Pradzieje Europy Środkowej, cz. 3
przełom epoki BRĄZU/ ŻELAZA, jest problemem dość szczególnym
Morze Śródziemne: kolonizacja Grecji:
świat cywilizacji helleńskiej zbliża się do barbarzyńskiego pierwszy styk świata cywilizacji z barbarzyńskim (barbaros- nieznany, bełkoczący)
rozwój kolonii- Zach i pół połacie wybrzeża Morza Czarnego, pół wybrzeża Morza Śródziemnego- uniezależnienie się świata kolonii greckich od świata wyjściowego w szybkim tempie
Celtowie Masari
półwysep Iberyjski Etruskowie
Styk tych cywilizacji jest przodujący do generowania zmian kulturowych w tym czasie + Niż Europejskie (Westergotland, Orlandia i Gotlandia Pomorze Wsch. nić współpracy z północą
Społeczności stepowe: Kimmerowie, Scytowie
Halsztatyzacje: nowa formuła kulturowa, odmienny jakościowo podział okresu kulturowego.
Przyczyny perturbacji kulturowych:
społeczności stepowe, proces osuszania się Niziny Rosyjskiej muszą szukać lepszych warunków wędrują na południe (ZMIANY KLIMATYCZNE)
zjawisko akulturacji południe
północ zmiany klimatyczne
Celtowie (są Indoeuropejczykami) od kiedy datujemy początek? VII/VIII wiek następuje zetknięcie z koloniami greckimi (ale mogli istnieć już zanim się zetknęli czyli ok. XIII/XII w pne. Kolonie greckie są wzorcem dla Celtów. Na Celtów oddziaływają także Etruskowie. Na przełomie IV/III w. pne. następuje zetknięcie Celtów z Polską: Górny Śląsk, Małopolska, dorzecze Sanu
Początek epoki żelaza: schyłek kultury łużyckiej, różne interpretacje tego, co się z nią stało:
z punktu widzenia zmian klimatyczno- kulturowych w Europie: inna strefa intensyfikacji zmian kulturowych i tutaj jest destabilizacja + zmiany klimatyczne
dezintegracja kulturowa: problem najazdu (pojawienie się Scytów i Kimmerów- niektóre grody kultury łużyckiej spalone), elementy siedliskowe (gospodarka ekstensywna, przyrost ludności, siedlisko wyeksploatowane)
normalny tryb każdej społeczności: inicjacja, rozwój, destabilizacja ten okres
rozejście się kultury łużyckiej na skutek kilku zbieżnych wydarzeń
SZCZEGÓŁOWE OMÓWIENIE
pojawienie się Scytów i Kimmerów (przeniesienie z Niżu Rosyjskiego na skutek zmian klimatycznych) X/XII w pne
VII/VI w pne. agresywna grupa przesuwająca się w kierunku śr-wsch, pojawienie się na terenie Europy Środkowej
(zostali zhellenizowani w pewien sposów)
trafiają w obręb kultury łużyckiej od strony południa pewne zniszczenia na terenie społeczności łużyckiej (spalone grody) groby scytyjskie na terenie Niżu Pd.
Scytowie dzieleni są z uwagi na różnice plemienne (odmienność sposobu walki, ubioru, żywienia) różnicowanie na przełomie epoki brązu i żelaza następstwo rozwoju kulturowego i języka różnicowanie etniczne tego społeczeństwa
Nowość z punktu widzenia kultury:
hełm- specyficzny kształt (z nosalem i napolicznikami)
pancerz: kolczuga (rybia łuska)- początki ochraniania ciała
łuki refleksyjne (z przegięciem)
tarcza na planie prostokąta, na plecach (Etruskowie, Grecy też używają tarczy ale okrągłych i lżejszych)
nagolenniki- po raz pierwszy
akinakes- miecz prosty, odlewany w całości, chowany w pochwę (być może wywodzi się ze świata greckiego)
pojawienie się siodeł, bogate (brak ostróg i strzemion- pojawiają się późno), stylizacje zdobnicze
Chowanie zmarłych: ogromne kurhany z grobami niszowymi (katakumbowymi), szkieletowe, często też zwierzęta.
Elementy rzędu końskiego:
prowadzenie konia
umiejętności złotnicze, styl zwierzęcy i styl roślinny- główny sposób przekazywania
Zamieszkują grody z ciekiem wodnym w pobliżu, podział grodu na część mieszkalną, część przechowywania zwierząt, wały obronne, różne kształty.
Obrządek pogrzebowy (wynaleziony przez Kimmerów, Scytów lub Celtów) wprowadzony przez Kimmerów), na wozach:
-dowiadujemy się, że pojawiają się wozy dwu- i czterokołowe
Znajomość medycyny (próby trepanacji czaszki, wyrywania zębów)
Ubiór: wzorce ze świata helleńskiego
Toaleta: lustra (ze świata greckiego, ale u nich szczególne znaczenie), grzebienie
Przynoszą do Środkowej Europy wczesne wzorce świata helleńskiego:
- Scytowie to nie `barbarzyńcy'
- zabawki dziecięce w dziecięcych grobach
- sceny figularne z życia na przedmiotach codziennego użytku: pierwsze wyobrażenie jak wyglądał człowiek Scytyjski
- symbolika zwierząt: wzory `wybijane' od wewnątrz
- ozdoby: napierśniki (łączenie bimetali, skręcanie na gorąco, aplikacje, sceny figularne)
Witaszkowi pod Zieloną Górą: grób datowany na VI w pne szczególnej osoby lub skarb (raczej nie)
Pojawienie się kultury pomorskiej:
pokrywała teren kultury łużyckiej, najbardziej dynamiczny
wywodzi się z okolic Gdańska, przemieszcza się na południe aż do Lubelszczyzny
początek tej kultury na początku słabnięcie kultury łużyckiej
gwałtowne napływanie na nasze tereny
niewielkie cmentarzyska (20- 30 grobów, oddalone o kilkaset metrów), ale kilka- kilkanaście osób w nich (urny twarzowe- naczynia z wyobrażeniami człowieka)
Skąd pojawiły się urny twarzowe: pojawiły się w kilku miejscach: Etruskowie, Wyspy Brytyjskie (krótko), dorzecze Solawy (Drezno, Cipsko- ten rejon), zwiła interpretacja, prawdopodobnie zjawisko konwergentne (odgrywa w tym czasie coraz większą rolę)
Ogromne zróżnicowanie z punktu widzenia kultury duchowej, społecznego:
-obce elementy kulturowe (dość agresywna kultura)
-zapiny zastępujące szpile (być może ze świata Etrusków)
Różnicowanie społeczne, kontakt ze społ. antyku, adoptowanie tamtejszych wzorców ważne zjawiska w Środkowej Europie, na przełomie brązu i żelaza
Problem halsztatyzacji
etap gwałtownych zmian na terenie Europy
wieloczłonowe rozumienia
Proces upowszechniania się wzorca kulturowego po zetknięciu się cywilizacji i barbarzyńców.
Przenikanie tych wzorców na grunt Europy umiejętność wykonywania wytopu żelaza (surowiec ogólnodostępny, zwolnienie z potrzeby sprowadzania, postęp z punktu widzenia metalurgii)
Upowszechnianie się soli (wydobywani i stosowanie- wcześniej tylko regionalne szukanie wód solankowych; możliwość konserwowania pożywienia)
Upowszechnianie domestyfikacji, konia i wozów ( zjawisko szczególne z punktu widzenia przemieszczania się)
Rząd koński: wykorzystywanie zwierząt na gosp. domowe.
Specjalizacja zajęć (jeszcze raczej nie rzemiosło)
Pewne gałęzie złotnictwa o randze wysoko wyspecjalizowanego zajęcia.
Zwielokrotniania się liczba rodzajów zbóż (po wachnięciu klimatycznym, stabilizowanie się klimatu), najstarsze wachnięcie XIII w pne
Formułowanie się elit (grupy typu heuerburg)
Zjawisko na gruncie religijnym związek z rozwojem gospodarczym (religia na potrzeby człowieka) +pojęcie druidów (elity w sferze kultury duchowej)
Problem prestiżu społecznego: import gloryfikacja mojej osoby w społeczeństwie utrzymujących kontakty na podstawie moich kontaktów.
3