Zasady gospodarowania nieruchomościami publicznymi
I. Uwagi ogólne:
Zasady gospodarowania nieruchomościami będącymi własnością Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego reguluje ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. - Dz. U. z 2010 r., Nr 102, poz. 651 z późn. zm.), zwana w dalszej części ustawą.
Przepisy w/w ustawy stosuje się do wszystkich nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego, chyba że poszczególne kwestie z zakresu gospodarowania nieruchomościami odmiennie regulują ustawy wymienione w art. 2 ustawy, np. ustawa z dnia 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.
1. Podstawowe organy w sferze gospodarowania nieruchomościami w odniesieniu do nieruchomości stanowiących własność:
1) Skarbu Państwa - STAROSTA, który:
- wykonuje czynności o charakterze administracyjnym (np. wydaje decyzje)
- wykonuje czynności o charakterze cywilnoprawnym (np. zawiera umowy cywilnoprawne)
2) Jednostek samorządu terytorialnego - ORGAN WYKONAWCZY GMINY (powiatu, województwa samorządowego), który:
- w sferze administracyjnej gospodaruje nieruchomościami jako organ wyłącznie kompetentny,
- w sferze cywilnoprawnej jest organem jednostki samorządu terytorialnego jako osoby prawnej, czyli działa za tę jedenostkę, przy dokonywaniu czynności prawnych i może być uprawniony do reprezentacji jednoosobowej lub wieloosobowej w zależności od sposobu reprezentacji tej jednostki określonego w ustawie ustrojowej dot. tej jednostki, np. ustawie o samorządzie gminnym.
2. Rodzaje zasobów nieruchomości:
1) zasób nieruchomości Skarbu Państwa - gospodaruje starosta,
2) gminny zasób nieruchomości - gospodaruje organ wykonawczy gminy, tj. wójt, burmistrz lub prezydent miasta,
3) powiatowy zasób nieruchomości - gospodaruje organ wykonawczy powiatu , tj. zarząd powiatu,
4) wojewódzki zasób nieruchomości - gospodaruje organ wykonawczy województwa, tj. zarząd województwa.
Do zasobu nieruchomości danego podmiotu publicznego (np. Skarbu Państwa, gminy) należą nieruchomości:
stanowiące własność tego podmiotu i nie oddane w użytkowanie wieczyste innemu osobie fizycznej lub prawnej oraz
oddane w użytkowanie wieczyste tego podmiotu.
3. Nieruchomości, wg art. 13 ustawy, mogą być przedmiotem:
sprzedaży,
oddania w użytkowanie wieczyste,
zamiany,
darowizny,
oddania w najem, dzierżawę lub użyczenia,
obciążenia ograniczonymi prawami rzeczowymi,
wkładu niepienieżnego (aportu) wnoszonego do spółki,
oddania w trwały zarząd,
przekazania na cele szczególne - wyposażenia państwowych osób prawnych i państwowych jednostek organizacyjnych oraz tworzonych fundacji.
4. Darowizna
Nieruchomość może być przedmiotem darowizny:
1) na rzecz osoby fizycznej lub prawnej - wyłącznie na cel publiczny (określony w art. 6 ustawy),
2) między Skarbem Państwa a jednostką samorządu terytorialnego - brak wymogu celu publicznego, ale musi istnieć jakiś cel. (art. 13 ust. 2 ustawy)
Cel darowizny musi być zawsze określony w umowie.
Darowizny nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa dokonuje starosta za zgodą wojewody.
Darowizny nieruchomości stanowiącej własność jednostki samorządu terytorialnego dokonuje organ wykonawczy jednostki za zgodą swojej rady lub sejmiku.
Ustawa przewiduje możliwość odwołania darowizny w przypadku niewykorzystania nieruchomości na określony cel. Odwołania darowizny dokonuje starosta (organ wykonawczy jednostki) za zgodą wojewody (swojej rady lub sejmiku). Wobec nieokreślenia w ustawie formy odwołania oraz okresu w którym można jej dokonać należy najprawdopodobniej odpowiednio zastosować przepisy kodeksu cywilnego o darowiźnie.
5. Szczególne zasady gospodarki między Skarbem Państwa a jednostkami samorządu terytorialnemu.
Na zasadzie zawarcia umowy cywilnoprawnej może dojść między w/w podmiotami prawa do:
a) sprzedaży nieruchomości za cenę obniżoną,
b) nieodpłatnego oddania nieruchomości w użytkowanie wieczyste, to jest bez pobierania opłaty pierwszej,
c) obciążenia nieruchomości ograniczonym prawem rzeczowym na rzecz Skarbu Państwa (jednostki samorządu terytorialnemu),
d) zamiany własności (użytkowania wieczystego) nieruchomości - bez obowiązku dokonywania dopłat w przypadku różnej wartości zamienianych nieruchomości,
e) zamiany własności nieruchomości na użytkowanie wieczyste i odwrotnie - bez dopłat jak w podpunkcie d)
Zawarcie umowy w w/w sprawach wymaga:
- zgody wojewody w odniesieniu do nieruchomości Skarbu Państwa i
- zgody odpowiedniej rady lub sejmiku w odniesieniu do nieruchomości komunalnych.
6. Zamiana (art. 15 ustawy)
Możliwość zamiany między Skarbem Państwa (jednostką samorządu terytorialnego) a osobą fizyczną (prawną), przy czym przy nierównej wartości nieruchomości powstaje konieczność uiszczenia dopłat
Możliwa jest również zamiana między w/w podmiotami własności na prawo użytkowania wieczystego i odwrotnie.
7. Nabycie nieruchomości przez państwowe (samorządowe) jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.
Państwowe (samorządowe) jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej nabywają nieruchomości na własność lub w użytkowanie wieczyste Skarbu Państwa (jednostki samorządu terytorialnego), natomiast same uzyskują trwały zarząd do tych nieruchomości z mocy prawa z dniem ich nabycia.
8. Gospodarowanie nieruchomościami położonymi na obszarach szczególnych (art. 19 ustawy)
Sprzedaż, oddanie w użytkowanie wieczyste, użytkowanie, najem i dzierżawę nieruchomości położonych na niżej wymienionych obszarach szczególnych wymaga w porozumienia ze stosownymi organami, tj. na obszarach:
terenów górniczych - z właściwym okręgowym urzędem górniczym,
parków narodowych - z dyrektorem parku narodowego,
graniczących z nieruchomościami oddanymi w trwały zarząd na cele obronności i bezpieczeństwa państwa - wymaga porozumienia z właściwym w tych sprawach naczelnym organem administracji rządowe i
morskich pasów nadbrzeżnych - z właściwym urzędem morskim.
II. Sprzedaż, oddanie w użytkowanie wieczyste, zawarcie umowy użytkowania, najmu albo dzierżawy
1. Metoda cywilnoprawna - sprzedaż (oddanie w użytkowanie wieczyste) nieruchomości wymaga zawarcia stosownej umowy w formie aktu notarialnego,
2. Sporządzenie wykazu nieruchomości przeznaczonych do sprzedaży (oddania w użytkowanie wieczyste) (art. 35 ustawy)
Przed zadysponowaniem nieruchomością organ administracji obowiązany jest:
sporządzić wykaz nieruchomości przeznaczonych do sprzedaży, oddania w użytkowanie wieczyste, użytkowanie, dzierżawę lub najem,
wywiesić ten wykaz na okres 21 dni w siedzibie właściwego urzędu,
informację o jego wywieszeniu podać do publicznej wiadomości przez ogłoszenie w prasie lokalnej i w inny sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości.
Zawartość w/w wykazu określa art. 35 ust. 2 ustawy. M.in. wykaz określa termin złożenia wniosku przez osoby posiadające prawo pierwszeństwa do nabycia wymienionych w wykazie nieruchomości.
Obowiązek sporządzania wykazu nie dotyczy ustanawiania odrębnej własności lokali mieszkalnych.
3. Tryb sprzedaży lub oddania w użytkowanie wieczyste.
Zasadą jest PRZETARG.
Nieruchomości mogą być sprzedawane (oddawane w uż. wieczyste) w drodze przetargu.
Wyjątki:
1) przypadki obligatoryjnego zbycia nieruchomości w drodze bezprzetargowej określone są enumerytywnie w art. 37 ust. 2 ustawy,
2) fakultatywne zbycie nieruchomości w drodze bezprzetargowej:
a) wojewoda (rada lub sejmik) w drodze zarządzenia (uchwały) może zwolnić z obowiązku zbycia w drodze przetargu nieruchomości przeznaczone pod budownictwo mieszkaniowe, realizację urządzeń infrastruktury technicznej albo innych celów publicznych,
b) powyższą regulację stosuje się do sprzedaży nieruchomości na rzecz osoby, która ją dzierżawi na podstawie umowy zawartej na okres co najmniej 10 lat, jeżeli nieruchomość ta została zabudowana na podstawie pozwolenia na budowę.
4. Przetarg ogłasza i przeprowadza właściwy organ (art. 38 ust. 1 ustawy)
1) Ogłoszenie o przetargu podaje się do publicznej wiadomości nie wcześniej niż po upływie terminu wyznaczonego do złożenia wniosków przez osoby posiadające prawo pierwszeństwa do nabycia zbywanych nieruchomości;
2) Przed ogłoszeniem o przetargu rozpatruje się wnioski osób uprawnionych do nabycia nieruchomości w drodze bezprzetargowej.
Nie umieszcza się w ogłoszeniu przetargowym informacji o nieruchomości, co do której w/w wniosek został rozpoznany pozytywnie.
3) Formy przetargu (art. 40 ust. 1 ustawy):
a) przetarg ustny nieograniczony,
b) przetarg ustny ograniczony,
c) przetarg pisemny nieograniczony,
d) przetarg pisemny ograniczony.
4) Postępowanie przetargowe
I przetarg - cena wywoławcza nieruchomości to wartość nieruchomości określona przez rzeczoznawcę majątkowego
II przetarg - cena z I przetargu obniżona maks. o 50 %,
Jeśli II przetarg zakończył się negatywnie można zaniechać procedury przetargowej i sprzedać nieruchomość w drodze rokowań
5) Zawarcie umowy sprzedaży lub oddania nieruchomości w użytkowanie wieczyste
Organ zawiadamia osobę ustaloną jako nabywca nieruchomości o terminie i miejscu zawarcia umowy najpóźniej w ciągu 21 dni od rozstrzygnięcia przetargu.
Wyznaczony termin zawarcia umowy nie krótszy niż 7 dni od dnia doręczenia w/w zawiadomienia.
Nieusprawiedliwione niestawiennictwo osoby ustalonej jako nabywca - organ może odstąpić od zawarcia umowy, a wpłacone wadium nie podlega zwrotowi.
5. Zawarcie umowy użytkowania, najmu albo dzierżawy nieruchomości na czas dłuższy niż 3 lata
Zawarcie jednej wyżej wymienionych umów wymaga przeprowadzenia procedury przetargowej opisanej wyżej w punktach 3 i 4.
III. Trwały zarząd (art. 43-50 ugn)
Jest formą prawną władania nieruchomością przez nieposiadającą osobowości prawnej jednostkę organizacyjną państwową lub samorządową.
1. Uprawnienia jednostki organizacyjnej wynikające z trwałego zarządu (art. 43 ust. 2 ustawy):
korzystanie z nieruchomości w celu prowadzenia działalności należącej do zakresu działania jednostki,
zabudowy, odbudowy, rozbudowy, nadbudowy, przebudowy i remontu obiektu budowlanego na nieruchomości za zgodą organu nadzoru budowlanego,
oddania nieruchomości lub jej części w najem, dzierżawę albo użyczenie na czas nie dłuższy niż czas, na który został ustanowiony trwały zarząd, z równoczesnym zawiadomieniem właściwego organu i organu nadzorującego, jeżeli umowa jest zawierana na czas oznaczony do 3 lat, albo za zgodą tych organów, jeżeli umowa jest zawierana na czas oznaczony dłuższy niż 3 lata lub czas nieoznaczony.
Nieruchomości oddane w trwały zarząd ministerstwom, urzędom centralnym i wojewódzkim moga być oddane w najem, dzierżawę i użyczone za zgodą Prezesa Rady Ministrów.
Jednostka ma prawo do wypowiedzenia wyżej wymienionych umów najmu, dzierżawy i użyczenia, za zgodą organu nadzorującego, z zachowaniem terminu 3 miesięcznego.
2. Ustanowienie trwałego zarządu:
1) Czas: oznaczony lub nieoznaczony;
2) Tryb: z wnioskiem występuje jednostka a ustanawia właściwy miejscowo i rzeczowo organ;
3) Forma: decyzja administracyjna, zawartość tej decyzji określa art. 45 ust. 2 ustawy;
4) Objęcie fizyczne nieruchomości: na podstawie protokołu zdawczo - odbiorczego
3. Wygaśniecie trwałego zarządu
Trwały zarząd wygasa wskutek:
1) upływu czasu,
2) decyzji właściwego organu ( tu: organu, który ustanowił trwały zarząd) wydanej z urzędu z przyczyn enumeratywnie określonych w art. 46 ust 2 ustawy,
3) decyzji właściwego organu wydanej na wniosek jednostki, za zgoda organu nadzorującego, jeżeli nieruchomość stała się dla niej zbędna.
4) likwidacja jednostki organizacyjnej;
Wyjątek - jeżeli likwidacja nastąpiła w wyniku przekształceń organizacyjnych, trwały zarząd przechodzi na następcy prawnego. Organ likwidujący może zgłosić wniosek o wygaśniecie trwałego zarządu.
4. Skutki wygaśnięcia trwałego zarządu:
wypowiedzenie umów najmu, dzierżawy lub użyczenia z zachowaniem 3 miesięcznego okresu wypowiedzenia,
5. Przekazanie trwałego zarządu między jednostkami następuje:
wskutek wydania decyzji admin. przez właściwy organ,
na zgodny wniosek obu jednostek za zgodą organów nadzorujących tych jednostek,
po sporządzeniu stosownego protokołu zdawczo-odbiorczego.
Przekazanie nieruchomości na cele szczególne (art. 51 ugn i n.)
Najwazniejszą czynnością zaliczaną do przekazywania nieruchomości na cele szczególne jest wyposażenie w nieruchomości państwowych (komunalnych) osób prawnych lub państwowych (komunalnych) jednostek organizacyjnych.
Wyposażenie państwowej osoby prawnej (p.o.p.) nieruchomościami
Wyposażenie państwowej (komunalnej) osoby prawnej polega na:
przeniesieniu na jej rzecz własności nieruchomości lub
oddaniu jej nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste.
Organ dokonujący wyposażenia - minister właściwy do spraw Skarbu Państwa lub organ założycielski.
Przedmiot wyposażenia - nieruchomości Skarbu Państwa.
Procedura wyposażenia p.o.p.:
Na wniosek organ dokonującego wyposażenia starosta wskazuje nieruchomości, które mogą być przedmiotem na wyposażenie
Minister właściwy do spraw Skarbu Państwa lub organ założycielski w akcie o utworzeniu p.o.p. rozstrzyga o wyposażeniu tej osoby w konkretne nieruchomości wybrane z nieruchomości wskazanych uprzednio przez starostę.
Minister właściwy do spraw Skarbu Państwa lub organ założycielski w drodze umowy cywionoprawnej zawartej w formie aktu notarialnego z nowoutworzoną p.o.p przenosi na Nią własność wskazanych w akcie o utowrzeniu nieruchomości lub oddaje jej te nieruchomości w użytkowanie wieczyste.
2. Wyposażanie państwowych jednostek organizacyjnych (p.j.o.)
Wyposażanie państwowych (komunalnych) jednostek organizacyjnych polega na oddaniu im nieruchomości w trwały zarząd.
Organ dokonujący wyposażenia - organ nadzorujący.
Przedmiot wyposażenia - nieruchomości jednostek samorządu terytorialnego.
Procedura wyposażenia p.j.o.:
Na wniosek organ dokonującego wyposażenia starosta wskazuje nieruchomości, które mogą być przedmiotem na wyposażenie
Organ nadzorujący w akcie o utworzeniu p.j.o. wyposaża tę jednostkę w konkretne nieruchomości wybrane z nieruchomości wskazanych uprzednio przez starostę.
Starosta wykonujący zadania z zakresu admisnitracji rządowej oddaje nowoutworzonej p.j.o wskazane w akcie o utworzeniu nieruchomości w trwały zarząd.
Do wyposażania komunalnej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej stosuje się odpowiednio wyżej opisane zasady dotyczącej państwowej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej
1