Prelekcja 1 Stoma ’13 r.

Temat: Wybrane cechy allelomorficzne

Rodowód – graficzne przedstawienie pokoleń danej rodziny oraz danych klinicznych

dotyczących występowania cechy;

• umożliwia określenie sposobu dziedziczenia i ryzyka genetycznego wystąpienia czy

powtórzenia się choroby w rodzinie; metoda prospektywna

• analizujemy od pokolenia najmłodszego;

rodowód cechy dominującej

rodowód cechy recesywnej

Utrudnienia w analizie rodowodów:

→heterogenność genetyczna;

→fenokopie – naśladownictwo fenotypowe bez zmiany genotypu;

→rzadkie przypadki w mało licznych rodzinach;

→niepewność ojcostwa;

SFEROCYTOZA DZIEDZICZNA (MIKROSFEROCYTOZA)

wrodzona niedokrwistość (żółtaczka) hemolityczna

• wynika z mutacji powodującej niedobór ilości lub nieprawidłową budowę spektryny –

białka szkieletowego krwinki czerwonej;

• w ok. 70% cecha autosomalna dominująca;

• locus 8p;

• częstotliwość występowania 1:5000 urodzeń;

• we krwi obwodowej prócz normocytów występują sferocyty;

Sferocyty w porównaniu z erytrocytami:

• mniejsza średnica – 2/3 średnicy normocytów;

• kulisty kształt;

• mniejszy stosunek powierzchni do objętości;

• krótszy czas życia;

• większa zawartość hemoglobiny;

• sferocyty są niszczone w śledzionie, co powoduje splenomegalię, niedokrwistość

hemolityczną, zwiększone stężenie bilirubiny w surowicy;

• są bardziej podatne na rozpad w warunkach obniżonego ciśnienia osmotycznego;

stwierdzono kilka rodzajów nieprawidłowości w budowie białek błon krwinek czerwonych,

wynikające z różnorodnych mutacji; najczęstszy – niedobór białka spektryny;

BLOKI METABOLICZNE

Zaburzenia spowodowane brakiem/niedoborem enzymu/nieprawidłową aktywnością; zatrzymanie procesów

FENYLOKETONURIA KLASYCZNA (PKU)

• nieleczeni pacjenci z PKU wykazują podwyższone stężenie we krwi fenyloalaniny i

produktów jej przemiany, np. kwasu fenylooctowego i kwasu fenylopirogronowego

(tzw. fenyloketonów);

• powoduje niedorozwój umysłowy wynikający z zaburzeń wzrostu mózgu i tworzenia

osłonek mielinowych nerwów;

• test moczowy (pieluszkowy):

- test umożliwia rozpoznanie wady w 4-5 tygodniu życia;

- dodatnie zakwaszenie moczu osoby z fenyloketonurią; po dodaniu kilku kropli 10%

roztworu FeCl3 mocz zmienia barwę na niebiesko-zieloną;

• fenyloketonuria matczyna:

- matki chore na PKU nie stosujące diety rodzą dzieci ze znacznym upośledzeniem

umysłowym, mimo że dzieci te nie są chore (nie są homozygotami recesywnymi);

• wykrywanie heterozygot w stosunku do genu fenyloketonurii (testy czynnościowe służą

do sprawdzenia regulacji Fen-Tyr):

*stężenie Fen w surowicy krwi osób zdrowych (homozygot dominujących) wynosi ok. 1,5 mg/100 cm3;

- badanie stężenia fenyloalaniny w teście obciążeniowym po doustnym podaniu Fen w ilości 0,1 g/kg masy ciała; następnie badanie stężenia Fen w surowicy krwi

- badanie stężenia tyrozyny w teście obciążeniowym - doustne podanie Fen w ilości 0,1 mg/kg masy ciała; następnie badanie stężenia Tyr w surowicy krwi

• obecnie: metodą kolorymetryczna - badanie stężenia Fen; krew pobiera się po 24 h życia (w Polsce po 3 dniach)

→cecha autosomalna recesywna;

→niedobór lub brak enzymu hydroksylazy fenyloalaninowej;

→locus 12q;

→częstotliwość występowania 1:7000 – 12000 (Europa);

→objawy: wzmożone napięcie mięśni, napady padaczkowe, zachowanie przypominające

autyzm, nadmierne pocenie się, słaba pigmentacja skóry, hipoplazja szkliwa, ‘mysi’

zapach moczu;

→leczenie: dieta z ograniczoną zawartością fenyloalaniny;

ALKAPTONURIA (OCHRONOZA)

• brak lub niedobór enzymu oksydazy homogentyzynianowej (dioksygenoza)

katalizującej przemianę kwasy homogentyzynowego do kwasu

fumaryloacetooctowego;

• kwas homogentyzynowy jest wydalany z moczem; w obecności powietrza utlenia się i

zmienia barwę na ciemnobrązową;

• w 2-3 dekadzie życia pojawiają się objawy ochronozy;

• cecha autosomalna recesywna;

• częstotliwość występowania 1:200000 urodzeń;

ALBINIZM (BIELACTWO)

• hipomelanoza z dziedzicznych wad komórek barwnikowych (melanocytów oczu i

skóry);

• albinizm oczno-skórny (uogólniony): cecha autosomalna recesywna;

• albinizm tyrozynazoujemny: brak enzymu tyrozynazy, przekształcającej Tyr w jeden z

prekursorów melaniny; skóra różowoczerwona, białe włosy, jasnoniebieskie tęczówki

lub różowe, zmniejszona ostrość wzroku;

• albinizm oczny: cecha recesywna autosomalna lub sprzężona z chromosomem X;

UKŁAD GRUPOWY AB0

• cząsteczki krzyżowo reagujące z antygenami układu AB0 znaleziono w

komórkach bakterii, roślin, zwierząt, np. w surowicy końskiej znajdują się przeciwciała aglutynujące krwinki człowieka;

• AGLUTYNACJA – zlepienie erytrocytów; zjawisko wtórne do powstawania kompleksu

Metoda identyfikacji antygenów grupowych krwi oraz skierowanych przeciw nim przeciwciał zależy od:

→liczby i lokalizacji antygenów na powierzchni erytrocytów;

→stężenia odpowiednich przeciwciał w surowicy;

• antygeny układu AB0 umieszczone są zewnątrzkomórkowo na błonie erytrocytów

– łatwo dostępne dla przeciwciał;

• LEKTYNY – białka roślinne, które reagują swoiście z pewnymi antygenami krwinek czerwonych, powodując ich aglutynację;

Zastosowanie:

1. badania grup układu AB0 (wykrywanie antygenów), np.

*Dolichos biflorus – anty-A₁

*Ulex europaeus – anty-H

2) badania grup układu MNS (wykrywanie antygenów), np.

*Vicia graminea – anty-N

UKŁAD Rh

• określenie fenotypu nie zawsze pozwala na ustalenie genotypu (badania rodzinne, genetyczne)

• przeciwciała układu Rh należą do klasy IgG, powstają w wyniku immunizacji (nie są naturalne)

• antygeny układu Rh umieszczone są śródbłonowo – trudniej dostępne dla przeciwciał (trudniej wywołać aglutynację);

• przeciwciała monoklonalne anty – D, anty – C, anty – C_w, anty – c, anty – E, anty - e

• do określenia Rh wykorzystuje się przeciwciała monoklonalne;

  • produkowane są in vitro przez klon komórek hybrydowych pochodzących ze zlania limfocytów B produkujących swoiste przeciwciała oraz komórek szpiczaka (komórek nowotworowych z szeregu rozwojowego limfocytów B)

  • zastosowanie:

    • lokalizacja i leczenie nowotworów;

    • wykrywanie i określanie stężenia leków, enzymów, hormonów;

    • wykrywanie antygenów mikroorganizmów;

    • serologia – badanie antygenów wszystkich układów grupowych;

    • badanie immunosupresji (po przeszczepach)

TRANSFUZJA KRWI:

w humanizacji przetoczeniowej największe klinicznie znaczenie mają:

→antygen D (Rh);

→antygen K (Kell);

→u biorców D(+) antygeny E, c, C_W (układu Rh);

Przetaczanie krwi i preparatów krwiozastępczych:

1. Krew pełna (osocze, upostaciowione krwinki)

• nagła, znaczna utrata krwi 30-60%

• w trakcie zabiegów chirurgicznych (wyrównywanie równolegle do ubytków)

• przy dializie, krążeniu pozaustrojowym

• przy przetoczeniach wymiennych

1. Koncentrat krwinek czerwonych

2. Krew uniwersalna dla układu AB0 (antygeny 0 w osoczu AB)

3. Koncentrat krwinek płytkowych

4. Koncentrat krwinek białych

Zasady stanowiące serologiczną podstawę krwiodawstwa:

1. Przetacza się krew zgodną w zakresie antygenów układu AB0 i antygenów- D z

układu Rh;

1. Próba krzyżowa – aglutynacja?

2. Jeśli był konflikt serologiczny – zgodność we wszystkich antygenach układu Rh i antygenie K z układu Kell

3. Rzadko konflikt w ukł. MNS_s, Kidd, Kell

Dawcy krwi/osoby po ciąży – określić przeciwciała odpornościowe powstałe po immunizacji/naturalnie wytworzone od urodzenia