Katarzyna Rosner „Narracja jako struktura rozumienia”

:

kategorią centralną w tradycji badań nad narracją jest

plot

(konfiguracja zdarzeń fabularnych ujmująca je we wzajemnych

związkach i tworząca znaczącą całość),

ogromna ekspansja pojęcia narracji:

 wejście do słownika pojęć filozofii, nauk społecznych (zwłaszcza w rozważaniach, które poszukują tożsamości

jednostki i specyfiki współczesnej kultury – w psychologii, socjologii, historii),

 filozofia – Taylor, MacIntyre, Ricoeur, Lyotard, Bernstein, pojęcie wielkiej narracji,

 teoretycy historii – White, Mink, traktowanie narracji jako podstawowej kategorii w metodologicznej refleksji nad historiozofią,

 socjologia – Giddens,

 psychologia kognitywna – Sarbin, Mancuso,

 analiza teorii psychoanalitycznych i przebiegu procesu psychoanalizy – Schafer,

 skutek struktury czasowej występującej w plocie, której podstawową funkcją jest nadawanie całościowego sensu i

koherencji złożonym splotom wydarzeń, zamierzeń i czynów bohaterów, nieprzewidzianych okoliczności, które
składają się na opowieść,

ewolucja teorii narracji:

1)

f

f

o

o

r

r

m

m

a

a

l

l

i

i

z

z

m

m

r

r

o

o

s

s

y

y

j

j

s

s

k

k

i

i

(

(

i

i

j

j

e

e

g

g

o

o

k

k

o

o

n

n

t

t

y

y

n

n

u

u

a

a

t

t

o

o

r

r

z

z

y

y

–

–

s

s

t

t

r

r

u

u

k

k

t

t

u

u

r

r

a

a

l

l

i

i

ś

ś

c

c

i

i

w

w

s

s

c

c

h

h

o

o

d

d

n

n

i

i

o

o

e

e

u

u

r

r

o

o

p

p

e

e

j

j

s

s

c

c

y

y

)

):

↬ zwłaszcza B. Eichenbaum i W. Szkłowski,
↬ powstała jako teoria fikcji literackich,
↬ znaczenie podstawowe miał fakt, że narracja jest strukturą językową, słowną,
↬ widzieli swoje główne zadanie w analizie formy estetycznej fikcji, w wyodrębnianiu i opisie współdziałania

składników kompozycyjnych tej odmiany tekstu literackiego,

↬ plot (

sjużet

) i jego składniki rozważano w relacji do opowieści słownej, jako czynnik, który ją organizuje,

↬ narracja jako struktura poznawcza,
↬ Morfologia bajki W. Proppa:

- najwybitniejsze osiągnięcie formalistycznej teorii narracji,

- zaważyła na dalszym rozwoju formalistycznej teorii narracji,

- analiza plotu jako struktury autonomicznej, niezależnej od tekstu, który go prezentował,

- poszukiwanie zasad typologii, klasyfikacji bajek ludowych,

- wyróżnił w plotach bajek ludowych jednostki elementarne (funkcje, formalne i relacyjne własności

poszczególnych zdarzeń, działań),

- wykazanie, że w poszczególnych bajkach różne materialnie zdarzenia pełnią tę samą rolę dla rozwoju całej

akcji,

- wyróżnienie 31 funkcji występujących zawsze w tej samej kolejności (wspólna struktura syntaktyczna,

wspólna struktura sensu wszystkich bajek) – według Proppa dowodzi to, że bajki wywodzą się od jednego
mitu, schemat 31 funkcji interpretował jako rekonstrukcję struktury znaczącej mitu,

- rozróżnienie między zdarzeniem i jego funkcją jako podstawy do konstrukcji dwu poziomów gramatyki

narracyjnej: powierzchniowego i głębokiego,

- źródło inspiracji dla Levi-Straussa i dla francuskich narratywistów,

2)

g

g

r

r

a

a

m

m

a

a

t

t

y

y

k

k

i

i

n

n

a

a

r

r

r

r

a

a

c

c

j

j

i

i

(

(

f

f

r

r

a

a

n

n

c

c

u

u

s

s

c

c

y

y

g

g

e

e

n

n

e

e

r

r

a

a

t

t

y

y

w

w

i

i

ś

ś

c

c

i

i

)

):



Greimas, Bremond, Todorov, Aleksandrescu, van Dijk,



były określane jako gramatyki semiotyczne (abstrahowały od rodzaju znaków, w których narracja została
wyrażona; przyjmowano, że ta sama narracja może zostać wyrażona zarówno w postaci słownej,

np. jako fikcja

literacka

, jak i w filmie fabularnym),



poziom manifestacji

– poziom wyrażenia, sposób zaprezentowania narracji

(np. słowny lub filmowy)

, najbardziej

zewnętrzny, końcowy produkt procesu wytwarzania tekstu narracyjnego,



generowanie wszelkich narracji – zarówno artystycznych, fikcyjnych, jak i mówiących o wydarzeniach realnych,



ich produktem nie był tekst, ale pewna struktura znaczenia, która dopiero po osiągnięciu poziomu manifestacji
mogła stać się istotnym, ale nie jedynym składnikiem znaczenia tego tekstu,



interpretowanie gramatyk narracyjnych jako modeli ludzkiej (gatunkowej) zdolności do wytwarzania pewnej

odmiany struktur znaczących,



narracyjność jako jedna ze zdolności poznawczych człowieka,



późniejsze prace – próba dobudowania do gramatyki narracyjnej członu dyskursywnego (poziomu realizacji słownej) –
niepowodzenie, załamanie programu badawczego,

3)

u

u

j

j

ę

ę

c

c

i

i

e

e

f

f

e

e

n

n

o

o

m

m

e

e

n

n

o

o

l

l

o

o

g

g

i

i

c

c

z

z

n

n

e

e:

→

narracja nie jest strukturą dyskursu (określonego typu tekstów), lecz czymś, co go umożliwia i poprzedza

(pokrewieństwo ze strukturalizmem)

,

→

wpisanie narracji w ontologię Dasein,

→

pojęcie

tożsamości narracyjnej

,

→

dostrzeżenie prymarnej postaci narracji w

procesie, w którym jednostka ludzka w toku interpretowania

swojego życia dochodzi do określenia swojej tożsamości

– ogarnięcie i zintergrowanie wielorakich

współczesnych zastosowań tego pojęcia,

→

w toku życia reinterpretujemy wiele aspektów naszej autonarracji,

→ D. Carr:



narracja jest przedpoznawczym „sposobem organizowania naszego doświadczenia czasu”,



odwołanie do Husserlowskiej analizy doświadczenia czasu (pojęcia retencji i protencji),



czynniki konstytutywne dla narracji:

- rozwijanie się w czasie,

- konfiguracyjność (jej składniki nie tylko są sekwencją następczą, lecz odnoszą się do siebie i

wzajemnie określają),

- zamknięcie,



zdarzenia realne są przez nas doświadczane zawsze w ramach pewnych konfiguracji czasowych,



czas doświadczany ma pewną rozległość i jest ustrukturyzowany

(„przyszłość, teraźniejszość i przeszłość

wzajemnie się określają jako części tej samej całości”)

,



struktura narracyjna jest strukturą wszystkich ludzkich doświadczeń i działań, niezależnie od tego, czy staną
się one przedmiotem opowieści,



narracja jest formą nadającą koherencję naszemu życiu i tożsamość jaźni, która doświadcza i działa,



istotą postawy refleksyjnej wobec działania jest przewidywać przyszłość i projektować całe działanie jako
jednolitą sekwencję, zgodnie z wyobrażonym zakończeniem,



w codziennym życiu jesteśmy zarówno podmiotami, jak i narratorami, a nawet obserwatorami zdarzeń,
które przeżywamy, i działań, jakie podejmujemy,



przyjęte przez niego rozumienie narracji jest podstawową przesłanką analizy historiografii i jej narracyjnego
charakteru,

→ Ch. Taylor

(Sources of the self)

:

o

narracja jest strukturą samozrozumienia,

o

przyjęte przez niego rozumienie narracji pojawia się w kontekście refleksji moralnej,

o

dążenie do uzupełnienia Heideggerowskiej ontologii Dasein o problematykę etyczną,

o poczucie dobra jest wplecione w ludzkie rozumienie jego życia jako rozwijającej się narracji,

o

uznanie procesu autointerpretacji za autonarrację,

o

nadanie sensu aktualnemu działaniu wymaga narracyjnego rozumienia życia, świadomości tego, kim się
ktoś stał, która może być uzyskana tylko w narracji

(to, kim jestem teraz, musi być rozumiane w świetle tego, kim

byłem)

,

o

narracja jest strukturą integrującą czynniki heterogeniczne w spójną całość i nadającą tej całości pewien
spójny sens,

o

proces samozrozumienia dokonuje się w języku (podkreślenie językowego charakteru tego procesu służy
uwypukleniu faktu, że samointerpretacja dokonuje się zawsze w ramach określonej społeczności i w
interakcji z innymi).