Temat 6

CHOROBY ZAWODOWE

• Rodzaje chorób zawodowych

• Przyczyny chorób zawodowych

• Diagnozowanie chorób zawodowych

• Profilaktyka chorób zawodowych (lista)

RODZAJE CHORÓB ZAWODOWYCH

• Chorobą zawodową jest choroba, na którą zapada pracownik w związku z pracą wykonywaną w niekorzystnym środowisku. Jest ona charakterystyczna dla określonego zawodu (np. górnicy, hutnicy szkła). Uszczerbek na zdrowiu może zostać uznany za chorobę zawodową jeśli jest skutkiem oddziaływania na zdrowie zagrożenia zawodowego przez czas dłuższy od jednej dniówki roboczej (wypadek, jeśli krócej).

• Aby choroba zawodowa mogła być uznana musi być wymieniona w wykazie chorób zawodowych

Regulacje prawne chorób zawodowych:

• Rozporządzenie Rady Ministrów z 30 lipca 2002r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznania i stwierdzenia chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz. U. nr 132, poz. 1115), zwanego rozporządzeniem o chorobach zawodowych,

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 1 sierpnia 2002r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz. U. nr 132, poz. 1121),

• Wykaz chorób zawodowych wg załącznika do Rozporządzenia R.M. z dnia 30 lipca 2002r.

Lp.		Nazwa choroby zawodowej		Okres, w którym wystąpiły udokumentowane objawy chorobowe nawet jeśli ustąpiła narażenie zawodowe
1		2		3
1)		Zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich następstwa wywołane prze substancje chemiczne szczegółowo w tym punkcie wymienione		W przypadku zatruć ostrych 3 dni, w przypadku zatruć przewlekłych - nie określa się.
2)		Gorączka metaliczna		3 dni
3)		Pylice płuc		Nie określa się
4)		Choroby opłucne lub osierdzia wywołane pyłem azbestu		W zależności od rodzaju schorzenia od 3 lat do bezterminowo.
5)		Przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli		1 rok
6)		Astma oskrzelowa		1 rok
7)		Zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych		1-3 lat
8)		Ostre uogólnione reakcje alergiczne		1 dzień
9)		Byssinoza		1 dzień
10)		Beryloza		Nie określa się
11)		Choroby płuc wywołane pyłem metali twardych		Nie określa się
12)		Alergiczny nieżyt nosa		1 rok
13)		Zapalenie obrzękowe krtani o podłożu alergicznym		1 rok
14)		Przedziurawienie przegrody nosa wywołane substancjami o działaniu żrącym lub drażniącym		2 lata
15)		Przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym trwającym co najmniej 15 lat		2 lata
16)		Choroby wywołane działaniem promieniowania jonizującego		W zależności od rodzaju schorzenia od 1 miesiąca do bezterminowo
17)		Nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy uznanych za rakotwórcze u ludzi		Indywidualne w zależności od latencji nowotworu
18)		Choroby skóry		W zależności od rodzaju schorzenia od 1 miesiąca do 5 lat
19)		Przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy		1 rok
20)	Przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego wywołane sposobem wykonywania pracy		1 rok
21)	Obustronny trwały ubytek słuchu typu ślimakowego spowodowany hałasem		2 lata
22)	Zespół wibracyjny		1-3 lat
23)	Choroby wywołane pracą w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego		W zależności od schorzenia od 3 dni do 5 lat
24)	Choroby wywołane działaniem wysokich albo niskich temperatur otoczenia		1 rok
25)	Choroby układu wzrokowego wywołane czynnikami fizycznymi, chemicznymi lub biologicznymi		W zależności od schorzenia od 1 dnia do 10 lat
26)	Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa		Nie określa się

• Zachorowalność zawodowa to ilość nowych przypadków zachorowań w jednostce czasu (np. rok) w danej branży

• Dla wyrażenia zachorowalności stosuje się wskaźnik zachorowalności zawodowej na 100.000 zatrudnionych:

gdzie: P - liczba nowych przypadków zachorowań

Z - liczba zatrudnionych

• Wskaźnik ten można stosować do różnego rodzaju chorób lub ogólnie

PRZYCZYNY CHORÓB ZAWODOWYCH

• Choroba zawodowa jest następstwem narażenia pracownika na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia albo skutkiem wykonywania pracy w warunkach nadmiernych przeciążeń fizycznych

• Narażenie oznacza obecność w środowisku pracy czynników szkodliwych dla zdrowia (fizycznych, chemicznych, biologicznych)

• Miarą narażenia jest stężenie i czas oddziaływania czynnika na organizm pracownika

• Czynnik uznawany jest za szkodliwy jeśli jego stężenie i czas oddziaływania na organizm są większe od przyjmowanych za dopuszczalne

• Na podstawie badań epidemiologicznych przyjmuje się:

• największe dopuszczalne stężenia (NDS) dla czynników chemicznych (np. pył, gaz - mg/m³)

• największe dopuszczalne natężenia (NDN) - dla czynników fizycznych (np. hałas, wibracje)

• największe dopuszczalne stężenia w materiale biologicznym (DSB) - dla czynników biologicznych

• za dopuszczalne uważa się takie stężenia czynników szkodliwych, których oddziaływanie na pracownika przez ośmiogodzinny dzień pracy w ciągu całej aktywności zawodowej (40 lat) nie powinno spowodować ujemnych zmian ani w stanie jego zdrowia, ani w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń

• wyjątkowo dopuszczono kolejne normy stężeń czynników szkodliwych dla zdrowia:

• najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCH) - są to średnie wielkości czynników fizycznych lub chemicznych, nie powodujących ujemnych skutków zdrowotnych jeśli łączny czas ich występowania w środowisku nie przekracza 30 minut w ciągu dniówki roboczej, po 15 min. w odstępie min. 1 godz.

• najwyższe dopuszczalne stężenie progowe (pułapowe) (NDSP). Jest to taka wartość szkodliwego czynnika środowiska pracy, która nie może być przekroczona w żadnym momencie

• Za pomocą NDN i NDS określono najwyższe dopuszczalne wartości stężeń lub natężeń dla 352 substancji chemicznych i 17 rodzajów pyłów oraz hałasu i drgań.

Zależności pomiędzy omówionymi normami ilustruje schemat:

NDN NDNCH NDNP

NDS NDSCH NDSP

B E Z P I E C Z N I E Z A G R O Ż E N I E

zagrożone zagrożone

zdrowie życie

• Zagrożenie chorobą zawodową zależy również od:

• cech czynników szkodliwych dla zdrowia (np. wielkość i kształt cząstek pyłu, specyfika hałasu)

• cech pracy (np. głębokie wdechy w atmosferze zapylenia)

• indywidualnej odporności na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia

• Czas powstawania symptomów choroby zawodowej można ujmować jako iloczyn wielkości zagrożenia I czasu ekspozycji na jego działanie

• Wpływ cech specyficznych czynnika szkodliwego dla zdrowia na czas ujawnienia się symptomów choroby zawodowej pokazano na rysunku (White, Burton 1980):

• czynniki o działaniu progowym:

dawka

• czynniki o działaniu bezprogowym:

DIAGNOZOWANIE CHORÓB ZAWODOWYCH

• Etapy diagnozowania chorób zawodowych:

• podejrzenie o chorobę zawodową

• rozpoznanie choroby zawodowej

• stwierdzenie choroby zawodowej

• Wymienione działania są procedurą formalno-prawną (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002r., Dz. U. Nr 132 poz. 1121), która obejmuje:

• zgłoszenie podejrzenia o chorobie zawodowej

• skierowanie pracownika na badania

• sporządzenie dokumentacji zagrożeń oraz opisu przebiegu pracy zawodowej

• sporządzenie orzeczenia o chorobie zawodowej

• podjęcie i przekazanie decyzji o stwierdzeniu bądź niestwierdzeniu choroby zawodowej

• Zgłoszenia podejrzenia o chorobie zawodowej może dokonać:

• lekarz opiekujący się pracownikiem

• pracodawca, zatrudniający pracownika

• lekarze weterynarii

• lekarze stomatolodzy

• zakłady służby zdrowia

• sam pracownik (za pośrednictwem opiekującego się nim lekarza)

• Podejrzenie o chorobę zawodową jest uzasadnione szczególnie w przypadku, gdy pracownik zatrudniony jest na stanowisku, gdzie występują przekroczenia NDS lub NDN

• Gdy zgłaszającym podejrzenie o chorobę zawodową nie jest zakład pracy zatrudniający pracownika, należy o tym fakcie powiadomić ten zakład

• Podejrzenie o chorobę zawodową powinno być zgłoszone także właściwemu:

• państwowemu inspektorowi sanitarnemu oraz

• państwowemu inspektorowi pracy

• Podejrzenie o chorobę zawodową, sformułowane na piśmie należy zgłaszać do zakładu służby zdrowia właściwej do rozpoznania chorób zawodowych

• Procedurę zgłoszenia podejrzenia o chorobę zawodową wszczyna właściwy państwowy inspektor sanitarny z wyjątkiem przypadku, gdy osobami zgłaszającymi są lekarz lub lekarz stomatolog

• Jednostkami właściwymi do rozpoznania chorób zawodowych są:

• jednostki orzecznictwa I stopnia:

• poradnie i oddziały chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy,

• katedry, poradnie i kliniki chorób zawodowych akademii medycznych,

• przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego - w zakresie zakaźnych i inwazyjnych chorób zawodowych,

• jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej w których nastąpiła hospitalizacja - w przypadku wystąpienia ostrych objawów choroby

• jednostki orzecznictwa II stopnia to:

• przychodnie, oddziały i kliniki chorób zawodowych jednostek badawczo-rozwojowych w dziedzinie medycyny pracy,

• katedry, poradnie i kliniki chorób zakaźnych i inwazyjnych akademii medycznych

• Orzeczenie o chorobie zawodowej wydawane jest na podstawie:

• wyników przeprowadzonych badań lekarskich i pomocniczych,

• dokumentacji medycznej pracownika,

• oceny narażenia zawodowego (dochodzenie epidemiologiczne),

• dokumentacji przebiegu zatrudnienia.

• Dochodzenie epidemiologiczne przeprowadza:

• lekarz sprawujący opiekę nad zakładem pracy zatrudniającym pracownika

• inspektor sanitarny na wniosek zakładu społecznej służby zdrowia w przypadku, gdy zakład pracy nie jest objęty opieką przemysłowej służby zdrowia

• Informację o przebiegu zatrudnienia i zagrożeniach występujących na stanowisku pracy sporządza zakład pracy

• Orzeczenie o rozpoznaniu choroby zawodowej bądź braku podstaw do jej rozpoznania wraz z całą dokumentacją przekazywane jest:

• właściwemu państwowemu terenowemu (powiatowemu) inspektorowi sanitarnemu,

• zainteresowanemu pracownikowi,

• osobie zgłaszającej podejrzenie choroby zawodowej.

• Decyzję o stwierdzeniu bądź niestwierdzeniu choroby zawodowej wydaje:

• państwowy terenowy (powiatowy) inspektor sanitarny

• Decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej lub braku podstaw do jej stwierdzenia państwowy terenowy inspektor sanitarny przesyła:

• zainteresowanemu pracownikowi,

• pracodawcy, w którym ostatnio pracownik był narażony na działanie czynnika szkodliwego dla zdrowia,

• jednostce orzeczniczej zatrudniającej lekarza orzecznika, który wydał orzeczenie lekarskie w sprawie choroby,

• właściwemu państwowemu inspektorowi pracy.

• Pracownik, który nie zgadza się z orzeczeniem może wystąpić z wnioskiem o ponowne przeprowadzenie badania przez jednostkę orzecznictwa II stopnia (wniosek w ciągu 14 dni),

• Wniosek o ponowne badanie należy składać za pośrednictwem jednostki organizacyjnej, która wydała orzeczenie (jednostki orzeczniczej I stopnia)

• Decyzję w wyniku odwołania wydaje właściwy państwowy wojewódzki inspektor pracy

• Zakład pracy zobowiązany jest:

• prowadzić rejestr podejrzeń o chorobę zawodową

• prowadzić rejestr stwierdzonych chorób zawodowych

• prowadzić rejestr skutków chorób zawodowych

• informować właściwych inspektorów sanitarnych o skutkach chorób zawodowych i podjętych działaniach profilaktycznych

• informować o skutkach choroby zawodowej Instytut Medycyny Pracy w Łodzi (im. dr n. med. Jerzego Nofera)

• Decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej jest dla pracownika podstawą do zgłoszenia roszczenia o należne mu świadczenia z powodu choroby zawodowej (ust. z 30.10.2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych)

• Rejestry chorób zawodowych prowadzone są przez:

• właściwych państwowych terenowych inspektorów sanitarnych (w odniesieniu do pracodawców działających na ich terenie),

• Instytut Medycyny Pracy im. dr. n. med. Jerzego Nofera w Łodzi (dla całej Polski),

• pracodawcę (dla swoich pracowników).

PROFILAKTYKA CHORÓB ZAWODOWYCH

• Profilaktyka chorób zawodowych to zespół działań organizacyjnych, technicznych, medycznych i ekonomicznych nastawionych na redukcję prawdopodobieństwa powstania choroby zawodowej

• Profilaktyka ta polega w szczególności na:

• eliminowaniu ze środowiska wszelkich czynników zagrażających zdrowiu

• ograniczeniu siły oddziaływania występujących w środowisku pracy czynników szkodliwych dla zdrowia

• ograniczeniu czasu ekspozycji na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia

• odsuwaniu od pracy o zwiększonym ryzyku osób, u których stwierdzono wczesne symptomy choroby zawodowej

• Program zapobiegania chorobom zawodowym tworzony w zakładzie pracy powinien obejmować w szczególności:

• identyfikację zagrożeń chorobowych

• szacowanie ryzyka utraty zdrowia wskutek choroby zawodowej

• redukowanie ryzyka powstania choroby zawodowej

• szkolenie i uświadamianie pracowników - przekazywanie pracownikom informacji o przyczynach i skutkach chorób zawodowych

• organizację biologicznego monitoringu

• Zidentyfikowanie zagrożeń chorobowych wymaga sporządzenia wykazu czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy oraz wykazu uciążliwości zawodowych

• Czynnikiem szkodliwym dla zdrowia jest każdy fizyczny, chemiczny lub biologiczny czynnik mający zdolność powodowania negatywnych zmian w stanie zdrowia, którego natężenie lub stężenie przekroczyło wartość NDN, NDS, polskie normy lub inne normy higieniczne

• Zagrożenie związane z uciążliwością zawodową dotyczy wykonywania zadań wymagających nadmiernego wysiłku fizycznego (powyżej 2.000 kcal na zmianę roboczą dla mężczyzn i powyżej 1.200 kcal dla kobiet), bądź przeciążenia narządu lub układu (np. kostno-stawowego, mięśniowego itp.)

• Identyfikację zagrożeń chorobowych należy przeprowadzić dla każdego stanowiska pracy i dla każdej stosowanej technologii

• Praktycznie, identyfikacja zagrożeń powinna obejmować:

• wyróżnienie czynności roboczych wykonywanych na stanowisku lub wymaganych przez daną technologię

• dokonanie spisu materiałów stosowanych na danym stanowisku lub technologii

• przeprowadzenie analizy warunków fizycznego środowiska pracy

• dokonanie oceny, które czynności robocze, materiały, element środowiska mogą być szkodliwe dla zdrowia

• przeprowadzenie pomiarów stężenia lub natężenia wykrytych czynników potencjalnie szkodliwych dla zdrowia

• Przy identyfikacji zagrożeń chorobowych pomocną jest lista pytań:

• Czy operacji lub czynności towarzyszy możliwość kontaktu z niebezpieczną substancją:

• toksyczną

• żrącą lub gryzącą

• drażniącą

• gorącą lub parzącą

• zamrażającą

• radioaktywną

• narkotyzującą

• rakotwórczą

• mutagenną

• inną szkodliwą substancją?

• Czy operacji lub czynności towarzyszy możliwość wdychania niebezpiecznych

• gazów

• pyłów

• dymów

• par

• „złego powietrza”?

• czy wykonywanej operacji lub czynności towarzyszy:

• hałas

• wibracja

• infradźwięki

• ultradźwięki

• gorący klimat

• zimny klimat

• częste i duże zmiany temperatury

• promieniowanie jonizujące ze źródeł naturalnych

• promieniowanie jonizujące ze źródeł sztucznych

• czy wykonywanej operacji lub czynności towarzyszy możliwość niebezpiecznego kontaktu z czynnikami biologicznymi:

• bakteriami lub wirusami

• insektami

• owadami

• gryzoniami

• innymi niebezpiecznymi zwierzętami

• grzybami?

• Jakie zagrożenie chorobowe może spowodować analizowana czynność dla osób trzecich?

• Czy praca wymaga wykonywania:

• czynności uciążliwych

• podnoszenia, przenoszenia lub przesuwania

• czynności powtarzających się

• czynności w wymuszonej pozycji ciała?

• Za główną zasadę redukcji ryzyka choroby zawodowej należy przyjąć założenie:

• wyeliminowania zagrożenia u źródła

• redukcji zagrożenia poprzez działania techniczne i organizacyjne

• akceptacji zagrożenia niemożliwego do wyeliminowania ale z zastosowaniem indywidualnego wyposażenia ochronnego

• Stosując ochrony indywidualne należy przestrzegać następujących zasad:

• sprzęt powinien być wysokiej jakości

• pracownik powinien brać udział w doborze środków ochronnych

• sprzęt ochronny powinien być dopasowany do „gabarytów” pracownika

• nie wolno wyrażać zgody na wykonywanie pracy w zagrożeniu bez sprzętu ochronnego

• użytkownika sprzętu ochronnego należy informować o zasadzie jego działania oraz o czynnikach powodujących zmniejszenie skuteczności działania

• Choroby zawodowe, z uwagi na ich odległe w czasie ujawnianie się, są często bagatelizowane przez kierownictwo zakładu pracy i pracowników

• Kodeks pracy (§ 226) nakazuje informowanie pracowników o wielkości ponoszonego ryzyka w pracy

• Informacja o ryzyku powinna zawierać w szczególności:

• opis mechanizmu powstawania choroby zawodowej

• przedstawienie symptomów choroby zawodowej z opisem dolegliwości

• możliwość odsunięcia od danego stanowiska pracy w przypadku wykrycia objawów choroby zawodowej

• pokazywanie danych statystycznych o chorobie zawodowej i jej wpływie na długość życia

• stwierdzenie, że stosowanie sprzętu ochrony osobistej jest warunkiem zatrudnienia

• Profilaktyka chorobowa bez aktywnego w niej udziału zatrudnionych jest zwykle mało skuteczna. Należy zachęcić załogę do troski o własne zdrowia

• Celem profilaktyki technicznej jest takie organizowanie zadań, aby pracownik mógł bezpiecznie przepracować cały okres swojej aktywności zawodowej i przejść na emeryturę bez symptomów choroby zawodowej

• Aby cel ten osiągnąć niezbędne jest monitorowanie stanu zdrowia pracownika

• Monitorowanie realizowane jest przez prowadzenie badań lekarskich:

• wstępnych (osoby nowoprzyjęte, młodociani, zmiana stanowiska pracy)

• okresowych (dla zatrudnionych w zagrożeniu - wg wskazań lekarza i wymagań przepisów)

• kontrolnych (po chorobie trwającej powyżej 30 dni)

14

2

skutek

1

3

5

4

skutek

---