Narracja jako kategoria literaturoznawcza oraz narzędzie rozumienia świata i człowieka
Narration – narracja, opowiadanie, fabuła
Narrative – opowiadanie, opowieść, narracyjny, gawędziarski
Story, plot, fable - fabuła
Narracja – proces opowiadania o zdarzeniach i jego wynik – opowieść/fabuła
Pojęcie narracji w XX-wiecznej humanistyce:
I.kategoria teoretycznoliteracka (ujęcie literaturoznawcze)
II.struktura ludzkiego poznania (ujęcie filozoficzne)
Ad.I
a)Poziom zdarzeniowy
Arystoteles – badanie fabuły tragedii.
Tragedia jest to naśladowcze przedstawienie akcji poważnej, skończonej i posiadającej [odpowiednią] wielkość, wyrażone w języku ozdobnym, odmiennym w różnych częściach dzieła, przedstawienie w formie dramatycznej, a nie narracyjnej, które przez wzbudzenie litości i trwogi doprowadza do „oczyszczenia" (katharsis) tych uczuć (Poetyka, R.6)
Całość – to, co ma początek, środek i koniec.
Wielkość - normą wielkości fabuły jest taka jej długość, w ramach której poprzez kolejny bieg zdarzeń może na zasadzie podobieństwa i konieczności nastąpić przemiana losu bohatera ze szczęścia w nieszczęście bądź odwrotnie.
Jednolitość fabuły – rozwój wokół zdarzeń łączących się ze sobą na zasadzie prawdopodobieństwa i konieczności.
Podział fabuł:
proste (jednolitość i ciągłość zdarzeń)
zawikłane (związane z perypetią lub rozpoznaniem)
Perypetia- odwrócenie biegu zdarzeń w kierunku przeciwnym intencjom postaci.
Rozpoznanie – zwrot od nieświadomości ku poznaniu, ku przyjaźni lub wrogości między osobami naznaczonymi losem szczęścia lub wrogości.
W. Propp (Morfologia bajki -1928) - rozpoznanie stałego, skończonego zestawu elementów, z których można zbudować każdą bajkę magiczną.
Narratologia lat 60. XX w. jako dział badań humanistycznych (R. Barthes, T. Todorov, U. Eco) poświęcony zagadnieniom tworzenia fabuł. Narratologia rozróżnia treści fabularne danego tekstu i jego strukturę formalną. Odwołuje się do gramatyki narracyjnej – generowanie fabuł opartych na wyodrębnionych schematach fabularnych.
b)Poziom dyskursywny
(F. Stanzel, M. Bachtin, G. Genette, A. Okopień-Sławińska, M. Głowiński U. Eco)
Zasady budowania wypowiedzi narracyjnych z uwzględnieniem sytuacji komunikacyjnej wypowiedzi (sposób ujawniania się nadawcy, jego kompetencje, strategie wobec odbiorcy, poziomy wypowiedzi, sposoby kształtowania przedstawień).
Od lat 70. XX w. próby powiązania badań struktur fabularnych i form opowiadania przez uwzględnianie:
kategorii czasu – uporządkowania chronologicznego,
typu fikcyjności (np. typologia M. Głowińskiego)
typu narracji (ustna – pisana, zewnętrzna – wewnętrzna…)
zóżnicowania podmiotów narracyjnych (poziomy komunikacyjne)
(J. Culler, Narracja , [w:] Teoria literatury. Krótkie wprowadzenie)
a. kto mówi? .
b. do kogo mówi?
c. kto kiedy mówi?
d. kto mówi jakim językiem?
e. jaki jest autorytet mówiącego?
f. kto patrzy?
Współczesna narratologia zarówno ujawnia ogólne właściwości opowiadania, jak i formułuje narzędzia indywidualnych interpretacji. Jej przedmiotem mogą się stać teksty narracyjne wszelkiego rodzaju, m.in. historyczne.
Ad.II
Zwrot narratologiczny dokonujący się od lat 60. XX w.
Narzędzia literaturoznawcze wykorzystywane w innych dziedzinach badań humanistycznych.
Narracyjny sposób istnienia człowieka w świecie (narracja postrzegana w perspektywie epistemologicznej i kulturowej).
Na narracjach i ich badaniu oparte: nauki psychologiczne, socjologia, antropologia, historia.
Narracje fabularyzujące służą oswojeniu, nadaniu sensu, uporządkowaniu otaczającego człowieka świata.
Kategoria narracji to struktura poznawcza:
struktura tożsamościowa
struktura pojmowania świata
Historia – narracyjna, a jednocześnie z pretensjami do ścisłości i naukowości.
przeszłość jest obiektywnym przedmiotem badań, historyk dociera do niej bezpośrednio i przedstawia ją w formie opowieści (L. Ranke – opowieść o tym, „jak było naprawdę”).
Tradycyjna naukowość:
1. rekonstrukcja, 2. uogólnianie, 3. sprawdzalność.
Ad.1.Rekonstrukcja na podstawie źródeł jako rodzaju tekstów o specjalnym statusie epistemologicznym, „okien” umożliwiającym obserwację przeszłości.
Ad.2.Możliwość sformułowania ogólnych praw zdarzeń i warunków determinujących ich zajście.
Ad.3.Możliwość empirycznej weryfikacji wyników badań.
Od połowy XX wieku kryzys tego typu historycznej naukowości
Dostrzeżenie związków narracji historycznych z literackimi.
Kwestionowanie:
obiektywnego porządku dziejów lub przynajmniej możliwości dotarcia do niego,
referencjalności narracji konstruowanych przez historyków,
empirycznego charakteru badań przeszłości.
Opowieść historyczna -konstrukcja wyobraźni historyka ograniczona jednak świadectwami jako zapisem doświadczeń ludzi z przeszłości.
Skrajnym wypadkiem narratywizmu jest konstruktywizm zakładający, że przeszłość jest wytworem historyków.
Co to znaczy zrozumieć przeszłość?
Historia staje się zrozumiała przez jej opowiedzenie, powiązanie zdarzeń z innymi na zasadzie związków czasowych i logicznych.
Narracja zmierza do konkluzji, bez niej nie ma sensu.
Pisana jest z perspektywy teraźniejszości tzn. jej przedmiotem są te zdarzenia, które są ważne dla teraźniejszości.
Jest zawsze historią dla kogoś.
|
|
|---|