LITERATURA POZA KRAJEM

III. PROZA

4. NA NIELUDZKIEJ ZIEMI

• historia:

• ankieta na temat warunków życia w Rosji (Samodzielnego Referatu Historycznego Armii Polskiej we Włoszech powołana przez Andersa)- wśród więźniów- dziś źródło historyczne

• prasa na uchodźstwie- cenzura tematu przez rząd polski i brytyjski

• teksty:

• Melchior Wańkowicz Dzieje rodziny Korzeniewskich

• podstawą relacja osoby ocalonej z wielodzietnej rodziny z Wielkopolski

• zesłana ona na Ural w 1939

• analogie do Ojca zadżumionych Słowackiego

• tekst pochwalony przez GH- Grudzińskiego za opanowanie środków w wyrażeniu tragedii

NA NIELUDZKIEJ ZIEMI- Józef Czapski (1896- 1993)

• charakterystyka:

• oficer traktowany jak więzień polityczny

• 1942- 1947

• tytuł z wiersza Stanisława Balińskiego Za tych co leżą teraz na deskach cierpienia/ z otwartymi oczami na nieludzkiej ziemi)

• opis systemu Gułag w procesie rozwoju państwa sowieckiego

• źródła:

• notatki spisywane „na gorąco”

• wspomnienia

• odrzucenie schematu martyrologicznego

• metoda:

• obserwacja faktów wywierających wpływ na osoby represjonowane

• poczucie zagrożenia zdrowia i życia

• depresje i frustracie

• formy oporu wobec mechanizmu represji

• odczyty, recytacje

• wspomnienia

• jednostki zdolne do obrony swojej psychiki prze nieludzkim światem

• mobilizacja duchowa przez literaturę

• oryginalne słownictwo Rosjan- podkreślenie obcości przestrzeni

HERMINA NAGLEROWA (1890- 1957)

• charakterystyka:

• skazana na 6 lat łagru w Kazachstanie

• amnestia

• twórczość:

• Ludzie sponiewierani 1945→ wersja uzupeł. Kazachstańskie noce. Przekroczone granice 1958

• lwowskie więzienie na Zamarstynowie

• łagier

• zarzut GH- Grudzińskiego, iż użyła metod deformujących rzeczywistość

• bohaterzy w momencie tortur mogą nawet analizować swoją i oprawców psychikę

• śledztwo jako rodzaj teatru z ustawionymi rolami

• wg Drewnowskiego- metoda naturalistyczna z przedwojennych książek o szarej codzienności

• praca nie przynosi satysfakcji ani ukojenia

• utwory:

• Obłęd i polityka

• Śledztwo

• Kazachstańskie noce

• Chaplin w łagrze- narratorka z wyżyn intelektualnych patrzy na żałosne próby ratowania życia przez innych

• Chleb- studium głodu

• Sprawa Józefa Mosta 1953

TYFUS, TERAZ SŁOWIKI - Mariana Czuchonowskiego

• epidemia tyfusu wśród Polaków z transportu

• błędem niestosowna poetyka awangardowa

KSIĄŻKA O KOŁYMIE- Antoni Krakowiecki (1901- 1950)

• charakterystyka:

• zestawienie łagru z obozem koncentracyjnym

• nastawienie na podobieńśtwa

• najtrudniejsze klimatyczne warunki

• założenie, iż zrozumienie Kołymy jest możliwe jedynie po sprowadzeniu tragedii do zrozumiałych proporcji

• części:

• Podróż do dna

• Białe krematorium

• Nie ma dna w nieszczęściu ludzkim

• obejmuje 1939- 1942 („amnestia”)

• „żargon łagierniany”

FAUSTYNA- Beata Obertyńska

• 1943

• dedykacja współwięźniarkom ze Starobielska

• kształt „romansu wyższych sfer”

• waśnie rodzinne

• wielkopańskie domy, ogrody, bale

• śmierć pary kochanków

• odtworzenie fantazji jednej z łagiernic

INNY ŚWIAT - Gustawa Herlinga- Grudzińskiego

• 1949- 50, 1951- wyd. angielskie z przedmową Bertranda Russela

• wpływ:

• Zapisków z martwego domu Dostojewskiego

• tytuł, podtytuł, motto i kompozycja stąd zaczerpnięte

• Boskiej komedii Dantego (→Piekło)

• opowieści ludzkie:

• gwałcona Marusia

• Gurcew

• śledczy z więzienia

• „zabójca Stalina”

• Niemcy

• Kostylew- smolenie sobie rąk nad ogniem za zdradę podczas śledztwa

• motywy:

• dzika rosyjska egzotyka

• wschodnia bierność

• inność

• obcość

1

---