Proza artystyczna

I O poezji romantycznej

- przedmowa do Ballad i romansów

- jeśli artysta tworzy dzieło, o którym wie, że będzie poddane krytyce, powinien wyjaśnić, dlaczego zdecydował się na stworzenie takiego, a nie innego utworu/cyklu, a nie zaniechać jego wydania.

- przebieg historii poezji romantycznej:

• Starożytna Grecja

Sztuki plastyczne

• naród o żywej i płodnej wyobraźni, a to jest istotą tworzenia świata bajecznego (jako próby wyjaśnienia praw rządzących światem, siły natury etc.)

• pomagał im w tym giętki język, bogaty i obrazowy

• ten świat stał się wzorem do naśladowania dla sztuki, literatury, muzyki, miel wielu znakomitych utalentowanych ludzi (delikatność, subtelność, foremność, harmonia)

• Grecja to naród cnotliwy, moralny, sprawiedliwy oraz kolebka filozofii

• doskonalili umysł ale oddzielali go od wyobraźni (rozsądnej, dojrzałej, prostej i pięknej), która była poznawana zmysłami i została uporządkowana w mitologii

• mitologia jako sposób poznania świata oraz natchnienie do jego rozwoju

• równowaga: rozsądku, wyobraźni i zmysłów stworzyła sztuki klasyczne (foremność, harmonią, umiarkowaniem)

Poezja

• poeta ma większą swobodę w wyrażaniu myśli, niż inni artyści - może oddziaływać na większą liczbę odbiorców

• poeci greccy w swym najświetniejszym okresie twórczości zawsze śpiewali dla gminu (kształtowały narodowość)

• za sprawą obcokrajowcy uczucia, entuzjazm narodu zasłabł, poezja wśród ludu ponosiła klęskę, a poeci przestali być poważani (poezja traci swoje wielkie przeznaczenie)

• poeci już nic nie znaczyli dla ludu, dlatego zaczęli pisać dla władców (środek do składania pochlebstw, przestala być natchniona wyobraźnią)

• Rzym

Literatura

• przez liczne wojny poezja była ostra, prosta, nie oddziaływała na lud,

• dzięki utworzeniu związków Grecją poeci rzymscy zaczęli czerpać z tamtejszych wzorów

• poezja była skierowana do tylko elit znających grekę,

• utalentowani Rzymianie najczęściej naśladowali lub tłumaczyli Greków (mitologia całkiem skopiowana bądź w niewielki sposób wymieszana z mitami krajowymi)

• nie było poezji narodowej

• wpływ kultury greckiej przerwał naturalny bieg rozwoju poezji rzymskiej (brak oryginalnej poezji narodowej)

• Ludy północy

• ludy barbarzyńskie, miały wśród siebie przedstawicieli o takim talencie, by mogli stworzyć własną mitologię

• mitologia północy nigdy się nie ustaliła (brak jej harmonii, jedności, język nieokrzesany) efekt tułaczki ludów i ich mieszania

• z biegiem czasu poezja nabierała pewniejszej postaci i charakteru (stopniowe osiedlanie ludów)

• wyobraźnia barbarzyńców kształtowana przez ducha rycerskiego (szacunek kobiet, honor, podania mityczne, religia pogan i chrześcijan = ówczesny świat romantyczny)

• język romański = zlepek języków ludów, które zajęły tereny państwa rzymskiego (stąd nazwa epoki oraz rodzaju poezji)

• Włochy

• zlanie się ludów germańskich i skandynawskich oraz dawnego plemienia Rzymian daje nowy charakter poezji, i trzy szkoły:

Gian Giorgio Trissino - naśladowanie poezji klasycznej

Ludovico Ariosto - świat romantyczny + mowa antyczna (łacina)

Torquato Tasso - romantyczna treść + klasyczna budowa

• niedocenieni przez lud, któremu brakowało wiedzy o antyku

• dlatego wśród gminu największą popularnością cieszyły się opowieści o charakterze narodowym, opierające się na zmyśleniach i fantastyce → twórcy takiego rodzaju poezji torowali drogę dla romantyków, którzy tę poezję usystematyzowali i uporządkowali

• Francja

• trubadurowie przenieśli się na dwór, tam jednak proste ludowe pieśni nie przypadły dworskiej etykiecie

• poezja musiała się dostosować do panujących na dworach zasad (łagodność, lekkość, kokieteria, dworska etykieta, grzeczność, dyplomatyczność)

• w oświeceniu ożył zapał do starożytności (zwykłe naśladownictwo, bez znajomości historii i kultury)

• Francja jako wzór dla innych państw (brak indywidualności, podporządkowanie modom paryskim)

• należało panować nad imaginacją, ograniczać udział uczuć (wyeliminować gwałtowność i uniesienie)

• utwory satyryczne i dydaktyczne, wyśmiewające nie konkretne osoby, ale obyczaje społeczeństwa (szydzono z uchybień przeciwko modzie, przyzwoitości i obyczajowi)

• powtarzanie frazesów zaczerpniętych z antyku

• Wielka Brytania

• odcięta od reszty kontynentu, nie była narażona na obce wpływy, poezja mogła właściwie się kształtować i rozwijać zgodnie z naturalnym biegiem

• żywe uczucie i wyobraźnia

• mitologia druidów dobrze zharmonizowana

• dorobek Anglików został zniszczony przez próby wprowadzenia tam chrześcijaństwa, nie przeszczepiono jednak antycznej poezji - ta kształtowała się we własnym rytmie

• największym szacunkiem darzono poetów narodowych

• liczne wojny, zakrzewiły poezje rycerską

• poezja gminna

• poezję w duchu narodowym

• Szekspir: nie wzorował się na sztuce antyku, bo jej nie znał

• Docierające mody powoli pochłonęły poezję do upadku, z którego odratowali ich rodzimi poeci (Scott, Byron)

• Niemcy

• ułatwieniem był rozwój nauki i kultury

• upowszechniła się znajomość języków starożytnych i nowożytnych, dzięki czemu można było czerpać z poetyckiego dorobku ludzkości bez względu na czas i miejsce powstawania.

• stałym i charakterystycznym elementem poezji niemieckiej jest jej sentymentalny charakter oraz rozważania moralne i społeczne

• poeci niemieccy tworzyli świat idealny, umysłowy

• romantyzm powstawał na przełomie wieków

• wiele utworów uznawanych za romantyczne w rzeczywistości nimi nie są (nie da się ustalić jednego i prawdziwego podziału)

• próby podzielenia poezji na romantyczną i klasyczną prowadzą do nonsensownego grupowania utworów, stawiając obok siebie utwory zupełnie różne

• błędne tworzenie podziałów jest wynikiem tego, że pojęcia klasyczność i romantyczność krytycy definiują wedle własnego wyobrażenia (nie da się prawidłowo dokonać klasyfikacji poezji)

• problem stanowi mieszanie klasycyzmu i romantyczności

• trzeba pamiętać, że romantyzm nie zasadza się na łamaniu reguł dla samego ich łamania (należy poddawać ocenie konkretne utwory lub twórców, stosując odpowiednie kryteria)

• dla krytyka, który pod ocenę bierze zarówno estetykę, historię, filozofię i moralność oczywiste jest, że poezja każdego rodzaju jest godna zainteresowania umysłu ludzkiego

• dlatego rodzaj romantyczny jest taki ważny - skupia się na człowieku i życiu ludu - to właśnie jest poezja gminna

• we Włoszech balladą nazywano wszelkie wesołe piosenki: ballare = tańczyć

• w Hiszpanii to samo było nazywanie romansem

• Francuzi wprowadzili podział, wyróżniając balladę ze względu na budowę strof i wiersza, mimo, że większość tak nazwanych utworów powinna być nazwana romansem

• zupełnie inny charakter miała ballada w Wielkiej Brytanii - jest to powiastka o życiu codziennym lub dziejach rycerskich, ozdobiona dziwnością świata romantycznego

• taka ballada została upowszechniona przez wędrownych poetów; ze Szkocji i Irlandii na całą wyspę, dzięki czemu literatura angielska obfituje w zbiory tego typu utworów

• był wprawdzie okres, w którym balladami nazywano także utwory wesołe i żartobliwe, który przywrócił dawny rodzaj poważnych ballad szkockich

---