Pieniądz i system bankowy

Istota i funkcje pieniądza

• Pieniądz jest to powszechnie akceptowany

towar, za pomocą którego dokonywana jest
wymiana produktów i usług. Pieniądz pełni
następujące funkcje w gospodarce:

• środka wymiany (cyrkulacji),
• jednostki obrachunkowej (miernika wartości

produktów i usług),

• środka płatniczego (realizacja odroczonych

płatności),

• środka przechowywania bogactwa (środka

tezauryzacji).

Krótka historia pieniądza

Czyli od rzymskiej pecunii do pieniądza

wirtualnego.

• Barter,
• Pieniądz kruszcowy (bimetalizm,

monometalizm),

• Pieniądz papierowy,
• Pieniądz wirtualny.

Istota i funkcje polityki

pieniężnej

• Obecnie panuje pogląd, że głównym celem

polityki pieniężnej jest zapewnienie stabilności
cen.

• Polityka pieniężna powinna sprzyjać realizacji

ogólnych celów polityki gospodarczej, ale w
taki sposób, aby nie podważać głównego celu –
stabilności cen.

• Bank centralny nie jest w stanie bezpośrednio

wpływać na realizację ogólnych celów polityki
ekonomicznej. Może to robić tylko w sposób
pośredni.

Cele pośrednie polityki

pieniężnej

Cele pośrednie polityki monetarnej muszą
spełniać trzy warunki:
1.Reagować na instrumenty polityki pieniężnej,
2.Pozostawać w jednoznacznej relacji z celami

ogólnymi polityki gospodarczej,

3.Być łatwo obserwowalne.
Zazwyczaj wśród takich zmiennych wymienia

się podaż pieniądza, stopę procentową oraz
kurs walutowy.

Bank centralny i jego funkcje

Bank centralny jest nadrzędną instytucja
w całym systemie bankowym. Dba on
dostosowanie wzrostu podaży pieniądza do
poziomu przewidywanej aktywności
gospodarczej oraz nie dającego się uniknąć
wzrostu cen. Pełni następujące funkcje:
1.

Funkcja emisyjna.

2.

Funkcja banku banków.

3.

Funkcja banku państwa.

Regulowanie podaży

pieniądza

• Teoretyczne uzasadnienie podejścia

dotyczącego regulowania podaży
pieniądza w celu stabilizowania poziomu
cen zawdzięczamy monetarystom. Wyrazić
to można za pomocą równości Fishera:

MV=PQ

gdzie: M- ogólna ilość pieniądza w obiegu,
V- szybkość obiegu pieniądza, P- przeciętny
poziom cen, Q dochód w ujęciu realnym.

Istnieje jednak wiele definicji ogólnej ilości
pieniądza w obiegu:
Agregat M1 – obejmuje gotówkę oraz

depozyty płatne na żądanie (ilość
pieniądza w węższym znaczeniu)
gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.

Agregat M2 – obejmuje agregat M1 +

depozyty terminowe gospodarstw
domowych i przedsiębiorstw.

Agregaty te nie obejmują rachunków

walutowych.

Zmiany podaży pieniądza

Instrumenty oddziaływania banku

centralnego na podaż pieniądza

Do najważniejszych narzędzi

wykorzystywanych przez bank
centralny do kontrolowania podaży
pieniądza należą:

1. Zmiany stopy rezerw

obowiązkowych,

2. Operacje depozytowo – kredytowe,
3. Operacje otwartego rynku.

Ad.1. Rezerwa obowiązkowa to minimalny

stosunek rezerw gotówkowych w kasie banku i
rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy
wkładów zgromadzonych w banku.

Wprowadzenie rezerw obowiązkowych wynika z:
1. Zapewnienia wypłacalności i płynności

bankom komercyjnym.

2. Potrzeby instrumentu, który umożliwiającego

regulowanie podaży pieniądza w gospodarce
przez kontrolowanie zdolności do kreowania
pieniądza bankowego przez banki komercyjne.

Podwyższenie stopy rezerw
obowiązkowych wywołuje następujące
efekty:
a)Ogranicza możliwości ekspansji

kredytowej banków,

b)Obniża potencjalne zyski banków

komercyjnych,

c)Mobilizuje banki do ściągania

wierzytelności od dłużników,

d)Zachęca banki do sprzedaży papierów

wartościowych w celu uzupełnienia
rezerw obowiązkowych.

Zmniejszenie stopy rezerw
obowiązkowych przez bank
centralny, stwarza możliwość:
•przeznaczenia większych kwot na
kredyty przez banki komercyjne,
•powstawania więcej wkładów
pochodnych, bo rośnie mnożnik kreacji
pieniądz,
•wzrostu podaży pieniądza w obiegu.

Reasumując:
• podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych

oznacza obniżenie mnożnika pieniężnego i
zmniejszenie podaży pieniądza w obiegu.

• Zmniejszenie dopływu pieniądza do

przedsiębiorstw i gospodarstw domowych
powoduje ograniczenie wydatków
inwestycyjnych i konsumpcyjnych co
prowadzi do spadku aktywności gospodarczej.

• Zmniejszenie stopy rezerw obowiązkowych,

powoduje, że dzięki uzyskanym kredytom
rosną dochody oraz popyt przedsiębiorstw i
gospodarstw domowych co prowadzi do
wzrostu aktywności gospodarczej.

• Zmiana stopy rezerw obowiązkowych wpływa

nie tylko na rozmiar kredytu, ale także na
koszty kredytu.

• Oddziaływanie na podaż pieniądza przez

zmianę stopy rezerw obowiązkowych jest
instrumentem wpływającym na wszystkie
banki komercyjne z takim samym natężeniem

• Jest to instrument obligatoryjny ale o

charakterze długofalowym, gdyż banki z
dużym wyprzedzeniem są informowane o
tych zmianach, aby mogły dostosować się do
nowego limitu.

Ad. 2. Operacje kredytowo-depozytowe
• W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych

operacji otwartego rynku z 7-dniowym terminem
zapadalności może dochodzić do znacznych wahań
najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku
międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań służą
operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z
bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt
lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP
(depozyt na koniec dnia).

• Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na

wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym,
których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu
lombardowego, a dolną - oprocentowanie depozytu w
NBP

NBP w ramach tego instrumentu może
udzielić bankom komercyjnym:
• Kredytu refinansowego
• Kredytu redyskontowego
• Kredytu lombardowego
Może też przyjąć krótkookresowe
wkłady pieniężne oprocentowane tzw.
stopą depozytową. Stopy
oprocentowania kredytów
refinansowego, lombardowego,
redyskontowego jak i stopę depozytową
ustala RPP.

NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod
zastaw skarbowych papierów wartościowych.
Kredyt ten umożliwia im pokrywanie
krótkookresowych niedoborów płynności.
Udzielany jest na następujących zasadach:
• zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a

wysokość kredytu nie może przekroczyć 80%
ich wartości nominalnej,

• termin spłaty kredytu przypada w następnym

dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia,

• warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia

spłata wcześniej zaciągniętego kredytu.

•

Narodowy Bank Polski oferuje też bankom
możliwość składania krótkookresowego
(jednodniowego) depozytu w banku centralnym.
Lokaty przyjmowane są do końca dnia
operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z
należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu
operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według
stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki
Pieniężnej (stopy depozytowej).

•

Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom
komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek
płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają
spadkowi krótkookresowych stóp na rynku
międzybankowym poniżej stopy depozytowej.

Ad. 3. Operacje otwartego rynku
• Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z

inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi.
Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub
kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje
własnych papierów dłużnych banku centralnego.

• Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż

środków utrzymywanych przez banki komercyjne w
banku centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa
na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na
rynku międzybankowym.

• Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez

Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych
papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych),
których minimalna rentowność jest równa stopie
referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.

Instrumenty NBP w 2008 roku

ujęcie miesięczne

Bank centralny realizując ekspansywną
politykę monetarną polegającą na zwiększeniu
podaży pieniądza na rynku to może:
•Obniżyć stopy procentowe kredytów
refinansowego, redyskontowego czy
lombardowego.
•Skupować wyemitowane przez rząd papiery
wartościowe.
•Obniżyć stopę rezerw obowiązkowych
Stosując takie nastawienie ww. instrumentów
bank centralny prowadzi miękką tzw. politykę
taniego pieniądza.

Natomiast gdy bank centralny zdecyduje się
zmniejszać podaż pieniądza na rynku to, zastosuje
restrykcyjna politykę monetarną, która
charakteryzuje się:

•

Ograniczeniem ogólnej sumy kredytów udzielonych
bankom komercyjnym przez podwyższenie stóp
procentowych.

•

Sprzedawaniem przez bank centralny rządowych
papierów wartościowych posiadanych przez bank
centralny.

•

Podwyższeniem stopy rezerw obowiązkowych.

Restrykcyjna polityka monetarna nazywana jest także
polityką twardą, tzn. polityką twardego pieniądza.

Racjonowanie kredytów

• Racjonowanie kredytu polega na

ograniczaniu sposobami administracyjnymi
wzrostu podstawowego źródła pieniądza,
tzn. wzrostu kredytów banków i pożyczek
innych instytucji finansowych.

Racjonowanie kredytu ma zarówno wady jak
i zalety. Wielką zaletą jest to, że umożliwia
skuteczną kontrolę podstawowego źródła
kreacji pieniądza.

Do najważniejszych wad racjonowania
kredytu można zaliczyć:
• Szkodzenie i ograniczanie konkurencji między

bankami.

• Różnicowanie przedsiębiorstw w sytuacji

ograniczeń kredytowych, preferuje duże
przedsiębiorstwa, kosztem małych i średnich.

• Utrudnianie rozwoju nowych przedsiębiorstw.
• Szkodzenie utrzymaniu równowagi za pomocą

stopy procentowej oraz ukształtowaniu się
stopy procentowej na poziomie
zapewniającym efektywną selekcję inwestycji.

Selektywna polityka

kredytowa

• Selektywna polityka kredytowa

polega na uruchamianiu
instrumentów, które dzięki
zastosowaniu swoistych procedur np.
racjonowanie kredytu lub jakichś
sieci wyspecjalizowanych instytucji
finansowych modyfikują działania
instytucji kredytowych lub ułatwiają
dostęp do kredytu pewnej kategorii
kredytobiorców.

• Podstawowym instrumentem

selektywnej polityki kredytowej są
kredyty o preferencyjnej stopie
procentowej. Państwo wprowadza, w celu
zmniejszenia kosztu kredytu, pewne
bonifikaty dla wskazanych kredytobiorców.
Bonifikata może być w formie:

1. Bezpośredniej subwencji państwowej do

instytucji dystrybuującej kredyt.

2. Pośredniej, gdy korzyść udzielana

kredytobiorcy przybiera postać kredytu o
preferencyjnej stopie procentowej.

Selektywna polityka kredytowa musi
uwzględniać pewne warunki:
1. Nie może naruszać zasad globalnej

polityki pieniężnej.

2.Działania selektywne muszą być

jasno zdefiniowane również w celu
zapewnienia dobrej alokacji zasobów.