Wśród cech zabawy można wymienić następujące (za R. Caillois):

Dobrowolność - zabawa jest działaniem, w którym udział jak i rezygnacja z niego są całkowicie zależne od chęci uczestnika/uczestników. Bawiący się lub grający robią to dla własnej przyjemności i bez jakiegokolwiek przymusu.

Wyodrębnienie, zamknięcie w określonych ramach czasu i przestrzeni - gra i zabawa stanowią zamkniętą rzeczywistość, rozgrywającą się we własnej przestrzeni, starannie oddzielonej od reszty „normalnego” życia. Posiadają też określone ramy czasowe, poza którymi rozciąga się czas szary, nie nacechowany radosnym napięciem.

Zawieranie elementu niepewności - przebieg zabawy czy wynik gry nie mogą być z góry ustalone. Ich istota zawiera się w niespodziance i ciągłemu zaskoczeniu.

Bezproduktywność - nawet gra o pieniądze nie prowadzi do wytworzenia jakichkolwiek dóbr materialnych; możliwe jest jedynie przemieszczenie własności w ramach grupy grających. Ogólna suma wygranej nie może być większa od sumy, którą inny przegrali.

Ujęcie w normy - świat gry i zabawy rządzony jest przez konwencje i reguły, których przestrzeganie jest warunkiem koniecznym uczestnictwa. Gra rozpada się, jeśli ukazać nonsensowność i konwencjonalność jej reguł.

Fikcyjność - grom i zabawom opartym na naśladownictwie towarzyszy poczucie odrealnienia, wyodrębnienia się z rzeczywistego życia.

cechy zabawy :

przyjemność i radość z wykonywania czynności ,

dobrowolność uczestnictwa ,

poznanie nowych wartości i informacji ,

kreatywność ,

stworzenie odrębnego świata fikcji ,

zaspokojenie różnych potrzeb ludzkich .

E. Hurlock wyróżniła 4 zasadnicze funkcje zabawy :

funkcja kształcąca - polega na tym , iż dziecko w zabawie kształci swoje zmysły wzbogaca wiedzę o świecie , poznaje samego siebie , rozwija język i umiejętność komunikowania się , uczy poznawać swoje możliwości i dokonywać samooceny ;

funkcja wychowawcza - zabawa rozbudza u dziecka określony stosunek do otoczenia społecznego , poznaje normy społeczne i reguły postępowania , uczy się rzetelności i uczciwości ;

funkcja terapeutyczna - dziecko podczas zabawy uwalnia się od napięći emocji , uczy się różnych sposobów wyrażania swoich uczuć oraz rozwiązywania swoich problemów ;

funkcja projekcyjna - dziecko w zabawie wchodzi w różne sytuacje , wykonuje różne zadania , pelni różne role i dzięki temu ujawnia swoje właściwości . Natomiast wychowawca może odkryć i lepiej poznać mocne i słabe strony wychowanka .

E. Hurlock bez przeprowadzenia klasyfikacji ujmuje funkcje zabawy od strony korzyści, jakie czerpie - nieświadomie - dziecko od zabawy. Według niego dziecko bawi się dla

rozszerzania kręgu swoich doświadczeń - w zabawie dziecko nie tylko samo jest ( bo musi być ) pomysłowe, ale korzysta z pomysłów innych osób - dzieci lub dorosłych, wzbogacając swoje doświadczenia ,, rozwija'' stopniowo zdolność dostrzegania bogactwa w otaczającym świecie rzeczywistym.

przyjemności związanej z nowymi doświadczeniami zmysłowymi i nowymi doświadczeniami emocjonalnymi - wiąże się to z zaspokojeniem potrzeby wrażeń;

rozwiązania kontaktów społecznych i usprawnienia swojej komunikacji z innymi - w zabawie dziecko uczy się sposobów nawiązywania i podtrzymywania kontaktów społecznych w różnorodnych sytuacjach, uczy się wyrażać swoje myśli i uczucia w aprobowany społecznie sposób, uczy się właściwie rozumieć komunikaty werbalne, a szczególnie zabawy, uczy się trafnego spostrzegania społecznego, rozpoznawania stanu emocjonalnego partnera, jego punktu widzenia, uczy się więc także rozumienia cudzych stanów i cudzych argumentów, a także coraz lepiej poznaje samego siebie i odkrywa swoje słabe i mocne strony, odkrywa swoje możliwości;

by wyrazić tłumione dotąd emocje - przede wszystkim by pozbyć się agresywności ( bezpieczniej społecznie jest ją wyładować w zabawie ) i by zapanować nad lękiem.

Twórczość- Proces działania ludzkiego dający nowe i oryginalne wytwory oceniane w danym czasie jako społecznie wartościowe; może przejawiać się w każdej dziedzinie działalności ludzkiej.

Ujęcie szerokie: wytwarzanie dział sztuki, działalność techniczna, naukowa, społeczna, a także tworzenie samego siebie;

Ujęcie węższe: proces przeżyciowo- realizacyjny podporządkowany wytworowi, zaś wytwór powstający w tym procesie jest czymś względnie trwałym, istniejącym subiektywnie, nowym i wartościowym.

Można zauważyć także kilka charakterystycznych grup określeń twórczości rozpatrywanych w obrębie czterech kategorii (S. Popek 1985, s. 10):

twórczość jako dzieło (wytwór);

twórczość jako proces;

twórczość jako zespół zdolności;

twórczość jako zespół stymulatorów społecznych.

W powyższym przeglądzie definicji twórczości większość z nich należy do kategorii traktującej twórczość jako proces. Określenia tegoż procesu przedstawiają się różnie, ale wszyscy autorzy zgodni są co do kilku jego cech: dynamiczny (odnosi się do działalności, aktywności ludzkiej), prowadzący do nowych wartości materialnych (wytwór) bądź niematerialnych (autokreacja), o wymiarze indywidualnym i społecznym.

W literaturze przedmiotu często utożsamia się twórczość z procesem twórczym (M.S. Szymański 1987, s. 45). Proces twórczy w całym swoim przebiegu jest kreacją: przetwarzaniem, organizacją, odkrywaniem, powoływaniem form i znaczeń dotychczas nie istniejących (T. Marciniak 1976, s. 32). W związku z takim rozumieniem. W procesie twórczości wyróżnia się kolejno po sobie następujące fazy: przeżyciowa, koncepcyjna, realizacyjna (T. Marciniak) 1976, s. 31). Takie ujmowanie twórczości zbliżone jest w swym znaczeniu do nielicznych definicji twórczości dziecka - jednego z wielu rodzajów twórczości wyznaczonych przez różne klasyfikacje.

Twórczość dziecka to w znaczeniu (W. Okoń 1992, s. 218):

węższym : twórczość plastyczna dziecka,

szerszym: wielostronna działalność dziecka, której owocem są nowe i oryginalne wytwory w dziedzinie poznania, sztuki i techniki; może nią być zarówno rozwiązanie problemu naukowego, skonstruowanie urządzenia technicznego, jak i ułożenie wierszyka, skomponowanie piosenki czy namalowanie obrazu. Jeśli dziecko rozwiązuje problem, którego rozwiązanie jest znane, lub gdy samodzielnie konstruuje przedmiot już przez kogoś wynaleziony, mówi się o twórczości wtórnej czy subiektywnej (W. Okoń 1992, s. 218).

Rozwijanie twórczości plastycznej należy do podstawowych zadań wychowania plastycznego w przedszkolu. Twórczość ta umożliwia rozwój pewnych dyspozycji psychicznych, sprawności umysłowej, manualnej, pamięci wzrokowej, wyobrażani przestrzennej, ruchowej i kolorystycznej.

Odgrywa bardzo ważną rolę, zaspokaja u dziecka ogromne potrzebę działania, wyzwala napięcia wewnętrzne a jednocześnie zaznajamia go z problemem sztuki. Pomaga dziecku nie tylko spostrzegać i utrwalać w pamięci charakterystyczne cechy przedmiotów, zwierząt oraz zmieniające się w zależności od pór roku, krajobrazy, ale także pobudza u dziecka pomysłowość, twórczą fantazje, uczy skupienia, dając jednocześnie odprężenie i uspokojenie.

Twórczość plastyczna jest dynamiczną aktywnością. M. Paranowska - Kwiatkowska definiuje pojęcie „twórczości plastycznej” jako kształtowanie przez dziecko materiału plastycznego w sposób swoisty i samodzielny. Uważa, że

w wyniku własnej aktywności dziecka powstają liczne wytwory plastyczne takie jak: rysunki, malowanki, ulepianki, wydzieranki. W początkowym okresie rozwoju, twórczość plastyczna ma charakter impulsywny. Dzieci drogą manipulowania

i eksperymentowania materiałem tworzą coś, co nie ma jeszcze żądnego określonego znaczenia.

      Twórczość językowa pełni ważne funkcje w rozwoju języka i mowy, rozwija wyobraźnię, twórcze myślenie, doskonali i bogaci język, utrwala umiejętności pisarskie. Pozwala na wyrażanie wiedzy i emocji , wyzwala ekspresję własną, rozwija zainteresowania i sympatię do literatury. Jest wspaniałą szansą na porozumienie nauczyciela z wrażliwym uczniem.

Czynniki wywołujące emocje

Pierwotne i wtórne bodźce emocjonalne, rozbieżność miedzy oczekiwaniami a rzeczywistością.
Reakcje emocjonalne występują w formie
1)Wzorów eksperymentalnych
2)Określonych zachowań wyładowujących emocje
3)Określonych zmian w stanie świadomości
4Gotowość do określonych stosunków z otoczeniem

Czynniki odpowiedzialne za powstawanie procesów emocjonalnych można zakwalifikować do trzech kategorii tj.:

Czynniki naturalne, które wywołują emocje na podstawie wrodzonych właściwości organizmu. Należą do nich bodźce zmysłowe oraz bodźce pochodzące z narządów wewnętrznych. Źródłem emocji często staje się przebieg i wyniki czynności wykonywanych przez jednostkę np. długotrwała bezczynność czy aktywność przekraczająca wydolność danej osoby wywołuje negatywne emocje;

Czynniki związane z daną emocją przez doświadczenie jednostki, bodźce pierwotnie neutralne (bez mocy wywoływania emocji) mogą stać się dla człowieka źródłem nawet silnych emocji w wyniku określonych wydarzeń, jednostka uczy się reagować na nie emocją np. kobieta pogryziona w dzieciństwie przez psa, na widok psów reaguje strachem.

Czynniki wynikające ze związku powstałego między oczekiwaniami jednostki a informacjami, z jakimi się styka. Oczekiwania człowieka najczęściej dotyczą przyszłych zdarzeń oraz wyników jego własnej czynności. Źródłem emocji może być rozbieżność między oczekiwaniami a rzeczywistością np. bodźce nowe, zmienne, konfliktowe czy złożone. Zgodnie z hipotezą optimum rozbieżności, brak rozbieżności jest obojętny emocjonalnie, mała rozbieżność wzbudza dodatnie emocje. Natomiast jeśli ta rozbieżność wzrasta - pojawiają się proporcjonalnie coraz silniejsze emocje negatywne.

Emocje w okresie dojrzewania

Dojrzewanie biologiczne i związany z nim rozwój psychiczny obejmuje wiek od około 11-12 roku życia do około 18-19 roku życia, przy odchyleniach indywidualnych tak w jedną jak i w drugą stronę. W polskiej psychologii stosuje się najczęściej nazwę  w i e k  d o r a s t a n i a.

Okres ten obejmuje dwie fazy, które w przybliżeniu oddziela 16 rok życia.

Faza I  - zwana dojrzewaniem, pokwitaniem, faza biologiczna - charakteryzuje    

się ogólnym niezrównoważeniem, wyrażającym się w nadmiernej

reaktywności.

Faza II  - o ile procesy biologiczne są ustabilizowane, to próby samodzielnego

kształtowania własnego życia ,czyli poszukiwanie wyjścia z chaosu

przeżyć i niezrównoważonych działań.

Urok młodości to e m o c j e. Barwę i intensywność przeżyć z czasów

młodości pamięta się przez całe życie.

Pod względem formalnym w emocjach wyróżniamy:

pobudzenie emocjonalne i tzw.

znak emocji / + przyjemne, - przykre /

jakość - np. radość i miłość to nie to samo, chociaż zbliżone pobudzenie i znak taki sam.

Nietrudno zauważyć, że w okresie dorastania pobudzenie emocjonalne jest bardzo nasilone. Uzewnętrznia się to w intensywności zachowania widocznej

gdy młodzież jest w grupie; hałaśliwy śmiech, pokrzykiwania, popychanie się - w domu mówią podniesionym głosem, trzaskają drzwiami, żywiołowo okazują radość i zmartwienie. Widoczna jest duża chwiejność emocji, zwłaszcza w

I fazie: po żywiołowej radości młodzik pogrąża się w smutku.

Ta chwiejność emocjonalna niejednokrotnie utrudnia rozumienie dorastających.

Niewielki to jeszcze problem wychowawczy, gdy przejaw pobudzenia emocjonalnego jest uzewnętrzniony, gorzej bywa, gdy pobudzenie emocjonalne wywołane jest wewnętrznymi przeżyciami, a na zewnątrz maskowane. Tłumione stany intensywnego pobudzenia mogą być podłożem nerwic.

Wspomnieć należy tu, że młodzież często ukrywa swoje uczucia z potrzeby intymności i z buntu przeciw wtrącaniu się dorosłych.

Jeśli idzie o znak emocji to literatura psychologiczna mówi

/ np. Przetacznikowa/, że zależy on głównie od doświadczeń dorastającego. Gdy może on swe dążenia realizować, gdy ma sukcesy, gdy jest akceptowany i rozumiany - to przeważają emocje dodatnie. Jednakże w I fazie dorastania występuje większa zmienność znaku emocji, ponieważ w tej fazie jest intensywniejszy rozwój fizyczny, wzmożona pobudliwość nerwowa , i wciąż jeszcze mała zdolność do kontroli.

Gdy chwiejność emocjonalna powoli ustępuje pojawia się skłonność do nastrojów - zwłaszcza u dziewcząt.

Nastroje to słabo nasilone stany emocjonalne o niejasnej, nieokreślonej treści. Powstają niekiedy na tle hormonalnych przemian ustroju, bądź po przeżyciu doznanym wcześniej, oddalonym.

Odrębną kategorią emocji poprzez swój związek z procesami umysłowymi stanowią uczucia. Przeżywamy je świadomie, często w formie bardziej złożonej np. uczucie żalu, tęsknoty, uczucie winy....

Uczucia zależą przede wszystkim od rodzaju bodźców wywołujących oraz od potrzeb je pobudzających. Charakterystyczne dla dorastających są uczucia przeciwstawne ; gdy zarazem przeżywa się radość i smutek, miłość i nienawiść.

Przeciwstawne /ambiwalentne /uczucia zdają się wynikać z nieustalonego systemu wartości młodego człowieka.

Dla młodzieży w tym okresie charakterystyczny jest wzrost uczuć społecznych czyli takich, których źródłem są sytuacje społeczne. Często mają silne zabarwienie dodatnie lub ujemne np. zwycięstwo w rywalizacji sportowej, pozytywna ocena w szkole albo wstyd, lęk, zazdrość. Szczególnie często pojawia się lęk i gniew. Mają one różną postać i nasilenie... od nieśmiałości, poprzez drżenie dłoni, rumieńce na twarzy i szyi, lęk przed niepowodzeniem... Specyficzną kategorią lęków są lęki szkolne, których źródłem są interakcje nauczyciel - uczeń.

Gniew z kolei u dorastających zaliczamy do zachowań agresywnych. W tym okresie stwierdza się wyraźną dynamikę zachowań agresywnych. Wśród młodych gniew jest jawny i infantylny, wyrażany poprzez płacz, tupanie nogami, trzaskanie. U starszych / II faza/ te zachowania poddane są kontroli, a przyjmują postać tylko burkliwego odzywania się, niespokojnym chodzeniem, zaciskaniem pięści albo dąsaniem się, albo zaciętym milczeniem. Reakcje gniewu zmniejszają się chociaż w ciągu całego życia u człowieka występują duże różnice indywidualne w przejawach agresywności. Dlatego trudno na podstawie agresywnych zachowań w okresie dorastania przewidywać późniejsze zachowania.

A związki międzyosobnicze? Czyż nie są źródłem silnych, często przez całe życie pamiętanych uczuć?

Miłość i przyjaźń obok uniesień radosnych bywa źródłem zazdrości lub zawiści.

Intensywną barwę mają zwłaszcza związki przyjaźni między dziewczętami. Ileż udręk, niepewności i obaw zawiera młodzieńcza miłość. Jest często krucha, ale ma niezapomnianą wartość.

Na okres dorastania przypada także kształtowanie się tzw. Uczuć wyższych. Zalicza się do nich uczucia estetyczne, moralne, patriotyczne, religijne.

Czasami uczucia te bywają maskowane, bowiem młodzież wstydzi się wielkich słów i dramatycznych gestów. Bywa, że są skupieni i cisi a tylko blask ich oczu pozwala się domyśleć co czują.

Rozwój uczuć w okresie dorastania idzie w kierunku dojrzałości uczuciowej, jest to przejście od nie kontrolowanego uzewnętrzniania uczuć do poddania ich kontroli, od nieopanowanego ulegania uczuciom do ich opanowania, od egocentryzmu do socjocentryzmu. Pełnej dojrzałości nie osiąga się w okresie dorastania, jej ukształtowanie przypada na lata dalsze a i wtedy ludzie uzyskują to w różnym stopniu i w różnym zakresie.

Emocje mają więc wpływ na:

1.procesy fizjologiczne - somatyczne, wegetatywne,

2.procesy motoryczne - aktywność, praca, hobby, zachowania / werbalne i niewerbalne /,

3.procesy poznawcze - wrażenia, spostrzeganie, wyobrażenia,

4.procesy umysłowe - myślenie, analiza i synteza, operacje umysłowe, sądy, przekonania, opinie.

DOJRZAŁOŚĆ EMOCJONALNA- zdolność do przeżywania emocji intensywnych bez poczucia winy i leku; umiejetność zachowania równowagi miedzy wyrażaniem uczuć a ich kontrolą; osoba dojrzała emocjonalnie kieruje się w postępowaniu swoimi poglądami, planami, jest odpowiedzialna za swoje czyny, potrafi przewidzieć skutki swojego postępowania, kieruje się w podejmowaniu decyzji uczuciami wyższymi- zdolność do wyrzeczeń

cechy stanów uczuciowych-pobudliwość, stabilność, intensywność, głębia

Dojrzałość emocjonalna wyraża się przede wszystkim tym, że człowiek osiągnął zdolność kontrolowania swoich przeżyć, uczuć i wzruszeń. Mówiąc po prostu potrafi się opanować. Na dojrzałość tej sfery składa się odpowiedni stopień zrównoważenia. Człowiek reaguje proporcjonalnie do ważności sprawy, którą przeżywa. Zrównoważenie to pewna stabilność i odporność psychiczna, czyli nieuleganie ciągłym wahaniom i nastroju, to umiejętność znoszenia przykrości i napięć. O dojrzałości emocjonalnej świadczy również treść przeżywanych uczuć. Ważne jest nie tylko to, jak, ale także na co człowiek reaguje. Dojrzałość przejawia się przede wszystkim w tym, że człowiek potrafi wyjść w swoich emocjach poza własne „ja”, to znaczy, że angażuje się w sprawy, które dotyczą czegoś więcej niż jago własne doznania i potrzeby. Istotnym świadectwem dojrzałości emocjonalnej jest poważny stosunek do podstawowych obowiązków życiowych.
Rozwój emocjonalny człowieka warunkują zarówno właściwości wrodzone, jak i wpływy zewnętrzne. Trzeba powiedzieć jeszcze, że rozwój emocjonalny jest w pewnej mierze zależny również od postawy przyjętej przez człowieka. Sfera emocji daje się kształtować w drodze samowychowania.

CZYM CHARAKTERYZUJE SIĘ DOJRZAŁOŚĆ EMOCJONALNA ?

Różne próby ujęcia dojrzałej osobowości człowieka wynikają z istnienia wielu koncepcji teoretycznych. Najbardziej wyczerpująca, oparta na badaniach empirycznych koncepcja osobowości dojrzałej (zdrowej) pochodzi z badań prowadzonych przez wiele lat przez Instytut Badań nad Osobowością na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. Na podstawie wyników badań stwierdzono, że osoby dojrzałe charakteryzują się następującymi cechami:

Osoby dojrzałe mają dobrze zorganizowaną pracę prowadzącą do uzyskania zamierzonego celu. Wykazują większy stopień stabilności i odporności na sytuacje stresowe, są bardziej witalne i mają większą zdolność adaptacji do nowych warunków.

Osoby dojrzałe mają bardziej poprawną ocenę otaczającej rzeczywistości. Mają lepszą znajomość samego siebie, bardziej realnie oceniają swoje możliwości i mają postawę bardziej sceptyczną wobec rzeczy udziwnionych takich jak np. pseudo - cudy.

Mają silny charakter i integrację wewnętrzną, w moralnym tego słowa znaczeniu. Osoby dojrzałe są bardziej poważne „na serio”, odpowiedzialne i tolerancyjne. Posiadają silnie wewnętrznie uwarunkowane zasady.

Mają wyższy poziom przystosowania interpersonalnego i intrapersonalnego. Osoby, które mają wyższy poziom dojrzałości stosują mniej mechanizmów obronnych, są mniej egoistyczne i nie są nieufne.

Inteligencja emocjonalna wg Daniela Golemana są to zdolności rozpoznawania przez nas naszych własnych uczuć i uczuć innych, zdolności motywowania się i kierowania emocjami zarówno naszymi własnymi, jak i osób, z którymi łączą nas jakieś więzi. Krótko mówiąc, jest to panowanie nad naszymi emocjami i ich wykorzystywanie do osiągnięcia sukcesu. Są to zdolności odmienne od inteligencji akademickiej, czyli umiejętności czysto intelektualnych, mierzonych ilorazem inteligencji, ale je uzupełniające. Wiele osób, które mają wiedzę książkową, ale cierpią na niedostatek inteligencji emocjonalnej, pracuje dla ludzi o niższym ilorazie inteligencji, górujących nad nimi umiejętnościami z zakresu inteligencji emocjonalnej.

Na podstawie wieloletnich badań stwierdził, że w naszym życiu osobistym i zawodowym dużą rolę odgrywa inteligencja emocjonalna, która ma wpływ na to, jak wykorzystujemy swoja wiedzę i umiejętności.

Na inteligencję emocjonalna składa się pięć kompetencji emocjonalnych i społecznych. Są to:
- samoświadomość - wiedza o swoich stanach wewnętrznych, preferencjach, możliwościach i ocenach intuicyjnych, czyli świadomość emocjonalna, poprawna samoocena, wiara w siebie, tj. silne poczucie własnej wartości i świadomość swoich możliwości i umiejętności;
- samoregulacja - panowanie nad swoimi stanami wewnętrznymi, impulsami i możliwościami czyli samokontrola, utrzymywanie norm uczciwości i prawości, sumienność, elastyczność w dostosowywaniu się do zmian, innowacyjność;
- motywacja - skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów lub ułatwiają ich osiągnięcie, czyli dążenie do osiągnięć, zaangażowanie, inicjatywa, optymizm;
- empatia - uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i niepokojów innych osób, czyli rozumienie innych, świadomość polityczna, tj. rozpoznawanie emocjonalnych prądów grupy i stosunków wśród przedstawicieli władzy;
- umiejętności społeczne - umiejętność wzbudzania u innych pożądanych reakcji, czyli wpływanie na innych, porozumienie, łagodzenie konfliktów, przewodzenie, tworzenie więzi, współpraca i współdziałanie, umiejętności zespołowe.

---