Rola pojemności pamięci operacyjnej

(mediator lub moderator) w rozumowaniu

sylogistycznym w starszym wieku oraz w

stanach depresyjnych

Wykład 4

Wykład 4

Na podstawie wyników prac magisterskich realizowanych w SWPS

Na podstawie wyników prac magisterskich realizowanych w SWPS

mgr Katarzyny Dąbrowskiej i Mateusza Kurcewicza (promotor: G. Sędek;

mgr Katarzyny Dąbrowskiej i Mateusza Kurcewicza (promotor: G. Sędek;

„

„

obca inspiracja”: Klaus Oberauer, Potsdam Universitaet, teraz: Bristol

obca inspiracja”: Klaus Oberauer, Potsdam Universitaet, teraz: Bristol

University)

University)

Sylogism Klausa Oberauera

(web page)

All psychologists are stupid
some Germans are
psychologists
- what follows?

Myśli o sobie jako

moderator (modyfikator)

zależności między

poziomem stresu a depresją

Stres

Depresja

1. Zależność słaba lub

nawet nieistotna
2. Może zachodzi tylko w
pewnych warunkach?
3. Sprawdzamy rolę
pozytywnego lub
negatywnego
myślenia o sobie

Myśli o sobie jako

moderator zależności

między stresem a depresją

Stres

Myśli

S x M

depresja

1.W przypadku moderatora
interakcja moderatora i predyktora musi
być istotnie powiązana ze zmienną zależną
2. Predyktor i moderator mogą, ale nie muszą
być istotnie powiązane ze zmienną zależną

*

Myśli o sobie jako

moderator zależności

między stresem a depresją

Kształt interakcji powinien wynikać z hipotez –
najlepiej zilustrować go wykresem liniowym.
Predyktor jest na osi X, moderator jest sprowadzony do zmiennej
kategorialnej, zmienna zależna na osi Y
Poniżej przewidywana jest hipoteza:

silna zależność między

poziomem stresu a depresją istnieje tylko u osób
mających negatywne myśli o sobie

Stres

Depresj
a

Negatywne myśli o sobie

Pozytywne myśli o sobie

Myśli o sobie jako

moderator zależności

między stresem a depresją:

wykres słupkowy

• Ten sam kierunek

zależności na wykresie
słupkowym

• Wykres słupkowy

pozwala wygenerować
dodatkową predykcję:

Różnice między osobami:
Pozytywnie lub

negatywnie myślącymi
o sobie pojawią się
przede wszystkim w
warunku silnego stresu

Myśli o sobie jako mediator

zależności między poziomem

stresu a depresją

Stres

Depresja

1. Zależność istotna
2. Może nie jest to wpływ bezpośredni, ale upośredniony
przez inną ważną zmienną?
3. Sprawdzamy rolę pozytywnego lub negatywnego
myślenia o sobie, jako mediatora, pierwotnej zależności

*

Myśli o sobie jako mediator

zależności miedzy stresem a

depresją: trzy warunki

Stres

Myśli

Depresja

1. Istotny związek między predyktorem a mediatorem
2. Istotny związek między mediatorem z zmienną zależną
3. Pierwotny związek między predyktorem a zmienną zależną
staje się nieistotny lub ulega istotnemu osłabieniu

*

*

Dlaczego depresja i starszy

wiek?

Podobne modele teoretyczne zaburzeń

poznawczych

• Ograniczenie zasobów poznawczych
• Upośledzenie funkcji hamowania
• Obniżona efektywność wykonywania

złożonych operacji poznawczych

• Zaburzenia wykonywania operacji

łączonych z funkcjonowaniem płatów
czołowych (funkcje wykonawcze)

Rola pojemności pamięci

operacyjnej w procesach

rozumowania

• Rozwiązywanie sylogizmów
• Rozwiązywanie zadań angażujących

pojemność WM

• W grupie osób depresyjnych oraz

starszych

• Jaka rola pojemności pamięci

operacyjnej w każdej z grup (mediator
czy moderator)?

Rodzaje zadań mierzących

pojemność pamięci operacyjnej

• Reading Span

(RSPAN; Daneman i Carpenter

1980, 1983)

• Operational Span

(OSPAN; Turner i Engle

1986)

– Czy 6:3+2=7? Woda

• Counting Span

(CSPAN; Case, Kurland i

Goldberg 1982; Engle i wsp.1999)

Rozwiązywanie sylogizmów

• Sylogizm, schemat dedukcyjny złożony z dwu

przesłanek, oraz wniosku – konkluzji
(Sternberg 2000)

• Konkluzja rozumowania sylogistycznego jest

prawdziwa – przy założeniu prawdziwości
przesłanek – gdy wniosek w niej zawarty
wynika logicznie z obu przesłanek

• Poprawność wykonania sylogizmów jest

wskaźnikiem poziomu rozumowania
dedukcyjnego

• Przesłanka pierwsza:

Każdy Jaś jest uśmiechnięty

• Przesłanka druga:

Każdy uśmiechnięty człowiek jest radosny

• Konkluzja:

Każdy Jaś jest radosny

• Przesłanka pierwsza:

Żaden pisarz nie jest złodziejem

• Przesłanka druga:

Niektórzy kucharze są złodziejami

• Konkluzja:

Niektórzy kucharze nie są pisarzami

Uśmiechnięci

Manipulacja trudnością

• Ilość modeli umysłowych potrzebna do

rozwiązania

– o Jasiu

Jasiowie

Radośni

Przesłanka pierwsza:

Każdy Jaś jest uśmiechnięty

Przesłanka druga:

Każdy uśmiechnięty człowiek jest radosny

Konkluzja:

Każdy Jaś jest radosny

• o kucharzach

Pisarze

Złodzieje

Kucharze

Pisarze

Złodzieje

Kucharze

Przesłanka pierwsza:

Żaden pisarz nie jest złodziejem

Przesłanka druga:

Niektórzy kucharze są złodziejami

Konkluzja:

Niektórzy kucharze nie są pisarzami

• Abstrakcyjność versus konkretność

treści

– trudniejsze sylogizmy o treściach

konkretnych,

– na ich rozwiązanie może wpływać

TENDENCYJNOŚĆ PRZEKONAŃ (belief bias)

• wnioski zgodne z rzeczywistością

(wiarygodne) są łatwiej akceptowane od
niezgodnych (niewiarygodnych),

• tendencyjność przekonań silniejsza, gdy

konkluzja jest logicznie nieprawdziwa

Tendencyjność przekonań (belief

bias)

– przykład za Gilinsky i Judd 1994

Wszystkie matki są
kobietami

Wszystkie kobiety są
córkami

Konkluzja:

Wszystkie matki są
córkami

Wszystkie matki są
kobietami

Wszyscy rodzice są
matkami

Konkluzja:

Wszyscy rodzice są
kobietami

Wszystkie kwaśne owoce to
cytrusy

Wszystkie cytrusy to cytryny

Konkluzja:

Wszystkie cytryny są kwaśne

Wszystkie cytrusy są
kwaśne

Wszystkie cytryny są
cytrusami

Konkluzja:

Wszystkie cytrusy są
cytrynami

konkluzj
e

konkluzj
e

Przewidywania

• Tendencyjność przekonań pojawia się

u osób, których funkcjonowanie
poznawcze z jakichś względów jest
upośledzone

– mniejsza pojemność pamięci operacyjnej
– depresja
– starszy wiek

Badanie nad rozwiązywaniem

sylogizmów wiarygodnych i

niewiarygodnych przez osoby

starsze

• Sylogizmy, w których oceniane konkluzje są

zgodne lub niezgodne z przekonaniami osób
badanych, np.

– Jeżeli każda opinia o tym że Cyganie są nieuczciwi jest

powszechnie znana, a

– wszystkie powszechnie znane opinie są zgodne z

prawdą, to

– opina, o tym że Cyganie są nieuczciwi, jest zgodna z

prawdą

• Dodatkowo miara pojemności pamięci operacyjnej

(RSPAN)

Wyniki analizy wariancji:

(1) efekt główny wieku,

(2) efekt interakcji logika x

wiarygodność

(3) efekt interakcji wiek x logika x

wiarygodność

Testy efektów międzyobiektowych

Miara: MIARA_1
Zmienna przekształcona: Średnia

163,514

1

163,514 1959,966

,000

1,275

1

1,275

15,283

,000

4,588

55

,083

Źródło zmienności
Intercept
WIEK_KAT
Błąd

Typ III sumy

kwadratów

df

Średni

kwadrat

F

Istotność

Testy efektów wewnątrzobiektowych

Miara: MIARA_1

,001

1

,001

,016

,900

,001

1,000

,001

,016

,900

,001

1,000

,001

,016

,900

,001

1,000

,001

,016

,900

,034

1

,034

,773

,383

,034

1,000

,034

,773

,383

,034

1,000

,034

,773

,383

,034

1,000

,034

,773

,383

2,388

55

,043

2,388

55,000

,043

2,388

55,000

,043

2,388

55,000

,043

,005

1

,005

,141

,709

,005

1,000

,005

,141

,709

,005

1,000

,005

,141

,709

,005

1,000

,005

,141

,709

,045

1

,045

1,229

,272

,045

1,000

,045

1,229

,272

,045

1,000

,045

1,229

,272

,045

1,000

,045

1,229

,272

1,995

55

,036

1,995

55,000

,036

1,995

55,000

,036

1,995

55,000

,036

,189

1

,189

5,128

,028

,189

1,000

,189

5,128

,028

,189

1,000

,189

5,128

,028

,189

1,000

,189

5,128

,028

,163

1

,163

4,413

,040

,163

1,000

,163

4,413

,040

,163

1,000

,163

4,413

,040

,163

1,000

,163

4,413

,040

2,026

55

,037

2,026

55,000

,037

2,026

55,000

,037

2,026

55,000

,037

Sferyczność założona
Greenhouse-Geisser
Huynh-Feldt
Dolna granica epsilon
Sferyczność założona
Greenhouse-Geisser
Huynh-Feldt
Dolna granica epsilon
Sferyczność założona
Greenhouse-Geisser
Huynh-Feldt
Dolna granica epsilon
Sferyczność założona
Greenhouse-Geisser
Huynh-Feldt
Dolna granica epsilon
Sferyczność założona
Greenhouse-Geisser
Huynh-Feldt
Dolna granica epsilon
Sferyczność założona
Greenhouse-Geisser
Huynh-Feldt
Dolna granica epsilon
Sferyczność założona
Greenhouse-Geisser
Huynh-Feldt
Dolna granica epsilon
Sferyczność założona
Greenhouse-Geisser
Huynh-Feldt
Dolna granica epsilon
Sferyczność założona
Greenhouse-Geisser
Huynh-Feldt
Dolna granica epsilon

Źródło zmienności
LOG_NIE

LOG_NIE * WIEK_KAT

Błąd(LOG_NIE)

WIAR_NIE

WIAR_NIE * WIEK_KAT

Błąd(WIAR_NIE)

LOG_NIE * WIAR_NIE

LOG_NIE * WIAR_NIE *
WIEK_KAT

Błąd(LOG_NIE*WIAR_
NIE)

Typ III sumy

kwadratów

df

Średni

kwadrat

F

Istotność

Wykonanie osób młodszych

prawdziwa

nieprawdziwa

Wykonanie osób starszych

Interakcja wieku, prawdziwości oraz zgodności z
przekonaniami konkluzji: F (1,55) = 4.41; p < .05

prawdziwa

nieprawdziw
a

Zależności między wiekiem a

pojemnością pamięci

operacyjnej i ilością

rozwiązanych sylogizmów

•

Spełnione 3 warunki mediacji?

Wiek wpływa na rozwiązywanie sylogizmów (założenie)

•

Wiek wpływa na pamięć operacyjną

•

Pamięć operacyjna wpływa na rozwiązywanie sylogizmów

•

Czy pierwotny związek (założenie) ulegnie osłabieniu,

przy uwzględnieniu mediatora (pamięć operacyjna)?!

Korelacje

1

,466**

,705**

.

,000

,000

57

57

57

,466**

1

,506**

,000

.

,000

57

57

57

,705**

,506**

1

,000

,000

.

57

57

57

Korelacja Pearsona
Istotność (dwustronna)
N
Korelacja Pearsona
Istotność (dwustronna)
N
Korelacja Pearsona
Istotność (dwustronna)
N

WIEK_KAT

POPR_SYL

RSPAN

WIEK_KAT

POPR_SYL

RSPAN

Korelacja jest istotna na poziomie 0.01 (dwustronnie).

**.

Związki korelacyjne

WIEK

LICZBA ROZWIAZANYCH
SYLOGIZMÓW

POJEMNOŚĆ WM (RSPAN)

-0,466***

-0,705***

0,51***

Zależności między zmiennymi (

r Pearsona)

Analiza regresji. Zmienna

zależna: rozwiązywanie

sylogizmów. Predyktory: wiek i

pamięć operacyjna

Współczynniki

a

10,226

,960

10,652

,000

1,120

,836

,218

1,339

,186

,140

,065

,353

2,166

,035

(Stała)
WIEK_KAT
RSPAN

Model
1

B

Błąd

standardowy

Współczynniki

niestandaryzowane

Beta

Współczynniki

standaryzowa

ne

t

Istotność

Zmienna zależna: POPR_SYL

a.

Gdy uwzględnimy pojemność

pamięci operacyjnej w

klasycznym modelu mediacyjnym

(

Baron i Kenny, 1986, Journal of

Personality and Social Psychology)

WIEK

ILOŚĆ ROZWIAZANYCH
SYLOGIZMÓW

POJEMNOŚĆ WM (RSPAN)

-0,218 n.i.

-0,705***

0,353*

Zależności między zmiennymi, po uwzględnieniu WM jako mediatora

(współczynniki Beta w analizie regresji)

Badanie nad

rozwiązywaniem

sylogizmów przez osoby

depresyjne i niedepresyjne

• Sylogizmy wiarygodne

– Dotyczą wniosków na temat normalnego

ogrodu

• Sylogizmy niewiarygodne

– Dotyczą wniosków na temat ogrodu

genetycznego

• Dodatkowo miara pojemności pamięci

operacyjnej (OSPAN)

konkluzje

nieprawdziwe

prawdziwe

P

op

ra

w

no

ść

1,0

,9

,8

,7

,6

,5

,4

,3

,2

ogród normalny

ogród genetyczny

Przesłanki:
Wszystkie śliwki
mają pestki.
Wszystkie mirabelki
to śliwki.
Konkluzja:
Wszystkie mirabelki
mają pestki.

Przesłanki:
Niektóre wiśnie są słodkimi
owocami.
Wszystkie słodkie owoce mają
lepiące się nóżki.
Konkluzja:
Niektóre wiśnie mają lepiące się
nóżki.

Przesłanki:
Wszystkie brzoskwinie są delikatne.
Niektóre delikatne owoce są pyszne.
Konkluzja:
Niektóre brzoskwinie są pyszne.

Przesłanki:
Niektóre kwiaty są żółte.
Wszystkie słyszące rośliny
są kwiatami.
Konkluzja:
Niektóre słyszące rośliny są
żółte

Wyniki:

Wiarygodność x

prawdziwość: F(1,111) = 45,10 p <

0,001

Efekt główny depresji: F(1,111) =

21,70; p<0,001; efekt interakcji

Depresji, prawdziwości oraz

wiarygodności konkluzji: F(1,111) =

9,03; p<0,01

niedepresyjni

konkluzje

nieprawdziwe

prawdziwe

P

op

ra

w

no

ść

1,0

,9

,8

,7

,6

,5

,4

,3

,2

normalny ogród

ogród genetyczny

depresyjni

konkluzje

nieprawdziwe

prawdziwe

P

op

ra

w

no

ść

1,0

,9

,8

,7

,6

,5

,4

,3

,2

ogród normalny

ogród genetyczny

Interakcja Depresji, RSPAN i trudności:

F(1,111) = 5.39; p < .03;

Efekt główny

trudności, F(1,111) =19.12 p <.001, Efekt

główny RSPAN, F(1,111) = 119.02 p <.001

Sylogizmy łatwiejsze (1 M)

RSPAN

wysoka WMC

niska WMC

po

pr

aw

no

ść

1,0

,9

,8

,7

,6

,5

,4

,3

,2

niedepresyjni

depresyjni

Sylogizmy trudniejsze (3 M)

RSPAN

wysoka WMC

niska WMC

po

pr

aw

no

ść

1,0

,9

,8

,7

,6

,5

,4

,3

,2

niedepresyjni

depresyjni

Efekt interakcji pojemności pamięci

operacyjnej, wiarygodności oraz

prawdziwości sylogizmów: F(1,111) =

45.10, p < .001

niska WMC

konkluzje

nieprawdziwe

prawdziwe

po

pr

aw

no

ść

1,0

,9

,8

,7

,6

,5

,4

,3

,2

normalny ogród

genetyczny ogród

wysoka WMC

konkluzje

nieprawdziwe

prawdziwe

po

pr

aw

no

ść

1,00

,90

,80

,70

,60

,50

,40

,30

,20

normalny ogród

genetyczny ogród

wysoka WMC

konkluzje

nieprawdziwe

prawdziwe

po

pr

aw

no

ść

1,00

,90

,80

,70

,60

,50

,40

,30

,20

normalny ogród

ogród genetyczny

Efekt interakcji depresji, pojemności

pamięci operacyjnej, prawdziwości

oraz wiarygodności sylogizmów:

F(1,111) = 5.97, p < .02

osoby z dużą pojemnością
WM

wysoka WMC

konkluzje

nieprawdziwe

prawdziwe

po

pr

aw

no

ść

1,0

,9

,8

,7

,6

,5

,4

,3

,2

normalny ogród

ogród genetyczny

osoby
depresyjne

osoby
niedepresyjne

niska WMC

konkluzje

nieprawdziwe

prawdziwe

po

pr

aw

no

ść

1,0

,9

,8

,7

,6

,5

,4

,3

,2

normalny ogród

genetyczny ogród

osoby
depresyjne

niska WMC

konkluzje

nieprawdziwe

prawdziwe

po

pr

aw

no

ść

1,0

,9

,8

,7

,6

,5

,4

,3

,2

normalny ogród

ogród genetyczny

osoby
niedepresyjne

osoby z małą pojemnością
WM

Wnioski

• Odmienny charakter wpływu pojemności

pamięci operacyjnej na rozwiązywanie
sylogizmów (rozumowanie) u osób
depresyjnych i starszych

– Osoby starsze – zmiany w pojemności WM

odpowiadają za pojawiające się błędy
podczas wnioskowania

– Osoby dysforyczne – zmiany w pojemności

WM modyfikują wpływ depresji (gdy wysoka
WM zanika negatywna rola obniżonego
nastroju)