Przygotowanie do nauki czytania, pisania w klasie pierwszej w świetle badań.
Klasa pierwsza to start edukacyjny, od którego zależą dalsze losy szkolne dziecka. Ten fakt wymaga od nauczyciela szczególnej czujności, wyczucia, cierpliwości i oczywiście kompetencji. Nauczyciel musi więc być jednocześnie dydaktykiem, terapeutą, instruktorem, opiekunem, wychowawcą, doradcą i przewodnikiem, który planując swoją pracę dydaktyczno-wychowawczą uwzględnia każdego ucznia, wszystkie sfery jego rozwoju - a przede wszystkim jego indywidualne możliwości i potrzeby. Pierwszymi i podstawowymi potrzebami dziecka w nowej grupie są: poczucie bezpieczeństwa, akceptacji, przynależności - bez nich uczeń nie zaistnieje pozytywnie w sytuacjach zadaniowych. Należy więc w tym okresie szczególnie zadbać o emocje uczniów.
Dominującą formą aktywności dziecka w tym wieku jest zabawa, warto więc wykorzystać naturalną potrzebę zabawy, ze względu na jej wartości dydaktyczne jak i terapeutyczne. Stosowane metody pracy powinny aktywizować ucznia do działania, badania, odkrywania, porównywania, wnioskowania, weryfikowania, rozwiązywania problemów i radosnego tworzenia. Formy pracy powinny sprzyjać zdobywaniu umiejętności skutecznego komunikowania się, współdziałania i współodpowiedzialności. Nauczyciel powinien wykorzystywać naturalną ciekawość dzieci, ich pomysły, zainteresowania, radości i smutki dnia codziennego do osiągania postawionych sobie celów dydaktyczno-wychowawczych, a więc ciągle podążać za dzieckiem i indywidualizować pracę.
Bardzo ważna zasada to stopniowanie trudności, uczenie przez transfery, przenoszenie z łatwych do coraz trudniejszych umiejętności. Kiedy jest to możliwe, należy wyrażać uznanie nawet dla najmniejszych osiągnięć i postępów ucznia. Aby uwiarygodnić dzieciom proponowane formy aktywności, sam nauczyciel musi w pełni przejawiać zaangażowanie we wszystkie działania. Należy zarówno dzieciom jak i rodzicom zapewnić jasną i konstruktywną informację zwrotną, dotyczącą postępów dziecka, dając możliwość korygowania błędów i braków.
Bardzo ważne na tym etapie jest współdziałanie nauczycieli z rodzicami uczniów w celu ustalenia jednego, zgodnego kierunku współpracy i oddziaływań. Nauczyciel, chcąc pogodzić, uwzględnić i ująć w jedną całość wszystkie wyżej wymienione oczekiwania, wymagania, potrzeby i możliwości w swoim planie pracy, staje często przed nie lada zadaniem. Zmieniająca się wokół nas rzeczywistość stawia przed szkołą i nauczycielami ciągle to nowe wyzwania.
Istotną rzeczą w przygotowaniu do nauki czytania, pisania i liczenia jest właściwe przystosowanie do tego sali lekcyjnej:
Sala lekcyjna powinna zostać wyposażona w dodatkowe, stałe pomoce dydaktyczne, które ułatwią uczniowi trudną naukę czytania.
Oddzielna tablica, na której będą na stałe:
- nakrywki do modeli wyrazów;
- obrazki z podpisami;
- sylaby do układania wyrazów;
- wyrazy do czytania.
Alfabet ruchomy dostępny dla dzieci.
Zestawy obrazków.
Obrazki z modelami wyrazów do kolorowania sylab i głosek.
Suwaki sylabowe do tworzenia i czytania wyrazów.
Etykiety nazw naklejone na przedmioty i meble znajdujące się w sali lekcyjnej.
Alfabet nad tablicą z wyróżnionymi samogłoskami.
Malowanki i zestawy szlaczków.
Kącik prac graficznych.
Stałe pomoce, w które wyposażona jest sala lekcyjna, powinny być dostępne w każdej chwili dla nauczyciela i uczniów. Na pewno będą często wykorzystywane przez osobę prowadzącą zajęcia, ponieważ wymaga tego tok lekcyjny w okresie kształcenia zintegrowanego. Obrazki wraz z podpisami zachęcą do czytania mimowolnego i ułatwią globalne opanowanie prostych wyrazów. Uczniowie, najczęściej ci bez kłopotów w czytaniu
i pisaniu, chętnie sięgną podczas przerw po zestawy liter i będą tworzyć podpisy do obrazków bądź własne z luźnych liter lub na suwakach sylabowych. Natomiast uczniowie
ze specyficznymi trudnościami w nauce zainteresują się tą „zabawą”, będą naśladować kolegów i uczyć się nie tylko podczas lekcji. W zasięgu uczniów powinny znaleźć się układanki obrazkowe i malowanki. W okresie kształcenia zintegrowanego dzieci bardzo lubią kolorować obrazki, a czas lekcyjny nie zawsze pozwala na ich wykorzystanie. Malowanki dostępne w każdej chwili zachęcą dzieci do prac graficznych na przerwie i w domu,
a wystawka prac będzie dodatkowo wzmacniać ich działania.
W trzyletni okres kształcenia zintegrowanego powinny zostać włączone ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej oraz wzrokowej. Zadania muszą być tak zróżnicowane, aby mogły z nich korzystać dzieci dobrze czytające oraz te z kłopotami.
Codzienne głoskowanie i sylabowanie jako stały element lekcji.
Stała zasada podziału wyrazów np. wyklaskiwanie - podział na sylaby, liczenie
na palcach - podział na głoski.
Częste stosowanie „zaszyfrowanych” wiadomości:
mówienie sylabami, głoskami;
rozsypanki literowe, zamiana 1 - 2 liter w wyrazach, opuszczanie i dopisywanie liter w wyrazach, przestawianie;
opuszczanie i dodawanie sylab, rozsypanki sylabowe i wyrazowe;
zamiana kolejności wyrazów w zdaniach, dodawanie wyrazów nie pasujących
do zdania, rozsypanki zdaniowe.
częste stosowanie rebusów i krzyżówek;
systematyczne przypominanie samogłosek i zaznaczanie ich kolorem czerwonym w wyrazach.
stosowanie gier i zabaw zachęcających do głoskowania np. „Koło fortuny”.
Włączenie ćwiczeń rozwijających aparat mowy:
ćwiczenia warg i języka : wysuwanie i chowanie, naśladowanie jedzenia, mlaskanie i kląskanie językiem itp.
wypowiadanie dźwięków naśladowczych: szum, syk, warkot, głosy zwierząt itp.
dbanie o prawidłową wymowę głosek.
Aby czytanie mogło stać się dla dziecka zadaniem do wykonania należy dostosować zakres wyrazów do jego możliwości i umiejętności. Tylko wtedy uczeń nie straci motywacji do pokonywania tak trudnych dla niego ćwiczeń. Na pewno przygotowanie odpowiednich wyrazów oraz tekstów będzie dla nauczyciela zadaniem niełatwym i dlatego osobą pomocną stanie się tu terapeuta szkolny, który pracuje z dziećmi o specyficznych potrzebach edukacyjnych podczas zajęć terapii pedagogicznej. W czasie nauki czytania na terenie klasy należy zwrócić uwagę na pewne reguły, które ułatwią uczniowi tę czynność.
Skrócić tekst, uprościć wyrazy i zdania:
tekst napisać sylabami cały lub wybrane wyrazy;
zwiększyć czcionkę;
zaznaczyć fragmenty tekstu do analizy na lekcji;
ilustrować tekst w celu lepszego zrozumienia.
Często stosować do czytania wiersze, ponieważ rymy ułatwiają czytanie.
Wykorzystywać do czytania dodatkowe zestawy wyrazów i teksty.
Zaznaczać w tekście wyrazy do czytania w domu przez dziecko i rodzica.
Zadawać do czytania odpowiednio przygotowane fragmenty tekstu.
Stosować „okienka do czytania”, które pozwalają na czytanie sylabami
Nauczyciel czytający tekst głośno powinien stać blisko dziecka, aby skupić na sobie całą uwagę.
Po czytaniu cichym w klasie nauczyciel powinien przeczytać tekst głośno, ponieważ uczeń czytający wolno na pewno nie zdążył się z nim zapoznać.
Klasa pierwsza jest również okresem kształtowania w umysłach uczniów podstawowych pojęć matematycznych, do poznania których wstępnie zostali przygotowani w przedszkolu. Materiał programowy klasy pierwszej przewiduje opanowanie przez uczniów między innymi pojęcia liczby naturalnej jako cechy zbioru niezależnej od natury jego elementów, dodawania i odejmowania jako działania na liczbach oraz związki między tymi działaniami w zakresie dziesiątki.
Przeprowadzone obserwacje, rozmowy z rodzicami i samymi dziećmi pozwoliły mi na postawienie następujących stwierdzeń:
1.Umiejętności pisania i liczenia są procesami skomplikowanymi i wymagają wielu złożonych i harmonijnie współdziałających elementów strukturalnych i funkcjonalnych układu nerwowego, a w szczególności sprawności analizatorów wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno - ruchowego. Obniżenia i zaburzenia w pracy tych analizatorów utrudniają prawidłowy przebieg procesu przygotowania uczniów do prawidłowego czytania, pisania i liczenia.
2. Istotną rolę w prawidłowym przebiegu wyżej wymienionych procesów odgrywa dobre przygotowanie dziecka w przedszkolu do rozpoczęcia nauki w klasie pierwszej. Przygotowanie musi obejmować sferę procesów psychomotorycznych, sferę procesów poznawczych oraz sferę procesów emocjonalno - motywacyjnych.
3. Konieczne jest zbadanie na początku klasy pierwszej poziomu gotowości uczniów do nauki pisania w celu rozpoznania grupy i podjęcia pracy wyrównawczej, aby uprzedzić powstanie wadliwych nawyków i niekorzystnych postaw motywacyjnych.
4. Proces pisania to spostrzeganie oraz zapamiętywanie obrazu graficznego liter, rozpoznawanie dźwięków wchodzących w skład wyrazu, podporządkowywanie im odpowiednich znaków graficznych, zapisywanie ich w należytej kolejności, a także sprawna ręka.
5. Opanowanie umiejętności liczenia jest uwarunkowane odpowiednim rozwojem logicznego myślenia, które kształtuje się tylko wówczas, gdy nauczanie matematyki uwzględniać będzie właściwości procesów poznawczych, myślowych ucznia, będzie organizowaniem wielostronnych czynności, najpierw o charakterze praktycznym, a później stopniowo, w miarę wzbogacania się zasobu doświadczeń wychowanka - umysłowym, w którym uczący się w większym stopniu posługuje się w myśleniu określonymi symbolami, aniżeli ich odpowiednikami konkretno - obrazowymi.
6. Oddziaływania dydaktyczne nauczyciela w procesie przygotowania uczniów do prawidłowego pisania i liczenia powinny przebiegać w sposób przemyślany, uporządkowany, zgodny z wymaganiami programowymi.
7. W pracy z wychowankami należy stosować różnorodne metody, aktywizujące - w celu mobilizacji uczniów do koncentracji uwagi i wysiłku.