Fizykoterapia – wykład 5 (17.12.2010)

Krioterapia

Prawo Dastere’a – Morata:

• bodźce termiczne (ciepło, zimno) działając na duże powierzchnie skóry powodują inne reakcje w naczyniach skóry, a inne w naczyniach jamy brzusznej i klatki piersiowej

• wyjątek stanowią naczynia: nerek, śledziony, serca, mózgu, które zachowują się jak naczynia skóry

• wątroba nie stanowi wyjątku!

Reakcja Lewisa:

• reakcja naczyń krwionośnych na zimno przebiega w 2 etapach:

1. krótkotrwały skurcz (około 1 min), reakcja obronna

2. rozkurcz naczyń i przekrwienie tkanek (utrzymuje się 2 – 5 godzin)

• długotrwały efekt krioterapii (2 – 5 godzin) wydłuża okres efektywnej rehabilitacji (kinezyterapii) 4 - 5 krotnie w porównaniu z innymi metodami

Krioterapia to zabiegi z zastosowaniem zimna o temperaturze poniżej 0°C.

Zabiegi wodolecznicze wykorzystujące wodę gospodarczą o temperaturze 12 - 30° C nie są zaliczane do krioterapii (zimne zabiegi lecznicze).

Efekty terapeutyczne krioterapii miejscowej:

• działanie przeciwbólowe:

• podwyższenie progu bólowego,

• spadek aktywności procesu zapalnego,

• spadek napięcia mięśni,

• zmniejszenie obrzęku,

• wydzielanie endorfin,

• hamowanie przewodnictwa włókien nerwowych przewodzących ból,

• hamowanie mediatorów bólu z tkanek,

• miejscowe przekrwienie okolicy chłodzonej

• zmniejszenie obrzęków, krwiaków pourazowych

• obniżenie napięcia mięśni:

• spadek przewodnictwa nerwowo - mięśniowego,

• spadek aktywności aparatów Golgiego w ścięgnach i wrzecion nerwowo - mięśniowych w mięśniach

• obniżenie aktywności procesów zapalnych:

• hamowanie wydzielania mediatorów stanu zapalnego (histaminy, bradykininy, angiotensyny, mleczanów)

• w skojarzeniu z kinezyterapią zwiększenie zakresu ruchomości w stawach i wzrost siły mięśniowej

• skraca czas rekonwalescencji po urazach sportowych

• zastosowana bezpośrednio po oparzeniu skraca czas gojenia rany, zmniejsza rozległość blizny pooparzeniowej

• efekt immunostymulujący (wzrost liczby leukocytów, przeciwciał)

Krioterapia – podział:

1. Miejscowa:

• masaż lodem*,

• zimne okłady i zawijania*,

• polewania wodą o temperaturze 12 - 24°C*,

• zimne okłady peloidów(borowina)*,

• oziębianie chlorkiem etylu,

• oziębianie CO₂,

• oziębianie ciekłym azotem,

• podtlenek azotu,

1. Ogólnoustrojowa:

• komora kriogeniczna(kilka osób)

• kriosauna(jednoosobowa)

* - zimny zabieg leczniczy

Zimne okłady i zawijania:

• specjalne chusty, plastikowe worki (wypełnione lodem lub zimną wodą)

• okłady żelowe typu Hot - Cold

• stosowane 3 - 4x dziennie po 10 min (opatrunki typu kokon)

• możliwe do stosowania w warunkach domowych

Chlorek etylu:

• Icemix(sztuczny lód)

• ma zastosowanie głównie w urazach sportowych (zwichnięcia, stłuczenia, skręcenia)

• działa przeciwbólowo, zmniejsza skutki urazów, zapobiega powstawaniu obrzęków i krwiaków pourazowych

• kontuzjowane miejsce spryskać ruchem wahadłowym z co najmniej 20cm (nie dopuszczać do powstania białego nalotu – może dojść do odmrożenia)

• nie stosować na otwarte rany i błony śluzowe

Gazy chłodzące (CO₂, ciekły azot):

• aparaty CO₂ (NR-2)

• aparaty z ciekłym azotem (kriopol R/ R-7/R-26, kriosan)

Aparaty z ciekłym azotem:

• zabiegi są wykonywane 1 - 3min

• temperatura gazów chłodzących wynosi -100 do -150°C

• przed wykonaniem zabiegu skóra musi być sucha

• po zabiegu pacjent wykonuje ćwiczenia ruchowe

• w takcie zabiegu pacjent wykonuje ruchy wahadłowe, porusza palcami

Aparat NR-2 (krioterapia CO₂):

• krioterapia miejscowa

• nie wymaga stosowania ciekłego azotu

• temperatura pracy: -75°C

• 3 wymienne dysze pistoletowe:

1. duża(tułów, pośladki, staw biodrowy),

2. średnia (staw łokciowy, kolanowy),

3. mała (kriopunktura)

Zastosowanie krioterapii w medycynie:

• reumatologia

• ortopedia

• neurologia

• dermatologia

• medycyna sportowa

• onkologia i laryngologia – do niszczenia chorych tkanek

Cele rehabilitacji w zabiegach krioterapii:

• działanie przeciwbólowe

• zmniejszenie obrzęku

• podwyższenie progu bólowego

• wydzielanie endorfin

• spadek napięcia mięśni

• hamowanie mediatorów bólu z tkanek

• zmniejszenie zwiększonego napięcia mięśni (sztywność, spastyczność)

• zwiększenie zakresu ruchu

• zapobieganie deformacjom

• wzmocnienie mięśni

• zmniejszenie stopnia niepełnosprawności

• zwiększenie wytrzymałości i wydolności

Krioterapia miejscowa – wskazania:

• stany pourazowe(stłuczenia, obrzęki, krwiaki, skręcenia, naciągnięcia, naderwania) do 72 godzin

• krwawienie z nosa

• złamania (zrost opóźniony, staw rzekomy)

• stany zapalne tkanek miękkich okołostawowych(zapalenia ścięgien, kaletek maziowych)

• Reumatoidalne Zapalenie Stawów

• Zesztywniające Zapalenie Stawów Kręgosłupa

• łuszczycowe zapalenie stawów

• choroby zwyrodnieniowe stawów (ostra i przewlekła)

• dyskopatie

• świeże oparzenia skóry

• rwa kulszowa, rwa ramienna(okres ostry)

• niedowłady spastyczne mięśni (jako wstęp do kinezyterapii), przykurcze mięśni, stawów (SM, udary, stany pourazowe rdzenia kręgowego)

• dna moczanowa

• entezopatie (zespół bolesnego barku, łokieć tenisisty)

• choroby kości (osteoporoza, zespół Sudecka)

• kosmetyka (cellulitis) masaż sekwencyjny uciskowy (BOA) + krioterapia

Krioterapia miejscowa – przeciwwskazania:

• zaburzenia czucia (!)

• nadwrażliwość na zimno (krioglobulinemia, napadowa hemoglobinuria nocna, zespół Raynouda)

• zapalenie miedniczek nerkowych

• zapalenie pęcherza moczowego

• stany wyniszczenia, osłabienia

• odmrożenia

• zespoły ciasnoty przedziałów powięziowych

• nie stosuje się zimna na występy kostne

• niewydolność krążenia III/IV° (NYHA)

• miażdżyca uogólniona

• padaczka

• ciąża

• nowotwory

• klaustrofobia

• żylaki

• zmiany ropno - zgorzelinowe skóry

• niedoczynność/nadczynność tarczycy (ogólnie choroby tarczycy)

Metalach w tkankach nie jest przeciwwskazaniem do stosowania krioterapii miejscowej.

Powikłania po krioterapii miejscowej:

• odmrożenia(najczęściej gdy skóra jest spocona, wilgotna)

I° – rumień

II° – rumień + pęcherze

III° – rumień, pęcherze, martwica

• objawy: zblednięcie kończyny, kłucie, drętwienie, mrowienie

Kriosauna – do krioterapii ogólnoustrojowej, pacjent zanurzony do ramion, temperatura do -160°C.

Komora kriogeniczna (kriokomora):

• przed każdym wejściem do kriokomory pacjent przechodzi badanie lekarskie

• składa się z przedsionka (-60° C) i komory właściwej(-110 do -160°C)

• czynnikiem chłodzącym jest ciekły azot

• efekty utrzymują się 2 – 5 godzin

• po zabiegu pacjent udaje sie na kinezyterapię

Przebieg kriostymulacji:

Etap I – wejście i kilkudziesięciosekundowy pobyt pacjenta w przedsionku komory, celem adaptacji organizmu. Temperatura: -60° C. W przedsionku pacjentom zawsze towarzyszy obsługa komory. Pacjent wchodzi w drewniakach, bieliźnie, skarpetach, rękawiczkach i maseczce na twarz (kobiety mają również biustonosz).

Etap II – wejście i dwuminutowy pobyt pacjenta w komorze właściwej. Temperatura: około -120° C. Podczas pierwszego pobytu w kriokomorze pacjentom zawsze towarzyszy obsługa komory. Podczas zabiegu pacjent musi się poruszać. Ważne jest właściwe oddychanie (wydech 2 razy dłuższy od wdechu). Czas zabiegu: 1 - 3min.

Etap III – wyjście pacjentów do przedsionka, a następnie na zewnątrz komory. Pacjentów zawsze wyprowadza obsługa komory.

Efekty terapeutyczne krioterapii ogólnoustrojowej:

• spadek napięcia mięśniowego

• zwolnienie przewodnictwa nerwowego

• wzrost stężenia ACTH, kortyzolu, β - endorfin, adrenaliny, noradrenaliny, testosteronu(u mężczyzn)

• początkowo skurcz naczyń krwionośnych, potem rozkurcz i silne przekrwienie

• działanie przeciwbólowe

• poprawa drenażu żylnego i limfatycznego

• wzrost stężenia hemoglobiny, leukocytów, płytek krwi (2 tygodnie)

• pobudzenie układu odpornościowego (wzrost ilości limfocytów i przeciwciał odpornościowych)

Krioterapia ogólnoustrojowa – wskazania:

• nadmierne napięcie mięśni (mózgowe porażenie dziecięce, SM, urazy rdzenia kręgowego)

• kosmetyka (cellulitis, oparzenia , blizny pooparzeniowe)

• entezopatie (łokieć tenisisty, zespół bolesnego barku)

• choroby kości (osteoporoza, zespół Sudecka)

• przeciążenia narządu ruchu

• odnowa biologiczna

• ogólnie jak w krioterapii miejscowej

Krioterapia ogólnoustrojowa – przeciwwskazania:

• klaustrofobia

• nadwrażliwość na zimno (krioglobulinemia, napadowa hemoglobinuria nocna, zespół Raynouda)

• niewydolność układu krążenia (choroba niedokrwienna serca, zawał, zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie tętnicze III°)

• gorączka

• zaburzenia czucia

• miażdżyca uogólniona

• zakrzepowe zapalenie żył

• żylaki kończyn dolnych

• alkoholizm

• niedokrwistość

• wiek > 65lat

• wady zastawek (zwężenie zastawki dwudzielnej, zwężenie zastawki półksiężycowatej aorty)

• otwarte rany, owrzodzenia, odmrożenia

• choroby nowotworowe,

• choroby skóry (czyraczność, ropnie)

• niedoczynność/ nadczynność tarczycy

Hydroterapia (zwykła woda wodociągowa) - wiadomości podstawowe:

• hydroterapia (wodolecznictwo) jest najstarszym działem fizykoterapii, obejmującym ponad 120 rodzajów zabiegów

• wodolecznictwo wykorzystuje działanie termiczne , mechaniczne, chemiczne (zwłaszcza przy użyciu specjalnych dodatków kąpielowych) i elektryczne wody

• poszczególne zabiegi wodolecznicze bardzo znacznie różnią się siłą bodźcowego oddziaływania – od zabiegów bardzo łagodnych do działających bardzo silnie

• zabiegi przy użyciu lodu i temperatur poniżej 0°C wchodzą w zakres krioterapii

Z praktycznego punktu widzenia zabiegi wodolecznicze można podzielić na cztery grupy:

1. zabiegi z wykorzystaniem ciśnienia hydrostatycznego wody:

• kąpiele, kąpiele z ruchem,

• masaż podwodny, masaż strumieniem wody, masaż wirowy,

• kąpiele perełkowe, tlenowe,

• kąpiele aromatyczne ,

• kąpiele elektryczno – wodne

1. zabiegi z wykorzystaniem ciśnienia strumienia wody:

• polewania,

• natryski i bicze wodne

1. zabiegi za pośrednictwem wilgotnej tkaniny:

• oklepywania,

• zmywania, nacierania,

• okłady, kompresy, zawijania

1. zabiegi przy użyciu pary wodnej i inne zabiegi lub zabiegi kombinowane:

• kąpiele parowe,

• sauna,

• szczotkowanie,

• łaźnia turecka,

• kąpiele rzymsko - ruskie i inne

Ciśnienie hydrostatyczne:

• jest to ciśnienie wody, działające na organizm zanurzonego w niej człowieka

• powoduje powstawanie tzw. „serca kąpielowego” – pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego krew wypychana jest do klatki piersiowej

• ciśnienie hydrostatyczne w kąpieli w pozycji stojącej jest znaczeni wyższe niż w pozycji leżącej

• wskutek ucisku wody na niskociśnieniowe żyły następuje wyciśniecie z nich krwi i przesuniecie jej z kończyn, skóry i brzucha do klatki piersiowej, a z żył obwodowych do prawego przedsionka serca

• zwiększenie ciśnienia krwi w sercu i żyłach płucnych redukuje ryzyko omdlenia w czasie kąpieli, ale znacznie zwiększa to ryzyko przy wychodzeniu z kąpieli

• wysokie ciśnienie hydrostatyczne może być ryzykowne u osób starszych z niewydolnością krążenia (osoby po 70 roku życia)

Podstawowe działanie ciśnienia hydrostatycznego:

• ucisk tkanek miękkich

• wzrost ciśnienia śródbrzusznego

• utrudnienie wdechów i ułatwienie wydechów

• zwiększenie na drodze hormonalnej i odruchowej diurezy (diureza kąpielowa) (ciepło pobudza nadnercza –> aldosteron –> zwiększona diureza)

• przesunięcie krwi z części żylnej z obwodu do serca, co dodatkowo pociąga za sobą:

• wypełnienie żył szyjnych,

• wzrost centralnego ciśnienia żylnego,

• zwiększenie objętości serca

Działanie wyporu wody – prawo Archimedesa:

• pozorna utrata masy ciała

• ułatwienie ruchów

• rozluźnienie mięśni

Prawo Hauffego:

• naczynia tętnicze krążenia dużego zachowują się tak, jakby stanowiły dwa duże obszary:

• do jednego obszaru należą naczynia skóry, mózgu, nerek, wieńcowe serca i większości narządów wewnętrznych

• do drugiego obszaru należą: wnętrze serca, naczynia płuc, wątroby oraz duże naczynia krwionośne do miejsca ich wejścia do narządów

• przepełnienie krwią jednego obszaru powoduje zmniejszenie objętości w naczyniach drugiego obszaru

• każdy z tych obszarów reaguje identycznie i nie ma znaczenia , który z nich rozszerzy sie w danym momencie

Wpływ kąpieli na organizm (ciepła kąpieli):

Układ krążenia : zwiększenie objętości krwi krążącej, przyspieszenie czynności serca i zwiększenie objętości wyrzutowej, wtórne rozszerzenie naczyń obwodowych (głównie skórnych), spadek ciśnienia tętniczego rozkurczowego. Podniesienie ciepłoty ciała o 1°C zwiększa skurcze serca o 18,5/min.

Oddychanie: zwiększenie wentylacji minutowej płuc 3 – 4 razy (uwaga: w kąpieli gorącej wentylacja minutowa może działać w drugą stronę – zmniejsza się bardzo znacznie).

Przemiana materii: znajduje zastosowanie prawo Van Hoffa, wzrost temperatury o 1° C zwiększa przemianę materii o 17%. Po kilku minutach kąpieli przemiana materii zmniejsza się o około 20%.

Przewód pokarmowy: zmniejszenie łaknienia, zmniejszenie wydzielania soku żołądkowego, zmniejszenie perystaltyki jelitowej.

Czynność nerek: zwiększenie wydzielania moczu (gorąca kąpiel działa odwrotnie).

Układ nerwowy: działanie pobudzające OUN (kąpiele krótkotrwałe)lub hamująco i nasennie (długotrwałe), zmniejszenie napięcia układu nerwowego autonomicznego, lekkie działanie przeciwbólowe, poprawienie funkcji odruchowych.

Układ dokrewny: uwalnianie hormonów tkankowych, wyższe stężenie acetylocholiny.

Mięśnie szkieletowe: zmniejszenie napięcia mięśni szkieletowych.

Skóra: nawilżanie naskórka i skóry (wypłukana emulsja wodno - tłuszczowa zostaje odtworzona w ciągu kilku godzin), szybkie wchłanianie do krwi substancji rozpuszczonych w wodzie użytej do kąpieli, zmiana progu pobudliwości skórnych zakończeń nerwowych.

Skala odczuwania temperatury wody według Cordasa: temperatura subiektywnie obojętna – 34°C (duże przewodnictwo cieplne wody).

Działanie zimna:

• woda jest bardzo dobrym przewodnikiem ciepła i przy kąpieli nie jest możliwe wytworzenie przez organizm ochronnej warstwy izolacyjnej

• jeżeli kąpiel jest zbyt zimna, urata ciepła może być bardzo duża

• urata ciepła zależy od wielu rożnych czynników: tkanki tłuszczowej podskórnej, przemiany materii danego człowieka, stanu układu hormonalnego, stanu układu nerwowego, jego tolerancji na zimno, stopnia wytrenowania i wielu innych czynników

• fizjologiczna reakcja na zimno przebiega w dwóch fazach, następujących jedna po drugiej

Faza 1:

• zwężenie naczyń skórnych,

• zmniejszenie ukrwienia skóry(bladość i ochłodzenie),

• zmniejszenie miejscowej przemiany materii i zwiększenie ogólnej przemiany materii,

• zmniejszenie przewodnictwa nerwowego, podwyższenie progu bólowego,

• zwiększenie napięcia mięśni szkieletowych,

• zwiększenie czynności nadnerczy,

• wzrost ciśnienia tętniczego i żylnego krwi, zwiększenie napięcia ścian naczyń krwionośnych,

• zwiększenie wydzielania mediatorów

Faza 2:

• zwiększenie ukrwienia skóry i rozszerzenie jej naczyń krwionośnych,

• powolny wzrost temperatury uprzednio ochłodzonych tkanek,

• zwiększenie przemiany materii,

• zmniejszenie napięcia mięśni szkieletowych,

• zmniejszenie napięcia ścian naczyń,

• zmniejszenie ciśnienia tętniczego i żylnego krwi