Teoria aktów mowy

[Opracowanie zagadnień na podstawie wykładów z prof. Anną Dąbrowską (UWr) uzupełnione o informacje z wykładów na temat wiedzy o komunikacji językowej z dr hab. Adamem Pawłowskim (KK) i innych informacji naukowych podanych w przypisach.]

AKT MOWY - podstawowa kategoria współczesnej filozofii języka, zaadaptowana na gruncie językoznawstwa; podstawy teorii aktu mowy stworzył J.L. Austin w How to Do Things with Words (1962) .

Akty mowy wg Austina można nazwać performatywami - wypowiedziami działającymi. Nie można im nadać PRAWDY lub FAŁSZU.

Austin wyróżnia 2 cechy aktów mowy:

• Fortunność - nie są weryfikowalne w kontekście logicznym, nie można nie zareagować odpowiedzią TAK lub NIE.

• Sprawczość - możliwość zmieniania istniejącego stanu rzeczy.

Każdy akt mowy składa się z 3 nierozłącznych elementów:

• LOKUCJI - wypowiedzenie pewnego ciągu fonicznego, czysta semantyka - to, co zostało wypowiedziane na mocy kodu językowego.

semantyka

• ILLOKUCJI - wypowiedzenie pewnego ciągu fonicznego w raz z intencją mówiącego.

pragmatyka

• PERLOKUCJI - łączne traktowanie ciągu fonicznego, intencji i skutku, która się z nimi wiąże (tylko skutki konwencjonalne - nie zaliczamy tu m. in. wnioskowania i rozumowania), to jaki jest wpływ danej wypowiedzi na odbiorcę, reakcje zamierzone lub niezamierzone.

pragmatyka

Aspekty wypowiedzenia:

Każde wypowiedzenie może mieć kilka wartości:

• wartość lokucyjna - każde jest znakiem docierającym do odbiorcy,

• wartość illokucyjna - aspekt intonacyjny, chęć stworzenia pewnej nowej sytuacji, uczynienia czegoś na mocy wypowiedzenia,

• wartość perlokucyjna - obejmuje skuteczność, zmianę stanu rzeczy i stanu mentalnego odbiorcy.

Skutki:

• konwencjonalne - pewność,

• niekonwencjonalne - wnioskowania,

Znaczenia:

• systemowe - zgoda we wspólnocie komunikacyjnej,

• przyporządkowane znakom językowym wypowiedzenia,

• znaczenie pragmatyczne związane z sytuacją pewnych przymiotników,

• denotacja - znaczenie systemowe,

• konotacja - znaczenie negatywne.

Wypowiedzenie jakiegokolwiek zdania jest zawsze lokucją

W aktach mowy, funkcja wypowiedzi realizuje się przy pomocy formy wypowiedzi i użytych w niej środków.

Klasyfikacja aktów mowy wg Austina:

• Werdyktywy - rozstrzygnięcia,

• Egzercytywy - rozkazy (stan rzeczy).

• Komisywy - wypowiedzenie rytualne związane z zachowaniem społecznym i interakcją,

• Behawitywy - pozdrowienia, podziękowania, przeproszenia,

• Ekopozytywy - cytowania, definicje, wyrażenia metajęzykowe.

Model aktu mowy Leonarda Bloomfielda (szkoła amerykańska)

Akt mowy - układ mechanistyczny i socjologiczny bodźców i reakcji między dwiema osobami i otaczającą je rzeczywistością. Akt mowy jest w gramatyce komunikacyjnej podstawową jednostką opisu na poziomie interakcyjnym języka, za pomocą którego nadawca realizuje różne funkcje pragmatyczne na bazie przekazanej treści ideacyjnej, czyli sensu propozycjonalnego.

www.pwn.pl

2

---