Charakterystyka tendencji alternatywnych jako wyrazu kryzysu szkoły
Tomasz Szkudlarek – szkoła jako nierozpoznany twór w nieznanym mechanizmie
Zbigniew Kwieciński – szkoła odstaje od oczekiwań
Istnieje pożądany kształt szkoły, który obecnie jest trawiony przez kryzys
Podmioty edukacji: nauka, rodzina, nauczyciele, uczniowie, ministrowie, eksperci, politycy.
Hartmund Hentig, humanistyczna szkoła jako miejsce w którym:
Ma się ochotę na zajmowanie się jakimś problemem
Możliwa jest koncentracja i doceniana jest wytrwałość
Doświadcza się wspólnotowych przeżyć i własnej świadomości
Panuje poczucie więzi społecznej i wspólne dobro
Można przeżyć cząstkę natury
Możliwe jest doświadczanie tego, jak czyni się pokój
Wolno jest stawiać pytanie o sens czegoś i jest ono stawiane
Margaret Mead wyróżnia trzy modele przekazu kulturowego:
Postfiguratywny: gdy starsze pokolenie decyduje o obliczu młodszego pokolenia i przekazuje mu uznawane przez siebie wartości i system norm
Kofiguratywny: w którym pokolenia uczą się od siebie nawzajem, gdyż dla obu sytuacja w której się znaleźli jest nowa (np. emigracja, najazd)
Prefiguratywny: w którym kształt kultury i tego co dla niej najważniejsze zależą w głównej mierze od młodszego pokolenia, które ma znaczący wpływ na pokolenie starsze
Wymiary kulturowe:
Wertykalny: głębia, sięganie do korzeni
Horyzontalny, obszerny, ale niekoniecznie głęboki, rozległy
- współczesna polska rzeczywistość jest zdominowana przez młode pokolenie
- prefiguratywna kultura unieważniła dom jako źródło wartości i struktury norm
- kryzys rodziny jest kryzysem szkoły (nie na odwrót)
Charakterystyka koncepcji i szkoły zakorzenionej w tradycji
Program nauczania:
- znacznie szerszy niż ten wskazany przez prawo oświatowe
- ma charakter autorski, wciąż ulega zmianom
- oprócz przedmiotów tradycyjnych uczeń może wybrać liczne fakultety
- liczba uczniów w klasie nie przekracza 12, a przy nauce j. obcego 5 osób
Program wychowawczy:
- odróżnia szkołę od innych propozycji wychowawczych
- surowe przestrzeganie przyjętych praw
- uczniowie muszą się terminowo wywiązywać ze swoich obowiązków, punktualność
- duża rola duchowości
- uczniowie obowiązkowo pracują na rzecz szkoły
Co to umożliwia:
- wysoko wykwalifikowana kadra
- doskonała baza dydaktyczna
- wyposażenie szkoły
- specjalistyczne urządzenia i pomoce naukowe
- podróże
- tradycje
Statut:
- określa cel: wykształcenie i wychowanie światłego człowieka przygotowanego do życia we współczesnym świecie
Uczniowie:
- stanowią najważniejszą część społeczności szkolnej
- mają prawo i obowiązek ochrony własnej godności
- mają zapewnione poczucie bezpieczeństwa oraz możliwość wpływania na życie szkoły
- mają prawo do zindywidualizowanej nauki
- praca domowa i inne jego osiągnięcia są chronione
* rodzice powinni brać czynny udział w życiu szkoły
Nauczyciel:
- jest osobą decydującą o nauczaniu
- jego praca jest traktowana jako akt twórczy
- dla każdego nauczyciela wartością nadrzędną jest szczęście i dobro każdego ucznia
| Stara szkoła | Nowa szkoła |
|---|---|
- Konstruktywizm, prawi całość - relatywizm aksjologiczny - podstawa nauczania: koncepcje Korczaka, Sośnickiego, Hessena, Mysłakowskiego - funkcje szkoły: adaptacyjna, twórcza - cel szkoły: czynienie rozwoju uczniów - szkoła to miejsce walki ze złem, nie teatr i nie szpital - kontekst – normalna rodzina, model prefiguratywny - model dwudzielny, szkoła/dom - cechy nauki (wg Nalaskowskiego) żmudna, wymaga dyscypliny, nudna, może nie interesować |
- demokracja, partnerstwo - wizja postmodernistyczna, dynamika zmian, szybkość zmian, zmiany zmierzają ku lepszemu - podstawa naukowa: pedagogika humanistyczna i antypedagogika, koncepcja szkół elastycznych - kontekst społeczny: krytyka szkoły - zjawiska występujące: nierespektowanie prawa, postawy roszczeniowe, zawiść - funkcje szkoły: rekonstrukcyjna, adaptacyjna, dysfunkcyjność, niepełna konstrukcja - model nieoddzielny; praca w pracy, praca w domu - podstawa aksjologiczna: relatywizm aksjologiczny, prawda, dobro, piękno - cele szkoły: wspieranie rozwoju uczniów - szkoła jako instytucja usługowa, teatr i szpital - rola młodych (model prefiguratywny) |
Cele emocjonalne uczenia się i nauczania.
- cele emocjonalne dotyczą uczuć
A) taksonomia celów kształcenia dziedziny motywacyjnej:
a) uczestnictwo w działaniu – czyli uważne wykonywanie określonych czynności w ramach wyznaczonej roli, na ogół poprawnie, ale bez wykazywania inicjatywy
b) podejmowanie działania – czyli samorzutne rozpoczynanie wybranych czynności i chętne angażowanie się w działalność pod wpływem bodźców zewnętrznych
c) nastawienie na działanie – czyli konsekwentne wykonywanie danego rodzaju czynności na skutek trwałej potrzeby wewnętrznej i dodatniej oceny uzyskiwanych wyników
d) system działań – czyli integracja danego rodzaju czynności z głównymi cechami osobowości ich wykonawcy, wyrażająca się niezawodnością i swoistością stylu działań
- wpływ na edukację ma koncepcja inteligencji emocjonalnej (Goleman), obejmującej rozumienie własnych i cudzych emocji oraz zdolność skutecznego kierowania nimi. Mieści się w niej zdolność motywowania się, a więc w istocie zdolność do trwałej pracy.
- wg Golemana takie cechy jak wytrwałość, zdolność motywacji, można nazywać charakterem człowieka
Charakter ma dwa czynniki:
Cz. instrumentalny: Stałość woli (postępowanie wg zasad), siła woli, przedsiębiorczość i praktyczność w działaniu
Cz. kierunkowy: Skierowanie na cele wartościowe, postępowanie w zgodzie z zasadami moralnymi
Cele poznawcze uczenia się i nauczania.
- głębsze poznawanie rzeczywistości
A) Taksonomia celów kształcenia dziedziny poznawczej:
Zapamiętywanie wiadomości – czyli gotowość przypomnienia sobie określonej informacji, bez zniekształceń, ale i bez własnej interpretacji
Zrozumienie wiadomości – przedstawianie ich w nowej formie, podporządkowanie, streszczanie i wykorzystywanie do prostego wnioskowania
Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych – czyli praktyczne posługiwanie się wiadomościami w zadaniach nieodbiegających od podanego wzoru
Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych – czyli posługiwanie się wzorem badań naukowych: formułowanie problemu, analiza i synteza danych, sprawdzanie hipotez, krytyka rozwiązania.
Powtarzanie wiadomości: odtwarzanie ich w niezmienionej formie
Systematyzowanie wiadomości: układanie ich w logiczne całości
Przez powtarzanie widomości dokonuje się ich utrwalenie, a przez ich usystematyzowanie (kodowanie) wytwarza się wiedza
Wiedza deklaratywna: dająca wyjaśnienie rzeczywistości
Wiedza proceduralna: powiązana z celem działań, pozwala szybko uzyskać wynik
Teoretyzowanie: nadawanie zagadnieniom postaci formalnej i tworzenie ogólnych modeli rzeczywistości
Cele praktyczne uczenia się i nauczania.
Dziedzina praktyczna: odmiana dziedziny poznawczej, opanowywana w większym stopniu przez ćwiczenie i kontrolę wpływu na otoczenie niż przez zastosowanie wiedzy teoretycznej
Nazywana jest też psychometryczną, gdyż obejmuje głównie koordynację czynności ruchowych
Taksonomia celów kształcenia dziedziny praktycznej:
Naśladowanie działania – czyli etapowe wykonywanie złożonych czynności i systematyczne porównywanie ich przebiegu z dostarczonym wzorem
Odtwarzanie działania - czyli wykonywanie złożonych czynności samodzielnie i w całości, ale z ograniczoną płynnością i swobodą
Sprawność działania w stałych warunkach – czyli dokładne i skuteczne wykonywanie złożonych czynności w sytuacjach, w których były ćwiczone
Sprawność działania w zmiennych warunkach – czyli automatyzacja czynności składowych, pozwalająca na szybkie modyfikacje złożonej czynności, wykonywanej z oszczędnym nakładem energii.
Cele światopoglądowe uczenia się i nauczania.
Światopogląd: system przekonań i postaw dotyczących miejsca i roli człowieka w świecie, w tym roli własnej jednostki lub grupy. Światopogląd jest pochodną wiedzy osobistej (poznania świata) i motywacji do działania (doboru celów), łączy dziedzinę poznawczą i emocjonalną uczenia się.
Taksonomia celów kształcenia dziedziny światopoglądowej:
Przekonanie o prawdziwości wiedzy – czyli zaufanie do źródeł informacji o świecie, z włączeniem w to własnego doświadczenia, opinii autorytetów, środków masowego przekazu, dzieł naukowych i artystycznych.
Przekonanie o wartości wiedzy – czyli przeświadczanie o użyteczności informacji o świecie dla ludzkości i jednostki, ale bez zaangażowania się w jej pomnażanie i wykorzystywanie.
Nastawienie na zastosowanie wiedzy – czyli konsekwentne dążenie do wykorzystywania informacji o świecie dla zaspokojenia potrzeb własnych i potrzeb innych ludzi.
System zastosowań wiedzy – czyli działanie zharmonizowane z osobowością posiadacza światopoglądu w sposób pełny i niezawodny.
Przekonania te mogą być:
Bierne
Czynne
Operacjonalizacja celów kształcenia.
Operacjonalizacja: - formułowanie celów edukacyjnych polega na ich operacjonalizacji
to przekształcanie celów z postaci ogólnej, zwięzłej, sugestywnej, ale mało konkretnej na postać operacyjną, czyli czynnościową, umożliwiającą zaobserwowanie określonego wyniku
Procedura operacjonalizacji celów (Robert Mager)
Zapisanie celu w postaci ogólnej
Intuicyjny obraz ucznia osiągającego cel
Luźne zapisy celów operacyjnych
Selekcja luźnych zapisów (dokonanie w myślach prób inscenizacji, np. ‘czyta o przyrodzie’ da się zademonstrować, a ‘rozumie przyrodę’ trzeba zamienić na ‘potrafi objaśnić prawa przyrody’
Klasyfikacja luźnych zapisów (można je pogrupować hierarchicznie np. wykorzystując odpowiednią taksonomię celów kształcenia)
Sformułowanie celów operacyjnych (budujemy zdania w których podmiotem jest uczeń np. ‘uczeń potrafi…’)
Sprawdzenie celów operacyjnych (trafność i operacyjność naszej listy celów sprawdzamy przez zaplanowanie sytuacji działania, czy cele operacyjne są osiągnięte i czy cel ogólny jest osiągnięty)
Ewentualne powtórzenie etapów 2-7 (gdy wynik sprawdzania jest niezadowalający, powtarzamy etapy operacjonalizacji celu, usuwając jej błędy i ograniczenia)
Trójskładnikowy model celu operacyjnego (Mager):
Określenie czynności, których wykonanie będzie uznane za osiągnięcie celu
Opisanie warunków, w jakich czynność ma zostać wykonana
Unormowanie jakości przebiegu i wyniku czynności
Zyski nauczyciela dzięki operacjonalizacji celów:
- upodmiotowienie uczniów – to ich czynności, a nie czynności nauczyciela są na czele (uczeń analizuje, planuje, czyta)
- podwyższona dokładność opisu opanowywanych czynności
- zarys warunków i metody sprawdzania przebiegu i wyników czynności
- motywację do własnego działania edukacyjnego
Straty nauczycieli którzy zapomnieliby o celu ogólnym:
- nadwyżka znaczenia jaką ma w edukacji całość w stosunku do części
- bezpośrednie odwoływanie się do uznanych społecznie wartości (krytycyzm, wrażliwość)
- perswazyjność, oddziaływanie na wyobraźnię
- zwięzłość
Planowanie kierunkowe i wynikowe działań dydaktycznych
Planowanie kierunkowe
Wiąże cele emocjonalne kształcenia z celami poznawczymi oraz wskazuje materiał kształcenia niezbędny do osiągnięcia tych celów
Obejmuje cały wybrany szczebel szkoły, rok szkolny lub semestr
Jego zadaniem jest ukierunkowanie czynności uczniów i nauczyciela na ustalone cele
Stanowi strategiczny etap planowania dydaktycznego
Najwygodniejszym sposobem planowania kierunkowego jest sporządzenie tabeli
Tabelaryczne ujęcie planowania kierunkowego umożliwia trojaką interpretację programu kształcenia:
Wg celów emocjonalnych (kolumnami)
Wg celów poznawczych (wierszami)
Według materiału kształcenia (pole tabeli)
Spełnia trzy ważne funkcje:
Porządkuje emocjonalne i poznawcze cele kształcenia
Wiąże te cele z materiałem
Daje wstępną orientację co do podziału czasu potrzebnego uczniom do osiągnięcia tych celów
Planowanie wynikowe:
Określa wymagania programowe w związku z kolejnymi tematami zajęć
Obejmuje moduł programowy, dział lub kilkugodzinną jednostkę tematyczna przedmiotu
Stanowi przewidywanie osiągnięć uczniów w tym module (dziale, jednostce) a zarazem unormowanie oceny pracy uczniów i nauczyciela wymaganiami programowymi
Planowanie wynikowe umożliwia kształcenie wg wymagań
Jednopoziomowy plan wynikowy nie wystarcza do organizacji pracy
Największą wartość mają wielopoziomowe plany wynikowe samodzielnie sporządzone przez nauczyciela, zwłaszcza te na podstawie których podstawą są autorskie programy kształcenia
Plan ten stanowi dalszy ciąg operacjonalizacji celu ogólnego
O ile w planowaniu kierunkowym na czele cech postulowanych była trafność o tyle w planowaniu wynikowym i metodycznym górę biorą walory użytkowe
Wiedza, wiadomości, umiejętności, sprawności jako cel kształcenia.
Wiadomości: są to treści naszych myśli.
Mogą one być potoczne, gdy odnoszą się do poszczególnych faktów, zdarzeń, przedmiotów lub stosunków wziętych z codziennego naszego doświadczenia i życia
rzadko są przedmiotem nauczania, a jeśli już to raczej obocznie, raczej jako materiał do uogólnień lub dla ilustracji ogólnych praw i zasad
wiadomości ogólne różnią się tym od potocznych, że treść ich stanowią nie jednostkowe zdarzenia, zjawiska, przedmioty lub stosunki, ale że ich treści są ogólne, ich ogólność może mieć różne stopnie – wiadomości naukowe zazwyczaj są w wysokim stopniu
wiedza: składowymi jej częściami są ogólne wiadomości naukowe, powiązane ze sobą w jeden, systematyczny układ
łącznikiem wiedzy są przeważnie związki logiczne
wiedza i wiadomości jako treści naszych myśli stanowią teorię
wiedza praktyczna: wiedza: której ogólne prawa i pojęcia można stosować w szczegółowych przypadkach zachodzących w rzeczywistości
wiedza teoretyczna: wiedza, która pozostaje jedynie w sferze myślowej i nie bywa realizowana w rzeczywistości
umiejętność:
zdolność zastosowania teoretycznej wiedzy do jakichś praktycznych celów, przy czym idzie o zastosowanie, które polega na ułożeniu samego planu działania, a nie o faktyczne wykonanie tego planu
oznacza samo wykonanie czynności, które mają urzeczywistnić treści teoretycznego myślenia
rezultat, do którego dochodzimy przez ćwiczenie i wprawianie się zarówno w czynnościach umysłowych jak i praktycznych i ruchowych
umiejętność teoretyczna: użycie teoretycznej wiedzy do celów teoretycznych
umiejętność praktyczna: wykonywanie praktycznych i ruchowych czynności zgodnie z teoretycznym myśleniem
wprawa: zdolność wykonywania czynności umysłowych lub ruchowych wtedy, gdy czynności te są wykonywane szybko i bez błędu, a więc trafnie i osiągają zamierzony cel oraz zręcznie, a więc z możliwie najmniejszym wysiłkiem
sprawność: zdolność wykonywania możliwie szybko, trafnie i zręcznie samych czynności ruchowych, bez względu na to czy są one kierowane pracą myślową czy też nie
przy umiejętności praktycznej idzie o czynności ruchowe zgodne z naszym teoretycznym myśleniem, przy sprawności zaś teoretyczne myślenie niekoniecznie musi poprzedzać nasze czynności ruchowe i mogą się one odbywać bez jego kierownictwa
właściwości wiedzy
wiedza czynna: nazywamy ją tak gdy stanie się naszym drogowskazem i motywem naszego postępowania, jest złączona z umiejętnością zarówno teoretyczną jak praktyczną i z odpowiednimi sprawnościami, czyni nas zdolnymi do zespolenia dwóch światów: świata teorii i rzeczywistości
wiedza zasymilowana: wiedza czynna może tak przeniknąć człowieka, że staje się nieodłącznym czynnikiem jego życia umysłowego, kierującym jego postępowaniem we wszystkich okolicznościach i to tak, że bez świadomego wysiłku nie mógłby on go zmienić, ani się go pozbyć.
Wykształcenie polega nie tylko na zyskaniu wiedzy, ale także na nadaniu jej charakteru wiedzy czynnej i zasymilowanej
Ideał wykształcenia jako czynnik ukierunkowujący kształcenie w świetle pedagogiki kultury
Ideał wykształcenia
Wyniki nauczania zależą w pierwszym rzędzie od tego, w jakim stopniu nasz wychowanek stał się pod jego wpływem całością duchową
Chcąc wychowywać całych ludzi, trzeba samemu być całym człowiekiem
F.A. Wolf (stanowisko formalizmu pedagogicznego): ze względu na formalne wykształcenie wszystko musi zmierzać do tego, aby uczeń ćwiczył i wzmacniał swoją uwagę, pamięć, rozum i inne władze duszy na szczególnie nadających się do tego przedmiotach nauczania
Wgłębiając się w pełen harmonii świat klasyczny człowiek nowożytny staje się harmonijną osobowością
Kształtujące zadanie nauczania: górująca nad zagadnieniami ćwiczenia poszczególnych dyspozycji sprawa formowania całości duchowej w wychowaniu, kształtowanie: czynności spełniające to zadanie, ukształtowanie/ukształcenie: wytwory tych czynności
Wykształcenie:
- wytwór czynności kształcenia
- ideał pedagogiczny kierujący czynnością kształcenia, stanowiący zadanie nie dające się nigdy wyczerpać
Wg Pestalozziego wykształcenie jest mądrością
Prawdziwe wykształcenie od powierzchownej erudycji odróżnia się tym, że jest dobrem osobistym, a więc zrośniętym w nierozerwalną całość z osobowością człowieka wykształconego i nacechowanym jego indywidualnością
Wykształcenie powstaje z zespolenia dwóch różnych światów:
Wartościowe wytwory ducha ludzkiego (język, obyczaje, moralność, wierzenia religijne itp.)
Wewnętrzne życie duchowe rozwijającej się jednostki ludzkiej, nacechowane jej indywidualnością
Wykształcenie zatem powstaje z najściślejszego zespolenia się indywidualności wychowanka z głęboko przez niego przyswojoną zobiektywizowaną kulturą, a całość ta musi być harmonijna
Zadaniem nauczyciela wychowawcy jest stwarzać możliwie jak najbardziej pomyślne warunki dla procesu narastania wykształcenia, a przez to wywoływać ten proces i nim kierować
Wychowawcą nazywamy tego, kto pośrednicząc między kulturą i wychowankiem, kieruje procesem przyswajania sobie przez niego dóbr kulturalnych
Wykształcenie jako wytwór nigdy nie może i nie powinno być skończone, ma ono rozwijać się nieustannie
Narastanie wykształcenia odbywa się pod wpływem pobudki działającej z samego wnętrza osobowości wykształconego człowieka, pobudka: zainteresowanie.
Stopnie, rodzaje i stadia wykształcenia
Stopnie wykształcenia
Każdego z ludzi w danym społeczeństwie nazwiemy ukształtowanym, o ile głęboko przyswoił sobie kulturę swojego środowiska życiowego i swego zawodu, o ile tę kulturę podtrzymuje nie tylko pracą, ale ją posuwa naprzód swoją inicjatywą, twórczością
Rozległość wykształcenia
Zależy od zakresu przyswojonej kultury
Im szerszy jest krąg kultury, którym karmi się rozwijająca się jednostka ludzka, tym większa będzie rozległość zdobytego przez nią wykształcenia
Człowiek o ciasnym horyzoncie będzie najczęściej bezradny wobec zagadnień wykraczających poza granicę jego wykształcenia
Rodzaje wykształcenia
Wykształcenie różni się albo kierunkiem albo rodzajem
Za pewien kierunek lub rodzaj wykształcenia uważamy takie wykształcenie które co prawda jest nastawione przede wszystkim na pewną kategorię wartości, a co za tym idzie na pewną dziedzinę dóbr kulturalnych
Wykształcenie zawodowe czy ogólne
J. Rousseau: nie należy wychowywać dzieci nie tylko dla stanu w którym przyszły one na świat, lecz nawet dla społeczeństwa i państwa. Wychowanie społeczne nie daje się według niego pogodzić z wychowaniem zgodnym z prawami przyrody.
- Wykształcenie takiego człowieka ma być wiele wyższe, szlachetniejsze od wykształcenia stanowego, a nawet społecznego
- przyczynił się on do ugruntowania mniemania że wykształcenie ogólne jest lepsze od zawodowego
Słabość współczesnego wykształcenia ogólnego polega zdaniem Kerschensteinera na tym, że jest ono narzucone młodym pokoleniom z zewnątrz, zamiast być wytworem pracy wynikającej z głębi ich zainteresowań
Pojęcie wykształcenia ogólnego
W XVII w za człowieka ogólnie wykształconego uważano takiego który przyswoił sobie całą wiedzę współczesną
Rousseau – dla niego wykształcenie człowieka w ogóle zasadza się na swobodnym i pełnym rozwoju naturalnych sił wychowanka, jest to więc wykształcenie formalne, nie zabarwione jeszcze intelektualizmem
Dziś wykształcenie ogólne różni się od zawodowego tym, że funduje się na zespole dóbr kulturalnych, będących lub mających być wspólną własnością wszystkich członków takiego tworu społecznego, który obejmuje różne grupy zawodowe – może to być całe społeczeństwo lub warstwa np. inteligencja
Wykształcenie ogólne jest wspólną podstawą na której dopiero buduje się wykształcenie zawodowe różnych kierunków
Wykształceniem ogólnym nazwiemy każde wykształcenie które we własnych członkach danego społeczeństwa urzeczywistnia ten zasób kultury który stanowi i jego spoistości wewnętrznej i charakterze
Treść wykształcenia ogólnego może być najrozmaitsza, byleby funkcja socjalna pozostała ta sama
Stadia wykształcenia
Trzy stadia przez które przebiega wykształcenie:
Stadium wykształcenia podstawowego czyli ogólnego
Stadium wykształcenia zawodowego
Stadium wykształcenia rozszerzającego
Droga do wykształcenia rozszerzającego prowadzi przez zawód
Przez pracę zawodową i wykształcenie człowiek wrasta na dobre w grupę zawodową, a przez to w kulturę i naród
Światopogląd jako czynnik ukierunkowujący kształcenie w świetle pedagogiki kultury
Trzy składniki światopoglądu wg Hessena:
Pojęciowy obraz świata
składają się na niego pojęcia abstrakcyjne, zdania i idee, które mają za zadanie wyjaśniać świat, podać jego sens
te pojęcia i idee muszą tworzyć jakąś całość: „system” albo „rusztowanie”
poglądy te nie są ze sobą niczym połączone, w niektórych dziedzinach mogą być też sprzeczne, ale jeśli tworzą jakąś całość, wówczas sprzeczność jest wykluczona
wartościowanie
dotyczy emocjonalnej strony światopoglądu
światopogląd jako obraz świata jest związany z naszym życiem intelektualnym, natomiast jego wartościowanie jest połączone z naszym życiem emocjonalnym
nakaz woli
wymaga, aby pojęcia i idee w nim zawarte stały się dyrektywami naszego postępowania
Hessen wymienia różne właściwości światopoglądu, dlatego też wyróżnia on światopogląd:
otwarty
zamknięty
subiektywny
jednostronny itp.
Hessen rozróżnia światopogląd ze względu na:
sposób powstania – światopogląd może być subiektywny, czyli zależny od ogółu indywidualnych i subiektywnych dyspozycji człowieka
zakres – za zakres światopoglądu można uznać zdarzenia, zjawiska, fakty, przedmioty które on sobą obejmuje. Ze względu na zakres Hassen wyróżnia dwie właściwości/rodzaje:
- światopogląd jednostronny: obejmuje tylko część rzeczywistości, a wszystko poza tą częścią jest mu obce
- światopogląd wielostronny: stara się uwzględniać możliwie całość rzeczywistości dostępnej jednostce
z zakresem światopoglądu wiąże się też jeszcze jedna jego właściwość – negowanie innych światopoglądów, do czego dąży wg Hessena każdy światopogląd
dwa różne światopoglądy ujmują w różny sposób pozornie tę samą rzeczywistość, ale faktycznie uwzględniają w niej różne treści
Potoczne pojmowanie światopoglądu:
widzi się w nim nie obraz obejmujący całość rzeczywistości, ale tylko jej pewne odcinki (odnoszące się do zadań, celów, treści życia człowieka)
raczej obejmuje sfery związane z praktyczną stroną życia (moralna, religijna, społeczna…)
różni się tym od systemu filozoficznego, że system filozoficzny stara się objąć całość rzeczywistości, bytu
światopogląd jest tu nie tyle takim obrazem świata, jakim ten świat jest rzeczywiście, ale takim jakim być powinien – wartościowanie obrazu świata jest najważniejszym składnikiem
jeżeli nasz światopogląd ocenia świat pozytywnie, wówczas staje się on motywem dążenia do tego aby ten porządek świata utrwalić w tej postaci jaką on obecnie posiada
przez swą funkcję wartościowania i przez powinność w nim zawartą światopogląd staje się motywem działania
jeżeli celem wykształcenia ogólnego ma być światopogląd, to wykształcenie to nie może polegać jedynie na rozumowym ujęciu świata w obraz, chodzi o wartościowanie tego świata
wartościowanie występuje w takim wykształceniu jako motyw albo do przekształcenia obecnej rzeczywistości na inną, doskonalszą, albo do utrzymania jej nadal
na czele wykształcenia wówczas staje nie tylko sfera intelektualna, ale też sfera uczuciowa i sfera woli
wartościowanie świata nie może w jednakowym stopniu odnosić się do rzeczywistości przyrodniczej i moralno – społecznej – zmiana przez nas rzeczywistości przyrodniczej jest bardzo ograniczona, natomiast w kwestii moralno – społecznej bardziej możemy ingerować, dlatego też światopogląd wartościujący rzeczywistość zwykle odnosi się do moralno – społecznej strony
Zasada życiowości w budowie programu nauczania w ujęciu K. Sośnickiego
Trzy ogólne zasady z których starano się wyprowadzić program nauczania:
Zasad życiowości
Zasada psychologiczna
Zasada kultury
- zasady te w różny sposób mogą być ze sobą łączone i kombinowane
Zasada życiowości wymaga, aby dobierać taki materiał nauki, który przedstawia wartość dla przygotowania do dorosłego życia
Szkoła kierująca się tą zasadą powinna tak poprowadzić kształcenie się ucznia, aby posiadł on wiedzę, umiejętności i sprawności, które mogą go uczynić zdolnym do życia w dorosłości
Czynności życiowe wg Spencera: (istotne dla człowieka)
Czynności odnoszące się bezpośrednio do utrzymania własnego bytu cielesnego – zakochania zdrowia i należytego rozwoju ciała
Czynności odnoszące się pośrednio do zachowania bytu cielesnego – związane z pracą zawodową i zarobkową
Czynności odnoszące się do zachowania gatunku, wychowania potomstwa – odnoszące się do życia rodzinnego
Czynności związane z zachowaniem życia zbiorowego człowieka – odnoszące się do życia społecznego
Czynności wypełniające czas odpoczynku
Lista czynności wg Bobbita:
mowa i wzajemne porozumiewanie się ludzi ze sobą;
czynności związane ze zdrowiem;
czynności obywatelskie;
ogólne czynności towarzyskie i społeczne dla utrzymania kontaktu i współżycia między ludźmi
wyzyskanie wolnego czasu: rozrywki i odpoczynek;
zachowanie rześkości i gotowości umysłowej, analogicznie do zachowania zdrowia
czynności religijne;
czynności rodzinne: wychowanie dzieci, utrzymanie właściwego życia domowego;
niewyspecjalizowane i niezawodowe czynności praktyczne;
praca zawodowa.
Analiza czynności człowieka staje się podstawą dla doboru treści nauczania
Wg Bobbita nie należy umieszczać między przedmiotami kształcenia ogólnego żadnego przedmiotu, który ma znaczenie tylko dla niektórych zajęć człowieka, a nie jest wspólny wszystkim.
Program kształcenia ogólnego mieści w sobie dwojakiego rodzaju przedmioty:
Przedmioty podstawowe – których potrzeba jest dla wszystkich ludzi oczywista i powszechnie uznana (np. język ojczysty, mówienie, pisanie, literatura ojczysta, matematyka codzienności, nauka o zdrowiu, itp.)
Przedmioty dodatkowe – odnoszą się do takich czynności, które nie są czynnościami wyspecjalizowanymi, ale nie są też powszechnie uznawane za potrzebne (np. języki obce, wyższa matematyka, krasomówstwo, itp.)
Szkoła powinna objąć swoim programem takie czynności, przy których spełnianiu w potocznym życiu uwidaczniają się niedociągnięcia i braki (np. błędy mowy, błędy higieny, niewłaściwy tryb życia, itp.)
Fritz Blättner:
Nie uznaje szkoły, która miałaby dać młodzieży jedynie zapas wiedzy -> jej zadaniem jest uczynić z jednostki członka narodu
Szkoła ma wzbudzić siły służące narodowi, a wiedza jest tylko jednym z czynników, który tu wchodzi w rachubę. Obok niej na równi staje rozwój serca i zdolności działania.
Starał się rozłożyć całość życia narodu na prostsze składniki, znalazł w tej całości pięć odrębnych stron i do nich dopisał siły:
życie w państwie -> władza
życie w kościele -> wiara
życie towarzyskie -> społeczeństwo
życie nauki -> idea i sens
życie gospodarcze -> praca
szkoła przygotowująca do życia narodowego powinna wchłonąć w siebie 5 tych stron i związanych z nimi 5 sił
tych pięć działów stanowi pierwszą zasadę dla budowy programu szkolnego, drugą jest rozróżnienie między receptywnością a spontanicznością
tworom przeszłości na których wzrasta teraźniejszość odpowiada receptywność, zaś powstawanie nowego życia jest spowodowane spontanicznością
receptywnością są właśnie takie czynności jak przysłuchiwanie się, zapamiętywanie, oglądanie, pojmowanie itp.
Spontanicznością jest tworzenie, wynajdywanie, praca, itp.
Zasada kulturalna w budowie programu nauczania w ujęciu K. Sośnickiego
Zasada kulturalna wymaga takiego dobrania treści, aby uczeń mógł zaznajomić się i przejąć kulturą epoki
Wychowanie dla kultury musi mieć dwa oblicza:
Trzeba nauczyć umiejętności korzystania z już istniejących dóbr kulturalnych
Trzeba nauczyć umiejętności współdziałania w jej rozwijaniu
Każdy program kulturalny powinien posługiwać się jakimś rejestrem dóbr
Taki rejestr podaje W. Döring:
Szukając zasadniczych dóbr kultury najpierw trzeba ustalić jakie są zasadnicze typy życia psychicznego ludzi, pod tym względem Döring opiera się na Sprangerze
Sześć podstawowych typów charakterologicznych: typ teoretyczny, estetyczny, ekonomiczny, religijny, społeczny, polityczny
Tym typom odpowiada 6 dziedzin kultury: nauka, sztuka, gospodarstwo, religia, społeczeństwo, państwo
Ustroje zawodowe dobrane do nich: naukowe, artystyczne, gospodarcze, religijne, społeczne, państwowe
Człowiek który posiadł subiektywnie pewne dobra kultury, sam jest teraz jej nowym dobrem. On sam stał się pewnym wytworem kultury, która w nim znalazła swoje siedlisko
Nie sama teoretyczna nauka jest kształcąca i nie tylko do niej ma się ograniczyć program
Wykształcenie w dydaktyce kultury obejmuje nie tylko stronę umysłową, ale też uczuciową i woli ucznia
Droga powstawania obiektywnych dóbr:
Typ charakteru (czynnik psychologiczny)
Ustrój zawodowy (czynnik zewnętrzny organizujący powstanie obiektywnego dobra)
Rezultat a i b – dobro obiektywne, oddziaływując na innych staje się w ich umyśle
Subiektywnym dobrem kultury
Człowiek wykształcony ma być obiektywnym dobrem
Ze względu na psychiczny charakter wykształcenia, który jest własnością człowieka wykształconego, trzeba raczej uważać takiego człowieka za pewien typ psychiczny, podobny do innych typów produkujących dobra obiektywne
Wykształconym nie jest się z natury
Program stopniowany:
Stopniowanie w kierunku treści kulturalnych – wymaga pochodu od treści łatwiejszych do trudniejszych
Stopniowanie przestrzenne – polega na tym że obejmuje kulturę coraz szerszego kręgu, zaczynając od najbliższego otoczenia (dom rodzinny, dzielnica, miasto, kraj, świat)
Stopniowanie czasowe – postępuje od obecnej kultury do kultury przeszłości, okazując jej dzieje
Żądanie stopniowania w programie kulturalnym wysnuwa postulat współczesności i aktualizacji wiedzy – w skrajnej postawie postulat ten dopuszczałby tylko do programu takie treści które były zgodne z ostatnimi wynikami badań naukowych
Zagrożenia:
- wiedza chwiejna i nieustalona
- rozbieżności
- budzi wątpliwości
b) Możliwości/Kontrargumenty:
- przy przekształcaniu się kultury i nauki razem ze zmianą treści zmienia się system wartości z nimi związany
- bez względu na to czy kultura współczesna jest ustalona, czy nie, człowiek musi w niej żyć i z nią się zaznajomić
- program kultury może raczej dążyć do tego, aby zaznajamiając się z teraźniejszością dawać równocześnie możność szukania w niej takich treści i sił, które mają szanse przetrwania i które są ważne dla przyszłości
Celem programu kulturalnego jest nie tylko przygotować do korzystania z gotowych dóbr kultury, ale też współpracować nad jej rozwojem
Przebieg procesu kształcenia przez pryzmat programu kulturalnego:
Jednostka odbiera oddziaływanie istniejącej już kultury
Uczący się duchowo się wzbogaca na treściach przyjętej kultury z uwzględnieniem wytworów historycznych
Subiektywna przeróbka materiału kulturalnego, zgodnie z przewidywanym biegiem rozwojowym kultury
Obraz ten jest realizowany i na ten wzór przekształca się otoczenie jednostki, przez to zmienia się stan obecnej kultury
W programie kulturalnym skala wartościowania się bardzo rozszerza!
Zasady budowania programu nauczania w ujęciu S. Nalaskowskiego
Dobór treści nauczania można oprzeć na:
Tradycji
Zasadach racjonalnych
Syntezie zasad racjonalnych i tradycji
Program tradycyjny:
Treści nauczania mogą być wyznaczone przez tradycję
Punktem wyjścia jest wtedy suma wiedzy ukształtowana historycznie
Przydatność tych treści jest mierzona stopniem ich prawdziwości
Prawdziwe są te treści które mimo zmian w otaczającej nas rzeczywistości i mimo upływu czasu przetrwały jako ważne i znaczące
Program racjonalny:
Dobór treści nie opiera się na tradycji lecz na świadomie przyjętych kryteriach, wyróżniamy cztery takie kryteria:
Kryterium życiowości – zaleca dobierać takie treści lub czynności które są życiowo ważne
Kryterium kulturalne – wymaga aby treściami kształcenia były wiadomości ze wszystkich dziedzin kultury
Kryterium psychologiczne – pragnie dostosować program nauki do rozwijającej się psychiki ucznia: do jego zainteresowań, uzdolnień, dyspozycji
Kryterium poznawcze – żąda aby treści kształcenia były dobierane pod kątem prawdy naukowej
Te zasady mogą być uwzględnione w sposób skrajny, gdzie tylko jedna z nich tworzy podstawę, wówczas taki program zawiera trudności:
Program życiowy zawiera treści które są niedostępne dla dziecka, bo wyprzedzają jego rozwój psychiczny
Skrajny program psychologiczny sprawia także pewne kłopoty – dostosowanie programu do psychicznej strony ucznia prowadzi do coraz większej indywidualizacji nauczania, rozwój każdego ucznia przebiegu inaczej i wymaga odmiennego materiału nauczania – to może prowadzić do rezygnacji z programu standaryzowanego
Program kulturalny podkreślając czystą wartość samą dla siebie i jej bezinteresowność praktyczną, przeciwstawia się on utylitaryzmowi życiowemu
Zasada poznawcza – podkreślając czystą wartość prawdy samej dla siebie i jej bezinteresowność użytkową zasada ta lekceważy utylitarystyczny aspekt nauki i wiedzy
Program współczesny:
Zasada życiowości staje się wartością nadrzędną ale zmienia się jej pojmowanie -> chodzi o przygotowanie dzieci i młodzieży do życia we współczesnej epoce
Wynikają z tej zasady trzy szczegółowe:
Zasada kulturowa – wymaga ona aby program szkolny uwzględniał w wiadomościach i działaniach ucznia, w sposób znaczący obecność współczesnych prądów umysłowych i artystycznych oraz dominujących tendencji charakterystycznych dla współczesnej epoki
Zasada poznawcza – żąda by treścią kształcenia była współczesna nauka światowa, jej metodologia i wykorzystywanie w technice, pracy, życiu
Zasada wiązania treści klasycznych ze spółczesnymi – postuluje aby w treściach nauki i kultury dobieranych w programach nauczania, łączyć klasykę ze współczesnością, przeważać mają treści współczesne
Dobór treści nauczania opera się na uwspółcześnianiu dotychczasowego programu i uzależniony jest od istotnych zmian zachodzących w nauce, kulturze i zyciu
Układy treści w programie:
Układy obiektywne:
Podporządkowują one treści i ustanawiają przedmioty nauczania wg cechy rzeczy i zjawisk związanych z treściami uczenia się
W. Doerpfeld dzieli przedmioty nauczania na trzy wielkie grupy; podstawą ich wyodrębniania są ‘rzeczy i życie ludzkie’, ‘znaki’, ‘forma i kształt’
U W. Reina dwie grupy przedmiotów, podział na grupy opiera się na wyróżnieniu ‘życia ludzkiego’, życia przyrody’
Układy subiektywne:
W. Lay dzieli przedmioty nauczania wg jakości procesów psychicznych wymaganych przy ich przyswajaniu i opanowywaniu. Wyróżnia dwa odmienne procesy związane z uczeniem się ich:
Procesy których treścią są pojęcia i prawa przyczynowe (obejmują procesy poznawcze i wyrażania)
Procesy których treścią są cele i wartości (także obejmują procesy poznawcze i wyrażania)
Odpowiednio do nich Lay wyodrębnia przedmioty nauczania i porządkuje je wewnętrznie.
Układy mieszane:
U P. Bartha spotykamy dwie podstawy podziału przedmiotów nauczania
Obiektywną – prowadzi do rozróżnienia przedmiotów humanistycznych
Subiektywną – stanowią ją procesy nabywania wiadomości i zyskiwania sprawności
Układ strukturalno – cykliczny:
Przekształcony z układu mieszanego
Przyjmuje za swoją podstawę poznawczo – logiczny charakter nauczanych treści oraz psychologiczne pojęcia i prawa rozwoju umysłowego
Wśród układów poznawczo – logicznych wyróżnia się:
Układ liniowy
To takie ułożenie treści w programie, które utrzymuje jednorodne stosunki logiczne między treściami należącymi do jednego przedmiotu
Prowadzi do nowych treści w toku postępującym w jednym kierunku i przedstawia łańcuch wiadomości tak uporządkowany, że ogniwo poprzednie jest podstawowe dla ogniwa następnego
Wszystkie treści jako równorzędne i żadna się nie wysuwa jako zasadnicza
Układ strukturalny
Składa się z dwóch zbiorów łańcuchów wiadomości; łańcuchów poziomych i pionowych
Łańcuch poziomy tworzą treści które są w całości wiedzy pewnego przedmiotu lub jego działu uważane za podstawowe, treści te nabierają dla uczącego się wartości zasadniczych i najważniejszych, ogniwa połączone są możliwie jednakowymi stosunkami logicznymi, tworzą układ liniowy.
Łańcuch pionowy złożony jest z treści pochodnych, pionowe łańcuchy treści pochodnych wychodzą z poszczególnych ogniw łańcucha poziomego i niekoniecznie zachowują między sobą takie stosunki jakie łączą treści podstawowe
Koncentracja: polega na tym że tak dobieramy treści nauczania aby były dostosowane do pewnej ogólnej idei lub zasady. Ma dwa cele: wytworzenie jedności różnych wiadomości które mieszczą się w odrębnych przedmiotach nauczania, jedność obiektywną wiedzy, oraz ma zapewnić uczniowi jedność umysłu ucznia – subiektywną jedność psychiczną. Koncentracja czyni umysł ucznia jednostronnym, całą naukę skupia wokół jednego ośrodka – idei koncentrującej.
Korelacja: ma wskazywać na sposoby łączenia wiadomości ze sobą, pragnie utrzymać autonomię poszczególnych przedmiotów nauczania, nie ingerując modyfikująco w dobór ich treści. Odnosi się raczej do układu treści, do łączenia wiadomości w nowe sposoby. Kojarzenie wiadomości przy korelacji opiera się najczęściej na następujących związkach:
Kojarzenie wiadomości, które pozostają względem siebie w stosunkach czasowych i przestrzennych
Kojarzenie wiadomości podobnych pod względem treści lub przeciwnych
Kojarzenie wiadomości powiązanych ze sobą przyczynowo, przez stosunki wynikania, nad – i podrzędności
Czynności nauczyciela oraz uczniów podczas pokazu jako metody kształcenia.
Pokaz: to metoda kształcenia polegająca na kierowaniu obserwacją wybranych obiektów i procesów. Nauczyciel przygotowuje obserwację zachowań określonych osób lub prezentację środków dydaktycznych wybranego rodzaju, a następnie pomaga uczniom dostrzec najważniejsze właściwości tych obiektów.
Może odgrywać rolę wstępnego uporządkowania treści, lub być poprzedzone uporządkowaniem wiedzy
Obserwacja: planowe spostrzeganie osób, przedmiotów, zjawisk i wydarzeń
Spostrzeganie: wiązanie wrażeń będących odbiorem prostych właściwości obiektów w całość wyodrębnioną z otoczenia
Umiejętności poznawcze ucznia, które podlegają ćwiczeniu w toku obserwacji:
Selekcjonowanie wrażeń
Czujność
Oczekiwanie na bodziec
Poszukiwanie pola
Etapy przygotowania nauczyciela:
Ustal co ma być zaobserwowane i w jaki sposób
Postaraj się przewidzieć reakcje emocjonalne uczniów na pokaz i jego obiekt
Przygotuj grupę uczniów do pokazu
Postaraj się o sproblematyzowanie pokazu
Postaraj się o interaktywne środki dydaktyczne i ogranicz symulację
Wykorzystaj komputery do rejestracji i analizy danych
Zapewnij uczniom dobrą widzialność i słyszalność
Sprawdź sprzęt i zapewnij sobie pomoc techniczną, w razie gdy sprzęt zawiedzie
Po zakończeniu pokazu oceń jego wartość
Czynności nauczyciela oraz uczniów podczas opowiadania jako metody kształcenia.
Opowiadanie: wypowiedź wielozdaniowa zawierająca fabułę czyli układ wydarzeń.
Aby opowiadanie nauczyciela mogło wesprzeć lub nawet zastąpić pokaz i własne działanie ucznia, musi on wykazać wysoką kompetencję komunikacyjną.
Opowiadanie posiada walor emocjonalny, każdy może interpretować opowiadanie na własny sposób, względem poziomu rozwoju umysłowego w nawiązaniu do teorii piagetowskiej.
Czynności nauczyciela oraz uczniów podczas pogadanki jako metody kształcenia.
- oparta jest na słowie, często nadużywana
- dotyczy głównie nauczycieli niższych klas szkoły podstawowej, gdzie rozwój języka ma szczególne znaczenie, a dzieci jeszcze nie potrafią budować dłuższych wypowiedzi
Pogadanka: rozmowa z uczniami prowadzona przez nauczyciela. Większość pytań zadaje nauczyciel i on zwykle wskazuje kto ma na nie odpowiedzieć
Nauczyciel ma prawo do nadawania metakomunikatów (uwag o przebiegu komunikacji), ale uczeń nie jest uprawniony do oceny jakości pytań nauczyciela
Zadania nauczyciela:
Panuje nad kolejnością wypowiedzi, udziela uczniowi prawa głosu
Instruuje uczniów o sposobie wypowiadania się
Może wymagać od ucznia określonej odpowiedzi
Ma prawo przerywać uczniowi i żądać naprawienia błędu
Najczęściej pyta o to co sam dobrze wie
Zmierza do określonego wyniku rozmowy
Traktuje rozmowę z uczniami jako sposób na podnoszenie dyscypliny w klasie
Warunki które pozwolą uniknąć pułapki pozornych zalet pogadanki:
Stawianie pytań problemowych – na miarę dojrzałości uczniów
Traktowanie uczniów jako zbiorowości o rozwiniętej strukturze wewnętrznej, tworzenie grup zadaniowych w miejsce samotnego ‘ucznia zbiorowego’
Czynności nauczyciela oraz uczniów związane z dyskusją jako metodą kształcenia
Dyskusja: polega na wymianie zdań między uczniami lub między uczniami a nauczycielem.
Ma trzy główne cele:
Poszerzyć wiedzę uczestników na określony temat
Pobudzić zainteresowanie wybraną dziedziną
Nauczyć publicznego debatowania
Cele te wymagają odpowiedniego przygotowania:
Uczniowie muszą uporządkować i zrozumieć ową dyskutowaną wiedzę
Nauczyciel musi odpowiednio redagować pytania
Nauczyciel musi wzorowo prowadzić dyskusję i systematycznie wdrażać zasady
Jeżeli grupa jest wystarczająco zaawansowana, można powierzyć prowadzenie dyskusji wybranym uczniom
Liczba chętnych do dyskusji wzrośnie gdy:
Krzesła ustawimy w kole, wszyscy będą się widzieć
Wyznaczymy dość czasu na przemyślenie wypowiedzi
Dyskusję zaczniemy w małych grupach a potem przeniesiemy na forum klasy
Udział w dyskusji jest uwarunkowany:
Osobowością
Wiedzą
Rolą ucznia w grupie