Na pograniczu ziemi czerskiej

Na Mazowszu, które zostało przyłączone do państwa Mieszka I,  istniało kilka obszarów osadniczych. Najważniejszy z nich znajdował się w północnej części regionu, między Narwią a  Wisłą. Głównym grodem był tam  Płock. Tereny na południe od Świdra, podobnie jak dorzecze  Wilgi, należały do czerskiego ośrodka osadniczego

Region ten wykazywał  znaczną odrębność od tzw. Mazowsza właściwego. W rejonie  Czerska znajdowała się przeprawa przez Wisłę.  Stąd biegł trakt handlowy, który przez Osieck  prowadził do pogranicznego Liwu i dalej do Rusi.  

W czasie rozbicia dzielnicowego monarchii piastowskiej (zwłaszcza od XIII wieku) Czersk zyskał większe znaczenie jako ośrodek władzy książąt  mazowieckich. Został też siedzibą archidiakonatu. Rozwijał się gospodarczo, mimo zmiany dróg handlowych. Pod koniec  XIII wieku decydujące znaczenie zyskał szlak łączący  państwo krzyżackie z Rusią Halicką i dalej z Morzem Czarnym. Początkowo biegł on wzdłuż Wisły, również  przez Czersk. Później jednak przesuwał się coraz bardziej na zachód, w stronę Gostynina i Radomia.

Na przełomie XIII i XIV wieku  w południowej części Mazowsza ukształtowało się kilka kasztelanii (m.in. czerska i warszawska). Na ich określenie zaczęto używać nazwy „ziemia” (łac. „terra”). Ziemia czerska odejmowała obszary po obu stronach Wisły. Na początku XV wieku Czersk  stracił swoje znaczenie, gdyż  stolicą Księstwa Mazowieckiego została  Warszawa. Istotny wpływ na tę degradację miało zapewne przesunięcie się koryta Wisły.

W XIV i XV wieku zaznaczył się wyraźny rozwój gospodarczy wschodniej  ziemi czerskiej oraz sąsiedniej ziemi warszawskiej (granica między nimi częściowo biegła wzdłuż Świdra). Zasiedlane były  nowe obszary uzyskane dzięki karczowaniu lasów.  Tworzono  zręby   administracji kościelnej. Bogatą tradycję miała parafia w Osiecku. Powstała  ona  w 1300 roku. Na początku XV wieku erygowano  parafie m.in. w Kołbieli i Zerznie, a zapewne  w drugiej połowie  tego stulecia ufundowany został kościół parafialny w Karczewie. 

Nazwa  „Otwock” -  pisana jako  „Otchwoczko”, „Otwosko” -  pojawiła się w dokumentach z ziemi czerskiej   na początku XV wieku. Dotyczyła ona miejscowości  położonej w starorzeczu Wisły nad jeziorem Rokola,  znanej  dziś jako Otwock Wielki lub Otwock Stary. Źródłem  tej nazwy jest wyrażenie  „od-wody”;  przyimek „od” często był wymawiany jako „ot”.

Również z początku XV wieku pochodzą zapisy nazw: „Świder” („Sweder”) oraz „Mlądz” („Mlancz”). Druga z nich wskazuje na istnienie młyna. Natomiast w dokumentach z początku XVI stulecia pojawiają się nazwy: „Świerk” („Swyerk”) i  „Jabłonna” („Jablona”). Kilkadziesiąt lat   młodsza jest nazwa „Wólka Mlądzka” („Wola Mladzka”).  Dobra otwockie należały   do dwóch  rodzin: Duckich i Karczewskich, później status majątkowy tej  posiadłości   znacznie się skomplikował.  

W 1526 roku  król Zygmunt Stary przyłączył Księstwo Mazowieckie do  Korony. Nowa sytuacja polityczna ziemi czerskiej i warszawskiej  sprzyjała ich  rozwojowi gospodarczemu.   Drewno i artykuły leśne  spławiane były Wisłą do  Warszawy oraz do  Gdańska. Na wykarczowanych obszarach  zakładano folwarki. Na warszawskim rynku zbożowym  znani byli dostawcy z rejonów nadświdrzańskich,   m.in. : Albert Mlądzki oraz  Jakub i Szymon Swiderscy.

W  XVI wieku we wschodniej części  ziemi czerskiej dokonano lokacji wielu  miast.  Wśród nich były: Kołbiel,  Karczew, Osieck i  Glinianka (Wawrzyńczewo), która stała się też siedzibą parafii. Warto dodać, że  w końcu XVI wieku nową parafię erygowano też w Wiązownie (wydzielając ją z parafii w Zerznie).    

Równolegle do Wisły biegł tzw.  trakt wołowy, którym pędzono bydło z Rusi Czerwonej w kierunku Poznania i Gdańska. Duże znaczenie gospodarcze miała też  droga prowadząca  od Włodawy, przez Łuków, a dalej  wzdłuż Świdra (m.in. przez Gliniankę, Wólkę Mlądzką i Mlądz) do traktu karczewskiego i do Warszawy. Jędrzej Święcicki -  który na przełomie  XVI i XVII wieku napisał dzieło „Topografia, czyli opis Mazowsza” -   podał istotną cechę wschodniej części ziemi czerskiej: „Cały ten niewielki obszar nazywa się  Polesiem, ponieważ po wykarczowaniu lasów nie tak dawno zaczęto go uprawiać”. W tym samym przekazie wspomniana jest rzeka Świder („Sphydrus”), która w jednych miejscach  przepływa przez ogromną puszczę, a w innych napędza młyny zbożowe.   

Kilkadziesiąt lat później,  wskutek „potopu” nastąpiło załamanie  cywilizacyjne ziemi czerskiej i warszawskiej. Wioski i miasta zostały ograbione i zniszczone nie tylko przez Szwedów, ale też przez ich sojuszników - wojska siedmiogrodzkie. Znaczna część ludności umarła z powodu zarazy. W tym kryzysowym czasie zmienili się właściciele wielu majątków.

W 1569 roku zniszczone  dobra wiązowskie przejął Jan Kazimierz Krasiński, podskarbi koronny. W dokumencie z epoki czytamy: „na majętność tę składały się wieś Wiezowno, Borysowska Wola, Góraska, Mlądz, Wólka Mlędzka, Rycice, Świerk i Płachta”. Kilka lat  później (zapewne w 1667 roku) dobra otwockie -  w skład których wchodziło miasto Karczew z okolicznymi  wioskami i folwarkami - nabył Franciszek Bieliński, pułkownik gwardii króla Jana Kazimierza.  W celu podkreślenia  pozycji swego rodu, nakazał on wznieść nad jeziorem Rokola okazałą rezydencję. We władaniu Bielińskich  dobra otwockie pozostały do końca istnienia Rzeczypospolitej.    

Główne źródła informacji: 
U. Bijak, „Nazwy miejscowe południowej 
części dawnego województwa mazowieckiego”, Kraków 2001;  „Dzieje Mazowsza ” 
t. 1.  pod red. H. Samsonowicza, 
Pułtusk 2006;  1994, „Karczew. Dzieje miasta 
i okolic”, pod red. L. Podhorodeckiego, 
Karczew 1998 ; K. Oktabiński, „Wiązowna 
1597-1997. Kartki z dziejów”, Bydgoszcz 1998

---