7. SZKOLENIE DOWÓDZTWA I WOJSK BATALIONU

7.1. Ogólne dyrektywy organizacji szkolenia

S

zkolenie - podstawowe zadanie sił zbrojnych w czasie pokoju, umożliwia przygotowanie dowództw i wojsk do planowania, organizowania oraz prowadzenia działań (misji) w czasie pokoju, kryzysu oraz ewentualnego konfliktu zbrojnego (wojny)¹⁵⁸. Współcześnie, jednym z zasadniczych jego celów jest umożliwienie zdobycia, przez kadrę i żołnierzy batalionów (czołgów, zmechanizowa­nych, zmotoryzowanych), wiedzy i umiejętności, niezbędnych w działaniach bojo­wych (operacjach), działaniach stabilizacyjnych¹⁵⁹, działaniach na rzecz wsparcia po­koju¹⁶⁰, zapobieganiu i walce z terroryzmem oraz realizacji zadań niemilitarnych pro­wadzonych w układzie narodowym, sojuszniczym i międzynarodowym, na obszarze kraju i poza jego granicami.

W batalionach czołgów, zmechanizowanych i zmotoryzowanych (tzw. „ogól-nowojskowych") ze względu na podmiot, szkolenie może dotyczyć dowództw - szko­lenie operacyjno-taktyczne lub wojsk (pododdziałów) - szkolenie programowe. Ze względu na swój charakter może być teoretyczne lub praktyczne, natomiast ze względu na miejsce realizacji może być prowadzone w garnizonie, na poligonie lub w wyspecjalizowanym ośrodku szkolenia np. szkolnym ośrodku dowodzenia.

Ze względów organizacyjnych szkolenie, jako proces dydaktyczny, może doty­czyć dowódców (osób funkcyjnych) lub pojedynczych żołnierzy - szkolenie indywi­dualne oraz szkolenia załóg, obsług, drużyn, plutonów, kompanii, batalionu, taktycz­nej grupy bojowej (wzmocnionego batalionu) - szkolenie zespołowe (zgrywające).

Szereg przedmiotów realizowanych w ramach procesu szkolenia, na szczeblu batalionu, ułatwia dydaktyka szczegółowa, nazywana również metodyką szkolenia. Metodyka określa bowiem cele, treści, środki, zasady, formy i metody oraz strukturę

¹⁵⁸ Por. Leksykon wiedzy wojskowej, MON, Warszawa 1979, s. 433.

¹⁵⁹ Zob. Program szkolenia pododdziałów zawodowych wojsk pancernych i zmechanizowanych, DWLąd, War­
szawa 2004, s. 5.

¹⁶⁰ Zob. Regulamin działań wojsk lądowych, DWLąd, Warszawa 1999, s. 249.

245

całego procesu szkolenia w obrębie jednego lub kilku przedmiotów. Charakteryzuje ona również rolę pojedynczego przedmiotu w ogólnym systemie szkolenia batalionu oraz ustala dotyczące go prawidłowości dydaktyczne i optymalne sposoby planowania działalności szkoleniowej w pododdziale.

Pomiędzy metodykami szkolenia różnych przedmiotów a dydaktyką występuje ścisły związek, ponieważ w procesie szkolenia kierujemy się ogólnymi zasadami, któ­re ułatwiają ustalenie ogólnych i szczegółowych wytycznych do szkolenia. Wytyczne te, formułowane w oparciu o uogólnienia teoretyczne, określają cały system praktycz­nych wskazówek i zasad, które służą doskonaleniu procesu szkolenia dowództw i wojsk. Dlatego też w dokumentach normatywnych, regulujących kwestie szkolenia dowództw i wojsk w armiach państw NATO, możemy wyodrębnić ogólne dyrektywy, które stosowane są w realizacji procesu szkolenia. Należą do nich:

Szkolenie wojsk zgodnie z obowiązującymi założeniami doktrynalnymi -oznacza stosowanie w procesie szkolenia (na wszystkich poziomach dowodzenia -strategicznym, operacyjnym i taktycznym) treści zawartych w narodowych doku­mentach doktrynalnych opracowanych na podstawie dokumentów sojuszniczych (publikacji sojuszniczych i porozumień standaryzacyjnych, w tym głównie Dok­tryny operacyjnej — Operacje połączone), a także stosowanie ujednoliconych pro­cedur oraz form i metod pracy dowództw oraz działania wojsk umożliwiających prowadzenie wspólnych operacji w układzie sojuszniczym (koalicyjnym) i wielo­narodowym.

Szkolenie broni połączonych - polegające na przygotowaniu wszystkich ro­dzajów wojsk równocześnie do wspólnych działań taktycznych. Stanowi ono pod­stawę przygotowania do prowadzenia operacji połączonych. Wyraża się to przez zintegrowanie w procesie szkolenia działania wszystkich elementów komponentów bojowych, wsparcia i zabezpieczenia lub odpowiednio oddziałów i pododdziałów.

Szkolenie w prowadzeniu walki - zasada ta wskazuje, że celem szkolenia operacyjno-taktycznego dowództw i bojowego wojsk jest zdobycie określonych umiejętności, niezbędnych na współczesnym polu walki.

Szkolenie z gotowości bojowej - oznacza, że dowódcy wszystkich szczebli dowodzenia są odpowiedzialni za szkolenie podległych wojsk w zakresie osiągania

246

gotowości, mające na celu m.in. przygotowanie dowództw i pododdziałów do prowadzenia mobilizacji i osiągania wyższych stanów gotowości bojowej.

Szkolenie ukierunkowane - oznacza, że jednostki przygotowują się w pro­cesie szkolenia do realizacji zadań na czas kryzysu, konfliktu, wojny lub misji po­kojowej, stosownie do przeznaczenia lub otrzymanych zadań, a odpowiedzialność za kierowanie procesem szkolenia ponoszą dowódcy jednostek.

Współzawodnictwo szkoleniowe - towarzyszące nierozłącznie procesowi szkolenia, podejmowane na wszystkich poziomach, rozwija motywacje dowódców i żołnierzy, wyzwala w nich potrzebę ciągłego doskonalenia umiejętności oraz en­tuzjazm do szkolenia.

Szkolenie doskonalące - jako uzupełnienie szkolenia programowego (zasad­niczego) - odnoszące się zarówno do żołnierzy zawodowych, jak i zasadniczej służby wojskowej, polega na dodatkowym planowaniu zajęć indywidualnych oraz zespołowych, w celu utrzymania wysokiego poziomu zdolności bojowej dowództw i pododdziałów.

Szkolenie wieloszczeblowe - polega na włączaniu do zamierzeń szkolenio­wych, głównie ćwiczeń, dwóch i więcej szczebli dowodzenia. Zasada ta zobowią­zuje dowódców, zgodnie z kompetencyjnym zakresem odpowiedzialności szkole­niowej, do planowania i realizacji szkolenia dowództw oraz pododdziałów jedno­cześnie na kolejnych poziomach organizacyjnych, podczas realizacji jednego za­mierzenia szkoleniowego (np. ćwiczenia). Proces szkolenia realizowany wg tej zasady umożliwia osiągnięcie wysokiej efektywności szkolenia oraz jednoczesne przygotowanie, w stosunkowo krótkim czasie, wszystkich szczebli dowodzenia i pododdziałów do wspólnego działania.

Szkolenie zgodnie z kompetencyjnym zakresem odpowiedzialności - wy­raża się w przestrzeganiu postanowień dotyczących odpowiedzialności szkolenio­wej dowódców za przygotowanie podwładnych do realizacji zadań w czasie poko­ju, kryzysu i wojny. Zasada ta obliguje dowódców wszystkich szczebli struktury organizacyjnej Sił Zbrojnych RP do szkolenia i zgrywania dowództw, sztabów i wojsk oraz wzorowej organizacji szkolenia indywidualnego podległych dowód­ców, ich doskonalenia metodycznego i przygotowania do kierowania działalnością szkoleniową.

247

Szkolenie batalionów „ogólnowojskowych" Wojsk Lądowych SZ RP, podob­nie jak w innych armiach państw NATO, realizowane jest w systemie narodowym, który jednocześnie spełnia wymogi szkolenia sojuszniczego. Wymogi szkolenia sojuszniczego stanowią standardy¹⁶¹ szkoleniowe, ustanowione przez Naczelne Dowództwo Połączonych Sił Zbrojnych, w celu ujednolicenia poziomu przygoto­wania dowództw i wojsk państw członkowskich do funkcjonowania w ramach struktur sojuszniczych i wielonarodowych (NATO, PdP, ONZ, UE). Wiąże się to ze stosowaniem, przez wszystkie armie sojuszu, jednakowych procedur¹⁶² postę­powania, ujednoliconej organizacji szkolenia dowództw i wojsk oraz wielu sfor­malizowanych dokumentów normatywnych, w tym regulaminów walki. Dlatego też treści opracowywanych obecnie dokumentów normatywnych oraz praktyka szkoleniowa wskazują, że mamy współcześnie do czynienia z coraz bardziej postępującą unifikacją narodowych systemów szkolenia. Procesu unifikacji nie należy postrzegać jednak jako zła koniecznego, lecz jako bezwzględny warunek funkcjonowania w ramach wielonarodowych struktur Sojuszu Północnoatlantyc­kiego. Podobnie funkcjonujące systemy szkolenia dowództw i wojsk, ułatwiają bowiem współdziałanie w zakresie realizacji wspólnych przedsięwzięć, a tym sa­mym osiągania celów szkoleniowych i operacyjnych.

Obecnie w procesie szkolenia, w dużym stopniu uwzględniane są również do­świadczenia historyczne, w tym przede wszystkim wnioski z minionych wojen, kon­fliktów zbrojnych oraz misji (Bośnia, Kosowo, Afganistan, Irak), które odzwierciedla­ją związek pomiędzy realizmem szkolenia, a osiągnięciem sukcesu w walce (działa­niach stabilizacyjnych).

Konkludując, z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że właściwe prowadzenie szkolenia, zgodnie z wymienionymi zasadami, ma decydujące znaczenie w osiąganiu taktycznej doskonałości przez pojedynczych żołnierzy i całe pododdziały oraz sprawności dowództw batalionów w zakresie wykonywania przewidzianych dla

¹⁶¹ Standard - przeciętna norma, typ, model, wymóg, wzorzec. Standardowy - typowy, odpowiadający określo­
nym normom, niczym się niewyróżniający od przeciętnych norm. Standaryzacja - wprowadzenie jednolitych
norm, ujednolicenie, normalizacja, typizacja, Słownik języka polskiego, Warszawa 1989, t. 3, s. 318.

¹⁶² Procedura - unormowany przepisami zwyczajowymi sposób prowadzenia, załatwienia jakiejś sprawy, tok,
tryb, przebieg czegoś, np.: planowania szkolenia, przygotowania i prowadzenia ćwiczeń wojskowych, Słownik
języka polskiego, wyd. cyt, t. 2, s. 926.

248

nich zadań, zawartych w zadaniu głównym na każdy, kolejny rok (cykl, okres) szkole­niowy. Należy również podkreślić, iż w procesie szkolenia wszystkie wymienione za­sady powinny być stosowane łącznie i pozostawać we wzajemnej zależności, bowiem każda z nich nabiera istotnego znaczenia tylko w ścisłym związku z pozostałymi. Oczywiście wszystkie wymienione zasady, stosowane w teorii i praktyce szkolenia na szczeblu batalionu, mają charakter ogólny i powszechny, dotyczą bowiem całego pro­cesu dydaktyczno-wychowawczego w wojsku. Jednak ich wykorzystywanie w znacz­nym stopniu ułatwia i usprawnia pracę, dowodzenie oraz szkolenie.

7.2. Rola dowódcy batalionu w procesie szkolenia

Współczesne bataliony - zmechanizowane, zmotoryzowane, czołgów - odpo­wiednio wyposażone i wyszkolone, posiadające odpowiedni potencjał bojowy, stały się bazą do tworzenia taktycznych zgrupowań bojowych. Tym samym, stanowią pod­stawowy moduł bojowy i szkoleniowy wojsk lądowych. Implikuje to jednak znaczne poszerzenie wachlarza zadań oraz różnorodności sposobów prowadzenia działań -często samodzielnych, co z kolei wymaga od dowódców batalionów obszernej wiedzy, dużej operatywności i doświadczenia w kierowaniu szkoleniem. Aby sprostać tym wymaganiom dowódcy muszą dostosować szkolenie do zadań przewidzianych dla pododdziału na polu walki lub w misji oraz realizować je (szkolenie) zgodnie z zapi­sami zawartymi w dokumentach normatywnych, określających sposób przygotowania jednostek wojsk lądowych.

Dlatego też w systemie szkolenia wojsk lądowych dowódcy batalionów są za­sadniczym ogniwem odpowiedzialnym, w ramach swoich kompetencji służbowych¹⁶³, za:

-wyszkolenie i zgranie podległego dowództwa,

-przygotowanie dowódców kompanii do dowodzenia w czasie prowadzenia działań i realizacji działalności szkoleniowo-metodycznej,

¹⁶³ Kompetencje służbowe - całokształt uprawnień i odpowiedzialności wynikających z obowiązków osób zaj­mujących stanowisko służbowe w hierarchii wojskowej. Na każdym szczeblu organizacyjnym największe kom­petencje przysługują dowódcom, określają je regulaminy, instrukcje i inne dokumenty normatywno-prawne oraz ustalone przez wyższych przełożonych zakresy obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności, Leksykon wiedzy wojskowej, MON, Warszawa 1979, s. 173.

249

-przygotowanie (wyszkolenie) batalionu do realizacji zadań zgodnie z przezna­czeniem,

-zgranie systemów funkcjonalnych (walki),

-ocenę stanu wyszkolenia podległych pododdziałów (kompanii) oraz osób funk-

1 164

cyjnych .

Są oni również głównymi organizatorami szkolenia realizowanego na szczeblu batalionu. Mają obowiązek doskonalenia i podnoszenia, w ramach samokształcenia, osobistej wiedzy i umiejętności specjalistycznych oraz metodycznych, niezbędnych w zakresie realizacji szkolenia dowództwa batalionu i dowódców kompanii, szkolenia programowego pododdziałów batalionu oraz działalności szkoleniowo-metodycznej.

Najistotniejszym elementem w procesie szkolenia batalionu jest osiąganie okre­ślonych celów szkoleniowych, zarówno tych głównych - wyznaczonych do osiągnię­cia w dalszej perspektywie czasowej, jak i cząstkowych - realizowanych niemal na każdych zajęciach, ćwiczeniach, strzelaniach itp. Jednym z zasadniczych warunków osiągania sprecyzowanych celów szkoleniowych jest skuteczność realizowanego pro­cesu szkolenia, która wymaga dużego zaangażowania osobistego dowódcy batalionu oraz spełnienia kilku niezbywalnych założeń decydujących także o jakości i efektyw­ności szkolenia. Do najważniejszych można zaliczyć:

• zamiar szkolenia, wypracowany w oparciu o wytyczne przełożonego oraz ana­
  lizę zadania batalionu na polu walki (w misji), zasady prowadzenia współczesnych
  działań taktycznych, teorii sztuki wojennej i doświadczeń historycznych, możliwości
  i sposobów działania ewentualnego przeciwnika oraz warunków w jakich będzie pro­
  wadzone szkolenie,

• wymagania od podwładnych bezwzględnego wykonywania obowiązków szko­
  leniowych oraz zrozumienia myśli przewodniej szkolenia,

• centralizowanie planowania i decentralizowanie realizacji szkolenia.
  Centralizacja planowania zapewnia podporządkowanie szkolenia zadaniom, które są
  przewidziane w czasie kryzysu lub wojny (misji), dla wszystkich szczebli dowodzenia

¹⁶⁴ Zob. Program szkolenia żołnierzy zasadniczej służby wojskowej pododdziałów wojsk pancernych i zmechanizowanych, DWląd, Warszawa 2005, s. 13.

250

i podległych pododdziałów. Decentralizacja szkolenia zapewnia zaś sprawne kierowa­nie procesem szkolenia i pełną realizację zadań szkoleniowych, zbliżonych do zadań wykonywanych na polu walki (w misji),

• szkolenie wszystkich pododdziałów batalionu na wypadek zadań nieprzewi­
  dzianych,

• ciągłe szkolenie podległych dowódców, zgodnie z programami doskonalenia
  kadry, co wpływa na podnoszenie wiedzy i profesjonalizmu podwładnych oraz kształ­
  tuje ich postawy i umiejętności prowadzenia działań. Proces ten polega na dzieleniu
  się z podwładnymi doświadczeniem, kształtowaniu ich pewności i zachęcaniu do sa­
  modzielnego podwyższania wiedzy w zakresie swojej specjalności, a także uczeniu
  realnego planowania szkolenia, zdecydowanego działania, oceny osiągnięć i przewi­
  dywania rezultatów (wyników),

• angażowanie podwładnych do procesu planowania i oceny wyszkolenia co
  z kolei zapewnia zrozumienie i racjonalną realizację planów szkolenia oraz chroni
  proces szkolenia przed wszelkimi zakłóceniami,

• egzekwowania w szkoleniu osiągania określonych norm i standardów. Każdy
  dowódca powinien spodziewać się, że w toku szkolenia pododdział nie osiągnie
  wszystkich obowiązujących norm. Zatem powinien przewidzieć rezerwę czasową na
  doskonalenie realizacji niektórych zadań, w myśl zasady, iż lepiej osiągnąć wymagane
  normy w mniejszej liczbie zadań, niż zrealizować wszystkie bez osiągnięcia wymaga­
  nego poziomu,

• stwarzania odpowiednich warunków aktywizujących i motywujących realiza­
  cję przedsięwzięć szkoleniowych przez podwładnych, które kreują wśród prowadzą­
  cych szkolenie samodzielność, inicjatywę, śmiałość i odwagę, a żołnierze (pododdzia­
  ły) uzyskujące mistrzostwo w swojej profesji są nagradzani,

• eliminowania wszelkich błędów szkoleniowych, co wymusza na dowódcach -
  organizatorach szkolenia - korzystanie z doświadczeń innych dowódców, a przez to
  eliminowanie popełnionych wcześniej błędów.

251

Uogólniając można stwierdzić, że proces szkolenia batalionu jest ściśle powiązany z funkcją dowodzenia i kierowania. Zgodnie z obowiązującą w SZ RP zasadą „dowodzisz -szkolisz - odpowiadasz", każdy przełożony ponosi pełną odpowiedzialność za poziom wy­szkolenia podległej mu struktury organizacyjnej (dowództwa, pododdziału). Dlatego też szko­lenie podwładnych jest kluczowym obowiązkiem wszystkich dowódców, a jego zaniedbanie prowadzi do osłabienia efektywności działania i zdolności bojowej dowództw i pododdzia­łów.

7.3. Układ i struktura szkolenia

Zasadnicze kwestie układu i struktury szkolenia organów dowodzenia na wszystkich szczeblach sił zbrojnych ujęto w Organizacji szkolenia dowództw i sztabów w Siłach Zbrojnych RP (DD/7.1), a pododdziałów w Programie szkole­nia pododdziałów zawodowych wojsk pancernych i zmechanizowanych oraz Pro­gramie szkolenia żołnierzy zasadniczej służby wojskowej pododdziałów wojsk pan­cernych i zmechanizowanych. Głównym założeniem pierwszego z wymienionych dokumentów jest kompleksowe unormowanie procesu programowania, planowania oraz organizacji szkolenia dowództw w całych siłach zbrojnych¹⁶⁵, natomiast pro­gramy szkolenia stanowią podstawę do organizowania procesu szkolenia podod­działów wojsk pancernych i zmechanizowanych w cyklu osiemnastomiesięcznym (dla pododdziałów zawodowych) i dziewięciomiesięcznym (dla żołnierzy zasadni­czej służby wojskowej).

Nie są to oczywiście jedyne dokumenty normujące układ i strukturę szkole­nia. Oprócz zapisów normatywnych, za podstawę szkolenia batalionów, przyjmuje się również m.in. rozkaz dowódcy oddziału do działalności w roku następnym, wytyczne specjalistyczne do szkolenia, zadanie główne batalionu, ramowy plan zgrywania systemu walki, plan ćwiczeń i zasadniczych zamierzeń szkoleniowych, strukturę wcieleń żołnierzy zasadniczej służby wojskowej, kompetencyjny zakres odpowiedzialności szkoleniowej i inne dokumenty wynikające z potrzeb oraz spe­cyfiki jednostki.

¹⁶⁵ Zob. Organizacja szkolenia dowództw i sztabów w Siłach Zbrojnych RP (DD/7.1), Warszawa 2004, s. 5.

252

Szkolenie operacyjno-taktyczne dowództw batalionów organizowane i realizo­wane jest cyklicznie, głównie poprzez różne typy, formy i rodzaje ćwiczeń wojsko­wych. W ramach szkolenia operacyjno-taktycznego na szczeblu batalionu, należy zor­ganizować cztery zamierzenia w roku, w tym co najmniej dwa wewnętrzne treningi sztabowe dowództwa batalionu. Ponadto, szczebel nadrzędny (dowództwo brygady) powinien przeprowadzić z dowództwem batalionu:

• nie mniej niż dwa treningi sztabowe (w roku),

• jedno ćwiczenie dowódczo-sztabowe na mapach (raz na 2 - 3 lata),

• taktyczne ćwiczenie batalionowe (raz na 2 - 3 lata).

Według obowiązujących dokumentów normatywnych, obecny układ organizacji szkolenia operacyjno-taktycznego dowództw powinien zapewnić efektywne przygo­towanie kadry do realizacji przedsięwzięć szkoleniowych, które prowadzone z odpo­wiednią częstotliwością gwarantowałyby utrzymanie permanentnej kondycji operacyj-no-taktycznej dowództw batalionów do planowania i kierowania działaniami bojowy­mi (operacją), misją oraz rozwiązywania sytuacji kryzysowych w układzie narodo­wym, sojuszniczym i międzynarodowym.

Kolejny ważny problem to struktura szkolenia bojowego pododdziałów batalio­nów. Szkolenie ich ukierunkowane jest przede wszystkim na kształtowanie umiejętno­ści bojowych, zachowań indywidualnych i zespołowych żołnierzy oraz specyficznych cech żołnierskich niezbędnych w służbie wojskowej okresu pokoju, kryzysu i wojny.

Zgodnie z terminologią wojskową, szkolenie bojowe to działalność szkoleniowa w zakresie wybranych przedmiotów prowadzona w pododdziałach i oddziałach w celu przygotowania żołnierzy do prowadzenia działań taktycznych indywidualnie i zespo­łowo¹⁶⁶. W szkoleniu bojowym najistotniejszym przedmiotem jest szkolenie taktyczne, które integruje pozostałe przedmioty szkolenia. Stanowi podstawę przygotowania wojsk do kompleksowego wykorzystania wiedzy i umiejętności w czasie wykonywa­nia zadań bojowych.

Struktura szkolenia bojowego ustalana jest stosownie do zadań i treści szko­lenia zawartych w programach szkolenia oraz określonych przez dowódcę. Obec­nie w dużym stopniu jest ona uzależniana od poziomu uzawodowienia jednostek

¹⁶⁶ Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s. 432.

253

wojskowych. Dlatego też inna struktura szkolenia będzie w pododdziałach zawo­dowych (przeznaczonych głownie do działań poza granicami kraju w ramach misji pokojowych, działań stabilizacyjnych itp.), a inna w pododdziałach, w których w strukturze występują żołnierze zasadniczej służby wojskowej.

Osiemnastomiesięczny cykl szkolenia pododdziałów zawodowych obejmuje trzy okresy (rys. 7.1).

1. Okres szkolenia specjalisty i drużyny (równorzędnej) - sześciomie­
sięczny, a w nim:

a) szkolenie specjalisty - do czterech miesięcy - prowadzi się systemem kursowym w centrach i ośrodkach szkolenia oraz jednostkach wojskowych. Kursy kończone są egzaminami (sprawdzianami) oraz nadaniem przez organizatora kursu certyfikatu (świadectwa, uprawnienia),

b) szkolenie drużyny, załogi, zespołu, obsługi - minimum dwa miesiące - po zakończeniu kursów specjalistycznych w jednostkach wojskowych prowadzi się zgrywanie załogi, obsługi, zespołu, drużyny.

2. Okres szkolenia grupy zadaniowej - sześciomiesięczny, przeznaczony na
   szkolenie i zgranie plutonów, kompanii (równorzędnych), a także zgranie batalio­
   nowej grupy zadaniowej do wykonywania określonych przedsięwzięć w misjach
   pokojowych i działaniach stabilizacyjnych. Szkolenie kończone jest nadaniem cer­
   tyfikatu uprawniającego do udziału w ćwiczeniach sojuszniczych lub koalicyjnych.

3. Okres gotowości - sześciomiesięczny — przeznaczony na doskonalenie
   grupy zadaniowej do prowadzenia autonomicznych działań w ramach misji poko­
   jowych i działań stabilizacyjnych. W okresie tym pododdziały, stosownie do po­
   trzeb, uczestniczą w ćwiczeniach i szkoleniach sojuszniczych i międzynarodowych
   lub realizują zadania w ramach misji pokojowych, stabilizacyjnych i innych.

254

Źródło: Program szkolenia pododdziałów zawodowych wojsk pancernych

pancernych i zmechanizowanych, DWLąd, Warszawa 2004. Rys. 7.1. Struktura szkolenia pododdziałów zawodowych

Po zakończeniu osiemnastomiesięcznego cyklu szkolenia, dalszy proces przy­gotowywania pododdziałów musi być kontynuowany. Opracowanie nowego cyklu programowego uzależnione jest od tego, jaki procent stanu osobowego uległ wy­mianie oraz na ile zmieniono charakter lub przeznaczenie pododdziału. Zmiana struktury szkolenia może być spowodowana również wprowadzeniem do użytku nowego sprzętu bojowego lub uzbrojenia, a także ze względu na zmiany zachodzą­ce w taktyce (sposobie) działania, wynikające ze zdobytych doświadczeń we współczesnych konfliktach (misjach).

Za zasadę należy przyjąć jednak, iż dalszy proces szkolenia pododdziału za­wodowego może zostać powtórzony w poniższym wymiarze, w następujących sy­tuacjach:

255

-przy wymianie stanu osobowego nie przekraczającej 50% - realizowany bę­dzie dwunastomiesięczny cykl, obejmujący II i III okres szkolenia, stanowiący kontynuację procesu przygotowania pododdziału do określonego zadania,

-wymiany ponad 50% stanu osobowego pododdziału lub formowanie na jego bazie nowego - powtórzony zostanie pełny osiemnastomiesięczny cykl szkolenia.

Szkolenie szeregowych zawodowych realizuje się w oparciu o zadaniowy sys­tem szkolenia, którego treści dostosowuje się do potrzeb wynikających z zadań i przeznaczenia oddziałów i pododdziałów. Obejmuje ono:

1. Indywidualne szkolenie specjalistyczne prowadzone w formie kursów
   specjalistycznych (np.: przekwalifikowania, językowych, na nowe zestawy uzbro­
   jenia, przygotowujących do misji pokojowych, stabilizacyjnych, itp.) w centrach
   i ośrodkach szkolenia oraz jednostkach wojskowych. Powinno ono zapewnić osią­
   gnięcie wysokiego profesjonalizmu w danej specjalności wojskowej, uzyskanie
   wymaganych uprawnień oraz przeszkolenie z procedur i wymogów realizacji za­
   dań wynikających z przeznaczenia oddziału i pododdziału.

2. Szkolenie zespołowe w jednostce wojskowej, w ramach którego poprzez
   system zajęć, ćwiczeń, strzelań szkolnych i sprawdzających, według ściśle okre­
   ślonych procedur i norm doskonalone są umiejętności specjalistyczne oraz prowa­
   dzone jest zgrywanie w składzie załogi, zespołu.

3. Szkolenie integracyjno-zgrywające grupy zadaniowej przygotowujące
   pododdział do realizacji zadań, zgodnie z przeznaczeniem, w ramach operacji po­
   łączonych w układzie narodowym, sojuszniczym, koalicyjnym, a także do prowa­
   dzenia działań w ramach operacji reagowania kryzysowego, misji pokojowych
   i stabilizacyjnych.

Priorytetem w szkoleniu batalionów zawodowych objęte są jednostki wcho­dzące w skład Sił Wysokiej Gotowości, zdolne do przerzutu, w tym jednostki wy­dzielone do Sił Odpowiedzi NATO, a także narodowe siły osłony strategicznej oraz siły wydzielone do udziału w misjach (operacjach) w składzie struktur mię­dzynarodowych. Szkolenie pododdziałów Sił Wysokiej Gotowości zdolnych do przerzutu obejmuje problematykę przygotowania ich do wykonywania zadań w operacjach NATO i Unii Europejskiej na obszarze sojuszu i poza tym obszarem, a ponadto do: wykonywania przerzutów statkami powietrznymi, udziału w opera-

256

ej ach przeciwko terroryzmowi, działania w różnorodnych warunkach klimatycz­nych i geograficznych, prowadzenia akcji poszukiwawczo-ratowniczych, udziału w misjach pokojowych oraz wykonywania innych zadań (np. w siłach stabilizacyj­nych).

Istotą przygotowania tych sił jest wyszkolenie i zgranie pod każdym wzglę­dem, komponentów (jednostek z elementami wsparcia i zabezpieczenia) do działań w strukturach narodowych, sojuszniczych (koalicyjnych). Stosownie do przyjętego w sojuszu modelu funkcjonowania zestawu jednostek Sił Odpowiedzi NATO, szkolenie ich narodowych komponentów obejmuje trzy etapy:

Etap I - dwunastomiesięczne szkolenie oddziałów i pododdziałów realizo­wane strukturach systemie narodowym, umożliwiające osiągnięcie standardów i kryteriów określonych przez Dowódcę Strategicznego ds. operacyjnych.

Etap II - trzymiesięczne szkolenie na szczeblu komponentu Sił Odpowiedzi NATO, prowadzone przez jego dowódcę. Na zakończenie szkolenia przeprowa­dzona jest certyfikacja sił przez Dowódcę Połączonych Sił Odpowiedzi NATO.

Etap III - trzymiesięczne szkolenie na szczeblu Połączonych Sił Odpowiedzi NATO obejmujące szkolenie całej struktury, zakończone połączonym ćwiczeniem sprawdzającym gotowość wyznaczonego zestawu sił, prowadzonym przez Dowód­cę Strategicznego ds. operacyjnych.

Kolejną istotną zmianą, wpływającą na funkcjonowanie obecnego systemu szko­lenia wojsk, było przejście z dwunastomiesięcznego na dziewięciomiesięczny cykl szkolenia pododdziałów, składających się z żołnierzy zasadniczej służby wojskowej. Szkolenie w wymiarze dziewięciomiesięcznym obejmuje szkolenie specjalistyczne oraz szkolenie w jednostce wojskowej (rys. 7.2). Przebiega ono w następujących okre­sach:

1. Szkolenie specjalistów (trzy miesiące) ma na celu opanowanie podstawowej wiedzy wojskowej oraz przygotowanie żołnierzy do wykonywania indywidualnych zadań specjalistycznych na stanowiskach funkcyjnych w oddziałach i pododdziałach wojsk lądowych. Może odbywać się w ośrodkach szkolenia lub wybranych jednost­kach wojskowych. Szkolenie kończone jest egzaminami i nadaniem stosownych uprawnień wymaganych do pełnienia dalszej służby na ściśle określonym stanowisku. W przypadku specjalistów pododdziałów bojowych egzamin dodatkowo powiązany

257

jest ze strzelaniem obowiązującym dla danej specjalności wojskowej, zgodnie z decy­zją dowódcy wojsk lądowych.

2. Szkolenie żołnierzy w jednostce wojskowej (sześć miesięcy) mające na celu kształtowanie umiejętności wykonywania zadań w składzie pododdziału. W pierw­szym miesiącu tego szkolenia prowadzona jest nauka działania zespołowego w skła­dzie załogi, obsługi oraz dalsze doskonalenie specjalistyczne. W kolejnych miesiącach realizowane jest szkolenie w składzie drużyny, plutonu oraz zgrywanie w podstawo­wym zakresie do działania w składzie kompanii, batalionu (batalionowej grupy zada­niowej). Zakres szkolenia ustala dowódca, stosownie do potrzeb wynikających z kate­gorii gotowości i przeznaczenia jednostki.

Źródło: Program szkolenia żołnierzy zasadniczej służby wojskowej pododdziałów

wojsk pancernych i zmechanizowanych, DWLąd, Warszawa 2004. Rys. 7.2. Struktura szkolenia żołnierzy zasadniczej służby wojskowej w cyklu

dziewięciomiesięcznym

Szkolenie w jednostce wojskowej obejmuje:

a) szkolenie zespołowe (załóg, drużyn, obsług, itp.) przygotowujące do działania w składzie zespołu, doskonaląc jednocześnie indywidualne umiejętności specjalistyczne. W okresie tym pododdziały odbywają strzelania programowe i zajęcia taktyczne zgrywające zespoły (obsługi, załogi),

258

b) szkolenie integracyjno-zgrywające (integracyjne) obejmuje szkolenie dwóch lub więcej załóg (obsług), pododdziałów, oddziałów. W okresie tym podod­działy odbywają strzelania programowe, ćwiczenia programowe z użyciem środków bojowych

i ćwiczenia taktyczne zgrywające pododdział. Może ono przyjąć formę szkolenia da­nego rodzaju wojsk lub różnych rodzajów wojsk (broni połączonych).

Szkolenie wojsk realizowane jest zgodnie z programami szkolenia w ramach szkolenia programowego. Ich ogólne założenia określa Sztab Generalny WP, a treści szkoleniowe uszczegóławia stosownie do kompetencji Dowódca Wojsk Lądowych. Swobodę doboru szczegółowych treści szkoleniowych, form i metod osiągania celów szkoleniowych pozostawia się dowódcom brygad, pułków, batalionów (dywizjonów), zgodnie z ich kompetencyjnym zakresem odpowiedzialności.

Szkolenie programowe to cyklicznie powtarzające się przedsięwzięcia szkole­niowe mające na celu wyszkolenie (doskonalenie) żołnierzy w określonych specjalno­ściach wojskowych oraz opanowanie umiejętności działania zespołowego i zgranie w składzie obsługi, załogi, pododdziału. W wojskach lądowych obejmuje ono następu­jące działy szkolenia:

-podstawy edukacji obywatelskiej i wychowania wojskowego,

-szkolenie bojowe,

-szkolenie logistyczne,

-szkolenie ogólne.

Każdy z wymienionych działów podzielony jest na przedmioty szkoleniowe, które w swej konstrukcji zawierają cele i zadania szkoleniowe, wskazówki meto­dyczne, wykaz i nazwy tematów z orientacyjnym podziałem godzin oraz treści te­matów zajęć. Szczegółową strukturę przedmiotową w działach szkolenia określa Dowódca Wojsk Lądowych.

Podstawy edukacji obywatelskiej i wychowania wojskowego, obejmujące regulaminy, dyscyplinę wojskową i kształcenie obywatelskie, przygotowują żoł­nierzy do przestrzegania norm prawa i regulaminowego toku życia wojskowego oraz wpływają na ich zaangażowanie w służbie. Kształtują postawy obywatelskie,

259

poprzez pogłębienie wiedzy z zakresu historii i tradycji macierzystej jednostki oraz oręża polskiego, symboli narodowych i wojskowych.

Szkolenie bojowe jest zasadniczym działem szkolenia wojsk, przygotowują­cym żołnierzy do wykonywania indywidualnych i zespołowych zadań w układzie narodowym, sojuszniczym, międzynarodowym i misjach pokojowych (stabiliza­cyjnych). Obejmuje ono:

-gotowość bojową,

-taktykę,

-szkolenie ogniowe,

-przedmioty dotyczące problematyki wsparcia i zabezpieczenia działań bo­jowych,

-wychowanie fizyczne.

Ponadto, w szkoleniu bojowym dopuszcza się wprowadzanie, stosownie do potrzeb, tematyki szkolenia operacyjnego na potrzeby misji pokojowych, likwida­cji skutków klęsk żywiołowych oraz zagrożeń terrorystycznych.

Bez względu na rodzaj i charakter oddziału, w szkoleniu bojowym podod­działów uwzględnia się potrzebę ich przygotowania do wykonania zadań wynika­jących z operacyjnego przeznaczenia oraz prowadzenia działań broni połączonych. Należy również uwzględnić prowadzenie działań w specyficznym środowisku walki, zarówno w dzień, jak i w nocy, w każdych warunkach atmosferycznych.

W literaturze przedmiotu podkreślano wielokrotnie, że wiodącym przedmio­tem w szkoleniu bojowym jest taktyka. Jest ona, bowiem przedmiotem podstawo­wym i integrującym pozostałe przedmioty szkolenia bojowego. Stanowi jednocze­śnie podstawę przygotowania wojsk do kompleksowego wykorzystania wiedzy i umiejętności w wykonywaniu zadań bojowych.

Spośród wymienionych przedmiotów wchodzących w skład działu szkolenie bojowe, na szczególną uwagę zasługuje szkolenie ogniowe, które przygotowuje do skutecznego niszczenia (zwalczania) sił i środków przeciwnika w różnych warun­kach oraz wykorzystania walorów taktyczno-technicznych uzbrojenia i sprzętu bojowego, będącego na wyposażeniu jednostek wojskowych.

260

Szkolenie logistyczne obejmuje przedmioty dotyczące zabezpieczenia mate­riałowego, technicznego, medycznego, transportu i ruchu wojsk, ochrony środowi­ska, bezpieczeństwa i higieny pracy, profilaktyki przeciwpożarowej oraz inne związane z zaspokajaniem niezbędnych potrzeb do prowadzenia działań bojowych oraz obowiązkami państwa gospodarza.

Szkolenie ogólne obejmuje szkolenie ekonomiczne, prawne i inne (według potrzeb) oraz szkolenie metodyczne obejmujące odpowiedzialność dowódców -organizatorów szkolenia w zakresie przygotowania i realizacji procesu szkolenia w podległym pododdziale oraz metodykę szkolenia (nauczania) określonych przedmiotów lub prowadzenia zajęć i ćwiczeń.

Wszystkie działy w zakresie treści ukierunkowane są na realizację problema­tyki dotyczącej podstawowych rodzajów walki (obrony i natarcia) preferując ich aktywne formy. Ponadto, eksponowane są elementy współdziałania (synchroniza­cji) pododdziałów ogó Ino wojskowych z pododdziałami rodzajów wojsk, a także siłami obrony terytorialnej i układu pozamilitarnego. Uwzględniona jest także problematyka prowadzenia działań w misjach pokojowych.

Szkolenie programowe prowadzi się w garnizonach i ośrodkach szkolenia po­ligonowego (poligonach).

Szkolenie w garnizonach ukierunkowane jest na szkolenie i doskonalenie indywidualnych umiejętności specjalistycznych oraz szkolenie i zgrywanie do działań załóg, obsług, zespołów, pododdziałów oraz dowództw. Zapewnia ono jedność działania dowództw i wojsk, w zakresie przygotowania i prowadzenia działań taktycznych.

Szkolenie poligonowe jest procesem podwyższania sprawności bojowej pod­oddziału w rzeczywistych warunkach terenowych. W jego ramach realizuje się ćwiczenia taktyczne, strzelania programowe (szkolne i sprawdzające), zajęcia z użyciem substancji niebezpiecznych oraz inne zajęcia, które nie są możliwe do przeprowadzenia indywidualnych warunkach garnizonowych. Szkolenie poligo­nowe prowadzi się etapowo poprzez sprawdzenie indywidualnych i zespołowych umiejętności zwalczania sił i środków przeciwnika w ramach struktur organizacyj-

261

nych i zadań bojowych, szkolenie specjalistycznych ramach zgrupowań specjali­stycznych oraz realizację ćwiczeń taktycznych od kompanii (kompanijnej grupy bojowej) do batalionowej grupy bojowej ze zgrywaniem systemu walki. Proces szkolenia batalionu realizuje się stosownie do zadania głównego i przyjętego ugrupowania bojowego, składu oraz przeznaczenia jego poszczególnych elemen­tów.

7.4. Cele, zadania i treści szkolenia

W procesie szkolenia dowództwa i pododdziałów batalionu realizowane są różnorodne cele - poznawcze, wychowawcze, kształcące oraz psychomotoryczne, wyznaczające zakres wiedzy i umiejętności niezbędnych do opanowania przez szkolonych. Dlatego też powinny wyrażać się w kategoriach czynnościowych (operacjonalizacja celów), czyli określać sposób organizacji i realizacji działalno­ści szkoleniowej przez kadrę szkolącą¹⁶⁷. Cele oznaczają, więc to, do czego zmie­rzamy, dążymy; to, co chcemy osiągnąć; wynik zamierzonych działań. Jeżeli za­tem szkolący i szkoleni wiedzą, do czego dążą, zdają sobie sprawę z wysiłku, jaki będzie niezbędny do przezwyciężenia przeszkód, wiedzą również, jaką satysfakcję da efekt końcowy w postaci osiągnięcia celu działania - wówczas mamy do czy­nienia z celowością.

W ogólnym rozumieniu wszelkie cele można podzielić na dwie grupy:

1. cele określone w wymiarze czasowym, jako kolejne ogniwa łańcucha
   przyczyn i skutków,

2. cele stanowiące układ indywidualnych celów człowieka (jednostki),
   partykularne cele grup ludzi oraz cele wspólne określonej organizacji (np. batalio­
   nu, kompanii).

Dlatego też mówiąc o jakimkolwiek działaniu, w naszym przypadku o szko­leniu batalionu, możemy wyeksponować wiele różnorodnych celów, niezależnie od tego czy rozpatrujemy cele organizacji jako całości (batalionu), czy cele indy­widualne dowódcy batalionu, dowódców kompanii, żołnierzy itp.

¹⁶⁷ Por. A. Juncewicz, Szkolenie operacyjno-taktyczne dowództwa brygady Sił Zbrojnych RP, (rozprawa doktor­ska), AON, Warszawa 2002.

262

W ścisłym związku z celami pozostają zawsze zadania, które często z róż­nych przyczyn, głównie niezrozumienia istoty rzeczy, mylone są i utożsamiane z celami. Najczęściej uwidacznia się to przy formułowaniu celów szkoleniowych na podstawie zadania głównego do szkolenia postawionego przez dowódcę oddziału (przełożonego) na kolejny rok (cykl).

Szczególnym rodzajem zadań realizowanych w procesie szkolenia dowódz­twa i wojsk batalionu są treści zawarte w dokumentach normatywnych - instruk­cjach, regulaminach, programach szkolenia, programach ćwiczeń, wytycznych przełożonych itp. Taki rodzaj zadań jest najbliższy potocznemu rozumieniu tego słowa. Zadania mogą być jednak bardziej skomplikowane i wówczas mówimy o sytuacji zadaniowej, która staje się podstawą sytuacji problemowej. Każda z tych sytuacji wymaga określonych czynności fizycznych i umysłowych, które nazywa­my rozwiązywaniem zadań lub problemów.

Cele i zadania można analizować tylko w kontekście działania, które w ogól­nym rozumieniu oznacza wywoływanie zmian. Działanie w tym znaczeniu można, więc określić jako umyślne zachowanie się zmierzające do celu. Tak, więc nie ma działania, które nie zmierzałoby do osiągnięcia jakiegoś celu. Cele, bowiem wy­znaczają kierunek i strukturę każdego działania. Cel działania zawsze dotyczy przyszłości oraz wyznacza kierunek i strukturę działania zmierzającego do spowo­dowania lub utrzymania zmiany stanu rzeczy. Jest to, więc stan rzeczy, którego osiągnięcie stanowi końcowy etap procesu ukierunkowanego działania, w naszym przypadku szkolenia operacyjno-taktycznego dowództwa batalionu lub bojowego pododdziałów¹⁶⁸.

Z analizy zadań, jakie stoją w aktualnych uwarunkowaniach przed batalio­nami wynika, że w bardzo ogólnym ujęciu problemu cele szkoleniowe powinny być podporządkowane pod dwie grupy zadań, tj. zadania realizowane w sferze działań militarnych i niemilitarnych. Obie grupy zadań mogą być realizowane na terytorium kraju lub poza jego granicami, na terytorium państw NATO lub poza tym obszarem. Wpływa to na ogólne treści szkolenia operacyjno-taktycznego

¹⁶⁸ Zob. J. Bogusz, T. Karwat, Poradnik dydaktyczny oficera, MON, Warszawa 1973, s. 81.

263

i bojowego, na których dobór mają również wpływ czynniki charakterystyczne dla poszczególnych stanów państwa (czasu pokoju, okresu kryzysu i wojny) do dzia­łania, w których przygotowywane powinny być bataliony (rys. 7.3).

Z punktu widzenia szkolenia realizowanego w batalionie, najbardziej istotne wymagania doboru i układu treści szkolenia to potrzeby dydaktyczne wynikające przede wszystkim z konieczności przestrzegania warunków systematyczności i korelacji.

Systematyczność w treściach szkoleniowych to taki ich układ, który wykazu­je zgodność z wewnętrzną logiką danego przedmiotu szkolenia. Natomiast z kore­lacją mamy do czynienia wtedy, gdy eksponowane są związki zachodzące między poszczególnymi przedmiotami szkolenia, przypisując jednemu z nich szczególną rolę w zaznajamianiu szkolonych z daną dziedziną wiedzy. W szkoleniu operacyj-no-taktycznym i bojowym takim przedmiotem jest taktyka, która integruje pozo­stałe przedmioty szkolenia wojskowego.

Jak wskazuje praktyka szkoleniowa, przestrzegając warunków systematycz­ności i korelacji wewnętrznej oraz międzyprzedmiotowej, w szkoleniu operacyjno-

264

taktycznym i bojowym, najczęściej stosuje się układy treści szkolenia liniowy, koncentryczny i spiralny¹⁶⁹.

Układ treści liniowy to takie ułożenie treści (tematów), które tworzą ciąg ściśle ze sobą powiązanych i warunkujących się wzajemnie ogniw, realizowanych tylko jeden raz w ciągu roku (cyklu, okresu) szkolenia.

W układzie treści koncentrycznym te same treści powtarzane są, co pewien czas, co pozwala rozszerzyć stopniowo ich zakres, wzbogacając o nowe elementy (treści), pogłębiając tym samym ich wzajemne związki i zależności z już przero­bionymi. Układ taki jest najczęściej stosowany w szkoleniu operacyjno-takty-cznym dowództw.

W spiralnym układzie treści, szkoleni nie tracąc z pola widzenia problemu zasadniczego, stopniowo wzbogacają i pogłębiają zakres dotyczących go informa­cji. Jest to układ ze wszech miar korzystny, gdyż pozwala na przyswajanie wiedzy oraz ćwiczenie umiejętności bez przerw, tak jak to jest w układzie koncentrycz­nym lub liniowym.

Tak, więc na treści szkolenia realizowane w batalionie składa się całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z różnych przedmiotów, przewidzia­nych do opanowania i doskonalenia. Natomiast dobór tych przedmiotów oraz za­kres treści uwarunkowany jest celami wynikającymi z zadań operacyjno-taktycznych, predyspozycjami kadry szkolącej oraz warunkami szkoleniowymi. Ze względu na współczesne uwarunkowania powinny one wynikać z koncepcji obronnej państwa oraz narodowej i sojuszniczej doktryny obronnej, a także odpo­wiadać określonym wymaganiom natury społecznej, zawodowej, naukowej i dy­daktycznej.

7.5. Formy i metody szkolenia

Ważnym elementem praktyki szkoleniowej realizowanej na szczeblu batalio­nu są formy i metody szkolenia. Ogólnie można stwierdzić, że szkolenie opera-cyjno-taktyczne i bojowe w zależności od treści, a także z uwagi na konieczność

¹⁶⁹ Zob. Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1996, s. 70.

265

realizacji specyficznych celów i zadań szkolenia, charakteryzuje się swoistym układem form organizacyjnych oraz metod szkolenia. Decyduje o tym charakter zadań, do jakich przygotowywane są bataliony, zwłaszcza na czas kryzysu, okres wojny czy też misji. Stosowane w szkoleniu formy i metody występują w ścisłych wzajemnych związkach i zależnościach, przy czym określonej formie szkolenia odpowiada właściwa metoda lub kompleks metod szkolenia, np.: w ćwiczeniach wojskowych stosowane są różnego rodzaju metody działania praktycznego.

Analiza literatury i materiałów źródłowych wykazała, że zgodnie z przyjętym w polskiej dydaktyce poglądem, podobnie jak w innych państwach NATO, formy szkolenia rozumiane są jako organizacyjna strona przedsięwzięć (zajęć), która w zależności od celów dydaktycznych określa również warunki, w jakich będzie się szkolenie odbywać. Decydują o tym czynniki o charakterze czasowym, prze­strzennym i materialnym¹⁷⁰. Z tego też względu wyróżnia się formy proste i złożo­ne.

Do form prostych zaliczamy przedsięwzięcia szkoleniowe o jednorodnej te­matyce i strukturze metodycznej, prowadzone w ramach jednej lub kilku jednostek lekcyjnych, w jednakowych warunkach organizacyjnych. Natomiast formy złożone to przedsięwzięcia szkoleniowe, które charakteryzują się interdyscyplinarnością i kompleksowością. Cechą charakterystyczną jest ich skomplikowany charakter organizacyjny oraz różnorodność, co do czasu, miejsca i dydaktycznego środowi­ska materialnego. Na tej podstawie można przyjąć, że wszystkie rodzaje i odmia­ny ćwiczeń wojskowych, stosowanych w szkoleniu na szczeblu batalionu, to formy złożone.

Metody szkolenia to, zgodnie z przyjętymi w dydaktyce ogólnej i wojskowej definicjami, systematycznie stosowany sposób pracy dowódcy, kierownika, szefa, instruktora, który umożliwia szkolonym opanowanie wiedzy, umiejętności i nawy­ków stosowanych w praktyce oraz rozwijania zdolności poznawczych i zaintere­sowań osobistych. Jest to podstawą do stwierdzenia, że metody szkolenia określają wewnętrzną stronę procesu szkolenia operacyjno-taktycznego i bojowego w bata-

¹⁷⁰ Zob. J. Zakrzewski: Wybrane zagadnienia..., wyd. cyt, s.101.

266

lionie (kompanii), gdyż stwarzają warunki bezpośredniego kontaktu kadry szkolą­cej i szkolonych¹⁷¹.

Do najczęściej stosowanych metod, w szkoleniu operacyjno-taktycznym i bo­jowym, a także działalności metodyczno-szkoleniowej realizowanych na szczeblu batalionu, należą metody słowne, poglądowe - oparte na różnych odmianach ob­serwacji i pokazu - oraz metody praktyczne. Do metod stosowanych w ćwicze­niach wojskowych zalicza się grupę metod - gier dydaktycznych, wśród których najczęściej wykorzystuje się metody: symulacyjną, inscenizacyjną i sytuacyjną.

Rozpatrując podział i charakterystykę form szkolenia operacyjno-taktycznego i bojowego, wskazać należy na fakt, że zarówno w Siłach Zbrojnych RP, jak i in­nych armiach NATO, najważniejszą (podstawową) formą szkolenia dowództw i wojsk są ćwiczenia. W ćwiczeniach rozwiązywane są różne problemy operacyj-no-taktyczne (taktyczne), które zazwyczaj mają charakter złożony i kompleksowy. Dzięki temu osiągane są określone cele szkoleniowe.

W procesie szkolenia, realizowanym na szczeblu batalionu, wykorzystuje się powszechnie ćwiczenia, których klasyfikację i charakterystykę zawarto w dwóch podstawowych dokumentach doktrynalnych, tj. Organizacji szkolenia dowództw i sztabów w Siłach Zbrojnych RP (DD/7.1) oraz Instrukcji o przygotowaniu i pro­wadzeniu ćwiczeń z dowództwami, sztabami i wojskami w Siłach Zbrojnych RP (DD/7.1.1). Należą do nich trzy zasadnicze typy ćwiczeń: ćwiczenia z wojskami, ćwiczenia z dowództwami oraz ćwiczenia przygotowawcze (rys. 7.4).

¹⁷¹ Tamże, s. 102.

267

Źródło: Instrukcja o przygotowaniu i prowadzeniu ćwiczeń z dowództwami, sztabami i wojskami

w Siłach Zbrojnych RP (DD/7.1.1), SG WP, Warszawa 2004. Rys. 7.4. Typy i formy ćwiczeń stosowane w szkoleniu batalionu

Ćwiczenia z wojskami umożliwiają praktyczne doskonalenie umiejętności wszystkich dowódców w dowodzeniu podległymi wojskami (pododdziałami) oraz zgrywanie dowództwa batalionu i pododdziałów w procesie planowania, organizowa­nia i prowadzenia działań bojowych (operacyjno-taktycznych) oraz realizacji innych zadań, np. w misji. W toku ich realizacji ćwiczący, dążąc do wykonania określonego zadania, na tle umownej sytuacji realnie zbliżonej do rzeczywistych działań operacyj­no-taktycznych, w różnych środowiskach walki, praktycznie rozwiązują złożone pro­blemy występujące na polu walki lub na obszarze misji. Co prawda, instrukcja nie eksponuje ćwiczeń, których treścią jest problematyka działań w misjach (operacjach) pokojowych, akcjach humanitarnych, itp., ale treści te wynikają z zadań szkolenio­wych stawianych batalionom na rok (cykl, okres) szkolenia. Nadal jednak, mimo funkcjonowania sił zbrojnych w nowych uwarunkowaniach, zasadniczym celem ćwi­czeń taktycznych jest zgrywanie działania w ramach dowództwa (batalionu, taktycznej grupy bojowej, grupy zadaniowej) w warunkach najbardziej zbliżonych do rzeczywi­stej walki oraz kształtowanie cech osobowościowych niezbędnych dowódcom, ofice­rom sztabów i żołnierzom w walce.

268

W ćwiczeniach z wojskami oprócz ćwiczących dowództw (dowódców) biorą udział wojska, a więc wyznaczone pododdziały, w tym stosownie do ćwiczącego szczebla dowodzenia, pododdziały rodzajów wojsk i logistyki w etatowym lub zmniej­szonym składzie tworzące taktyczne grupy bojowe. Zadaniem ich jest wówczas wsparcie, wzmocnienie i zabezpieczenie ćwiczących pododdziałów wojsk pancernych i zmechanizowanych (ogólnowojskowych). Charakteryzują się one dużą różnorodno­ścią zagadnień szkoleniowych, które obecnie nie zawsze wynikają z przeznaczenia ćwiczących pododdziałów, a także szerokiej problematyki planowania, organizowania i prowadzenia działań w czasie wojny, pomijając jednak okresy kryzysu i pokoju.

Kolejny wniosek dotyczy ćwiczeń taktycznych, w toku których prowadzone są strzelania - ćwiczeń taktycznych ze strzelaniem. W ćwiczeniach tych oprócz zadań operacyjno-taktycznych (taktycznych), ćwiczące dowództwa (dowódcy) oraz podod­działy praktycznie planują, organizują i kierują systemem ognia wszystkich organicz­nych, przydzielonych i wspierających środków ogniowych. Ćwiczenia te stanowią jednocześnie ostateczny sprawdzian umiejętności dowódczych i sztabowych w zakre­sie kierowania walką w pełnym wymiarze operacyjno-taktycznym (taktycznym) i ogniowym, a także zgrania systemu walki.

Drugim typem ćwiczeń są ćwiczenia z dowództwami. Ich zasadniczym ce­lem na szczeblu batalionu jest przygotowanie etatowych dowództw do prowadze­nia działań operacyjno-taktycznych (taktycznych), realizowanych w strukturach narodowych i sojuszniczych w okresie pokoju, kryzysu i wojny. W ćwiczeniach dowództw podmiotem szkolenia są dowództwa działające w ramach stanowisk dowodzenia batalionu (taktycznej grupy bojowej). Mogą być realizowane w wa­runkach polowych, jako część (fragment) ćwiczeń prowadzonych z wojskami lub w warunkach stacjonarnych.

Główne problemy rozwiązywane w toku realizacji ćwiczeń dowództw doty­czą przygotowania i prowadzenia działań operacyjno-taktycznych (taktycznych), w tym kalkulacji czasowo-przestrzennych, opracowania planów oraz rozkazów operacyjnych (bojowych), a ponadto obiegu informacji (rozkazów, zarządzeń, meldunków), zgodnie z obowiązującymi procedurami dowodzenia.

W szkoleniu dowództwa batalionu stosowany jest trening sztabowy.

269

Celem treningów sztabowych jest doskonalenie praktycznych umiejętności indywidualnych oficerów w zakresie wykonywania obowiązków na etatowych sta­nowiskach, a głównie zgrywanie (współdziałanie) wszystkich osób funkcyjnych sztabu, poszczególnych zespołów i sekcji na rzecz wypracowania danych (kalkula­cji) i wariantów działania niezbędnych do podjęcia decyzji przez dowódcę batalio­nu.

Istotą treningów sztabowych jest to, że szkoleni (oficerowie dowództwa ba­talionu) pod kierownictwem dowódcy (zastępcy lub innego wyznaczonego ofice­ra), na tle określonej sytuacji taktycznej, wykonują (trenują) określone czynności (zadania) sztabowe, zgodnie z procedurami obowiązującymi na zajmowanych sta­nowiskach służbowych na rzecz racjonalnego wykonania zadań stojących przed zespołem, specjalistami, aż do osiągnięcia określonego (pożądanego) stopnia ich opanowania.

Treningi sztabowe, z reguły, prowadzone są w pomieszczeniach stałych, ale mogą być też prowadzone w terenie na rozwiniętym stanowisku dowodzenia bata­lionu. Większość treningów sztabowych prowadzi się jako ćwiczenie jednoszcze-blowe i jednostronne. Organizatorem i prowadzącym trening sztabowy jest najczę­ściej dowódca (zastępca dowódcy) batalionu - w treningach wewnętrznych i do­wódca (zastępca dowódcy) brygady - w treningach organizowanych i prowadzo­nych przez szczebel nadrzędny.

Treścią treningów sztabowych jest: zbieranie, studiowanie i analizowanie danych do decyzji dowódcy, dokonywanie kalkulacji taktycznych i wariantowanie sposobów użycia pododdziałów, opracowanie dokumentów planistyczno-mobiliza-cyjnych, wykonywanie zadań sztabowych w terenie w zakresie organizowania do­wodzenia, synchronizacji działań oraz bojowego i logistycznego zabezpieczenia działań oraz doskonalenie umiejętności w posługiwaniu się technicznymi środkami dowodzenia i łączności.

W treningach sztabowych można organizować grupy (zespoły) podgrywające w trakcie realizacji ich na mobilnych SD (działalność grupy, specjalistów, spraw­dzenie ochrony SD, itp.).

Treningi sztabowe mogą rozpocząć się od sprawdzenia:

270

-rozmieszczenia i urządzenia stanowiska dowodzenia batalionu (taktycznej grupy bojowej),

-znajomości sytuacji i otrzymanego zadania, wzorów dokumentów bojowych oraz określonych zagadnień teoretycznych.

Treningi sztabowe powinny być poprzedzone cyklem wykładów na związany z nimi temat. Sposób prowadzenia treningów sztabowych zależy przede wszystkim od ich tematyki i założonych celów szkoleniowych. Dowódca batalionu w trenin­gu sztabowym wewnętrznym może występować w roli kierownika treningu i jednocześnie ćwiczącego dowódcy tego szczebla lub tylko kierownika trenin­gu sztabowego. W drugim wypadku, na ćwiczącego dowódcę może wyznaczyć on zastępcę lub szefa sztabu. W treningach organizowanych i prowadzonych przez szczebel nadrzędny dowódca batalionu występuje zawsze jako etatowy do­wódca.

Treningi sztabowe, powinien poprzedzać okres przygotowawczy, który nale­ży wykorzystać na szkolenie teoretyczne oraz urządzenie miejsc pracy. Trening należy rozpoczynać wręczeniem ćwiczącym sytuacji na pierwszy dzień ćwiczenia (założenia) z mapą położenia wojsk. Jeżeli dowódca batalionu występuje w roli kierownika treningu sztabowego i jednocześnie ćwiczącego dowódcy, wskazane jest, aby wraz z sytuacją, ćwiczący otrzymali zarządzenie bojowe dowódcy w da­nej sytuacji taktycznej oraz wytyczne do pracy sztabu.

W tym wypadku trening sztabowy powinien obejmować: wysłuchanie mel­dunków propozycji do decyzji dowódcy, ogłoszenie decyzji, przygotowanie pozo­stałych czynności i dokumentów według wytycznych kierownika treningu.

Gdy dowódca występuje tylko w roli kierownika treningu sztabowego, tre­ning należy rozpoczynać wręczeniem ćwiczącemu dowódcy (zastępcy, szefowi sztabu) rozkazu (zarządzenia).

Trening powinien wówczas obejmować pracę ćwiczącego dowódcy nad otrzymanym zadaniem, w tym analizę zadania, ocenę sytuacji, itd. Sprawdzanie pracy sztabu oraz dokumentów przez kierownika treningu powinno odbywać się w miejscach pracy ćwiczących.

271

Podczas treningów sztabowych prowadzonych w miejscu stałej dyslokacji ćwiczący mogą przebywać w swoich pokojach pracy lub w innych miejscach przy­stosowanych do pracy.

W teren ćwiczący sztab powinien wychodzić z etatowymi środkami łączności i transportu (lub z ich częścią).

Prowadząc trening sztabowy należy dążyć do tego, aby kierownik treningu, występujący w roli dowódcy, oraz szkoleni oficerowie wykonywali wszystkie czynności w kolejności i w warunkach odpowiadających rzeczywistym.

Obecnie treningi sztabowe w zależności od tematów i celów szkoleniowych są organizowane i prowadzone w pomieszczeniach stałych bądź w terenie z praktycznym rozwinięciem stanowisk dowodzenia, z zastosowaniem środków łączności albo bez ich wykorzystania.

W treningu sztabowym, główną metodą szkolenia jest metoda działania prak­tycznego polegająca na powtarzaniu określonych czynności, aż do osiągnięcia odpo­wiedniego stopnia umiejętności lub określonych nawyków.

Nowym typem ćwiczeń realizowanym w szkoleniu operacyjno-taktycznym są ćwiczenia przygotowawcze, w których głównym podmiotem szkolenia jest kadra batalionu. Ich celem jest utrwalenie i pogłębienie indywidualnej wiedzy i umiejęt­ności oraz nawyków działania indywidualnego i zespołowego w dowództwach. Na szczeblu batalionu rozwiązuje się w nich problemy taktyczne w procesie przy­gotowania i kierowania działaniami bojowymi oraz doskonali umiejętności organi-zacyjno-szkoleniowe i metodyczne.

Pierwszym i najbardziej popularnym rodzajem ćwiczeń przygotowawczych są ćwiczenia grupowe, które z organizacyjnego punktu widzenia są najprostszymi i najmniej kosztownymi. Stosowane są w indywidualnym - profesjonalnym do­skonaleniu oficerów dowództw, szczególnie niższych szczebli dowodzenia, a także w uczelniach i ośrodkach kształcenia kadr dowódczo-sztabowych.

Celem ich jest pogłębienie wiedzy teoretycznej oraz nauczenie i doskonale­nie praktycznego rozwiązywania problemów operacyjno-taktycznych, a także wy­konywania czynności (zadań) dowódczych i sztabowych na określonym stanowi­sku (funkcji) służbowym.

272

W ćwiczeniach grupowych wszyscy szkoleni występują w jednej roli, roz­wiązują te same zadania (problemy taktyczne) na tle jednolitej sytuacji bojo­wej. Dopuszczalne jest również tworzenie grup, składających się z różnych osób funkcyjnych. Uczestnicy szkolenia występują wówczas w różnych, wyznaczonym im przez kierownika ćwiczenia, rolach i rozwiązują należące do nich problemy (zadania).

Treścią ćwiczeń grupowych jest planowanie, organizowanie i prowadzenie działań bojowych w różnych sytuacjach pola walki (konfliktu lub misji) przez określoną osobę funkcyjną.

Ćwiczenia grupowe składają się zwykle z jednego, lub kilku 2-6 godzinnych zajęć, podczas których uczestnicy: oceniają sytuację, wypracowują decyzje, przy­gotowują dokumenty bojowe, prowadzą rekonesanse, stawiają zadania wykonaw­com itp. Wypracowane przez ćwiczących koncepcje walki oraz formułowane i wrysowywane na mapę decyzje, rozkazy oraz zarządzenia są uzasadniane i pod­dawane dyskusji w zatrzymanym czasie operacyjnym.

Ćwiczenia grupowe, a w szczególności poszczególne zajęcia tych ćwiczeń, prowadzone są wg rozwiązań autorskich, zgodnie z metodyką działania poszcze­gólnych osób funkcyjnych. Zasadniczą metodą stosowaną w kolejnych zajęciach ćwiczeń jest metoda sytuacyjna i praktycznego działania. Stosowany może być też opis, pokaz i inne metody poglądowe.

Nowym rodzajem ćwiczeń przygotowawczych są ćwiczenia epizodyczne lub tzw. trening sytuacyjny. Służą podtrzymaniu sprawności taktycznej dowódców batalionów, kompanii, plutonów i innych osób funkcyjnych dowództw. Prowadzo­ne są w terenie z wykorzystaniem środków dowodzenia lub w pomieszczeniach z wykorzystaniem map (szkiców terenu).

Celem tego ćwiczenia jest praktyczne przećwiczenie, a jednocześnie dosko­nalenie standardowych czynności wynikających z określonej sytuacji lub decyzji oraz zadań postawionych przez przełożonego. Ćwiczenie epizodyczne przygoto­wuje dowódców i osoby funkcyjne do uczestnictwa w ćwiczeniach bardziej złożo­nych, prowadzonych na wyższych szczeblach organizacyjnych.

Istota epizodycznego ćwiczenia taktycznego polega na tym, że ćwiczący do­wódcy lub osoby funkcyjne dowództwa batalionu realizują określone zadania

273

w pełnym składzie, ale w ograniczonej (epizodycznej) sytuacji, a więc zmierzają do wyćwiczenia określonych umiejętności niezbędnych na polu walki.

Treścią tego ćwiczenia są problemy taktyczne stanowiące tylko pewien epi­zod (fragment) działania kompleksowego dowódcy, pododdziału w konkretnej sy­tuacji zainscenizowanej na potrzeby trenowania określonych czynności, zgodnie z przyjętymi celami ćwiczenia.

Również nowym rodzajem ćwiczeń przygotowawczych są ćwiczenia studyj­ne. Charakteryzują się one niewielką liczbę uczestników, szczególnie dowódców określonych szczebli dowodzenia. Dlatego też celem ich jest przygotowanie dowódców batalionów, kompanii, plutonów do realizacji zadań na konkretnych stanowiskach (funkcjach) w bardziej złożonych ćwiczeniach, tj. dowódczo-sztabo­wych lub z wojskami.

Istotą tych ćwiczeń, zgodnie z założeniami instrukcyjnymi, powinno być profesjonalne przygotowanie szkolonych do praktycznego rozwiązywania proble­mów operacyjnych i taktycznych.

Treści tych ćwiczeń dotyczą praktycznego (profesjonalnego) przygotowania dowódców, oficerów sztabów batalionów do realizacji zadań w zakresie procesu wypracowania decyzji, stawiania zadań, organizowania działań w różnych sytu­acjach pola walki (misji). Wypracowane przez ćwiczących koncepcje walki oraz formułowane i wrysowane na mapę (szkic) decyzje, a także opracowane zarządze­nia, rozkazy i meldunki powinny być poddane dyskusji w czasie, której ćwiczący argumentowaliby swoje rozwiązania, a w przypadku popełnionych błędów napro­wadzani byliby na właściwy tok rozumowania i działania.

W myśl przyjętych założeń hierarchizacji ćwiczeń wojskowych (zasada stop­niowania trudności), ćwiczenia przygotowawcze mogą być poprzedzane zajęciami przygotowawczymi, takimi jak: podróże historyczno-geograficzne, wykłady, se­minaria, zajęcia zbiorowe.

Podróż historyczno-geograficzna¹⁷² to rodzaj ćwiczenia stosowanego w in­dywidualnym szkoleniu kadry lub komórek organizacyjnych dowództw na wszyst-

¹⁷² Por. J. Halik (red.), Rola i znaczenie ćwiczeń wojskowych w szkoleniu operacyjno-taktycznym kadr dowódczo-sztabowych wojsk lądowych, AON, Warszawa 2000, s. 59; J. Halik, J. Wołejszo, Ćwiczenia wojskowe SZ RP w aspekcie interoperacyjności w ramach NATO, AON Warszawa 2003, s. 28.

274

kich szczeblach dowodzenia, polegającego na porównaniu (analizie) prowadzo­nych w historii działań zbrojnych (walk) w danym terenie z podjętymi decyzjami przez szkolonych.

Celem podróży powinna być: obserwacja; badanie terenu w celu poszerzenia wiadomości o jego właściwościach operacyjno-taktycznych z punktu widzenia hi­potetycznych działań lub zapoznanie uczestników szkolenia z przebiegiem walk, bitew czy operacji rozegranych na danym terenie w przeszłości.

Istotą podróży historyczno-geograficznej powinno być indywidualne lub ze­społowe zapoznawanie jej uczestników z właściwościami geograficznymi (topo­graficznymi) terenu rejonu planowanych ćwiczeń, ze szczególnym uwzględnie­niem obiektów (celów) oraz kierunków działań o charakterze operacyjno-taktycz-nym.

Główne treści podróży historyczno-geograficznej dotyczą:

-doskonalenia umiejętności oceny położenia i podejmowania decyzji z jed­noczesnym uwzględnianiem warunków terenowych,

-rozwiązywania problemów taktycznych i operacyjnych w rzeczywistym te­renie,

-doskonalenia umiejętności dokonywania analiz i ocen wpływu terenu na prowadzenie różnych rodzajów i form działań bojowych,

-studiów operacyjnych terenu przyszłych działań.

Wśród ćwiczeń przygotowawczych, które mogą być realizowane na szczeblu batalionu, instrukcja wymienia wykłady - z reguły stosowane w początkowym procesie szkolenia (doskonalenia) dowództw i pododdziałów. Wykłady prowadzo­ne są przez określoną ilość czasu, najczęściej w salach wykładowych, które są do tego specjalnie przygotowane, tzn. w pomieszczeniach posiadających określone wyposażenie dydaktyczne (środki, materiały, pomoce szkoleniowe). Podmiotem uczestnikami) wykładów są najczęściej oficerowie dowództw (specjaliści), w od­działach również podoficerowie i żołnierze, którzy są do wykładu odpowiednio przygotowani. Dobrze przygotowany wykład pozwala między innymi na:

-osobisty kontakt dowódcy, instruktora, wykładowcy ze szkolonymi (ofice­rami, podoficerami, żołnierzami itp.) oraz oddziaływanie wychowawcze, zmierza­jące do utrwalenia określonych cech osobowości i systemu wartości,

275

-dokładne przedstawienie i wyjaśnienie problemów kontrowersyjnych,

-wzbogacenie treści wykładu o najnowsze osiągnięcia danej dyscypliny nie posiadającej swego odzwierciedlenia w istniejącej literaturze przedmiotu,

-przekazanie w krótkim czasie obszernego materiału,

-usystematyzowanie wiedzy z określonej dziedziny oraz zwrócenie uwagi na najistotniejsze problemy.

Zależnie od przyjętego kryterium można wyróżnić wiele rodzajów wykładów. I tak ze względu na zakres przekazywanych treści wykłady dzielimy na: kursowe i monograficzne, które dość często stosowane są w szkoleniu wojskowym. Biorąc pod uwagę stopień aktywizacji szkolonych, wyróżniamy wykłady: konwencjonal­ne (informacyjne), problemowe i konwersatoryjne. Z kolei ze względu na ujęcie treści lub przeznaczenie wykładu można wyróżnić wykłady: panelowe, gościnne, inauguracyjne i konsultacyjne.

Spośród wymienionych najczęściej stosowane w szkoleniu operacyjno-taktycznym są wykłady konwencjonalne (informacyjne) lub problemowe, a także konwersatoryjne. Pozostałe odmiany wykładów mają zastosowanie w szkołach (ośrodkach) i uczelniach wojskowych.

Wykład konwencjonalny, zwany również informacyjnym, polega na tym, że prowadzący wykład w formie bezpośredniej przekazuje szkolonym określone por­cje informacji do zapamiętania. Są to najczęściej wiadomości o faktach, zjawi­skach, dane taktyczno-techniczne lub operacyjno-taktyczne, kierunki i tendencje rozwoju określonych dziedzin wiedzy, zjawisk, procesów itp. Występujące związ­ki i zależności między faktami i zjawiskami, reguły, prawa i definicje podane są przeważnie w postaci gotowej do zapamiętania. Wykład taki jest stosunkowo pro­sty do przygotowania, ale też nie przynosi wiele korzyści, chociażby w zakresie rozwijania sprawności myślenia, pobudzania zainteresowań, a także nie powoduje aktywizacji uczestników wykładu.

Wykład konwencjonalny w szkoleniu operacyjno-taktycznym oficerów (do­wództw) stosowany jest w ramach poszczególnych przedmiotów, np. taktyki ogól­nej, dowodzenia, itp.

Wykład problemowy jest szczególnym typem wykładu, gdyż umożliwia słu­chaczom czynny udział w nim w toku jego trwania (głoszenia). Polega najczęściej

276

na przedstawianiu całości tematu w postaci problemów wymagających rozwiąza­nia oraz podaniu przykładów ich metodologicznej analizy i ukazywania następstw przyjętego sposobu rozumowania¹⁷³. Istotą tego wykładu jest to, że rozwiązywanie problemów odbywa się na oczach słuchaczy i przy ich ewentualnym współudziale. Prowadzący wykład, powinien dążyć do nawiązania ze szkolonymi dialogu i kon­taktu zewnętrznego i wewnętrznego. Utrzymywanie dialogu zewnętrznego jest dość trudnym zabiegiem dydaktycznym, często prowadzący wykład musi sam go wywoływać, zadając pytania uczestnikom. W rzeczywistości jednak dialog zewnętrzny może występować tylko w pewnych częściach wykładu. Natomiast w pozostałych częściach powinien być stosowany tzw. dialog wewnętrzny, który polega na tym, że prowadzący wykład, rozwiązując poszczególne problemy, wczuwa się w tok rozumowania słuchaczy, analizuje różne warianty rozwiązań, które mogłyby być ich wariantami. Wyjaśnia również wątpliwości, które mogłyby być wątpliwościa­mi szkolonych. Poszukuje argumentów, które mogliby wysuwać szkoleni, wyja­śnia ich wady oraz zalety. Do właściwego rozwiązania dochodzi w wyniku elimi­nacji złych rozwiązań przy jednoczesnym ich uzasadnieniu.

W wykładzie problemowym, przedstawiając określoną problematykę, akcen­tuje się szczególnie trudne i niejednoznaczne oraz sprzeczne i kontrowersyjne sta­nowiska, poglądy, hipotezy i teorie. Istotne jest, w tego typu wykładach, szczegó­łowe prześledzenie przez wykładowcę problemów oraz sposobów ich rozwiązania. Wykład problemowy, oprócz przekazywania wiedzy, daje szkolonym możliwość samodzielnego poszukiwania sposobów (hipotez) rozwiązania problemów będą­cych treścią wykładu. Istotną zaletą tego wykładu jest również to, że lepiej niż in­ne odmiany wykładów przygotowuje szkolonych do samodzielnego rozwiązywania problemów i samodoskonalenia.

Wykład konwersatoryjny jest odmianą wykładu problemowego. Istotą tego wykładu jest prowadzenie dyskusji nauczyciela ze słuchaczami nad wybranymi problemami, po czym następuje wspólne ustalanie ich rozwiązania. Prowadzenie wykładu konwersatoryjnego wymaga odpowiedniego przygotowania się szkolo-

¹⁷³ J. Bogusz, A. Parzyszek, R. Stępień, Kształcenie aktywizujące w szkole wojskowej, WAP, Warszawa 1978, s. 199.

277

nych. Przygotowanie to polega najczęściej na przestudiowaniu określonej literatu­ry lub dzieleniu się spostrzeżeniami i wnioskami z własnego doświadczenia lub praktyki zawodowej.

Wykład konwersatoryjny przynosi pożądane efekty wówczas, gdy prowadzą­cy go dowódca, posiada niezbędną ilość materiałów i pomocy dydaktycznych oraz umiejętnie je wykorzystuje do zilustrowania określonych zagadnień (problemów) lub argumentowania zgłaszanych przez szkolonych rozwiązań. Dyskusja wywoły­wana przez prowadzącego w toku wykładu ma najczęściej charakter prowokacyj­ny, zmuszający do wyrażenia własnej opinii na dany temat.

Wykład konwersatoryjny jest najbardziej pożądanym rodzajem wykładu. Je­go uczestnicy mają, bowiem możliwość wyrabiania zdolności samodzielnego lo­gicznego myślenia, poprawnego wyrażania swoich myśli oraz argumentowania przedstawianych rozwiązań. Najważniejszą cechą tego wykładu powinna być „ży­wa", sterowana, a także inspirowana przez dowódcę, dyskusja skierowana na wspólne rozwiązywanie problemów teoretycznych lub praktycznych.

Kolejnym rodzajem zajęć przygotowawczych jest seminarium. Stosowane jest do teoretycznego rozstrzygania problemów taktycznych (operacyjnych) przez osoby funkcyjne dowództwa batalionu, dowódców pododdziałów w trakcie przy­gotowania się do ćwiczeń. Jego zasadniczym celem jest pogłębienie i poszerzenie wiedzy w zakresie danej dziedziny, specjalności zdobytej w czasie wykładu, zajęć praktycznych, ćwiczeń taktycznych i operacyjnych lub samodzielnego studiowa­nia.

Istotą seminarium jest nieskrępowana dyskusja nad problemami, które sta­nowią treść i zadanie do rozwiązania w przyszłych ćwiczeniach. Seminarium po­winno wyrobić u ćwiczących (uczestników ćwiczeń) umiejętność analitycznego myślenia, indukcyjnego i dedukcyjnego rozumowania, umiejętności rozwiązywa­nia określonych sytuacji pola walki w kontekście wykorzystania potencjału bojo­wego, terenu, właściwości pory roku, doby itp.

Treścią seminariów powinny być zagadnienia trudne i kontrowersyjne, doty­czące podejmowania decyzji w złożonych sytuacjach pola walki.

Seminarium stwarza dogodne warunki do aktywizacji procesu szkolenia, gdyż umożliwia stosowanie w jego ramach różnych metod aktywizujących, przede

278

wszystkim metody dyskusji. Metoda ta zmusza szkolonych do poznawania okre­ślonej wiedzy oraz kształtowania umiejętności, dzięki czemu stają się oni współ­twórcami procesu poznawczego. Seminarium należy jednak wyraźnie odróżnić od repetytorium, którego głównym celem jest sprawdzenie uprzednio opanowanej przez szkolonych wiedzy oraz jej powtarzanie i utrwalanie.

W szkoleniu operacyjno-taktycznym, seminarium może występować po wy­kładzie lub cyklu wykładów, po ćwiczeniu (ćwiczeniach) lub na zakończenie okre­su (etapu) szkolenia. Seminarium może być prowadzone przed ćwiczeniem, ale także po ćwiczeniu. Nie powinno jednakże występować przed wykładem, jeżeli wiedza, która została zaprezentowana na wykładzie była wprowadzająca, ukierun­kowująca kształcenie uczestników szkolenia (kształcenia)¹⁷⁴.

Seminarium, w sposób bardziej aktywny niż inne formy szkolenia, uczy sztu­ki przekonywania, analitycznego i syntetycznego myślenia, umiejętności induk­cyjnego i dedukcyjnego rozumowania oraz poprawnych metod wnioskowania. W toku seminarium można uporządkować uprzednio zdobytą wiedzę, uściślić nie­które pojęcia i definicje lub wypracować wspólne stanowisko w kwestiach spor­nych. Jest ono także doskonałym forum do wyrabiania samodzielności myślenia, odwagi w prezentowaniu własnych sądów i opinii, umiejętności ścisłego i precy­zyjnego przedstawiania własnych poglądów, a także przedstawiania cudzych my­śli, poglądów w sposób krytyczny, lecz obiektywny. Podczas seminarium można i należy uczyć się trudnej sztuki dyskutowania, a także szanowania poglądów in­nych uczestników dyskusji poprzez godne przyjmowanie krytyki własnych poglą­dów itp.¹⁷⁵

W praktyce szkolenia dowództw można stosować wiele rodzajów semina­riów. Do najczęściej stosowanych należą seminaria ćwiczeniowe, często zwane ćwiczeniami seminaryjnymi, oraz seminaria referatowo-dyskusyjne¹⁷⁶.

Seminarium ćwiczeniowe polega na dyskusji nad podaną wcześniej przez dowódcę problematyką. Istotą tego seminarium jest to, że wszyscy jego uczestnicy

¹⁷⁴ Por. K. Żegnałek (red.), Metodyka kształcenia w Akademii Obrony Narodowej, AON, Warszawa 1995, s. 92.

¹⁷⁵ Tamże, s. 93.

176 -

' Tamże, s. 94.

279

powinni w jednakowym stopniu przygotować się do dyskusji nad wszystkimi za­gadnieniami (problemami) wcześniej wybranymi przez prowadzącego seminarium lub zaproponowanymi przez dowódcę. Seminarium ćwiczeniowe dobrze jest sto­sować wówczas, gdy omawiane problemy są zbyt trudne, a uczestnicy seminarium nie posiadają zbyt dużego doświadczenia w prowadzeniu dyskusji. Często do ta­kiego seminarium dowódca może nakazać opracowanie wystąpień w formie refera­tu lub przygotowanie tez wystąpienia.

W szkoleniu operacyjno-taktycznym kadry dowództw batalionów, seminarium ćwiczeniowe będzie poprzedzać teoretycznie przygotowanie się oficerów i podofice­rów do ćwiczenia (treningu).

Seminarium referatowo-dyskusyjne polega na wygłaszaniu przygotowa­nych przez uczestników seminarium referatów oraz dyskusji nad ich treściami. Prowadzący seminarium powinien odpowiednio wcześniej (na kilka, kilkanaście dni przed seminarium) określić tematy (zagadnienia), a także wyznaczyć referen­tów i nakazać im przygotowanie referatu-wystąpienia celem zaprezentowania pro­blemu oraz rozwinięcia głównych tez tematu (zagadnienia).

Na seminarium mogą być także wcześniej wyznaczeni koreferenci, których głównym zadaniem będzie rozwinięcie niektórych części referatu, a także kontro­wersyjne, wobec stanowiska referującego, przedstawianie problemów (zagadnień). W ten sposób stwarza się warunki do niewymuszonej dyskusji, do której motywuje różnorodność stanowisk, poglądów i opinii. Referat, a także koreferaty powinny być krótkie, z reguły kilkuminutowe, ich zadaniem będzie naświetlenie problemu lub wprowadzenie do dyskusji.

7.6. Planowanie szkolenia

Nieodzowną częścią decydującą o prawidłowej realizacji szkolenia w batalionie jest jego planowanie. Planowanie szkolenia jest jednocześnie podstawową czynnością dowódców, która zapewnia prawidłowe funkcjonowanie batalionu w czasie pokoju.

Zgodnie z Instrukcją o planowaniu i rozliczaniu działalności bieżącej w Si­łach Zbrojnych RP można założyć, że w toku planowania działalności szkolenio­wej na szczeblu batalionu następuje skoordynowanie działań kompanii oraz samo-

280

dzielnych plutonów, poprzez określenie zadań szkoleniowych i innych zasadni­czych przedsięwzięć oraz ich wykonawców, a także terminów, miejsc, form i sza­cunkowych kosztów realizacji. Ma to swoje odzwierciedlenie w ramowym mie­sięcznym planie szkolenia batalionu, który opracowany jest na podstawie:

-miesięcznego planu zasadniczych przedsięwzięć oddziału, dowództwa,

-diagramu i programu szkolenia pododdziałów,

-wytycznych dowódcy brygady (przełożonego),

-ustaleń dowódcy batalionu,

-wniosków z realizacji przedsięwzięć w miesiącu poprzednim,

-planu (grafiku) przydziału obiektów szkoleniowych.

Nie można jednak pominąć pozostałych dokumentów stanowiących podstawę planowania szkolenia na szczeblu batalionu, które wprowadziła do użytku służbo­wego Organizacja szkolenia dowództw i sztabów w Siłach Zbrojnych RP (DD/7.1), a mianowicie planu ćwiczeń i zasadniczych zamierzeń szkoleniowych oraz ramo­wego planu zgrywania systemu walki.

Harmonogram przedsięwzięć związanych z opracowaniem planu miesięczne­go, ale tylko w relacji oddział - rodzaj sił zbrojnych normuje załącznik 3 Instruk­cji o planowaniu i rozliczaniu działalności bieżącej w SZ RP, nie zawiera jednak żadnych relacji dotyczących szczebla batalionu. Na tej podstawie można przyjąć, iż instrukcja nie narzuca (określa) procedury planowania szkolenia na szczeblu batalionu. Jest jednak ona określona jako „model wypracowania decyzji do szko­lenia dowódcy batalionu" w Programie szkolenia żołnierzy zasadniczej służby wojskowej pododdziałów wojsk pancernych i zmechanizowanych oraz Programie szkolenia pododdziałów zawodowych wojsk pancernych i zmechanizowanych (rys. 7.5).

Podobnie jak planowanie wszelkiej innej działalności, tak i planowanie szkolenia, powinno zatem obejmować trzy zasadnicze fazy:

-pierwszą - polegającą na analizie zadań szkoleniowych i sytuacji szkole­niowej oraz określeniu wariantów (koncepcji) szkolenia,

-drugą - polegającą na powzięciu decyzji i sprecyzowaniu zamiaru organiza­cji działalności szkoleniowej,

281

trzecią - polegającą na planowaniu szczegółowym i wykonaniu dokumentów planistycznych, które są odzwierciedleniem decyzji i zamiaru do szkolenia dowód­cy batalionu na dany miesiąc.

W przedstawionym procesie planowania szkolenia brakuje pewnych elemen­tów, jak chociażby zamiaru dowódcy batalionu do szkolenia. Dlatego też, w roz­wiązaniu akademickim (przyjętym w wielu jednostkach wojsk lądowych) proces planowania działalności szkoleniowej na szczeblu batalionu, podobnie jak w in­nych armiach NATO (np. USA, Niemcy), jest zbieżny z procesem decyzyjnym realizowanym w czasie planowania działań bojowych.

Proponowana do praktycznego stosowania procedura planowania szkolenia jest ogólnym wzorcem, wyznaczającym pomocnicze ramy - zbieżne jednak z pro­cesem planowania działań. Zawiera, podobnie jak każdy proces planistyczny, trzy zasadnicze fazy, tj. planowanie, podjęcie decyzji - określenie zamiaru i planowa­nie szczegółowe. Dodatkowo, do wymienionych faz można dołączyć ustalenie sy­tuacji szkoleniowej (w procesie planowania działań - ustalenie położenia), stawia­nie zadań i kontrolę (rys. 7.6).

Faza pierwsza to ustalenie sytuacji szkoleniowej. Jest to ciągły proces realizo­wany na każdym szczeblu dowodzenia, głównie jednak na szczeblu batalionu (równo­rzędnego) na podstawie informacji tygodniowych oraz odbytych kontroli przedsię­wzięć szkoleniowych. Odzwierciedleniem tego procesu powinno być przeprowadzenie rocznej odprawy rozliczeniowo-zadaniowej z osobami funkcyjnymi dowództwa bata­lionu i dowódcami pododdziałów.

282

Źródło: Program szkolenia żołnierzy zasadniczej służby wojskowej pododdziałów wojsk pancernych i zmechanizowanych, DWLąd, Warszawa 2005; Program szkolenia pododdziałów zawodowych wojsk

pancernych i zmechanizowanych, Dwląd, Warszawa 2004. Rys. 7.5. Model wypracowania decyzji do szkolenia dowódcy batalionu

Celem odprawy jest ustalenie aktualnego poziomu wyszkolenia operacyjno-taktycznego dowództwa batalionu, dowódców pododdziałów oraz bojowego wojsk, stanu dyscypliny i porządku wojskowego, w tym osiągnięć, niedociągnięć i przyczyn tego stanu rzzciy.

283

Biorące udział w odprawie osoby funkcyjne dowództwa przedstawiają do­wódcy batalionu wszechstronną ocenę wyszkolenia i działalności podległych im ko­mórek organizacyjnych, natomiast dowódcy kompanii, samodzielnych plutonów skła­dają meldunki (zgodnie z wcześniejszymi wytycznymi) o wyszkoleniu dowodzonych pododdziałów, zakończone wnioskami i propozycjami dotyczącymi przyszłej działal­ności szkoleniowej.

Odprawa realizowana w trybie rozliczeniowo-zadaaniowym, pozwoli na rozpa­trzenie problemów mających zasadnicze znaczenie dla właściwej oceny sytuacji szko­leniowej:

• wyników kontroli prowadzonych przez szczeble nadrzędne,

• stopnia wykonania zadań w zakresie szkolenia operacyjno-taktycznego,

• efektów działalności szkoleniowo-metodycznej,

• przygotowania dowództwa batalionu, do udziału w przedsięwzięciach szkole­
  niowych przełożonego,

• stanu infrastruktury szkoleniowej oraz jej wpływu na realizację nowych zadań
  szkoleniowych,

• stopnia wykorzystania przydzielonych limitów środków materiałowo-techni-
  cznego zabezpieczenia procesu szkolenia,

• innych problemów, zgodnie z wytycznymi dowódcy.

Drugą fazą odgrywającą szczególną rolę jest planowanie szkolenia. Jest to szereg przedsięwzięć dowódcy i dowództwa batalionu, które mają doprowadzić do przyjęcia optymalnego rozwiązania, co do sposobu, miejsca i czasu wykonania postawionych przez dowódcę brygady zadań szkoleniowych na kolejny miesiąc. Jest to proces, w wyniku którego dowódca batalionu, określając myśl przewodnią dokonuje wyboru kierunku działalności szkoleniowej, prowadzącego do osiągnię­cia założonego celu szkoleniowego.

284

Źródło: opracowanie własne Rys. 7.6. Procedura planowania szkolenia na szczeblu batalionu

285

Do czynności realizowanych w tej fazie należą:

- ocena sytuacji szkoleniowej,

- analiza zadania głównego postawionego przez przełożonego i zadań wynikają­
cych z jego rozkazu, planu i wytycznych oraz programów szkolenia,

-kalkulacja czasu - niezbędnego na realizację przedsięwzięć planistycznych, -wykonanie planu pracy dowództwa batalionu i dowódców pododdziałów, -przeprowadzenie informowania kadry dowództwa i dowódców pododdziałów

0 zadaniach czekających batalion w nowym miesiącu szkoleniowym,

-ocena czynników wpływających na wykonanie zadań szkoleniowych, -wypracowanie wariantów szkolenia operacyjno-taktycznego dowództwa bata­lionu, dowódców kompanii i bojowego wojsk w nadchodzącym miesiącu, -rozważenie i porównanie opracowanych wariantów szkolenia. Ocena sytuacji szkoleniowej batalionu związana jest bezpośrednio z analizami

1 ocenami zagadnień, mających zasadniczy wpływ na przyszłą działalność szkolenio­
wą. Jej celem będzie zrozumienie zadań szkoleniowych postawionych przez dowódcę
brygady, jego zamiaru, szczegółowa ocena czynników wpływających na wykonanie
zadań szkoleniowych, opracowanie, rozważenie i porównanie wariantów szkolenia,
a w konsekwencji stworzenie dowódcy batalionu warunków do podjęcia decyzji
i sformułowania zamiaru szkoleniowego. Zasadniczymi przedsięwzięciami oceny sy­
tuacji będą: analiza zadania, ocena czynników wpływających na wykonanie zadań
szkoleniowych, opracowanie wariantów szkolenia oraz ich rozważenie i porównanie.

Efektem przeprowadzonej oceny sytuacji szkoleniowej są wnioski dowódcy ba­talionu określające:

• stopień wykonania postawionych zadań oraz poziom wyszkolenia dowództwa
  batalionu i dowódców pododdziałów oraz wojsk,

• dorobek i zaniedbania w poszczególnych dziedzinach działalności szkolenio­
  wej,

• sprawność systemu zabezpieczenia logistycznego procesu szkolenia,

• konieczność zastosowania szkolenia mającego na celu utrzymanie lub poprawę
  aktualnego stanu zdolności bojowej batalionu.

Analiza zadań szkoleniowych jest to czynność, którą dowódca batalionu reali­zuje samodzielnie lub z udziałem innych osób funkcyjnych dowództwa.

286

W zakresie szkolenia operacyjno-taktycznego dowódca rozpatruje:

• zamiar szkolenia przełożonego, zwłaszcza pod względem terminów realizacji
  ćwiczeń operacyjno-taktycznych, szkolenia poligonowego oraz ćwiczeń instruktażo-
  wo-metodycznych,

• wpływ przydzielonych limitów środków finansowych i materiałowo-technicz-
  nych na realizację szkolenia,

• potrzeby w zakresie korzystania z infrastruktury szkoleniowej w danym mie­
  siącu.

W wyniku analizy zadania dowódca powinien wysnuć wnioski określające:

• główny cel szkolenia i cele szczegółowe do osiągnięcia przez dowództwo ba­
  talionu w danym miesiącu,

• zamierzenia (zadania) szkoleniowe, których realizacja zapewni osiągnięcie
  celów,

• terminy zasadniczych przedsięwzięć szkoleniowych dowództwa,

• ogólny zakres wymaganych zmian w stosunku do ustaleń programów
  szkolenia,

• wstępny podział przydzielonych limitów środków finansowych i materiałowo-
  technicznych,

• inne problemy mające wpływ na przebieg procesu planowania i realizacji
  szkolenia operacyjno-taktycznego i bojowego w batalionie.

Równolegle z analizą zadania, szef sztabu batalionu dokonuje kalkulacji czasu niezbędnego na realizację procesu planistycznego, na podstawie której wykonuje rów­nież plan pracy dowództwa.

Bezpośrednio po analizie zadania i akceptacji kalkulacji czasu, dowódca batalio­nu ustala osoby funkcyjne podległego dowództwa i dowódców pododdziałów biorące udział w informowaniu o zadaniach szkoleniowych (odprawie informacyjnej) stoją­cych przed batalionem w nowym miesiącu szkoleniowym i wydaje wytyczne do dal­szej organizacji przedsięwzięć procesu planistycznego.

Informowanie o zadaniach szkoleniowych (odprawę informacyjną) przepro­wadza się w celu zapoznania z nimi oficerów dowództwa batalionu i dowódców pod­oddziałów. Proponując wariant odprawy można przyjąć, że w jej toku przekazuje się:

287

1. Wnioski z ustalenia sytuacji szkoleniowej, sprecyzowane główne zadanie
   szkoleniowe batalionu oraz wnioski z jego analizy.

2. Terminy przedsięwzięć procesu planistycznego (w oparciu o kalkulację czasu
   i planu pracy sztabu).

3. Wytyczne wydane przez szefa sztabu zawierające:

• myśl przewodnią dowódcy batalionu do szkolenia,

• zadania, które zapewnią skupienie pracy sztabu zgodnie z intencjami
  dowódcy,

• kryteria do porównania wariantów szkolenia,

• inne wskazówki dotyczące realizacji kolejnych czynności procesu planistycz­
  nego.

Wyciągnięcie właściwych wniosków z oceny sytuacji szkoleniowej stanowi pod­stawę do wypracowania wariantów szkoleniowych na nadchodzący miesiąc.

Kolejną czynnością realizowaną w czasie oceny sytuacji szkoleniowej jest ocena czynników wpływających na wykonanie zadań szkoleniowych. Jej celem jest ziden­tyfikowanie i szczegółowa ocena czynników (rys. 7.7), które mogą wpływać na reali­zację zadań szkoleniowych oraz ustalenie realnych sposobów jego wykonania - wa­riantów szkolenia¹⁷⁷.

Źródło: Ricky W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, wyd. cyt., s. 240. Rys. 7.7. Ocena czynników wpływających na wykonanie zadań szkoleniowych

¹⁷⁷ Wariant (koncepcję) szkolenia należy rozumieć jako projekt planu zasadniczych przedsięwziąć oddziału na rok szkoleniowy (miesiąc).

288

Przystępując do wypracowania wariantów możliwości szkoleniowych w nadcho­dzącym miesiącu, oficerowie odpowiedzialni za planowanie działalności szkoleniowej biorą pod uwagę takie czynniki jak:

-wnioski z oceny sytuacji szkoleniowej w minionym miesiącu,

-główny cel szkoleniowy (myśl przewodnią dowódcy) i zadania stojące przed batalionem pozwalające go osiągnąć,

-przedsięwzięcia szkoleniowe przełożonego, w których będzie brało udział do­wództwo batalionu i pododdziały oraz ich terminy,

-własne zadania szkoleniowe oraz terminy umożliwiające przygotowanie do­wództwa batalionu i pododdziałów do realizacji zadania głównego oraz do udziału w przedsięwzięciach przełożonego,

-czynności jakie należy podjąć w celu stworzenia warunków do realizacji wy­mienionych zadań,

-limity środków finansowych i logistycznego zabezpieczenia procesu szkolenia.

Kolejną czynnością po opracowaniu wariantów szkolenia może być zorganizo­wanie i przeprowadzenie przez szefa sztabu odprawy koordynacyjnej, której celem jest, m.in. zapoznanie wszystkich oficerów biorących udział w planowaniu szkole­nia z powstałymi wariantami. Może brać w niej udział również dowódca batalionu, zgłaszając swoje uwagi, spostrzeżenia, propozycje modyfikacji itp. Odprawa koordy­nacyjna może zakończyć się wytycznymi szefa sztabu do dalszej pracy.

Po przedstawieniu opracowanych wariantów szkolenia następuje ich rozważenie. Jego celem jest ustalenie słabych i silnych stron poszczególnych wariantów, polegają­ce na poddaniu ocenie różnych koncepcji działalności szkoleniowej, zwłaszcza pod względem przyjęcia odpowiednich form szkolenia, określenia terminów własnych za­mierzeń szkoleniowych, w kontekście wykorzystania infrastruktury szkoleniowej (garnizonowej, poligonowej) i uczestnictwa w przedsięwzięciach przełożonego. Po­nadto, zapewnienia środków materiałowego i technicznego zabezpieczenia procesu szkolenia.

Następnie dokonuje się porównania opracowanych wariantów i wyłania, po uprzednim określeniu wad i zalet, wariant oceniany najwyżej, który będzie rekomen­dowany dowódcy batalionu w czasie odprawy decyzyjnej.

289

Kolejna faza procesu planowania szkolenia to zorganizowanie i przeprowadzenie odprawy decyzyjnej, której celem jest stworzenie dowódcy warunków do podjęcia decyzji oraz jej podjęcie (wybór wariantu szkolenia), a w konsekwencji ogłoszenie zamiaru szkolenia na przyszły miesiąc.

Podstawą podjęcia przez dowódcę decyzji (wybór wariantu) jest rekomendacja przez szefa sztabu najlepszego z opracowanych wariantów szkolenia. Podjęcie decyzji może poprzedzać szereg pytań dowódcy do oficerów dowództwa batalionu oraz do­wódców pododdziałów, dotyczących praktycznej realizacji określonych w wariancie przedsięwzięć szkoleniowych, w tym ich realności, szczególnie w zakresie zabezpie­czenia materiałowo-technicznego. Po podjęciu decyzji (wyborze wariantu) dowódca ogłasza zamiar organizacji działalności szkoleniowej w nadchodzącym miesiącu.

Zamiar organizacji działalności szkoleniowej jest uwieńczeniem pracy myślowej dowódcy i sztabu. Jego ogłoszenie odbywa się w obecności osób funkcyjnych do­wództwa batalionu oraz bezpośrednio podległych dowódców pododdziałów, a także innych osób funkcyjnych biorących udział w procesie planowania szkolenia. Zamiar szkolenia może przyjąć następujący układ:

1. Wnioski z oceny działalności szkoleniowo-wychowawczej w kończącym się
miesiącu, w tym:

• stopień wykonania zadań i wyszkolenia w batalionie,

• osiągnięcia i zaniedbania w poszczególnych obszarach szkolenia,

• stan zabezpieczenia procesu szkolenia.

2. Myśl przewodnia działalności szkoleniowo-wychowawczej na następny mie­
siąc, a w niej:

• główne zadanie szkoleniowe batalionu,

• główny cel (cele) działalności szkoleniowo-wychowawczej,

• zasadnicze kierunki szkoleniowe pozwalające osiągnąć główny cel
  szkolenia.

3. Zadania szkoleniowe, a w nich:

- zadania w zakresie utrzymania zdolności i gotowości bojowej oraz
główne zadania w poszczególnych dziedzinach szkolenia,

zasadnicze przedsięwzięcia przełożonego i własne oraz terminy ich realizacji,

290

- pododdziały, które będą decydowały o wykonaniu zadania przez ba­talion.

4. Zakres zmian, jakich należy dokonać w programach szkolenia.

4. Limity środków finansowych i materiałowo-technicznego zabezpieczenia pro­
   cesu szkolenia oraz ich podział.

5. Inne problemy związane z organizacją szkolenia.

Bezpośrednio po ogłoszeniu zamiaru dowódca batalionu wydaje wytyczne odno­śnie planowania szczegółowego oraz organizacji i logistycznego zabezpieczenia pro­cesu szkolenia. Wytyczne mogą być udzielane w całości przez dowódcę osobiście lub w określonym zakresie np. przez zastępcę, szefa sztabu, szefa S-3. Jedną z najskutecz­niejszych form przekazania wytycznych jest dwuszczeblowa gra decyzyjna.

Wytyczne dowódcy batalionu do organizacji procesu szkolenia mają na celu usta­lenie kierunków realizacji zadań w poszczególnych dziedzinach działalności szkole­niowej. Dotyczą także logistycznego (materiałowo-technicznego) zabezpieczenia pro­cesu szkolenia oraz podziału przydzielonych limitów eksploatacyjnych uzbrojenia i sprzętu technicznego oraz finansowych, a także środków MPS, amunicji i środków pozorowania pola walki, niezbędnych do programowego szkolenia pododdziałów.

Kolejna faza procesu planowania szkolenia to planowanie szczegółowe. Zasad­niczymi czynnościami w toku planowania szczegółowego jest dokonanie precyzyjnej koordynacji przedsięwzięć szkoleniowych w relacji brygada - batalion - kompa­nia i opracowanie ramowego miesięcznego planu szkolenia batalionu na nadcho­dzący miesiąc.

Następnym przedsięwzięciem procesu planowania szkolenia powinna być od­prawa zadaniowa. Jej celem jest postawienie (doprowadzenie) i sprecyzowanie, przez dowódcę batalionu, zadań szkoleniowych podwładnym, a w razie pojawienia się wąt­pliwości ich wyjaśnienie. W czasie odprawy mogą również zostać wydane wytyczne przez osoby funkcyjne dowództwa batalionu w zakresie przygotowania i realizacji szkolenia w ramach posiadanych kompetencji.

Wykonanie (do 28 dnia każdego miesiąca) ramowego miesięcznego planu szko­lenia batalionu i jego akceptacja przez dowódcę jednostki kończy proces planowania szkolenia na szczeblu batalionu.

291

Dalsza realizacja przedsięwzięć planistycznych - tygodniowych - w batalionie realizowana jest na szczeblu kompanii i samodzielnych plutonów. Podstawą do planowania tygodniowego są:

• ramowy miesięczny plan szkolenia batalionu,

• programy szkolenia,

• diagram szkolenia,

• wytyczne przełożonego,

• wnioski z realizacji zadań w poprzednim tygodniu,

• porządek dnia j ednostki woj skowej.

7.7. Dokumentacja planistyczna w batalionie

Dokumentem planistycznym wykonywanym na szczeblu batalionu w skali roku (cyklu) szkoleniowego jest diagram szkolenia. Podstawę jego opracowania stanowią:

-plan zasadniczych przedsięwzięć oddziału,

-programy szkolenia pododdziałów,

-wnioski z realizacji programu szkolenia i osiągniętych wyników w poprzed­nim cyklu (okresie) szkolenia.

W diagramie szkolenia przedstawia się w formie graficznej, określonej przez dowódcę oddziału, realizację programu szkolenia kompanii i samodzielnych plu­tonów batalionu zgodnie z przyjętym zamiarem do szkolenia przez dowódcę bata­lionu.

Za opracowanie diagramu szkolenia odpowiedzialny jest dowódca batalionu, który ponosi odpowiedzialność za zgodność treści i korelację przedsięwzięć uję­tych w diagramie szkolenia z dokumentami normatywnymi i planistycznymi wyż­szego szczebla.

Kolejność przedmiotów ujętych w diagramie powinna w zasadzie odpowiadać ich układowi w programie szkolenia. Diagram jest dokumentem planistycznym, który nie posiada sformalizowanego druku, a jego formę opracowania jako jeden z warian­tów określa załącznik D programów szkolenia pododdziałów wojsk pancernych i zme­chanizowanych.

292

Opracowując diagram szkolenia na szczeblu batalionu ważne jest aby:

-określić liczbę dni szkoleniowych w każdym miesiącu,

-dokonać podziału czasu na poszczególne przedmioty szkoleniowe,

-tematom z wiodących przedmiotów (taktyka, szkolenie ogniowe) podporząd­kować tematykę z innych przedmiotów w sposób chronologiczny, aby na zakończenie okresu szkolenia pododdział był zdolny do realizowania zakładanych celów (zadań),

-określić, liczbę godzin na każdy temat oraz liczbę zajęć w czasie których będzie przerabiany określony temat,

-określić, kiedy i ile czasu kompania (samodzielny pluton) będzie realizować okres szkolenia,

-zaplanować czas na wykorzystanie urlopów wypoczynkowych.

Przy opracowaniu diagramu szkolenia dla podległych pododdziałów dowódca batalionu (szef sztabu batalionu) powinien:

-skorelować tematykę szkolenia taktycznego pododdziałów batalionu zapewnia­jąc udział poszczególnych elementów ugrupowania bojowego batalionu w wybranych ćwiczeniach (szkoleniu) pododdziałów ogólnowojskowych,

-wnioskować (podczas planowania rocznego w oddziale), aby pododdziały bę­dące wzmocnieniem batalionu mogły wspólnie, w tym samym czasie realizować (wcześniej uzgodnioną) tematykę szkolenia taktycznego. Powinno to pozwolić na przygotowanie elementu ugrupowania bojowego brygady, jakim jest wzmocniony ba­talion (taktyczna grupa bojowa).

Fragment diagramu szkolenia (jeden miesiąc z okresu szkolenia załogi - plutonu) z uwypukleniem tematyki z taktyki, której podporządkowane są tematy z innych przedmiotów przedstawia załącznik 7.1. Tematyka z przedmiotów rodzajów wojsk (w tym przypadku) powinna być zrealizowana przed zajęciami z taktyki.

Diagram szkolenia jest dokumentem roboczym niezbędnym przy planowaniu miesięcznym. W przypadku dokonywania zmian w toku realizacji szkolenia podod­działów batalionu (przeplanowania tematów) w pierwszej kolejności dokonuje się ich właśnie w diagramie szkolenia. Praktyka szkoleniowa wskazuje, że w ciągu realizacji okresu szkolenia taka potrzeba występuje bardzo często. Jednak mimo dokonywanych zmian ogólna ilość godzin szkoleniowych w roku lub w okresie szkoleniowym powin­na być taka sama.

293

Zasadniczym dokumentem planistycznym w batalionie jest ramowy mie­sięczny plan szkolenia (załącznik 7.2), w którym przedstawia się zamierzenia szkoleniowe pododdziałów. Dokument ten jest wykonywany na dwustronnym formularzu, w którym pierwsza strona zawiera przedsięwzięcia realizowane od 1 - 15 dnia, a druga od 16 do końca miesiąca.

Zgodnie z Instrukcją o planowaniu i rozliczaniu działalności bieżącej w Siłach Zbrojnych RP podstawę opracowania ramowego miesięcznego planu szkolenia stanowią:

-miesięczny plan zasadniczych przedsięwzięć oddziału, dowództwa,

-diagram i program szkolenia pododdziałów,

-wytyczne przełożonego,

-ustalenia dowódcy pododdziału,

-wnioski z realizacji przedsięwzięć w miesiącu poprzednim,

-plan (grafik) przydziału obiektów szkoleniowych.

Osobą odpowiedzialną za opracowanie ramowego miesięcznego planu szkolenia dla pododdziałów batalionu jest jego dowódca.

Opracowując ramowy miesięczny plan szkolenia należy odpowiednio wypełnić poszczególne rubryki, a mianowicie:

1. Dni miesiąca - uzupełnić o nazwy kolejnych dni miesiąca, np.
PONIEDZIŁAEK, WTOREK itd., ponadto w celu uwypuklenia niedziel i dni
świątecznych dopuszcza się pokolorowanie kratki na kolor czerwony.

2. Zasadnicze przedsięwzięcia SRWiS (dowódcy batalionu — równo­
   rzędnego) - wpisuje się najważniejsze przedsięwzięcia realizowane osobiście
   przez dowódcę batalionu, np. prowadzenie zajęć z pododdziałem batalionu, pro­
   wadzenie kursu instruktorsko-metodycznego w batalionie, itp.

3. Czas zajęć - w każdym dniu miesiąca zakreśla się ramką planowaną
   ilość godzin szkoleniowych. Dla każdego tematu oddzielnie wpisuje się w ramkę
   nazwę przedmiotu (dopuszcza się stosowanie skrótów, których propozycję zawiera
   załącznik nr 7.3), np. SZ.T, numer tematu, np. T-30, jeżeli temat zawiera zajęcia,
   które realizowane są w różnych dniach wpisujemy wówczas T-30/2. Ilość godzin
   szkoleniowych wyznaczy ramka, jeżeli zajęcia są dłuższe niż 7 godzin - ramkę,

294

w danym dniu odpowiednio wydłużamy o rubrykę czas po zajęciach. W tej samej rubryce wpisujemy również:

-zajęcia realizowane w nocy,

-inne przedsięwzięcia, które są realizowane na podstawie porządku dnia jed­nostki wojskowej oraz wytycznych przełożonych.

4. Limity środków bojowych, technicznych środków materiałowych
i materiałowych — wpisywana jest ilość na konkretne zajęcia w konkretnym dniu

dla konkretnej kompanii (samodzielnego plutonu). Suma wykorzystanych limitów we wszystkich pododdziałach batalionu w wymiarze miesiąca powinna pokrywać się z przydziałem limitów zawartych w rozdziale piątym Książki ewidencji szkole­nia i materiałowego zabezpieczenia. W przydziale środków na miesiąc dla kompa­nii powinien uczestniczyć dowódca kompanii.

5. Pododdział - jako pierwszy wpisuje się sztab batalionu, a następnie
numer

i nazwę konkretnego pododdziału batalionu, w kolejności bojowe, wspierające, zabezpieczające.

6. Inne zasadnicze przedsięwzięcia - wpisuje się datę (godzinę), treść
   zaplanowanego przedsięwzięcia oraz kto lub przez kogo jest realizowane. Dotyczy
   to kadry poszczególnych pododdziałów batalionu oraz batalionu jako całości.
   Rubryka ta występuje tylko na jednej stronie arkusza planu, w związku z tym bez
   względu na termin realizacji przedsięwzięcia wpisujemy je do tej rubryki.

7. Zamierzenia dodatkowe zlecone w ciągu miesiąca — należy wpisać te
   zamierzenia, które przyjęto do realizacji po zatwierdzeniu planu. Rubryka ta ma
   swój odpowiednik w tygodniowym planie szkolenia.

Ramowy miesięczny plan szkolenia powinien mieć charakter praktyczny i ro­boczy. Dowódca batalionu, oficerowie sztabu batalionu, a także przełożony na podstawie ramowego planu szkolenia powinni mieć możliwość dokonania oceny stopnia realizacji zaplanowanych przedsięwzięć szkoleniowych, programu szkole­nia, zużycia środków materiałowych itd. w poszczególnych pododdziałach bata­lionu.

295

Ramowy miesięczny plan szkolenia należy wykonać do 28 dnia każdego mie­siąca poprzedzającego miesiąc objęty planowaniem. Plan podpisuje dowódca bata­lionu a zatwierdza dowódca oddziału.

W ramach planowania tygodniowego opracowuje się w kompaniach i samo­dzielnych plutonach batalionu tygodniowy plan szkolenia (załącznik nr 7.4).

Podstawę opracowania tygodniowego planu szkolenia stanowią:

-ramowy miesięczny plan szkolenia batalionu,

-program szkolenia,

-diagram szkolenia,

-wytyczne przełożonego,

-wnioski z realizacji zadań w poprzednim tygodniu,

-porządek dnia jednostki wojskowej.

Proponowany sposób opracowania i wypełnienia tygodniowego planu szko­lenia (chronologicznie wg rubryk) może być następujący:

1. Data — wpisać pełną datę (nie jest błędem wpisanie również nazwy
   dnia tygodnia).

2. Grupy szkoleniowe - osoby funkcyjne - należy wpisać:

-grupy szkoleniowe — są to poszczególne plutony kompanii (drużyny w sa­modzielnym plutonie) lub specjalności (np. załogi, desant lub też rodzaj broni).

-czas od... do ... - wypełnia się na podstawie liczby godzin przeznaczonych na dany temat (zagadnienie) oraz porządku dnia jednostki.

3. Przedmiot — wpisuje się nazwę przedmiotu zgodną z programem
szkolenia

(dopuszcza się stosowanie skrótów - załącznik 7.3).

4. Numer i nazwa tematu (zamierzenia) — należy wpisać numer tematu
danego przedmiotu (np. T-l) oraz jego pełną nazwę. W przypadku szkolenia
ogniowego powinno się dodatkowo wpisać: numer i rodzaj strzelania, funkcje oraz
rodzaje broni. Taka forma ułatwia zapotrzebowanie środków oraz ewidencję szko­
lenia. W przypadku tematów, które zostały podzielone na zagadnienia, należy je
przestawiać następująco: T-l/2.

296

5. Miejsce - wpisujemy faktyczne miejsce prowadzenia zajęć posługu­
   jąc się nomenklaturą obiektów szkoleniowych (mogą być dodawane ich nazwy
   regionalne, np. PCT „KARUKI" lub strzelnica czołgowa „BROKĘCINO").

6. Prowadzący zajęcia - odpowiedzialny za realizację zamierzenia -
   w tę rubrykę należy wpisać stanowisko służbowe osoby funkcyjnej (np. dowódca
   plutonu, dowódca kompanii, szef kompanii, szef sztabu batalionu), która będzie
   prowadziła zajęcia. Osoba funkcyjna powinna prowadzenie zajęć potwierdzić wła­
   snoręcznie

w dzienniku ewidencji szkolenia.

7. Sprzęt i środki bojowe, techniczne środki materiałowe - w liczniku
wpisujemy planowane, a w mianowniku wykorzystane. Jest to rubryka, z której
korzysta kilka osób funkcyjnych pododdziału (np. dowódca kompanii, opracowu­
jąc plan-konspekt i udzielając instruktażu kierownikowi punktu amunicyjnego,
instruktorzy prowadzący punkty nauczania z wykorzystaniem amunicji i środków
pozoracji w toku opracowania planów pracy). Szczegółowe wypełnienie rubryk
powinno wyglądać następująco:

-w liczniku wpisuje się zasadnicze środki zaplanowane do zabezpieczenia szkolenia - głównie amunicję i środki pozoracji pola walki. Konkretną ilość na każde zajęcia wpisuje dowódca kompanii (odpisując z ramowego planu szkolenia batalionu), który bierze udział w planowaniu miesięcznym na szczeblu batalionu i wspólnie ze sztabem batalionu ustala ile i jaki asortyment ma być użyty na da­nych zajęciach. Ponadto należy pamiętać, że ilość danego środka wpisana w licz­niku powinna być taka sama w planie-konspekcie do zajęć oraz na zleceniu--asygnacie.

-w mianowniku wpisuje się faktyczną ilość zużytego środka lub amunicji ta­ką samą jak wykazano w części „Z" zlecenia-asygnaty. Mianownik powinna wy­pełnić osoba funkcyjna, która pobierała środki z magazynu oraz je w nim rozlicza­ła po zakończeniu zajęć.

8. Adnotację o realizacji - tę rubrykę wypełnia dowódca kompanii (sa­
modzielnego plutonu) wpisując np. „zrealizowano" i potwierdzając własnoręcz­
nym podpisem po zakończeniu zajęć. Takie postępowanie dowódcy kompanii po­
zwala na bieżące monitorowanie np. rozliczenia środków pozoracji (wypełnienie

297

mianownika w rubryce sprzęt i środki bojowe, techniczne środki materiałowe.

W przypadku zajęć nocnych mianownik należy wypełnić natychmiast po rozlicze­niu środków (tego samego dnia lub rano dnia następnego).

Pozostałe rubryki, jak np.: pierwszy dzień tygodnia — niedziela — powinny być również wypełnione. Niezbędne dane dowódca kompanii powinien otrzymać ze sztabu batalionu, np. od oficera oświatowo-wychowawczego lub szefa sztabu batalionu. Na tym szczeblu dowodzenia powinno się unikać wpisu „wg odrębnego planu".

Najniższą rubrykę planu stanowią Zamierzenia dodatkowe zlecane w ciągu tygodnia, w którą dowódca kompanii wpisuje rodzaj tych zmierzeń lub ich brak i potwierdza własnoręcznym podpisem. W przypadku realizacji zamierzeń dodat­kowych zleconych przez przełożonego w rubryce Uwagi o realizacji planu szko­lenia należy wpisać: kto zlecił, co zalecił, kiedy i w jakich godzinach szkolenio­wych. Dowódca kompanii, który nie mógł w wyniku realizacji zamierzeń dodat­kowych przeprowadzić planowych zajęć z określonego przedmiotu ma wówczas podstawę do adnotacji: „nie zrealizowano" oraz zaplanowania tych zajęć w innym terminie. Jeżeli ich przeprowadzenie będzie możliwe dopiero w kolejnym miesiącu dowódca batalionu na prawo dokonywania poprawek w diagramie szkolenia.

Tygodniowy plan szkolenia powinien być opracowany w terminie do końca przedostatniego dnia roboczego tygodnia poprzedzającego tydzień objęty plano­waniem. Plan podpisuje dowódca kompanii. Podpisane przez wykonawców plany tygodniowe, powinny być złożone w sztabie batalionu, w którym oficerowie szta­bu pod kierownictwem szefa sztabu batalionu dokonują ich sprawdzenia i ewentu­alnych poprawek. Szef sztabu przedstawia plany do zatwierdzenia dowódcy bata­lionu.

298

---