Produkt krajowy brutto PKB - (Gross Domestic Produkt - GDP) jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.
Y - PKB
C - wydatki konsumpcyjne
S - oszczędności
I - inwestycje
Td - podatki bezpośrednie
Te - podatki pośrednie
G - wydatki państwa na zakup dóbr i usług
B - wydatki państwa na płatności transferowe i zasiłki
Y = C + S
S = Y - C
Y = C + I
Y = C + S = C + I S =I
PKB w cenach rynkowych jest miarą produkcji krajowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi.
PKB w cenach czynników wytwórczych jest miarą produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich.
PKB wyrażony w cenach rynkowych jest więc wyższy od PKB w cenach czynników produkcji o wielkość podatków pośrednich (pomniejszoną o sumę ewentualnych subsydiów do dóbr i usług).
PKB w cenach rynkowych
Y = C + I + G
PKB w cenach czynników produkcji
Y = C + I + G - Te
Rozporządzalne dochody osobiste są to dochody gospodarstw domowych po uwzględnieniu podatków bezpośrednich i płatności transferowych. Wielkość ta informuje o tym, ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności.
Rozporządzalne dochody osobiste wynoszą zatem: Y + B - Td
S = (Y + B - Td) - C
C + S - B + Td = Y + C + I + G - Te
Produkt narodowy brutto - PNB (Gross national produkt - GNP). PNB jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB jest równy PKB powiększonemu o dochód netto z tytułu własności za granicą.
Amortyzacja - zwana inaczej spożyciem kapitału trwałego, jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.
Dochód narodowy jest to produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce. Oblicza się go przez odjecie amortyzacji od PNB w cenach czynników produkcji. Dochód narodowy jest to produkt narodowy netto (PNN) w cenach czynników produkcji. W praktyce większość ocen sytuacji gospodarczej dokonuje się na podstawie poziomu PNB, ponieważ dokładny pomiar wielkości amortyzacji nie należy do rzeczy łatwych, a ponadto sposób podejścia do tego zjawiska różni się zarówno w czasie, jak i przestrzeni.
Nominalny PNB jest miara produkcji w cenach bieżących. Realny PNB mierzy produkcję w cenach stałych. Realny PNB nie uwzględnia zatem zmian ogólnego poziomu cen będących wynikiem inflacji. Wskaźnik ogólnego poziomu cen, stosowany do wprowadzenia korekty z tytułu inflacji, jest określany mianem deflatora PNB.
Realny PNB na 1 mieszkańca (per capita) jest to globalny PNB podzielony przez liczbę ludności kraju. PNB per capita jest jednak tylko wielkością przeciętną.
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWO - KREDYTOWY
Pieniądz jest to powszechnie akceptowany środek wymiany i płatności za dobra i usługi, miernik wartości i środek gromadzenia bogactw
Funkcje pieniądza:
Jako środek wymiany
Jako środek płatniczy
Jako miernik wartości
Jako środek gromadzenia (tezauryzacji)
Historyczny rozwój pieniądza przebiegał przez kolejne zmiany systemów pieniężnych, które można podzielić na dwa zasadnicze systemy: system pieniądza kruszcowego i system pieniądza symbolicznego (papierowego) z licznymi odmianami wewnątrz systemów.
System pieniądza kruszcowego pojawił się w momencie gdy złoto i srebro wyparły z obiegu inne towary (rzeczy), mając nad nimi przewagę dzięki swoim właściwościom, takim jak: jednorodność w swojej masie, łatwa podzielność, duża wartość w jednostce miary i trwałość. Wyróżniamy system bimetaliczny i system monometaliczny. Prawo Greshama - Kopernika: pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy. System pieniądza złotego występował w kilku odmianach: jako pieniądz monetowy, pieniądz kredytowy i ograniczona waluta złota.
System pieniądza papierowego (symbolicznego) ewoluuje współcześnie w kierunku pieniądza bezgotówkowego w postaci depozytu bankowego. Podstawą rozliczenia przy użyciu pieniądza bezgotówkowego są takie dokumenty, jak: czek (potwierdzony lub niepotwierdzony), karta kredytowa i przekazy elektroniczne, zwłaszcza dużych sum między bankami
System bankowy to ogół banków, zasady ich tworzenia, organizacji i działalności oraz występujące między nimi powiązania. Współczesny system bankowy jest dwustopniowy, obejmujący bank centralny i banki komercyjne.
Bank centralny jest instytucją państwową, posiadającą monopol emisji banknotów, kontrolującą obieg pieniądza i kredyty w kraju. Funkcje banku centralnego
Bank emisyjny, dokonujący emisji pieniądza
Bankiem banków, czyli bankiem rezerwowym dla banków komercyjnych
Bankiem gospodarko narodowej, regulującym ilość pieniądza w obiegu wewnętrznym oraz równowagę bilansu płatniczego, realizującym politykę państwa w zakresie kursu walutowego i utrzymywania rezerw dewizowych
Bankiem rządu, dokonującym bieżących operacji rządu, obsługującym dług publiczny
Banki komercyjne gromadzą wolne środki pieniężne, udzielają kredytów i pożyczek oraz prowadzą rachunki i dokonują rozliczeń pieniężnych swoich klientów. Banki komercyjne są z zasady bankami prywatnymi.
Obok banków komercyjnych mogą występować: banki specjalne, banki spółdzielcze, kasy oszczędnościowe.
Inflacja - trwały wzrost ogólnego poziomu cen przy uwzględnieniu zmian jakości towarów w pewnym okresie czasu: powoduje on zarówno straty jak i korzyści.
Inflacja - zjawisko ekonomiczne związane z obiegiem pieniądza papierowego, polegające na zwiększeniu ilości pieniędzy w obiegu w stopniu silniejszym od wzrostu masy towarowej.
Inflacja ciągniona przez popyt (inflacja nabywców) - występuje wtedy, gdy całkowita wielkość planowanych wydatków wzrasta szybciej niż całkowita wielkość produkcji.
Inflacja pchana przez koszty (inflacja kosztowa) - pojawia się wtedy, gdy założone są ograniczenia na podaż jednego lub kilku zasobów lub też, gdy cena jednego lub kilku zasobów zostaje zwiększona.
Inflacja strukturalna - ogólnego poziomu cen, gdy producenci nie mogą sprawnie zmienić struktury produkcji w odpowiedzi na zmiany struktury gospodarki.
Inflacja pełzająca - charakteryzuje się najniższą stopą wzrostu cen, poniżej 1% miesięcznie.
Inflacja galopująca - mieści się w przedziale wzrostu poziomu cen od 1 do 15% miesięcznie.
Megainflacja zaczyna się wtedy , gdy ceny rosną powyżej 15% ale mniej niż 50% w skali miesięcznej.
Hiperinflacja - charakteryzuje się tempem wzrostu cen przekraczającym 50% miesięcznie.
Zasoby siły roboczej składają się ze wszystkich osób np. od 16 lat i więcej, które są skłonne i zdolne do pracy i które SA liczone albo jako bezrobotne, albo jako zatrudnione.
Stopa bezrobocia to stosunek liczby ludzi uznanych za bezrobotnych do liczby ludzi uznanych za wchodzących w skład siły roboczej, wyrażony w procentach (%).
Bezrobocie ukryte - obejmuje ludzi niepełno zatrudnionych i zniechęconych do pracy, którzy przestali szukać pracy po dłuższym otrzymywaniu odmów i w związku z tym nie są uznane za bezrobotnych, ponieważ nie próbują aktywnie poszukiwać pracy.
Naturalna stopa bezrobocia - minimalny procent siły roboczej, który nie znajduje zatrudnienia z powodu strukturalnych problemów gospodarki i przechodzenia między poszczególnymi miejscami pracy.
Potencjalny poziom produkcji (lub PNB) - maksymalny, dający się utrzymać poziom produkcji (tj. realnego PNB), przy którym nie występuje tendencja ani do przyśpieszania ani do zwolnienia tempa inflacji, związany z naturalną stopą bezrobocia.
Bezrobocie przejściowe (frykcyjne) występuje wtedy, gdy ludzie przechodzą z jednego miejsca pracy na drugie, wymagające podobnych kwalifikacji.
Bezrobocie cykliczne wywoływane jest przez okresowe spadki koniunktury gospodarczej - to znaczy przez szeroko zakrojoną obniżkę ogólnego poziomu wydatków w gospodarce.
Bezrobocie strukturalne spowodowane jest potrzebą znacznych zmian kwalifikacji pracowników, wywołanych innowacjami technologicznymi lub zmianami względnej konkurencyjności danej gałęzi przemysłu.