moralnego zagrożenia młodzieży i zapobiegania jego skutkom. Policja podejmuje różnego typu działania wychowawcze, a także czynności polegające na aktywnym współdziałaniu
z Sądami Rodzinnymi.
Zapobieganie w popełnianiu czynów karalnych przez nieletnich przejawia się bezpośrednio
w interwencji policjanta lub na podejmowaniu czynności przez specjalistę do spraw nieletnich. Dotyczy to sytuacji gdy, nieletni zachowuje się w sposób antyspołeczny lub zagrożony jest wykolejeniem.
W bezpośrednich oddziaływaniach policji najważniejszą rolę odgrywają odpowiednio ukierunkowane przedsięwzięcia pionu prewencji. To oni powinni mieć dobre rozpoznanie
w rejonie swojego działania o miejscach gromadzenia się młodzieży zagrożonej. Policjanci niejednokrotnie jako pierwsi docierają do źródeł społecznego wykolejenia dzieci i młodzieży, stąd też mają duże możliwości zapobiegania temu zjawisku. Wykonanie działań profilaktycznych przez policjantów powinno następować we współdziałaniu z różnymi instytucjami państwowymi i organizacjami społecznymi. Należy zwrócić tutaj uwagę na potrzebę organizowania okresowych spotkań policjantów z gronem pedagogicznym szkół. Celem tych spotkań powinna być wymiana informacji na temat stanu bezpieczeństwa
w rejonie szkoły i ustalenie przyczyn nagannego zachowania się uczniów.
Dość liczną grupą pozostającą w zainteresowaniu policji w ramach tzw. Rozpoznania terenowo - osobowego, jest ta młodzież, która nie uczy się i nie pracuje, a ze względu
na dotychczasowy tryb życia, warunki rodzinne i utrzymywane kontakty jest moralnie zagrożona. Wypada tutaj stwierdzić, że ta kategoria nieletnich jest bardzo mało podatna
na środki oddziaływania społecznego i w przypadku dewiacji, trudna do resocjalizacji.
Instytucje profilaktyczno - resocjalizacyjne
Wiodącą rolę wśród instytucji spełnia szkoła i odpowiednie terenowe organy oświaty oraz organy wymiaru sprawiedliwości - Sąd Rodzinny i Nieletnich.
W systemie resocjalizacyjno - profilaktycznym poszczególne instytucje pełnią następujące zadania, które stanowią jednocześnie kolejne etapy postępowania z nieletnimi, społecznie nieprzystosowanymi, a mianowicie:
wykrywanie zagrożeń i objawów nieprzystosowania społecznego (policja, szkoły)
diagnozowanie i poradnictwo (szkoły, pogotowia opiekuńcze, schroniska dla nieletnich)
orzekanie o charakterze stosowanych norm i środków oddziaływań (Sądy rodzinne)
oddziaływanie opiekuńczo - wychowawcze, psychoterapeutyczne, resocjalizacyjne (organizacje młodzieżowe, kuratorzy, psychiatrzy, psycholodzy)
Obok instytucji państwowych w resocjalizacji biorą udział także organizacje społeczne, młodzieżowe i zawodowe. Jest to działalność systematyczna lub doraźna, realizowana
w ramach profilaktyki ogólnej i szczegółowej.
Profilaktyka ogólna polega na stworzeniu warunków zmniejszających rozmiary niedostosowania społecznego i demoralizacji nieletnich. Przygotowuje się tu nieletniego
do właściwego wypełniania obowiązków wobec rodziny i społeczeństwa. Wskazuje się nieletnim wzory godne naśladowania, potępiając jednocześnie czyny szkodliwe społecznie.
W skład profilaktyki szczegółowej wchodzi najwcześniejsze wykrywanie młodzieży niedostosowanej społecznie i zagrożonej demoralizacją.
Organizacje społeczne zobowiązane są do udzielania pomocy rodzinie w wychowaniu nieletniego, a także do ograniczenia negatywnego wpływu rodziny na dziecko poprzez skrócenie do minimum czasu ich pobytu w domu, aż do całkowitego odizolowania nieletniego od zdemoralizowanych rodziców.
Organizacji i instytucji społecznych jest wiele. Prezentują one specjalności wynikające
z ich zawodowych lub środowiskowych zainteresowań, prowadzą działalność, która w sposób bezpośredni lub pośredni zapobiega demoralizacji i niedostosowaniu nieletnich.
Należałoby tu wymienić w pierwszej kolejności Związek Harcerstwa Polskiego, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Polski Komitet Pomocy Społecznej. Placówki te udzielają wszechstronnej pomocy dzieciom zagrożonym, bądź wykolejonym społecznie. Pomoc ta przybierać może formy organizowania obozów i kolonii, pomocy materialnej, patronatu nad zakładami opiekuńczo - wychowawczymi lub poradnictwa wychowawczego.
Zaznaczyć należy, że jednym z istotnych wyznaczników funkcjonalności całego systemu profilaktyczno - resocjalizacyjnego jest współdziałanie wszystkich instytucji do tego powołanych. Stanowi to wtedy integralną całość systemu oświaty i wychowania, co zakłada stosowanie wobec podopiecznych oddziaływania opiekuńczo - wychowawczego,
a nie represyjnego.
Jednakże efektywność zapobiegania niedostosowaniu społecznemu oraz przestępczości dzieci i młodzieży osłabia fakt, że kompetencje w tej dziedzinie pozostają w gestii różnych resortów, instytucji i organizacji społecznych. Prowadzi to do znacznej różnorodności instytucji uczestniczących w zapobieganiu niedostosowaniu dzieci i młodzieży. Poza tym należy zauważyć brak jakiegokolwiek ogniwa, które koordynowałoby tą działalnością.
W systemie zapobiegania występuje również niedostatek placówek profilaktycznych, mieszczących się w systemie oświaty i wychowania oraz poza tym systemem, jak np. pedagogów szkolnych, poradni rodzinnych, rodzinnych domów dziecka, rodzin zastępczych itp.