Poznań 21.01.2010r.
Wyższa Szkoła Edukacji i Terapii
W Poznaniu
Kinezyterapia rok szkolny 2009/2010 ,semestr I
Temat: Krioterapia oraz leczenie zimnem – biologiczne działanie zimna. Podział i rodzaje zabiegów.
Przygotowali:
Zbigniew Mikołajczak
Paweł Raczykowski
Krioterapia należy do najstarszych metod fizykoterapii. Najwcześniejsza wzmianka o wykorzystaniu zimna do leczenia jest w papirusie z około 2500r. p. n. e. Początkowo jako chłodziwa wykorzystywano zimna wodę, śnieg, lud. Od dawien dawna wiadomo, ze zimno skutecznie zapobiega powstaniu krwiaka pourazowego i pomaga w ostrych zapaleniach. Nowe możliwości zrodził postęp techniczny, który doprowadził do syntezy i produkcji przemysłowej eteru, chlorku etylu, suchego lodu itp.
Do krioterapii należą zabiegi z zastosowaniem zimna o temperaturze poniżej 0C(273K). Natomiast zabiegi wodolecznicze posługujące się woda o temperaturze pomiędzy 10 (283K) i 34C (307K) nie są zaliczane do zabiegów krioterapeutycznych, mimo iż należą do metod odbierających organizmowi ciepło, a wiec do metod leczenia zimnem.
Działanie biologiczne zimna
Biologiczny wpływ jaki wywiera zastosowanie zimna zależy przede wszystkim od:
Różnicy temperatur miedzy źródłem zimna i organizmem
Ilości ciepła i szybkości z jaka zostaje odebrane organizmowi
Długości czasu trwania ekspozycji na zimno
Obniżenie temperatury otoczenia do wartości niższych od obojętnego punktu cieplnego skóry uruchamia adaptacyjne mechanizmy regulacji cieplnej
ustroju, mające na celu zmniejszenie utraty ciepła.
Pierwszym objawem odzewu organizmu na zimno jest skurcz naczyń krwionośnych skóry i tkanki podskórnej, czego wynikiem jest zmniejszenie przepływu krwi i ogranicza w ten sposób oddawanie ciepła otoczeniu. Jest to reakcja odruchowa, będąca następstwem pobudzenia receptorów zimna skóry. Zachodzi ona w wyniku wyładowań powstałych we włóknach współczulnych unerwiających naczynia krwionośne. Reakcje naczynioruchowe są najsilniej wyrażone w obrębie kończyn górnych i dolnych. Skurcz naczyń skóry i tkanki podskórnej przemieszcza krew do głębiej położonych tkanek kończyn, zwiększając przepływ krwi przez duże tętnice i żyły. W ten sposób ciepło niesione z jej prądem nie dociera do naczyń powierzchownych, co stanowi mechanizm ochronny przed utratą ciepła.
Ciekawym mechanizmem regulacji cieplnej organizmu są tzw. fale Lewisa. Mechanizm ten obserwować możemy podczas ekspozycji ciała lub jego części na niskie temperatury, polegający na okresowym, cyklicznym zwężaniu i rozszerzaniu się naczyń powierzchownych. Po oziębieniu skóry do temperatury zamarzania wody, po pewnym czasie skurcz naczyń ustępuje i ulegają one rozszerzeniu. Zwiększony w ten sposób przepływ krwi powoduje podwyższenie temperatury skóry do ok. 8 st. C. W kolejnej fazie następuje skurcz naczyń, a następnie ponowne ich rozszerzenie. Te zjawisko obrazuje poniższy wykres.
Znaczenie fal Lewisa dla ochrony skóry przed odmrożeniem oraz fizykalnej praktyki leczniczej jest oczywiste. Zachodzący pod wpływem zimna skurcz naczyń powierzchownych tkanek ustroju powoduje zwiększenie oporu naczyniowego na obwodzie, czego następstwem jest podwyższenie ciśnienia skurczowego krwi i obciążenie serca pracą zwiększającą zapotrzebowanie na tlen.
Kolejnym mechanizmem adaptacyjnym regulacji cieplnej ustroju jest drżenie z zimna. Polega ono na, występujących w warunkach oziębienia ustroju, mimowolnych drobnych skurczach mięśni, będących źródłem energii cieplnej. Ważna dla regulacji cieplnej jest również zachodząca pod wpływem zimna aktywacja układu adrenergicznego oraz występujące w tych warunkach zwiększenie przemiany materii, mające na celu wyrównanie utraty ciepła.
Zimne zabiegi powodują również zwolnienie i pogłębienie oddechu, wzmożenie czynności wydzielniczej nerek oraz zmniejszenie lub zahamowanie wydalania potu.
Podział zabiegów krioterapeutycznych
Zabiegi z użyciem zimna mona podzielić na miejscowe i ogólnoustrojowe, leczenie zimnem oraz krioterapię, jak również na zabiegi krótkotrwałe (30s do kilku min), przerywane i długotrwałe. Oczywiście im dłużej trwa zabieg krioterapeutyczny tym zimno musi być łagodniejsze, by nie powodować odmrożeń.
Zabiegi miejscowe
Leczenie zimnem
Z zastosowaniem zimnej wody
Polega na polewaniu części ciała wodą o temperaturze od 15 do 20 C. Części ciała objęte stanem chorobowym polewa się strumieniem wody. Tego rodzaju zabiegi stosuje się przede wszystkim w oparzeniach, ostrych stanach zapalnych, po użądleniu przed owady.
Okłady
Zabiegi te wykonuje się z wykorzystaniem woreczków plastikowych wypełnionych kostkami lodu. Taki woreczek aż to rozpuszczenia się lodu utrzymuje temperaturę 0 C (273K). Pod okład należy podłożyć lniany lub bawełniany materiał. Do okładów wykorzystać można także zanurzany w lodowatej wodzie ręcznik bawełniany, którym owija się miejsce przeznaczone do zabiegu.
Masaż lodem
Ten zabieg stosować można jako uzupełnienie leczenia w wielu chorobach i zmianach mięśni, więzadeł i ścięgien. Dobre rezultaty daje masaż na strefy odruchowe tkj. strefy Heada, punkty spustowe, strefy mięśniowe, strefy Mackenziego, punkty okostnowe.
Częściowa kąpiel w wodzie z lodem
Polega na wielokrotnym zanurzaniu chorych części ciała w wodzie z lodem. Czas zabiegu wynosi łącznie 3 minuty, czym należy zastosować gimnastykę leczniczą.
Krioterapia
Okłady fabrycznymi woreczkami zawierającymi żel sylikonowy
Woreczki zamraża się, a gdy osiągną temperaturą ok. -15 C, nakłada się na miejsce zmienione chorobowo, na uprzednio owijając woreczek lnianą tkaniną.
Spraye oziębiające – zraszanie substancjami lotnymi
Są to związki organiczne na bazie chloro- lub fluorowodorów. Substancje te silnie parują pobierając ciepło ze skóry i tkanek głębiej leżących. Jednak należy ostrożnie posługiwać się tymi środkami, ponieważ może dojść do oszronienia naskórka i martwicy tkanek. Czas jednorazowej aplikacji wynosi 5 sek, natomiast łączny czas stosowania nie powinien przekraczać 30 sek.
Z zastosowaniem ciekłego azotu
Do zabiegów wykorzystujemy krioaplikator, czyli specjalistyczny sprzęt do wykonywania zabiegów ciekłym azotem. Prowadzący zabieg powinien wykonywać dyszą okrężne ruchy, tak by wypływający gaz padał stale na inną część powierzchni ciała poddawanej nadmuchowi. Maksymalna temperatura gazu wynosi ok. -160 - 196C.
Z zastosowaniem nadmuchu zimnym powietrzem
Powietrze zasysane jest z otoczenia i w specjalnym urządzeniu jest schładzane do temperatury -30 do -34 C. Wężem zakończonym dysza należy podczas zabiegu nieustannie poruszać.
Zabiegi ogólnoustrojowe
Krioterapia
Kriokomora
Przed zabiegiem pacjent musi być zbadany przez lekarza, aby wykluczyć przeciwwskazania do zabiegu. Przed wejściem do kriokomory rozbiera się, pozostając jedynie w stroju kąpielowym (skóra powinna być sucha, bez śladów potu) oraz w wełnianych skarpetach, drewnianych sandałach i grubych rękawicach. Pacjent wchodzi do przedsionka o temperaturze ok. -60 C. po 30 sek przechodzi do komory właściwej, w której temperatura przy podłodze wynosi od -110 do -170 C, nieco wyższa jest pod sufitem. W komorze przebywa od 2 do 3 minut chodząc w koło. W trakcie zabiegu obserwuje się zblednięcie skóry, nie dochodzi jednak do drżenia mięśni. Zabieg w kriokomorze nie wpływa na temperaturę wewnątrz ciała, natomiast uruchamia mechanizmy zwiększające termo genezę i zatrzymujące ciepło w organizmie. Można go stosować 2 lub 3 razy dziennie.
Ogólne uwagi dotyczące wykonywania zabiegów krioterapeutycznych.
Przed zabiegiem należy ocenić stan gospodarki cieplnej organizmu pacjenta, a więc uwzględnić skargi na marznięcie, występowanie dreszczy, zwrócić uwagę na barwę skóry. Zabiegu nie wykonuje się u pacjenta zziębniętego na przykład bezpośrednio po przyjściu z zimnego powietrza, zdenerwowanego, po źle przespanej nocy czy ze złym samopoczuciem. Należy pamiętać, że w każdym przypadku nieumiejętne wykonania zabiegu może spowodować odmrożenia. Podczas każdego zabiegu należy obserwować pacjenta, jego reakcje, odczucia, stan ogólny i barwę skóry.
Wskazania
Do miejscowej krioterapii
- stany po urazach i przeciążeniach (w czasie do 5 dni od urazu),
- obrzęk po złamaniu kości oraz zwichnięciach i skręceniach stawów,
- ostre zapalenia tkanek miękkich okołostawowych;
- reumatoidalne zapalenie stawów w okresie ostrym oraz zaostrzenia,
- artropatia łuszczycowa,
- stany bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów,
- zespoły zapaleń okołostawowych w okresie ostrym,
- ostra postać dny;
- nerwobóle nerwów obwodowych oraz zespoły bólowe rwy kulszowej i ramiennej w okresie ostrym,
- w stanach wzmożonego napięcia mięśni jako przygotowanie do kinezyterapii.
Do ogólnej krioterapii
- przewlekłe choroby stawów
- reumatoidalne zapalenie stawów
- choroba Bechterewa
- gościec łuszczycowy
- liszaj rumieniowaty
- reumatyzm tkanek miękkich
- kolagenozy
Przeciwwskazania
Do miejscowej krioterapii
- nadwrażliwość na zimno, choroby ją wywołującą np. krioglobulinemia, hemoglobinuria napadowa nocna, zespół Raynauda
- zespół Sudecka
- zmiany skóry popromienne
- zapalenie miedniczek nerkowych
- zapalenie pęcherza moczowego
- stany wyniszczenia i osłabienia
- odmroziny oraz zespoły ciasnoty przedziałów powięziowych.
Do ogólnoustrojowej krioterapii
ciężkie choroby serca i układu krążenia (np. niewydolność krążenia, zaburzenia rytmu serca, stan po zawale mięśnia serca, nadciśnienie, choroby płuc)
Podsumowanie
Krioterapia stanowi leczenie uzupełniające wiele chorób głównie narządu ruchu, w tym reumatycznych oraz chorób układu nerwowego. Znajduje szerokie zastosowanie w medycynie sportowej jak również w chirurgii. Krioterapia jest uzupełnieniem innych metod leczniczych. Nie zastępuje leczenia farmakologicznego, choć niekiedy pozwala na zmniejszenie ilości pobieranych leków lub czasowe ich odstawienie.
Literatura:
T. Mika - Fizykoterapia – PODRĘCZNIK DLA WYDZIAŁÓW FIZJOTERAPII MEDYCZNYCH STUDIÓW ZAWODOWYCH, Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 1996r.
G. Straburzyński, A. Straburzyńska-Lupa - Medycyna fizykalna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa
I. Konarska - Medycyna fizykalna, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1968r.
J. Łazowski – Podstawy Fizykoterapii, Wydawnictwo AWF, Wrocław