GRUCZOŁY DOKREWNE - brak przew. wypr, ich wydz przedost się do krwi (hemokrynia) lub płynu tk( parakrynia i autokryni)

Kom gruczołowe dokrewne mogą tworzyć: Gruczoł zwarty–oddzielony od otocz torebką – przys, szyszynka, nadn, tarcz, przytarcz

Gruczoł amfikrynowy– tj. zespół kom endokrynowych w gruczole egzokrynowym – trzustka, jajniki, jądro, mózg, nerka, łożysko

Układ pojedynczych komórek – rozsianych w różnych narządach – przewód pokarmowy, drogi oddechowe

Gruczoły wydzielania wewnętrznego wywodzą się z wszystkich listków zarodkowych

Z ektodermy - przysadka, szyszynka, ciałka przyzwojowe, komórki C tarczycy Z endodermy – komórki główne tarczycy, przytarczyce Z mezodermy – kora nadnerczy

HORMON– fizjologicznie czynny przekaźnik chem wytw w specjalnych kom gruczołów o wydzielaniu wew, przenoszony jest zazwyczaj przez krew do miejsca swojego działania- polega na regul funkcji docelowych kom lub tk. Regulacja ta odbywa się poprzez związanie hormonu z receptorem w komórce docelowej i zmiany jej metabolizmu

regulacja czynności: Sprzężenie zwrotne dodatnie (pobudzające), Sprzężenie zwrotne ujemne (hamujące)Długa pętla ujemnego sprzężenia, Krótka pętla ujemnego sprzężenia

PODWZGÓRZE – cz. międzymózgowia. 2 pola kom wydziel hormony: pole hipofizjotropowe – zespół jąder drobnokom – wydzielają hormony pobudzające liperyny i hamujące – statyny. Regul. wydz horm przedniego płata przysadki – aksony doch.

jądra wielokomórkowe – wydz neurosekret – ten transportowany jest do cz. nerw przysadki i tam magazynowany.

PRZYSADKA – na powierzchni brzusznej międzymózg z którym łączy się szypuła lejka. ok. 0,5g i 1 x 1,5 x ; pochodzi z zawiązka ektodermy pierwotnej jamy ustnej oraz neuroektodermy

Przysadka składa się z 2 części: - Gruczołowej(75% masy)– część dalsza (płat przedni) część guzowa i część pośrednia

- Nerwowej (płat tylny) wyrostek lejka, trzon lejka i wyniosłość przyśrodkowa

Przysadka – REGULACJA WYDZIELANIA:

Foliberyna – uwalnia hormon pobudzający pęcherzyki jajnikowe (Graafa) FSH-RH; FSH-RF

Luliberyna – uwalnia hormon lutenizujący LH-RH; LH-RF; LRF Gonadoliberyna – uwalnia gonadotropinę LH/FSH-LH ; LH/FSH-RF

Kortykoliberyna – uwalnia kortykotropinę (ACTH) CRH; CRF Tyreoliberyna – uwalnia tyreotropinę (TSH) TRH ; TRF

Prolaktoliberyna – uwalnia prolaktynę PRL Prolaktostatyna – hamuje uwalnianie prolaktyny (PRL) PIH; PIF; PRIH; PRIF; PRH; PRF

Somatoliberyna – uwalnia somatotropinę (STH) SRH; SR Somatostatyna – hamuje uwolnienie somatotropiny (STH) SIFSIH; GH RH; GHRIF

Melanoliberyna – uwalnia melanotropinę (MSH) MRH; MRF Melanostatyna – hamuje uwol melanotropiny (MSH) MIH; MIF; MRIH; MRIF

Wpływ na narządy: przez wazopresynę – resorpcja wody w nerkach, oksytocyna pobudza gr mlekowy i skurcz macicy

poprzez MSH melanocyty. Z płata przedniego: kom kwasochłonne: somatotropina pobudza wzrost chrząstki, prolaktyna pobudza gruczoł mlekowy do wydzielania – przez prolaktynę. Kom zasadochłonne: ACTH pobudza kore nadnerczy, poprzez TSH – na tarczycę działanie, poprzez LH(sekrecja progesteronu i androgenów) i FSH(uwalnianie estrogenow, spermatogene) na jądro i jajnik

BUDOWA PŁATA PRZEDNIEGO: Komórki kwasochłonne(acidofile): α(alfa) hormon wzrostu (STH) somatotrof

ε(epsilon) prolaktyna laktotrof, η(eta) prolaktyna laktotrof (ciąża i karmienie)

Komórki zasadochłonne(bazofile): Β1(beta-1) ACTH; β-MSH; LPH; kortykotrofy, ζ(zeta) β-MSH; melanotrof

β2(beta-2) θ(theta) TSH; tyreotro δ(delta) FSH/LH; gonadotrof

Komórki barwnikooporne(chromofory: Chromofory - Komórki zapasowe, Chromofoby(pęcherzykowe) - Komórki pęcherzykowe

Część nerwowa: zbud z aksonów z jąder wielokom podwzgorza , tk łącznej, i pituicytów. wazopresyna – zwiększa wchłanianie zwrotne w nerkach. oksytocyna – wywołuje skurcze poporodowe macicy i skurcz kom mioepitelialnych w odc wydziel gr. mlek

SZYSZYNKA: nieregularne płaciki zbudowane z pinealocytów pinealoblastów i glejowych kom śródmiąższowych. Pinealocyty uwalniają melatonine i wazotocynę: Indukowanie rytmicznych zmian w sekrecji podwzgórza przysadki i gonad

TARCZYCA: zbud z 2 płatów i łączącej ciesni, otoczona torebką łącznotk. Zbudowana z dużej liczby pęcherzyków. Pęcherzyk

otoczonybłoną podstawną na której lezą sześcienne kom nabłonkowe-pęcherzykowe. w części podjądr dużo siateczki szorstkiej

nad jądrem ap G, i ziarna wydzielnicze

Hormony: trójodotyronina i tyroksyna

Komórki C : leżą między błoną podst i kom pęcherzykowymi. wydzielają kalcytoninę (obniża poziom wapnia). Jest ona antagonistą PTH – parathormonu wydzielanego przez przytarczyce

Tarczyca kontrolowana jest przez TSH – zwiększa wychwyt josków i endocytoze – to prowadzi do uwalniania T3 i T4.

PRZYTARCZYCE: otoczone torebka łącznotk, Główne komórki(ciemne i jasne), oksyfilne, komórki Wasserhella, kom tłuszczowe, nacz

kom główne moga występować w formie nieakt, aktywowane produkują Parathormon – odpowiada za homeostaze wapniową > hiperkalcemia,

NADNERCZA – KORA: 3 warstwy: kłębuskzowata, siateczkowata, pasmowata.

Kłębkowata	Mineralkortykoidy	Aldosteron(regul gosp wodno elektr) Dezoksykortykosteron
Pasmowata	Glikokortykoidy	Kortyzol, kortykosteron( ciś krwi, praca ser)
siatkowata	Androgeny, estrogeny	Dehydroepiandrosteron?

NADNERCZA – RDZEŃ : kom chromafinowe – otocz nacz włosow, kom zwojowe

komórki	Prekursor hormonu	Rodzaj hormonu
Chromochłonne jasne Chromochłonne ciemne	tyrozyna	Adrenalina Noradrenalina

UKŁAD APUD - Rozproszone gruczoły dokrewne wewnątrznabłonkowe zaw kom chromochłonne albo argentnofilne:

- kom syntezujące klasyczne hormony- np. kalcytonina, glukagon

- kom wydzielające neuropeptydy działające parakrynowo- subst P, somatostatyna

- kom stanowiące fragmenty neuronów przewodu pokarmowego i mózgu- uwalniane z nich peptydy spełniają rolę neurotansmitterów

- kom receptorowe przekazujące informację ze środowiska zewnętrznego do wnętrza organizmu, tzw paraneurony

Choroby wywołane nieprawidłowym funkcjonowaniem gruczołów dokrewnych

Akromegalia- nadczynność komórek alfa – somatotropów (hormon wzrostu; STH)

Wrodzona niedoczynność tarczycy- hormon tarczycy jest niezbędny dla rozwoju mózgu w pierwszych 2 latach życia. Gdy jego poziom jest obniżony prowadzi to do niedorozwoju mózgowego i wzrostu

Choroby wywołane nieprawidłowym funkcjonowaniem nadnerczy

Zespół Waterhause-Friedrechsena – wstrząs nadnerczowy w wyniku posocznicy meningokokowej.

Objawy: sinica, wylewy podskórne, zapaść naczyniowa

Pheochromocytoma – rozrost komórek rdzenia nadnercza produkujących noradrenalinę i adrenalinę

Objawy: bóle głowy, wymioty, nadpobudliwość, potliwość, kołatanie serca, bladość, duszność, bóle brzucha i klatki piersiowej, osłabienie mięśni

Zespół Cushinga – nadczynność kory nadnercza( warstwy pasmowatej) prowadzący do nadmiaru kortyzolu we krwii

Objawy: księżycowata twarz, czerwone policzki, byczy kark, skłonność do sińców, cienka skóra, czerwone rozstępy, zwisający brzuch, szczupłe kończyny, owrzodzenia podudzi

Choroba Addisona – niedoczynność kory nadnerczy( warstwy pasmowatej) prowadzący do niedoboru kortyzolu we krwii

Objawy: pigmentacja błony śluzowej, ciemny kolor włosów, plamy na twarzy, bielactwo, pigmentacja brodawek piersiowych i zgięć kończyny, wymioty, jadłowstręt, biegunki, osłabienie siły mięśniowej, pigmentacja blizn

TKANKA NERWOWA - skł się z kom nerw wykaz cechy pobudliwości i przewodnictwa, ich wypustek z wyspecjalizowanymi zakończeniami (synapsami) i kom glejowych.

- Tk nerwowa skupiona jest w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym występuje w całym organiźmie. Integruje organizm

pochodzi z neuroektodermy. Stanowi ona wyspecjalizowaną część zewnętrznego listka zarodkowego (ektodermy) pokrywającego grzbietową powierzchnię zarodka. W procesie rozwoju neuroektoderma wytwarza kolejno blaszkę, rynienkę i cewę nerwową oraz dogłowowo pierwotne a następnie wtórne pęcherzyki mózgowe

- Składniki utkania O.U.N. stanowią produkt rozmnażania, różnicowania i dojrzewania autonomicznych kom cewy nerwowej oraz napływających do niej elementów łącznotkankowych

- Obwodowy układ nerwowy powstaje z komórek neuroektodermalnych opuszczających cewę nerwową

Komórka nerwowa- składa się z ciała kom (perykarionu) i wypustek – często licznych wypustek protoplazmatycznych (dendrytów) i zawsze pojedynczego neurytu (aksonu)

Tigroid (ciałka Nissla) – zasadochłonne grudki, niteczki lub ziarenka wypełniające perykarion i dendryty w pobliżu ciała komórkowego, są to fragmenty szorstkiej siateczki śródplazmatycznej oraz wolne rybosomy

Neurofibryle – srebrochłonne włókienka występujące w perikarionie pod postacią sieci oraz w obu rodzajach wypustek w formie podłużnych wiązek; są to: makrotubule (neurotubule) i filamenty pośrednie (neurofilamenty)

Komórki nerwowe Najmniejsze neurocyty (5-8μm) w warstwach ziarnistych mózgu i móżdżku, największe zaś ponad 120μm w rogach przednich rdzenia kręgowego. Włókna nerwowe w obwodowym układzie nerwowym mogą być:

Bezosłonkowe – włókna węchowe, Jednoosłonkowe – osłonka Schwanna, neurolemma – włókna bezrdzenne, włókna bezmielinowe Dwuosłonkowe – osłonka mielinowa powstała z kom. Schwanna – włókna rdzeniowe

Osłonka mielinowa w C.U.N. wytwarzana jest przez oligodendrocyty zaś w O.U.N. przez hemocyty.

Proces mielinizacji rozpocz się ok. 4 miesiąca życia płodowego o odbywa się do końca 1r.ż. zaś ostateczne dojrzewanie osłonek mielinowych kończy się ok. 12r.ż.

Przewodnictwo nerwowe - Potencjał spoczynkowy (-90mV) depolaryzacja (otwarcie kanałów Na/K) potencjał czynnościowy (-30mV) który jest przenoszony wzdłuż włókna z szybkością 0,5-3m/sek repolaryzacja (przywrócenie pot spoczynkowego poprzez pompę Na/K)

We włóknach bezmielinowych następuje przewodnictwo ciągłe a we włóknach rdzennych skokowe.

Włókna A – grube, zmielinizowane; 15-120m/sek, Włókna B – cienkie zmielinizowane; 3-15m/sek

Włókna C – niezmielinizowane; 0.5-3m/sek

Synapsa - czynnościowym połączeniem neuronu z innym neuronem, receptorem czuciowym bądź kom efektorową

przekazuje sygnał. chemiczne -poprzez neuromediator (neurotransmiter, neuroprzekaźnik), elektryczne lub mieszane.

osłonki łącznotkankowe

• Nanerwie

• Onerwie

• Śródnerwie

UKŁAD NERWOWY OBWODOWY – ZWOJE CZASZKOWE I RDZENIOWE - Zwoje nerwowe czaszkowe leżą na przebiegu nerwów V, VIII, IX, i X a rdzeniowe na przebiegu korzeni grzbietowych rdzenia kręgowego

Zwój jest otoczony torebką łącznotkankową, składa się z komórek nerwowych rzekomojednobiegunowych, komórek satelitarnych (płaszczowych) oraz zrębu łącznotkankowego

UKŁAD NERWOWY OBWODOWY – ZWOJE AUTONOMICZNE - Zwoje współczulne położone są w pniach współczulnych i wchodzą w skład splotów przykręgowych lub towarzyszą naczyniom krwionośnym. Zwoje w pniach współczulnych posiadają torebkę łącznotkankową. Złożone są z kom nerwowych wielobiegunowych i rozproszonych między nimi kom satelitarnych, występują tam również komórki pająkowate

ISTOTA SZARA zgrupow ciał komórek nerwowych i ich wypustek. Zrąb istoty szarej stanowią głównie astrocyty protoplazmatyczne i włókniste. Ich wypustki wytw splecioną, zbitą sieć zwaną pilśnią nerwową. skład zrębu wchodzą oligodendrocyty i kom mikrogleju

ISTOTA BIAŁA nagromadzeniem wypustek komórek nerwowych i nie ma w niej perikarionów. Zrąb istoty białej - głównie astrocyty włókniste. Wypustki nerwowe mają różną gr. i mogą być zmielinizowane i bezmielinowe.

Włókna nerwowe istoty białej tworzą pęczki, zawierające włókna projekcyjne, kojarzeniowe i spoidłowe.

KOMÓRKI NEUROGLEJU: glej neuroektodermalny ( neuroglej ) i glej mezdermalny ( mezoglej)

Typy kom glejowych w OUN: astrocyty (kom gwieździste )- największe, dzielą się na protoplazmatyczne(istota szara) i włókniste ( mniejsze, istota biała) , w obu występują glikofilamenty. oligodendrocyty – najwięcej, mało cienkich i delikatnych wypustek,

cytoplazma ma ścisły kontakt z osłonkami mielinowymi włokien nerw ependymocyty – cechy kom nabłonkowych, wytw wypustki, pokryw ściany ukł korowego mózgowia, obecne mikrokosmki, biorą udzial w tworzeniu bariery płynu mózg-rdzeń

mezoglej – pochodzenie mezoderm, najmniejsze, mają własności migracyjne i żerne,

Glej obwodowego układu nerwowego: komórki satelitarne – tworzą torebkę wokół kom nerw zwojow czaszk i międzykręg. funkcja podobna do astrocytów. Lemocyty-Kom Schwanna – wchodza w skład nerw obwod somat i wegetatywnych, tworza osłonke mielinowa lub bezmielinowa, wypustki, różna wielkość, tworza osłonki, udzial w procesie regeneracji nerwów

PŁYN MÓZGOWO-RDZENIOWY - wytw w splocie naczyniówkowym przedłużenie opony miękkiej, od str komór splot naczyniówkowy pokryty jest nabłonkiem sześciennym (ependymą). Płyn powstaje również w przestrzeniach: podpajęczynówkowej i okołonaczyniowych. Wytw płynu - przez przesączanie osocza wraz z jonami sodu do komór ok. 120 ml i jest on wytwarzany z szybkością ok. 30ml/h, po przebyciu układu komorowego spływa on do przestrzeni podpajęczynówkowej mózgu lub worka pajęczynówkowego rdzenia kręgowego gdzie jest wchłaniany do zatok żylnych.

mózg Kora mózgu jest warstwą pokrywającą mózg, ma grubość od 2 do . Nowa kora mózgu (95%) pokrywa istotę białą.

MÓŻDŻEK - składa się z półkul móżdżkowych i łączącego je robaka. Półkule móżdżku pokryte są korą składającą się z 3 warstw:

Warstwy drobinowej (komórki gwieździste zewnętrzne i wewnętrzne), Warstwy zwojowej (komórki gruszkowate Purkinjego)

Warstwy ziarnistej (komórki ziarniste, komórki Golgiego)

OKO: Gałka oczna zbudowana jest z 3 błon: Zewnętrznej – twardówka, rogówka, Środkowej – naczyniówka, ciałko rzęskowe, tęczówka, Wewnętrznej – siatkówka

Twardówka jest twardą, włóknistą nieprzezroczystą błoną, do której przymocowane są mięśnie szkieletowe poruszające gałką oczną. Zbudowana jest z przeplatających się, równolegle przebiegających do powierzchni włókien kolagenowych i sprężystych. Mikroskopowo można wyróżnić blaszkę nadtwardówkową, istotę właściwą i blaszkę brunatną zawierającą komórki barwnikowe

Plamka żółta jest miejscem najostrzejszego widzenia., Dominują czopki, połączenia 1:1:1, duża liczba komórek zwojowych ułożonych w Kika pokładów. W środku plamki jest dołek centralny – brak warstw splotowa tych i warstwy zwojowej

Plamka ślepa jest miejscem ujścia nerwu wzrokowego, brak komórek receptorowych

Ucho :Ucho zewnętrzne: Małżowina uszna, Przewód słuchowy

Ucho środkowe: Błona bębenkowa, Kosteczki słuchowe, Jama bebenkowa, Trąbka Eustachiusza

Ucho wewnętrzne: Błędnik kolisty, Błędnik błoniasty

Ucho środkowe: Błona bębenkowa ma kształt owalnego stożka, zbudowana jest z zewnętrznej i wewnętrznej warstwy tkanki łącznej, od zewnątrz pokryta jest naskórkiem, zaś od wewnątrz nabłonkiem jednowarstwowym płaskim/sześciennym

Kosteczki słuchowe – młoteczek, kowadełko i strzemiączko, przenoszące drgania z błony bębenkowej do okienka owalnego, pokryte są nabłonkiem jednowarstwowym płaskim, połączone stawami i regulowane dwoma mięśniami szkieletowymi (niezależnymi od woli)

Trąbka Eustachiusza (słuchowa) – jest kanałem łączącym jamę bębenkową z jamą nosowo-gardłową, wysłanym nabłonkiem dwurzędowym, nabłonkiem urzęsionym z komórkami kubkowymi

Ucho wewnętrzne Są 3 przewody półkoliste błoniaste( odpowiadające przewodom kostnym) leżące w płaszczyznach prostopadłych wobec siebie. W częściach końcowych rozszerzają się w bańki gdzie znajdują się komórki zmysłowe tworzące grzebienie bańkowe. Ruch śródchłonki (endolimfy) wypełniającej przewody powoduje ruch grzebienia i pobudzenie komórek zmysłowych. Te receptory są odpowiedzialne za odczucie przyspieszenia kątowego

ślimak: W części słuchowej błędnika błoniastego mieści się narząd receptorowy słuchu – narząd Cortiego.

Przestrzeń schodów przedsionka i schodów ślimaka wypełniona jest przychłonką pozostającą w łączności z płynem mózgowo-rdzeniowym. Przewód ślimaka wypełnia śródchłonka