2 grupy gruczołów
zewnątrzwydzielnicze - wyposażone w przewody, którymi odprowadzają swą wydzielinę na zewnątrz (np. trzustka)
wewnątrzwydzielnicze - pozbawione tych przewodów, wytwarzają substancje nazywane hormonami bezpośrednio do krwi lub limfy i narządów wykonawczych
gruczoły wydzielania wewnętrznego rozpoczynają swą działalność już w okresie życia płodowego odpowiadając za wzrastanie i kształtowanie proporcji ciała i narządów - są to grasica, tarczyca, przytarczyce, nadnercza, szyszynka, przysadka, ciałka przyzwojowe
gruczoły mieszane pełnią czynność zewnątrz i wewnątrzwydzielniczą (trzustka i gruczoły płciowe)
Grasica
położona w dolnym odcinku szyi, górnej części śródpiersia (część szyjna i piersiowa)
dolna część grasicy znajduje się na osierdziu, od góry położona poniżej tarczycy
ma kształt trójkąta szczytem skierowanego ku szyi
2 płaty: lewy i prawy, połączone warstwą tkanki łącznej
każdy płat składa się ze zrazików, w obrębie zrazika część korowa (ciemniejsza - więcej limfocytów) i część rdzeniowa (jaśniejsza - ciałka Hassala, mniej limfocytów)
objęta torebką łącznotkankową
w pełni rozwinięta występuje tylko w okresie dziecięcym, po okresie pokwitania ulega zmianie wstecznej - miąższ grasicy zaczyna stopniowo zanikać, a jego miejsce zajmuje tkanka tłuszczowa - inwolucja grasicy, gdy przeważa tkanka tłuszczowa - ciałko tłuszczowe
Tarczyca (gruczoł tarczowy)
duży, nieparzysty gruczoł zajmujący przednią część szyi, ściśle przylega do przewodu krtaniowo - tchawiczego i obejmuje go podkowiasto
kształt tarczycy można porównać do litery H
składa się z 2 płatów: lewego i prawego, które połączone są częścią środkową - węziną
od części środkowej może odchodzić wyrostek - płat piramidowy (może sięgać do chrząstki tarczowatej)
w każdym płacie bieguny górny i dolny
w niektórych regionach geograficznych endemicznie występuje wole - nie da się jednoznacznie określić rozmiaru tarczycy
tarczyca noworodka jest dużo większa od tarczycy osoby dorosłej, po 50 - tce zaczyna się zmniejszać - redukcja starcza narządu
podczas menstruacji i po stosunku tarczyca się powiększa
objęta jest torebką włóknistą, z której odchodzą przegrody dzielące ją na płaciki/zraziki
wewnątrz płacików leżą pęcherzyki, a ich ściana składa się z jednowarstwowego nabłonka kostkowego (pewnie chodzi o sześcienny), który wydziela koloid tarczycy wypełniający pęcherzyki
w skład koloidu wchodzą hormony tarczycy - tyroksyna i trójjodotyronina (T3, T4)
wytwarzanie hormonów uzależnione jest od dostarczania do organizmu odpowiednich ilości jodu oraz hormonu tyreotropowego TSH wydzielanego przez przysadkę i tyreoliberyny TRH wydzielanej przez podwzgórze
komórki okołopęcherzykowe (jasne) są pochodzenia embrionalnego i włączone do gruczołu tarczowego, wydzielają kalcytoninę
gruczoł tarczowy obficie zaopatrzony w naczynia i nerwy (ukrwiony mocniej niż każda z nerek) - dowód na to, jak ważną rolę odgrywają hormony tarczycy w gospodarce organizmu
Przytarczyce
niewielkie i niezbędne do życia twory, należą do najmniejszych narządów
wytwarzają parathormon, który reguluje przemianę wapniową i fosforanową organizmu
pomimo bliskiego sąsiedztwa z tarczycą nie mają z nią nic wspólnego ani pod względem anatomicznym, ani czynnościowym
występują przeważnie 4 - 2 górne i 2 dolne, położone są na stronie tylnej płatów tarczycy
wielkość ziarna pszenicy
Nadnercza
parzysty, zewnątrzotrzewnowy narząd położony na górnych końcach nerek i wraz z nimi objęty torebką tłuszczową
prawe ma kształt trójkąta, lewe półksiężycowaty
od strony tylnej przylegają do części lędźwiowej przepony, powierzchnia przednia lewego położona ku tyłowi od torby sieciowej, która oddziela je od żołądka, powierzchnia prawego graniczy przyśrodkowo z żyłą główną dolną, pozostała przylega do wątroby
otoczone torebką włóknistą, która wnika do ich wnętrza
dzielą się na część korową i rdzeniową
kora nadnerczy ma warstwę powierzchniową (kłębkowatą), pasmowatą (najgrubszą) i siatkowatą (wewnętrzną)
część korowa - mineralokortykoidy (równowaga sodowa), glikokortykoidy (metabolizm białek i węglowodanów), hormony płciowe (wspomagają czynność rozrodczą) hormony steroidowe
część rdzenna zawiera ziarenka z adrenaliną, noradrenaliną i dopaminą aminy katecholowe
wydzielanie kory kontrolowane przez hormon adrenokortykotropowy ACTH wydzielany z przysadki i CRH z podwzgórza
unaczynienie bardzo mocne - jak przy tarczycy
Ciałka przyzwojowe
narządy pochodzące z autonomicznego układu nerwowego, część z współczulnej - ciałka współczulne symatogenne, część z przywspółczulnej - ciałka przywspółczulne parasymatogenne
współczulne zawierają komórki chromochłonne, które wydzielają adrenalinę i noradrenalinę, zanikają z wiekiem (do 40 - tki), największe ich skupienie to kłębek aortowy (położony po obu stronach aorty w miejscu odejścia tętnicy krezkowej dolnej)
przywspółczulne mają budowę podobną do zespoleń tętniczo - żylnych, nie ulegają zanikowi z wiekiem, są chemoreceptorami, monitorują stężenie O2, CO2 i pH krwi, przypuszczalnie wydzielają dopaminę, ma to miejsce w warunkach hipoksji (niedotlenienia) - kłębek szyjny, ciałko przyzwojowe nadsercowe, kłębek guziczny
Szyszynka (ciało szyszkowate)
kształt zbliżony do szyszki pinii
niewielki stożkowaty twór położony w nadwzgórzu, pokryty oponą miękką
uwypukla się ze sklepienia komory trzeciej poniżej tylnego końca ciała modzelowatego i jest połączone szypułą ze spoidłem tylnym i spoidłem uzdeczki
otoczona tkanką łączną i podzielona na zraziki zawierające komórki - pinocyty
przed okresem dojrzewania rozpoczyna się fizjologiczny zanik szyszynki, pojawia się piasek mózgowy lub szyszynkowy, który utworzony jest przez niewielkie złogi fosforanów i węglanów wapnia
przebiegające w szyszynce zmiany wsteczne nie prowadzą do zaniku miąższu lecz do zmniejszenia składu komórkowego (ilości)
szyszynka wydziela hormon melatoninę w sposób cykliczny pełniąc rolę koordynatora pomiędzy procesami wewnętrznymi organizmu a dobowymi zmianami faz ciemności i światła w środowisku zewnętrznym
melatonina pełni też rolę antygonadotropową opóźniając dojrzewanie płciowe (hamulec wewnątrzwydzielniczy, występuje tylko w okresie dziecięcym)
Przysadka mózgowa
część międzymózgowia łącząca się tzw. lejkiem z szypułką przysadki
położona w trzonie kości klinowej, przykryta przeponą siodła (częścią opony twardej), która oddziela przysadkę od skrzyżowania nerwu wzrokowego
złożona z 2 płatów i toczona torebką przysadki
płat przedni zawiera właściwą tkankę gruczołową, składa się z części obwodowej, pośredniej i guzowej
część obwodowa (cz. główna) - utworzona przez gniazda i pasma nabłonkowe, w których wyróżnia się komórki barwnikochłonne oraz barwnikooporne, występują komórki macierzyste niezróżnicowane, które tworzą tzw. zespólnie (syncytia) - bezziarnista masa cytoplazmatyczna zawierająca liczne jadra komórkowe, nieoddzielone granicami międzykomórkowymi
część pośrednia - u człowieka twór zanikający
część guzowa - zawiera liczne naczynia i pokrywa szypułę przysadki
płat tylny - przysadka nerwowa, zbudowany głównie z tkanki glejowej, której komórki nazywamy pituicytami oraz bezrdzennych włókien nerwowych przenikających z podwzgórza, nie ma zdolności wydzielniczych, uwalnia wydzielinę jąder nadwzrokowych i przykomorowych podwzgórza (oksytocyna i wazopresyna)
przedni płat przysadki wytwarza TSH, ACTH, FSH, LH, prolaktynę, hormon wzrostu
prolaktyna działa tylko na gruczoł sutkowy, pozostałe hormony - hormony tropowe stymulują inne gruczoły do wytwarzania określonych hormonów
Trzustka
gruczoł mieszany - pełni funkcję zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczą
czynność wewnątrzwydzielnicza realizowana przez wyspy trzustkowe (Langerhansa), które nie łączą się z przewodami wyprowadzającymi trzustki
zbudowane są z komórek A i B
komórki A stanowią około 20%, wytwarzają glukagon, komórki B zawierają w cytoplazmie ziarenka insuliny
czynność hormonów polega na regulacji stężenia glukozy we krwi (insulina je obniża, glukagon podnosi)