Zagadnienia z socjologii organizacji.
9.Przywództwo i władza w organizacji
Pojęcie przywództwa wiąże się nierozerwalnie ze sprawowaniem władzy organizacyjnej - jest to umiejętność wpływania na zachowanie jednostek lub grupy w dążeniu do określonych celów.
Przywódcy odpowiedzialni są za wytyczanie celów, tworzenie, zmianę, uzupełnianie i rozwój struktury oraz określenie koncepcji zarządzania strukturami już istniejącymi.
W wielu teoriach przywództwa jego istoty upatruje się w posiadaniu przez ludzi sprawujących władzę określonych wrodzonych predyspozycji osobowościowych, dzięki którym możliwe jest uzyskanie realnego wpływu na zachowania innych ludzi w organizacji. Podstawowym celem tzw. teorii cech psychicznych jest znalezienie cech, które można przypisać roli przywódcy, przy założeniu że:
- przywództwo jest rzadką umiejętnością,
- wynika z pewnych cech osobowościowych,
- cechy te są wrodzone,
- dzięki nim przywódcy są charyzmatyczni.
Najczęściej wymieniane przymioty przywódców charyzmatycznych to:
- niektóre cechy psychiczne: ambicja, dążenie do władzy, nastawienie na osiągnięcie sukcesu, wiara w siebie, odporność na stres, inteligencja, czy odwaga.
- istotne umiejętności społeczne: budowania relacji międzyludzkich, zdolności komunikacyjne, zdolności analitycznego myślenia, kreatywność , doskonała pamięć.
Zdaniem współczesnych badaczy organizacji przywódca charyzmatyczny powinien:
- posiadać umiejętność nakreślania wizji rozwoju organizacji,
- potrafić przekonać do swojej wizji wszystkich członków organizacji,
- wykreować dla siebie wizerunek agenta zmian, między innymi przez umiejętność tworzenia nowych wzorów zachowań,
- wierzyć w siebie, wykazywać odpowiednio wysoki poziom ambicji i nastawienia na odniesienie sukcesu.
W zależności od modelu przywództwa wskazuje się na znaczenie różnorodnych czynników sytuacyjnych.
a ) Koncepcja Fiedler”a opiera się na stosunkowo prostym założeniu, że skuteczność przywództwa jest pochodną swoistego stylu kierowania oraz parametrów sytuacyjnych.
Na styl przywództwa składa się:
- sposób wykonywania zadań,
- umiejętność budowania relacji z ludźmi,
- sposób gromadzenia i wykorzystania informacji,
- rodzaj motywacji przywódczej.
b ) W modelu „drogi do celu” przyjmuje się, że skuteczność przywództwa wynika z umiejętności wspomagania członków organizacji zajmujących niższe pozycje w hierarchii w dążeniu do osiągania indywidualnych celów oraz nadawania działaniom odpowiedniego kierunku, dzięki czemu uzyskuje się stan zgodności celów indywidualnych i organizacyjnych, organizacyjnych także pozytywną korelację pomiędzy parametrami efektywności i subiektywnym poczuciem zadowolenia z uczestnictwa organizacyjnego.
W zależności od układu czynników definiujących sytuację wyróżnia się cztery podstawowe typy przywództwa organizacyjnego:
- przywództwo bezpośrednie (dyrektywne) - lider określa strukturę zadań i sposób ich wykonywania,
- przywództwo wspomagające (integratywne) - lider nastawiony na ludzi, wspierający, ułatwiający współdziałanie, silnie akcentujący wspólnotę celów,
- przywództwo partycypacyjne (uczestnicząc) - delegacja uprawnień części uprawnień władczych, związanych z podejmowaniem decyzji,
- przywódca zorientowany na osiągnięcia - wysoki stopień elastyczności sprawowania władzy, przy jednoczesnej społecznej akceptacji podejmowanych działań.
W zależności od układu czynników determinujących można mówić o:
- przywódcach naturalnych, którzy w oparciu o wrodzone predyspozycje świadomie dążą do uzyskania wpływu na innych ludzi,
- przywódcach ukształtowanych - siła ich władzy jest pochodną obserwacji i przyswajania modeli zachowań władczych oraz niezbędnej samodyscypliny,
- przywódcach kształcących się - w ich przypadku jest konieczne nastawienie na zdobycie władzy poparte nauczeniem się zachowań przywódczych,
- przywódcach potencjalnych - pozycja ukształtowana wyłącznie przez cechy wolicjonalne.
Można rozróżnić uprawomocnienia sprawowania władzy związane z:
autorytetem formalnym : władza formalno - prawna wynikająca z miejsca zajmowanego w strukturze organizacyjnej u podstaw której tkwi:
- możliwość stosowania przymusu,
- możliwość nagradzania,
- dostęp do inflacji,
- stosunki wolnościowe,
- wpływ na alokację zasobów,
- kontrola nad procesami decyzyjnymi,
- władza aktualnie posiadana.
b) autorytetem nieformalnym lub prestiżem osobistym, który jest pochodną:
- charyzmy,
- wiedzy,
- kwalifikacji i kompetencji,
- statusu społecznego,
- umiejętności komunikacyjnych,
- zdolności interpersonalnych,
- zdolności do ograniczania niepewności w organizacji,
- symboliki związanej ze sprawowaniem władzy,
- stereotypowego postrzegania i oceniania podejmowanych działań władczych.
To w jaki sposób charakteryzuje się źródła uprawnień władczych organizacji zależy w dużej mierze od przyjętej koncepcji władzy:
- w ujęciu behawioralnym ( władza rozumiana za jako jednokierunkowy wpływ na podwładnych - sformalizowana zależność nadrzędności i podporządkowania) szczególną uwagę przykłada się do determinantów formalnych,
- w koncepcji interakcyjnej ( władza pojmowana jako wynik interakcji pomiędzy partnerami stosunku społecznego - dwukierunkowe wzajemne oddziaływania) akcentuje się czynniki warunkujące społeczne stosunki władzy oparte na: przymusie, kalkulacji, zaangażowaniu.