Adam Mickiewicz: O poezji romantycznej

Tekst ukazała się w przedmowie do „Ballad i romansów” (1822). Inne teksty dotyczące sporu klasyków z romantykami:

K. Brodziński: O klasyczności poezji (1818) → odpowiada się za romantyzmem, ale rozumie go w kategoriach sentymentalnych.

Jan Śniadecki: O pismach klasycznych (1819) → krytyka romantyzmu.

Streszczenie:

• Twórcy powinni przedstawiać swoje dzieła krytykom, w milczeniu oczekiwać na ich opinię oraz wyciągać z ich krytyki wnioski.

• Autorzy powinni usprawiedliwić się z wyboru danego kierunku w literaturze.

• Mickiewicz nie zamierza bronić poezji romantycznej chce pokazać jej początki i wzorce.

• Poezja romantyczna wywodzi się ze starożytnej Grecji.

• Obcowanie z greckimi utworami pobudza wyobraźnię.

• Mickiewicz wspomina greckie wojsko, system władzy i filozofię.

• Styl klasyczny (grecki) panował za czasów Peryklesa i dotknął jeszcze czasów Aleksandra Wielkiego.

• Wszystko co Mickiewicz napisał o pięknie sztuk Greków odnosi się do talentu poetyckiego, a poezji w szczególności.

• Po Grekach drugim sławnym starożytnym narodem byli Rzymianie.

• Ludy latyńskie były z natury dzikie i surowe nie miały poezji takiej, jaką stworzyli Grecy → jeśli już była, to gruba i prosta.

• Dzięki utworzeniu związków Grecją poeci rzymscy zaczęli czerpać z tamtejszych wzorów. Jednak literatura ta była skierowana tylko do osób znających grekę → elitarność.

• Utalentowani Rzymianie najczęściej naśladowali lub przekładali teksty greckie. Dzięki temu powstała mitologia rzymska oraz tzw. poezja grecka po łacinie.

• Obszerny wpływ kultury greckiej przerwał naturalny bieg rozwoju poezji rzymskiej, która może wykształciłaby się ze wspomnianej wcześniej „grubej poezji” ludów latyńskich. W efekcie Rzymianie nie mieli własnej poezji „narodowej”.

• Na ruinach państwa rzymskiego osiadły ludy barbarzyńskie (hordy północne), które miały wśród siebie przedstawicieli, którzy mogliby stworzyć własną mitologię na wzór greckiej

• Jednak mitologia ludów północnych nigdy się nie do końca nie powstała – brak jej harmonii, jedności – co było efektem tego, że ludy tułały się i mieszały wzajemnie od siebie czerpiąc → to nie pozwoliło na ustalenie jednolitego obrazu czasów bajecznych.

• Po jakimś czasie stan ludów zaczął się ustalać, a dzięki temu poezja nabierała coraz pewniejszej postaci i charakteru, a uczucia barbarzyńców kształtowane były przez ducha rycerskiego: honor, szacunek, miłość do kobiety.

• Język romański → zlepek języków ludów, które zajęły tereny państwa rzymskiego → stąd nazwa czasów oraz rodzaju poezji.

• Trzy główne szkoły:

  • Gian Giorgio Trissino – naśladowanie bez pełnej świadomości.

  • Ludovico Ariosto – próbował czerpać tematy ze świata romantycznego, we fragmentach wykorzystując antyczne środki.

  • Torquato Tasso – droga średnia polegająca na wykorzystaniu antycznych środków do wyrażenia romantycznych treści.

• Jednak żaden z powyższych twórców nie był doceniony ze względu na brak wiedzy o antyku u odbiorców.

• Pośród mieszczaństwa największą popularnością cieszyły się opowieści o charakterze narodowym, opierające się na wyobrażeniach i motywach fantastycznych. Ci autorzy przecierali w pewien sposób drogę romantykom.

• Francja:

  • Trubadurzy prowansalscy przenosili się na dwory możnych, gdzie oczekiwano od nich poezji wzorowanej na antyku.

  • W momencie przeniesienia się na dwór króla twórczość dla ludu całkowicie straciła swoje znaczenie. Zwiększyła się rola etykiety, pojawiło się udawanie, dyplomatyczna grzeczność.

  • Francja/Włochy → fascynacja antykiem polegająca jedynie na ślepym naśladownictwie powierzchowności.

  • Indywidualny charakter własnej poezji należało wyeliminować na rzecz mody paryskiej; inaczej autor uchodził za odmieńca. Należało wyeliminować nadmierną uczuciowość i gwałtowność.

  • Pojawiały się utwory satyryczne opisujące konkretne osoby lub obyczaje społeczeństwa.
    Grecy: duch polityczny, przemawiali do oświeconych – doskonała mowa poetycka.

• Średniowiecze: duch rycerski, przemawiali do ludu – język nieokrzesany, śmiała imaginacja.

• Oświecenie: duch dworski: zabawa – zewnętrzna ozdoba pozbawiła język stylu

• Wielka Brytania:

  • Kraj ten wyróżniał się, ponieważ znajdował się na wyspie → nie była narażony na wpływy z zewnątrz. Poezja mogła kształtować się sama.

  • Mitologia tworzona przez bardów i druidów.

  • Dorobek Anglików został zniszczony przez próby wprowadzenia tam chrześcijaństwa.

  • Największym szacunkiem darzono poetów narodowych.

  • Szkoła Geoffrey’a Chaucer’a.

  • Szekspir nie mógł wzorować się na sztuce antycznej, bo jej nie znał.

  • Do Anglii zaczęły docierać prądy z Francji → szkoły Chaucer’a i Szekspira zostają zastąpione szkołomi Pope’a (rozumujący), Addisona (wymuskany), Swifta (dowcipny). Naśladowanie tych poetów spowodowało upadek poezji angielskiej, z którego podnieśli ją dopiero Wolter Scott i Byron.

  • Scott → dzieje narodowe; pieśni gminne.

  • Byron → ożywił obrazy czuciem, a tym samym stworzył nowy gatunek poezji →

• Jako ostatnia rozwój przechodziła poezja niemiecka.

  • Stałym i charakterystycznym elementem poezji niemieckiej był jej sentymentalny charakter oraz rozważania społeczno-moralne.

  • Poeci niemieccy dążyli do utworzenia świata idealnego → Schiller.

• Mickiewicz podsumowuje, że jego wywody dowodzą, że poezja romantyczna powstała już w wiekach średnich.

• Wszelkie próby podzielenia poezji na romantyczną i klasyczną prowadzą do nonsensownego grupowania utworów, stawiając obok siebie utwory zupełnie różne.

• Największym błędem jest podział poezji pod kątem czasu, kraju lub przypisaniu jednego rodzaju poezji danemu twórcy.

• Przy ocenie dzieła należy kierować się nie tylko stałymi kryteriami, ale także moralnością i gustem → estetyczna krytyka.

• Poezja romantyczna jest ważna ponieważ obraca się wokół człowieka i życia ludu (poezja gminna).

• Średniowiecze → śpiewy o charakterze rycerskim; pieśni, sagi, lais, wirelais, sirvantois; najliczniejsze i najbardziej upowszechnione były ballady i romanse.

• Włochy → ballada = wesoła piosenka.

• Hiszpania → romans.

• Francja → podział: ballada (ze względu na budowę strof i wiersza); w większości przypadków powinien to być madrygał lub romans.

• Wielka Brytania → ballada to powiastka o życiu codziennym lub dziejach rycerskich, ozdobiona dziwnością świata romantycznego. Upowszechniona przez wędrownych poetów ze Szkocji i Irlandii.

• W literaturze angielskiej był okres, w którym balladami nazywano także utwory wesołe i żartobliwe, ale zostały one wyeliminowane dzięki twórczości Gay’a, Mallet’a, Persy’ego i przede wszystkim – Woltera Scotta, który przywrócił dawny rodzaj poważnych ballad szkockich.

• Niemcy → rozwój ballady nastąpił w drugiej połowie XVIII w. → „Leona” Burgera (1777), co obudziło naśladowców; najważniejsi przedstawiciele: Stolberg, Kosegartem, Holte, Geothe, Schiller.

• Ballada → zmyślenie, prostota, naiwność.

• Romans → czułość, forma dramatyczna.

Ogólne podsumowanie tekstu: (wg dr Bąk):

Grecja:	Średniowiecze:	Francja:
Cechy stylu klasycznego (greckiego): imaginacja uczucie rozsądek	Cechy stylu romantycznego: imaginacja uczucie	Cechy stylu klasycystycznego: rozsądek
W/w cechy współistnieją w doskonałej harmonii. Dzieło oddziałuje na czytelnika w umiarkowany sposób. Rzymianie naśladowali Greków bardzo dokładnie. Docenili wielkość poezji greckiej. Poezja grecka jest elastyczna, wydobywa wszystko → metafora do szaty greckiej.	Brak harmonii oraz brak rozsądku. Mimo iż poezji brakuje swobody i lekkości, to pozostaje ona oryginalna, robi wrażenie na czytelniku.	Naśladownictwo jest powierzchowne. Brak jakiejkolwiek harmonii. Metafora poezji to stroju francuskiego → stroje eleganckie, ale niewygodne i krępujące.

W tekście Mickiewicz twierdzi, że jest przeciwnikiem ogólnej klasyfikacji na romantyków i klasyków.

Styl romantyczny wywodzi się z historii, a zatem nie jest to nowa poezja.

Problemy wczesnego romantyzmu:

• szukanie nowego języka

• szukanie nowych prawd o świecie

Adam Mickiewicz: O krytykach i recenzentach warszawskich

• Mickiewicz pisze, że po wydaniu „Ballad i romansów” pojawiła się lawina opinii, zarówno krytycznych jak i pochlebnych. Autor wyraźnie nie przykłada wagi do krytyki, szczególnie, że jest świadomy, iż do klasy czytającej w Polsce należy niewielkie grono.

• Pierwsze poezje Mickiewicza zostały umieszczone w „Astrei” (periodycznym piśmie warszawskim).

• Jego redaktorem był Franciszek Grzymała, któremu dzieła się podobały, aczkolwiek pyta się innych czy na pewno mają mu się podobać.

• Franciszek Salezy Dmochowski (redaktor „Biblioteki Polskiej”), podziwia talent pisarza, daje mu szereg ogólnych rad, do których raczej trudno się zastosować (właśnie ze względu na ich ogólność).

• Mickiewicz został oskarżany o psucie stylu polskiego przez wprowadzenie wyrazów obcych i prowincjonalizmów. Autor tłumaczy się, iż doskonale zdaje sobie z tego sprawę, ponieważ robi to świadomie (wielcy twórcy w balladach również używali prowincjonalizmów i wyrazów obcych).

• Niektórzy recenzenci podjęli się krytyki wierszy do tego stopnia, że zaczęli je poprawiać. (m.in. Franciszek Salezy Dmochowski).

• Recenzenci byli przekonani o słuszności i powadze swoich uwag.

• Mickiewicz wspomina, kiedy sam publikował na łamach „Pamiętnika Warszawskiego” i sam był recenzentem. Dlatego postanawia zapłacić swoim recenzentom podobną monetą → ogólnymi uwagami i obrokiem duchowym.

• Poeta nie zawsze musi tworzyć dzieła, które stanowić będą wyznaczniki epoki, nie musi mieć czytelników na całym świecie.

• Teoretycy bazują tylko na strzępie wiedzy wyniesionej ze szkoły, nie mają wiedzy praktycznej.

• Wspomina dzieła Krasickiego → jest on wykształcony, zna języki, wzoruje się na innych dziełach, a dla porównania Niemcewicz tworzy dzieła oryginalne.

• Dmochowski uznawany jest za wielkiego znawcę poezji.

• Uczeni polscy nie widzą nic godnego uczenia się oprócz literatury francuskiej do połowy XVIII w.

• Są ograniczeni, nie znają łaciny, greki, ale chcą uczyć innych cenienia sztuki antycznej.

• Recenzenci klasyczni warszawscy oceniają innych, choć nie znają się nawet na tym, co czytają.