Ćwiczenia przygotowujące do nauki pisania w szkole życia.
Umiejętność pisania wymaga sprawności, dokładności, precyzji oraz koordynacji ruchów ręki, dlatego w okresie przygotowawczym niezbędne są ćwiczenia manualne usprawniające rękę dziecka.
Nie wszystkim jednak dzieciom ćwiczenia te przychodzą łatwo. Ćwiczenia muszą być ciekawe, urozmaicone i rozmieszczone w czasie. Prowadzenie równocześnie z zajęciami usprawniającymi analizy i syntezy wzrokowo-ruchowcj kształtuje koncentrację uwagi, elastyczność i precyzję ruchów, spostrzegawczość, wytrwałość w doprowadzaniu prac do końca, skupienie uwagi. Dzięki tym ćwiczeniom dziecko będzie przygotowane do podjęcia nauki czytania i pisania Chętnie też rozpocznie naukę.
Rodzaje ćwiczeń manualnych
Lepienie — posiada duże znaczenie dla sprawności manualnej, siły działania mięśni całej dłoni, a także palców. Ugniatanie i ściskanie plasteliny (modeliny) angażuje wszystkie mięśnie i stawy śródręcza oraz staw nadgarstka. Stosujemy ćwiczenia typu: ugniatanie plasteliny i zapełnianie nią powierzchni koła, kwadratu, trójkąta; wałkowanie cienkich wałeczków plasteliny i obwodzenie nimi figur geometrycznych, liści, liter; układanie z wałeczków plasteliny kwiatów, ptaków, elementów, literopodobnych, sylab, figur; nakładanie plasteliny na wzór postaci ludzkiej (głowa, tułów, szyja, ręce, nogi); lepienie zwierząt (psa, kota) ze szczególnym uwzględnieniem części ich ciała; zalepianie całej powierzchni — tworzenie tła do nalepiania kwiatów, postaci ludzkiej; lepienie postaci ludzkiej; rozmazywanie, układanie wałeczkami lub kuleczkami jako zapełnianie; ozdabianie elementami z plasteliny; układanie z plasteliny większych całości na płaszczyźnie.
Malowanie — wyzwala ruchy płynne, powolne, szersze i swobodniejsze, daje efekt natychmiastowy, nie wymaga napięcia mięśni ani nacisku, tak jak ma to miejsce podczas rysowania kredką, flamastrem czy ołówkiem. Stwarza ono możliwość zapełnienia arkusza szybko i bez wysiłku:
malowanie palcem,
malowanie pędzlem (pionowe — od strony lewej do prawej, z góry do dołu):
zamalowywanie całej powierzchni,
jezdnia wąska, szeroka (linie równolegle),
zamalowywanie pól różnymi kolorami,
linie falujące (pionowe, poziome — fale na morzu),
linie spiralne (np. dom ślimaka),
linie łamane (np. wzór na serwetkę, sukienkę),
malowanie gałgankiem, watą, gąbką, futerkiem ma na celu usprawnianie nadgarstka i palców:
duże i małe kałuże,
kwitnący sad,
zamazywanie dużych wzorów figur i kół, kwadratów, prostokątów itp.
malowanie flamastrem:
zamalowywanie miejsc oznaczonych kropkami,
domalowywanie brakujących elementów,
zamalowywanie np. co piątego elementu w danym kolorze,
uzupełnianie brakujących elementów na obrazkach,
malowanie patykiem (podobnie jak wyżej).
Rysowanie — kształci koordynację ruchów począwszy od dużych rozmachowych aż do pociągnięć precyzyjnych kresek o zmiennym kierunku. Rysowanie w szczególny sposób rozwija spostrzeganie i myślenie dzieci, ponieważ samo narzędzie skłania do analizowania ruchem wyobrażeń rzeczywistości, którą dziecko próbuje przedstawić: rysunki symboliczne, np. umawiamy się, co jest chłopcem; a co dziewczynką; rysowanie patykiem, np. na mokrej powierzchni prostych rysunków kompozycyjnych (domek, słoneczko); kalkowanie przez kalkę techniczną i czarną; rysowanie świeczką, węglem, tuszem; obrysowywanie np. swojej dłoni, leżącego kolegi; odwzorowywanie; rysowanie twórcze.
Wydzieranie — stwarza warunki do motorycznego ćwiczenia rąk, a przede wszystkim mięśni palców i kształtuje koordynację palców. Trening w wydzieraniu doprowadza do dużej wrażliwości czuciowej opuszków palców. Jest to rozwijanie koordynacji ruchu rąk i wzroku. Do ćwiczeń tych używa się różnych gatunków papieru.
Wycinanie: wycinanie po linii prostej, falistej, łamanej, narysowanej; wycinanie figur geometrycznych, postaci, ślimaków; cięcie obrazu na części i ich składanie; wycinanie elementów z obrazka; wykorzystanie wyciętych elementów w teatrzyku cieni, inscenizacji, improwizacji, wycinanie pasków.
Stemplowanie — stwarza możliwości operowania dłonią i dostosowanie napięcia mięśni do projektowanego efektu. Przy odbijaniu stempla dziecko ma możliwość kontrolowania swoich ruchów, doskonalenia ich, eliminowania zbędnych ruchów i hamowania ruchowych impulsów: stemple z ziemniaka, marchewki, ciasta; stemplowanie pojedynczych elementów w określonym rytmie.
Wyszywanie, szycie jest czynnością wymagającą ukształtowanej koordynacji ruchów, umiejętności hamowania impulsów. Wyszywanie umożliwia współpracę drobnych grup mięśni i kontroli wzrokowej własnych ruchów oraz koncentracji uwagi. Dla usprawnienia czubków palców i ruchu pętelkowego dobrym ćwiczeniem jest nawlekanie koralików, rurek, owoców jarzębiny itp.: przewlekanie bez igły przez dziurki w papierze, np. ozdabianie płaszczyka, przyszywanie guzików. Ćwiczenie najpierw prowadzimy na papierze.
Układanie: z klocków; z patyczków, żołędzi, kasztanów; z tasiemki, np. węzła; z ryżu, pestek śliwek itd.
Ćwiczenia do nauki czytania.
Umiejętność czytania należy rozpatrywać jako proces rozwojowy, odbywający się przez całe życie - od wczesnego dzieciństwa do wieku dojrzałego. Rozwój umiejętności czytania odbywa się stopniowo. Dla każdego wieku i poziomu rozwoju istnieją pewne ogólne specyficzne stopnie umiejętności, które należy opanować.
Właściwą naukę czytania powinien poprzedzać okres ćwiczeń wstępnych. Do czynności objętych tymi ćwiczeniami należy:
kształcenie słuchu fonematycznego,
sprawdzenie i doskonalenie artykulacji
wyrabianie umiejętności dokonywania analizy i syntezy wzrokowej, słuchowej i mięśniowo - ruchowej.
Kształcenie słuchu fonematycznego polega na ćwiczeniach,
w których dziecko dokonuje rozróżnienia w brzmieniu głosek pod jakimś względem przeciwstawnych, np. dźwięcznych i bezdźwięcznych, twardych i miękkich, ustnych i nosowych, a także wyodrębnia głoski, występujące w różnych miejscach wymawianego słowa: na początku, w środku i na końcu
Podstawowym warunkiem skuteczności ćwiczeń artykulacyjnych jest bezbłędne odtworzenie brzmienia głosek izolowanych i zespołu głosek w wyrazie. Specjalnej troski wymaga dopilnowanie dokładności i precyzji ruchów narządów mowy, szczególnie zaś ruchliwości żuchwy. Analizie i syntezie słuchowej powinna towarzyszyć analiza mięśniowo - ruchowa w obrębie ruchów narządów mowy. Analizie poddaje się najpierw zdanie, następnie wyraz. Dzieci zdobywają pojęcie zdania w sposób praktyczny, przez stwierdzenie nauczyciela, że: wypowiedź „Ala stoi”- to jest zdanie.
„Powiedziałam zdanie: Ala stoi. Powtórzcie to zdanie.”, „Teraz ułóżcie inne zdanie o Ali”. lub o czymś, co znajduje się w zasięgu obserwacji dziecka. Pojęcie wyrazu wprowadza się również praktycznie na podstawie podziału zdania na wyrazy oraz towarzyszącej temu podziałowi informacji o liczbie wyrazów w wypowiedzianym zdaniu, np.
„ Ala stoi”. To jest zdanie. W tym zdaniu są dwa wyrazy: wyraz „Ala” oraz wyraz „stoi”.
Pierwszy wyraz w zdaniu to: „Ala”, drugi to „stoi”.
Powtórzcie pierwszy wyraz.
Powtórzcie drugi wyraz.
Powtórzcie całe zdanie.
Tego rodzaju ćwiczenie powinno być przeprowadzone kilka razy, za każdym razem z wydłużeniem zdania do trzech (np. „Ala stoi daleko”.), a nawet czterech wyrazów (np. „Mała Ala stoi daleko”). Za każdorazowym dodaniem wyrazu nauczyciel mówi, z ilu obecnie wyrazów składa się zdanie. Uczniowie powtarzają poszczególne wyrazy danego zdania, a następnie całe zdanie - jak przy zdaniu właściwym, składającym się z dwóch wyrazów. Po takim ćwiczeniu, dzieci same podają proste zdania, składające się z dwu wyrazów, a następnie rozwijają je do trzech, czterech wyrazów.
Podziału wyrazu na głoski dokonuje się za pomocą oddzielnego, przedłużonego w czasie wybrzmiewania kolejnych głosek wyrazu, np. „Ewa E... wa, E - w... a, Ew...a.
3. Po wyćwiczeniu analizy należy przystąpić do ćwiczeń w syntezie - stanowi ona bowiem istotę czytania. Ćwiczenia w dokonywaniu syntezy głosek i liter mogą mieć dwie formy:
jedna, to odczytywanie pewnej liczby różnych wyrazów składających się z poznanych liter,
druga, to tworzenie nowych wyrazów.
Pierwszy typ ćwiczeń w syntezie wymaga przygotowania odpowiednich zestawów wyrazów na tablicy oraz na małych kartonikach, przeznaczonych dla każdego ucznia w klasie.
Drugi typ ćwiczeń w syntezie występuje w dwóch odmianach:
otwartej
zamkniętej
4.Pierwsza z tych odmian polega na tworzeniu wyrazów z poznanych liter, za pomocą alfabetu ruchomego; druga odmiana polega na tworzeniu nowych wyrazów z liter dowolnie wybranych z wyrazu podstawowego, stanowiącego punkt wyjścia do pracy (np. z wyrazu podstawowego „klasa” można ułożyć następujące nowe wyrazy: „las, laska, as, Ala, sala, kasa”).
5. W toku dokonywania wstępnej analizy słuchowej niezbędne są ćwiczenia polegające na ustalaniu następstwa wyrazów w czasie - w analizie zdania (który wyraz jest pierwszy, który drugi?) oraz głosek - w analizie wyrazu (jaka głoska jest pierwsza, jaka ostatnia, jaka występuje w środku?), w analizie zaś wzrokowej - ćwiczenia w ustaleniu następstwa elementów (liter i części liter) w przestrzeni (na lewo - na prawo, na początku - na końcu, u góry - u dołu).
W okresie wstępnym, przygotowawczym, mamy do czynienia z czytaniem pozornym, globalnym: dzieci dokonują rozpoznawania wyrazów i liter wprowadzonych w czasie ćwiczeń.
Całkowite przygotowanie do nauki czytania osiąga dziecko po zdobyciu następujących umiejętności (w kolejnych etapach):
analizy zdania na wyrazy;
analizy wyrazu na sylaby;
wydzielania jako samodzielnej sylaby samogłoski rozpoczynającej wyraz (np. u - cho, o - ko, E - la);
wydzielania jako części sylaby samogłoski rozpoczynającej wyraz (np. As );
wydzielania spółgłoski znajdującej się na końcu wyrazu poprzedzonej samogłoską (np. ul );
wydzielania spółgłoski znajdującej się na początku wyrazu i stanowiącej część sylaby zakończonej również spółgłoską (np. dom);
wydzielania samogłoski na końcu wyrazu (np. mama, tata ).
4