Temat nr 2

SYSTEM OCHRONY PRACY W POLSCE

• cel i zadania systemu ochrony pracy w Polsce

• struktura organizacyjna systemu ochrony pracy w Polsce

• sektor nadzoru państwowego i społecznego

• sektor naukowo - badawczy

• sektor wykonawczy

CEL I ZADANIA SYSTEMU OCHRONY PRACY W POLSCE

• Pod pojęciem systemu ochrony pracy rozumiemy gwarancje prawne określające relacje między uczestnikami procesu pracy ze szczególnym uwzględnieniem interesu pracowników.

• System ochrony pracy tworzą:

• parlament,

• akty prawne,

• rząd,

• instytuty naukowo-badawcze,

• pracodawcy,

• pracobiorcy, w tym:

• dozór (nadzór)

• robotnicy.

• Podstawowy zbiór norm ochrony pracy stanowią przepisy bhp, w szczególności Kodeks Pracy i akty prawne wydane na jego podstawie,

• celem w/w przepisów jest przeciwdziałanie zagrożeniom dla zdrowia i życia oraz środowiska naturalnego,

• określają one szczegółowo obowiązki wszystkich uczestników systemu ochrony pracy.

• Celem ochrony pracy jest ochrona pracownika przez niekorzystnym wpływem środowiska pracy na jego zdrowie i życie oraz ochrona środowiska naturalnego przed negatywnymi skutkami działalności gospodarczej człowieka.

• Celem ochrony pracy w szczególności jest:

• ochrona pracowników przed wypadkami przy pracy

• ochrona pracowników przed chorobami zawodowymi

• ograniczenie zatrudnienia przy pracach szczególnie ciężkich lub uciążliwych

• ochrona uprawnień pracowniczych, w szczególności:

• trwałości stosunku pracy,

• wynagrodzenia,

• ochrony pracy młodocianych,

• kobiet,

• czasu pracy,

• urlopów pracowniczych,

• innych...

• ochrona dóbr materialnych sfery pracy przed zniszczeniem (zakład pracy)

STRUKTURA ORGANIZACYJNA SYSTEMU OCHRONY PRACY W POLSCE

• Polski system ochrony pracy monitorowany jest przez Parlament (ustawy) i nadzorowany przez rząd (rozporządzenia) oraz społeczeństwo

• System ochrony pracy można podzielić na:

• sektor nadzoru państwowego i społecznego

• sektor naukowo - badawczy

• sektor wykonawczy

• Parlament informowany jest o stanie bezpieczeństwa pracy wprost przez:

• Najwyższą Izbę Kontroli

• Państwową Inspekcję Pracy

• Schemat organizacji systemu ochrony pracy

RSE - Rada Sanitarno - Epidemiologiczna (ciało doradcze Głównego Inspektora Sanitarnego)

SEKTOR NADZORU PAŃSTWOWEGO I SPOŁECZNEGO

• Kodeks pracy powierza nadzór i kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy następującym instytucjom:

• Państwowa Inspekcja Pracy (PIP)

• Państwowa Inspekcja Sanitarna (SIP)

• Społeczna Inspekcja Pracy (SIP)

• Urzędy specjalistyczne, w tym m. in.:

• Urząd Dozoru Technicznego (UDT)

• Wyższy Urząd Górniczy (WUG)

„Nadzór i Kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy sprawuje PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY” (Art. 18⁴ §1 K.P.)

• PIP działa w oparciu o ustawę z 6 marca 1981r. o państwowej inspekcji pracy (Dz. U. Nr 6, poz. 23 oraz Nr 170 z 2003r., poz. 1652 i Nr 213, poz. 2081), podlega sejmowi RP, a nadzór nad nią sprawuje Rada Ochrony Pracy

• Organami PIP są:

• Główny Inspektor Pracy (Główny Inspektorat Pracy)

• Okręgowi Inspektorzy Pracy (Okręgowe Inspektoraty Pracy)

• Inspektorzy pracy działający na terenie objętym właściwością okręgowego inspektora pracy (terenowy inspektor pracy - oddziału, wydziału)

• Głównego Inspektora Pracy powołuje i odwołuje Marszałek Sejmu, zastępców - Marszałek Sejmu na wniosek GIP

• okręgowych inspektorów pracy i ich zastępców powołuje i odwołuje Główny Inspektor Pracy

• Radę Ochrony Pracy powołuje Prezydium Sejmu na okres 4 lat (są to: posłowie, senatorowie, kandydaci zgłoszeni przez premiera, ogólnopolskie związki zawodowe itp.)

• Główny Inspektor Pracy składa raz na rok sprawozdanie ze swojej działalności Radzie Ochrony Pracy, Sejmowi, Rządowi oraz podaje je do publicznej wiadomości

• Zadania PIP to m.in.:

• nadzór i kontrola przestrzegania przez zakłady pracy prawa pracy,

• nadzór nad uwzględnianiem przepisów bhp przy projektowaniu, przebudowie, modernizacji obiektów oraz maszyn i urządzeń,

• udział w komisji odbioru obiektów,

• analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych,

• współpraca z odpowiednimi władzami w zakresie ochrony środowiska przez zakład pracy,

• opiniowanie aktów prawnych z zakresu bhp,

• inicjowanie badań z dziedziny bhp.

• inspektor PIP musi mieć wykształcenie wyższe, złożony z wynikiem pozytywnym egzamin przed komisją powołaną przez Głównego Inspektora Pracy. Ma prawo wstępu do każdego zakładu pracy o każdej porze (po okazaniu legitymacji)

PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA (Art. 18⁴ §2) pełni:

„Nadzór i kontrolę przestrzegania zasad, przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy...”

• PIS działa w oparciu o ustawę z dnia 14 marca 1985r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. Nr 12, poz. 49 z późn. zm.)

• PIS podlega Ministrowi Zdrowia

• Organami PIS są:

• Główny Inspektor Sanitarny

• państwowi wojewódzcy inspektorzy sanitarni

• państwowi terenowi inspektorzy sanitarni (dla powiatów i gmin)

• państwowi portowi inspektorzy sanitarni (dla morskich portów i przystani)

• Inspektorzy PIS wykonują swoje zadania (w tym badania) za pośrednictwem stacji sanitarno-epidemiologicznych będących zakładami opieki zdrowotnej

• PIS jest organem powołanym do nadzoru nad warunkami:

• higieny środowiska,

• higieny pracy w zakładach pracy,

• higieny w szkołach i ośrodkach wypoczynkowych,

• zdrowotnymi żywności i żywienia

w celu zapobiegania powstawaniu chorób zakaźnych i zawodowych

• PIS uczestniczy w opiniowaniu inwestycji i doborze obiektów do użytku, inicjuje działania z zakresu higieny i zdrowia,

• Głównego Inspektora Sanitarnego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra Zdrowia (jest on zastępcą Ministra Zdrowia ds. sanitarno-epidemiologicznych)

• wojewódzkich, terenowych i portowych inspektorów sanitarnych powołuje i odwołuje Minister Zdrowia

• Rada Sanitarno-Epidemiologiczna powoływana jest przez Ministra Zdrowia na okres 3 lat spośród pracowników nauki i osób posiadających wybitne przygotowanie z dziedziny sanitarno-epidemiologicznej

SPOŁECZNA INSPEKCJA PRACY

Art. 18⁵ §1 Kodeksu pracy brzmi:

„Społeczną kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, sprawuje społeczna inspekcja pracy.”

• Społeczną Inspekcję Pracy tworzą (ustawa z dnia 24 czerwca 1983r., Dz. U. Nr 35, poz. 163 z późn. zm.):

• zakładowy społeczny inspektor pracy,

• oddziałowi (wydziałowi) społeczni inspektorzy pracy,

• grupowi społeczni inspektorzy pracy

• Społeczna Inspekcja Pracy reprezentuje interesy całej załogi i jest kierowana przez związki zawodowe. Wybierana jest na 4 lata.

• Realizację zaleceń SIP przez kierownika zakładu kontroluje inspektor PIP

• SIP ma prawo m.in.:

• kontrolować przestrzeganie przepisów bhp i ochrony środowiska w zakładzie pracy,

• brać udział w pracach komisji powypadkowych,

• brać udział w analizowaniu przyczyn wypadków i chorób zawodowych,

• uczestniczyć w społecznych przeglądach warunków pracy,

• opiniować projekty planów poprawy bhp i nakładów finansowych na bhp

• inne...

URZĄD DOZORU TECHNICZNEGO - powołany jest do nadzoru specjalistycznego (ust. z dnia 19 listopada 1987r., Dz. U. Nr 36, poz. 202 z późn. zm.):

• Art. 215 §1 K.P. mówi, że maszyny i urządzenia techniczne powinny być tak skonstruowane, aby zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz uwzględniały zasady ergonomii

• Organami dozoru technicznego są:

• Urząd Dozoru Technicznego,

• Inspektoraty dozoru technicznego,

• Specjalistyczne organy dozoru technicznego (tworzone przez R.M.)

• UDT podlega Ministrowi Gospodarki. Prezesa UDT powołuje i odwołuje Premier na wniosek Ministra Gospodarki,

• inspektorem kieruje mianowany przez prezesa UDRY kierownik,

• specjalistyczne organy dozoru technicznego tworzone są przez RM na wniosek właściwych ministrów w porozumieniu z Ministrem Gospodarki dla celów szczególnych (np. nadzór nad aparatami rentgenowskimi - Minister Zdrowia).

• Do zakresu działania UDT należy m.in.:

• nadzór i kontrola przestrzegania przepisów bhp w technice,

• koordynowanie działalności w zakresie dozoru technicznego specjalistycznych organów dozoru technicznego (z wyj. MON)

• inicjowanie działalności normalizacyjnej,

• prowadzenie analizy przyczyn uszkodzeń urządzeń technicznych,

• inicjowanie prac badawczych w zakresie bezpiecznej pracy urządzeń technicznych,

• inicjowanie szkoleń dla podniesienia wiedzy zawodowej,

• popularyzacja zagadnień związanych z bezpieczną pracą maszyn i urządzeń oraz doradztwo w tym zakresie,

• współpraca międzynarodowa w zakresie zagadnień dotyczących bezpieczeństwa pracy urządzeń technicznych,

• rozpatrywanie odwołań od decyzji inspektoratów dozoru technicznego (m. in. w zakresie projektowania, wytwarzania i obrotu urządzeniami technicznymi).

ORGANY NADZORU TECHNICZNEGO

• Wydobywanie kopalin jest specyficzną działalnością gospodarczą - ustanowiono specjalistyczny nadzór (dział VI, Rozdz. 2 ustawy Prawo Geologiczne i Górnicze z dnia 04.02.1994r., Dz. U. Nr 27, poz. 96)

• Nadzór obejmuje:

• wykonywanie pracy geologicznych,

• wydobywanie kopalin ze złóż,

• ochronę złóż kopalin, wód podziemnych i innych składników środowiska w związku z wykonywaniem prac geologicznych i wydobywaniem kopalin.

• Organami nadzoru górniczego są:

• Prezes Wyższego Urzędu Górniczego

• dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych

• Prezesa WUG powołuje i odwołuje Premier na wniosek MSWiA. Kadencja prezesa trwa 6 lat. Wice prezesów WUG powołuje MSWiA na wniosek prezesa WUG.

• Organy nadzoru górniczego sprawują kontrolę i nadzór nad ruchem zakładów górniczych, w szczególności w zakresie:

• bezpieczeństwa i higieny pracy i bezpieczeństwa pożarowego,

• ratownictwa górniczego,

• gospodarki złożami kopalin w procesie ich wydobywania,

• ochrony środowiska (szkody górnicze),

• budowy i likwidacji zakładu górniczego, rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po działalności górniczej

• Organ nadzoru górniczego w czasie kontroli może w szczególności:

• nakazać usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości,

• wstrzymać pracę zakładu w całości lub części w razie bezpośredniego zagrożenia dla zakładu górniczego, jego pracowników lub środowiska,

• może zakazać wykonywania czynności w ruchu zakładu górniczego osobom nie przestrzegającym przepisów bhp (do 2 lat).

• Inspektorzy urzędu górniczego biorą udział w ustalaniu przyczyn i okoliczności wypadków, a także nadzorują akcje ratownicze.

• organy nadzoru górniczego wydają zezwolenia na:

• oddawanie do ruchu w zakładach górniczych niektórych obiektów, maszyn i urządzeń,

• nabywanie, przechowywanie i używanie środków strzałowych i sprzętu strzałowego w zakładach górniczych,

• bezzbiornikowe magazynowanie substancji oraz składowanie odpadów, w tym w wyrobiskach podziemnych,

• wykonywanie robót geologicznych.

SEKTOR NAUKOWO - BADAWCZY

• Pracodawca zobowiązany jest do identyfikacji zagrożeń występujących w zakładzie pracy i powiadamianiu o tym pracowników (art. 226 Kp)

• Placówki naukowo - badawcze prowadzą badania w różnych dziedzinach ochrony pracy i ergonomii, opracowują ekspertyzy i opinie, oceniają prototypy ochron osobistych, przygotowują podstawy aktów prawnych z zakresu bhp

• pracodawca zobowiązany jest do dokumentowania wyników przeprowadzonych badań oraz powiadomienia o nich swoich pracowników.

• Sektor naukowo-badawczy w systemie ochrony pracy tworzą instytuty naukowe i placówki badawcze funkcjonujące samodzielnie lub stanowiące zorganizowane części wyższych uczelni. Są to m.in.:

• Centralny Instytut Ochrony Pracy (CIOP) w Warszawie (podległy MP i PS)

• Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr J. Nofera w Łodzi,

• Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu,

• Centrum Naukowo - Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej w Józefowie,

• Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni,

• Państwowy Zakład Higieny w Warszawie,

• Wojskowy Instytut Chemii i Epidemiologii w Warszawie,

• uprawnione laboratoria,

• inne, o znaczeniu regionalnym lub lokalnym.

• Opinie w/w instytutów decydują o uznaniu choroby zawodowej bądź odmowie jej uznania.

SEKTOR WYKONAWCZY TWORZĄ:

• pracodawca,

• osoby kierujące pracownikami,

• pracownicy

„Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy”. (§ 1 art. 207 KP)

„Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki...” (§2 Art. 207KP)

Pracodawca jest obowiązany w szczególności:

• organizować pracę w sposób zapewniający bhp,

• w zakładzie pracy zapewnić przestrzeganie bhp, wydawać polecenia usunięcia uchybień oraz kontrolować ich wykonanie,

• zapewnić wykorzystanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń osób kontrolujących,

• zapewnić wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy,

• zapewnić odpowiednie do liczby i rodzaju pracy pomieszczenia,

• informować pracowników o ryzyku zawodowym,

• stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym,

• szkolić pracowników w zakresie bhp (szkolenia wstępne, okresowe),

• udzielić pomocy poszkodowanemu w wypadku pracownikowi,

• analizować przyczyny wypadków przy pracy i chorób zawodowych i stosować odpowiednią profilaktykę,

• prowadzić rejestr wypadków i chorób zawodowych,

• pracodawca realizuje swoje obowiązki przy pomocy osób kierujących pracownikami (dozór) oraz komórek specjalistycznych - służba bhp (> 100 osób), komisja bhp (> 250 osób)

• służba bhp pełni funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bhp (Rozporządzenie R.M. z dnia 02.09.1997r., Dz. U. Nr 109, poz. 704). Liczbę pracowników w komórce bhp ustala kierownik zakładu z zachowaniem zasad ujętych w Rozporządzeniu.

• Służba bhp podlega kierownikowi zakładu pracy (1 raz na rok analiza stanu bhp z propozycjami poprawy, bieżąca informacja o zagrożeniach zawodowych, kontrola warunków pracy i przestrzegania bhp, opracowywanie planów poprawy bhp, dokumentacja wypadków i chorób zawodowych itp.)

• Komisja bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązuje w zakładach pracy o zatrudnieniu powyżej 250 osób. Jest to organ doradczy pracodawcy. Skład: pracownicy bhp, lekarz, SIP, przedstawiciele załogi wybrani przez związki zawodowe, przewodniczy pracodawca lub SIP.

• Zadaniem komisji jest przegląd warunków pracy, ocena bhp, opiniowanie profilaktyki, wnioski poprawiające bhp, współpraca z pracodawcą

OBOWIĄZKI OSÓB KIERUJĄCYCH PRACOWNIKAMI (DOZÓR) (art. 212 K.P.)

• organizowanie stanowiska pracy zgodnie z bhp,

• dbanie o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz stosowanie ich zgodnie z przeznaczeniem,

• organizowanie, przygotowanie i prowadzenie pracy uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,

• dbanie o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także sprawność środków ochrony zbiorowej,

• egzekwowanie przestrzegania przez pracowników zasad bhp,

• zapewnienie wykonania zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami,

• koordynacja pracy różnych grup pracowniczych (pracodawca)

PRAWA I OBOWIĄZKI PRACOWNIKÓW (Art. 100, 210 i 211 KP)

• Gdy warunki pracy zagrażają bezpieczeństwu pracownika ma on prawo wstrzymać się od wykonania pracy, a nawet oddalić się. Powinien powiadomić o zagrożeniu dozór.

• Jeśli zadanie wymaga szczególnych kwalifikacji lub sprawności (fizycznej, psychicznej), której pracownik nie ma - ma prawo odmówić wykonania zadania - po uprzednim zawiadomieniu dozoru (zagrożenie bezpośrednie)

• Obowiązki pracownika to m.in.:

• znajomość przepisów i zasad bhp,

• branie udziału w szkoleniach bhp,

• poddawanie się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

• wykonywanie pracy w sposób zgodny z bhp,

• stosowanie się do wydawanych przez przełożonych poleceń i wskazówek w zakresie bhp,

• dbanie o należyty stan maszyn, urządzeń i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,

• stosowanie środków ochrony indywidualnej i zbiorowej,

• poddawanie się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarza,

• niezwłoczne zawiadomienie przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku, albo zagrożeniu życia lub zdrowia,

• współpraca z pracodawcą i przełożonym w wypełnianiu obowiązków dotyczących bhp,

• przestrzeganie przepisów bhp oraz bezpieczeństwa pożarowego

11

społeczna inspekcja pracy

zakładowe org. związkowe

Komisja BHP

Nadzór społeczny

Sektor wykonawczy

służba BHP

zakład pracy (pracodawcy)

lekarz (służba medycyny pracy)

Instytuty Medycyny Pracy

Centralny Instytut Ochrony Pracy

Instytuty Naukowo - Badawcze

Sektor naukowo - badawczy

PiS

UDT

WUG

RSE

ZUS

GUS

Inne Min.

Min. Gosp.

Min. Zdrowia

Państwowa Inspekcja Pracy

Min. Pracy i Polit. Społecz.

Rada Ochrony Pracy

Rząd RP

Najwyższa Izba Kontroli

Sąd Najwyższy

Sądy wojewódzkie i rejonowe

Parlament RP

N A D Z Ó R P A Ń S T W O W Y

---