18.04 Prawosławie na ziemiach polskich
Unia brzeska
W ochrocku u w Przemyślu pierwsze biskupstwa, ludność rzeszowska głównie prawosławna, ludność ruska – traktowani jako obywatele II kategorii, 1436r. zrównanie przywilejów szlachty polskiej i ruskiej(prawosławnej)
Metropolia w Haliczu i w Nowogródku – uzasadniona podstawa do posiadania metropolii w Polsce
W 1371 metropolia w Haliczu miała władzę nad Chełmem, Turowem, Włodzimierzem i Przemyślem, łacińska metropolia w Haliczu
Polityka K. Wielkiego była bardziej przyjazna mniejszością religijnym.
Litwa – sprawa pierwszorzędna, 1376 – książę Olgiert wysunął na czele Cypriana na metropolitę, od 1379 metropolia w Moskwie z tytułem metropolii całej Rusi. Cyprian był metropolitą do 1407 r.
Metropolita Focjusz – pro moskiewski, polska nie przyjęła jego jurysdykcji,
Grzegorz Camblak 1415-1420 metropolita kijowski
Mnich Izydor – uczestnik soboru we Florencji, 1439 unia florencka próba połączenia obrządku wschodniego i zachodniego, Moskwa odrzuciła porozumienie i uznała za zdrajcę
Bunt wielkiego księcia i księcia moskiewskiego w 1441 r kiedy przybył Izydor przeciwstawiano się patriarsze Konstantynopola w konsekwencji w Moskwie wybrano nowego patriarchę Jona 1448r. Problem z utrzymaniem autokefalicznego kościoła
Izydor się nie utrzymał w 1451r Kazimierz Jagiełło uznał chwilowo zwierzchnictwo Jony, po kilku latach przyjęto nominację Grzegorza (greka)
03.09.1458 bulla podzieliła metropolię kijowską i moskiewską, podział, który zachował się na długie stulecia
Prawosławie na Litwie było formą obrony i zachowania narodowości, do rady wielkiego księcia litewskiego tylko chrześcijanie obrządku zachodniego, katolicy mieli prawo do niej wstąpić do 1586 r.
Diecezja kijowska, włodzimiersko – brzeska, łódzko – ostrowska, przemysko –nowosądecka i chełmsko – bełska należały do polski wraz z metropolią kijowską, metropolita rezydował w Nowogródku, władyka Włodzimierski był uważany za pierwszego po metropolicie, miejsce honorowe wśród duchownych.
Sejm w Brześciu w 1511r. Zygi Stary(1506-1548) zapewnił kościołowi prawosławnemu niezawisłość sądownictwa, zabronił krzywdzenia prawosławnych i mieszania się w spraw cerkwi katolików
Zależność od czynników świeckich, metropolitę wybierał król, nie zawsze liczył się z interesami metropolii, wiernych czy cerkwi. Prawosławni byli słabo reprezentowani w sejmie.
Prawo stauropigii – wyłączenie z władzy biskupa, podporządkowanie tylko patriarsze dla bractw: we Lwowie ( bractwo Lwowskie) i Wileńskie. Posiadali upoważnienia tych, którzy nie żyją według praw bożych, dotyczyło świeckich ale i duchownych
Konstanty os trocki, 1580 – pierwsza szkoła prawosławna w ostrowie
1581 biblia os trocka
Gedeon Bałaban- nie podpisał aktu unii brzeskiej, był złym i wywrotnym człowiekiem,
Moskwa piątym patriarchatem ( po 4 starożytnych, chyba wiecie których?) odebrano go Konstantynopolowi, patriarcha moskiewski Hiob, walczył o metropolię kijowską. Jeremiasz II, synod w kamieńcu i Wilnie, uporządkowanie spraw cerkiewnych, zakazywał powtórnych małżeństw popów.
Egzarcha ekumeniczny Cyryl Terlecki, biskup łódzki
1596 unia Brzeska, tylko 2 biskupów, Lwowski i Przemyski
Patriarcha Aleksandrii nakazał Rusinom wybrać metropolitę i biskupów, nie odszczepieńców
Cyryl Lukaris – 1601r.
Hipacy Pociej – metropolita unijny, 7krtony patriarcha konst., ekumeniczny
Ostrowski zrezygnował z unii religii jej
1606 rokosz Zebrzydowskiego, protestanci i katolicy wpisali do programu niesienie unii brzeskiej ponieważ liczyli na poparcie ortod. Prawosławnych
1607 ustawa o beneficjach kościoła wschodniego,
1609 – król uznał, że obejmuje to jednych i drugich w sensie ta ustawa, problem monasteru kijowsko- pieczerska, wybrali na archimandrytę Hipacego Pocieja ale mnisi go nie chcieli.
Prawosławie było na południu ówczesnej polski, kijowskie, podolskie, Ruś czerwona, Wołyń,
Prawosławni byli lojalni wobec Z. III Wazy
1620 Piotr Konasiewicz Sahajdaczny przebywa w Moskwie gdzie spotyka patriarchę Jerozloimskiego Teofanesa, otrzymuje uprawnienia do wyświęcania biskupów od niego. Piotr wraca do kijowa a Teofanes oznajmia restaurację hierarchi prawosława kijowskiego. Zygmunt III Waza się zdenerwował i kozacy opuścili polaków pod Cecorą 1620r,
Melcjusz Smotrycki – wyświęcony przez Teofanesa przechodzi na stronę Unii, napisał katechizm i chciał aby patriarcha go zaakceptował. Cyryl Lukaris przejął wpływy kalwińskie, chciał oczyścić tradycję wschodnią z rzymskich zabobonów.
Izaak Kopiński
Piotr Mochyla- miał poprowadzić duchowieństwo prawosławne na sejm konwokacyjny i egzekucyjny w 1632. Na sejmie konwokacyjnym przedstawili 14 punktów, żądali uznania ich kościoła i zniesienia unii, gwarancji swobodnej wiary, metropolita miał rezydować w Kijowie
1632 duchowieństwo prawosławne wybrało Piotra Mohyłę na metropolitę
1633 Władysław IV wydał akt nominacyjny dla Piotra Mohyły
1632 początek epoki mohylańskiej, gruntowna odnowa życia religijnego prawosławia,
1627 archimandryta Ławry Pieczerskiej Mohyła P., łączy wpływy wschodnie zachodnie
Akademia kijowska – Akad. Mohylańska lub kolegium mohylańskie w Kijowie, nauczali także jężyka polskiego obok starocerkiewnosłowiańskiego, łacina, greka, zapożyczyli od jezuitów filozofię, teatr i podręczniki, metody nauczania, program
W 1640 Mohyłana synodzie w Kijowie przedstawiał wyzanie wiary prawosławnej w wersji łacińskiej, wykazał 2 różnice, prymat papieski i filioqe, synod zatwierdził to wyznanie wiary
1645 mały katechizm Mohyły i euchologion – 1646, 1757 świętobliwy synod w Petersburgu przyjął je jako oficjalny rytual kościoła ruskiego
Po śmierci mohyły jest powstanie chmielnickiego, po tym 1649 zgoda Zborowska, poprawia się sytuacja kościoła prawosławnego przynajmniej chwilowo.