CHOROBY WEWNĘTRZNE/ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

28

www.weterynaria.elamed.pl

CZERWIEC • 6/2013

karmowych i może prowadzić do biegu-
nek i niedożywienia zwierzęcia.

Równocześnie z głodówką powinna

być prowadzona płynoterapia, która po-
lega na dożylnym podawaniu roztworów
krystaloidów (hiper-, hipoizotonicznych)
lub koloidów. Porównując te roztwory
(tab. 1, s. 30), można zauważyć, że zdecy-
dowanie bardziej godne polecenia są kolo-
idy, gdyż skuteczniej zwiększają objętość
krwi oraz podnoszą ciśnienie koloido-
osmotyczne. Minusem natomiast jest ich
stosunkowo wysoka cena (5, 6, 8).

W przypadku ostrych wymiotów i bie-

gunki oprócz płynów tracone są również
elektrolity (w tym głównie sód i potas),
dlatego należy pamiętać o podawaniu pły-
nów wyrównujących ich ubytki (np. płyn
wieloelektrolitowy, płyn Ringera z mle-
czanami, 0,9% NaCl). Uzupełnienie pły-
nów i elektrolitów ma dodatkowo zabez-
pieczyć organizm przed zaburzeniami
w funkcjonowaniu nerek (5, 6, 8). W celu
przywrócenia prawidłowego stanu na-
wodnienia należy określić stopień utra-
conych płynów (tab. 2, s. 30) i jonów (tab.
2, 3) oraz podać je w postaci odpowiednio
zbilansowanych roztworów (tab. 1, s. 30).
Zasady prowadzenia płynoterapii zosta-
ły opisane w artykule: Żywienie psów i ko-
tów w stanach krytycznych („Weterynaria
w Praktyce”, nr 11-12/2012 s. 37-44).

W trakcie leczenia w zależności od sta-

nu klinicznego zwierzęcia (np. ustanie
wymiotów) można wprowadzać odpo-
wiednie postępowanie żywieniowe po-
przez wprowadzenie diety komercyjnej
bądź przygotowanej przez właściciela
w domu. Sugeruje się jednak stosowanie

Choroby przewodu pokarmowego są sto-
sunkowo częstą przyczyną konsultacji le-
karsko-weterynaryjnych, a biegunki i wy-
mioty to jedne z najczęstszych objawów
klinicznych chorób tego układu. Sku-
teczność terapii w tych chorobach uza-
leżniona jest w głównej mierze od szyb-
kiego i prawidłowego rozpoznania oraz
podjęcia odpowiedniego leczenia far-
makologicznego i zastosowania odpo-
wiedniej diety.

W ostrych stanach zapalnych żołąd-

ka i/lub jelit, różnego tła, np. wirusowe-
go (parwowiroza), dominującym obja-
wem klinicznym są ostre wymioty i/lub
ostra biegunka, które często prowadzą
do szybkiego odwodnienia zwierzęcia.
Postępowanie terapeutyczne w takich
sytuacjach polega na ustabilizowaniu
stanu pacjenta poprzez podawanie od-
powiednich środków farmakologicznych
(np. leki przeciwwymiotne, leki rozkur-
czowe, antybiotyki) oraz właściwe na-
wodnienie zwierzęcia (zastosowanie od-
powiedniego rodzaju płynu, jego ilości
oraz podanie go odpowiednią drogą).

W ostrych zapaleniach żołądka i jelit

w celu odciążenia przewodu pokarmowe-
go w początkowym etapie leczenia stosu-
je się minimum 24-godzinną głodówkę,
a w przypadku wymiotów – do chwili ich
ustania. Głodówka zmniejsza osmolar-
ne obciążenie jelit oraz ogranicza ryzy-
ko namnażania się drobnoustrojów przy
współistniejącej atonii przewodu pokar-
mowego. Należy jednak pamiętać, iż dłu-
gotrwały brak pokarmu prowadzi do skra-
cania kosmków jelitowych, co powoduje
ograniczenie wchłaniania składników po-

lek. wet. Jadwiga Bąkowska, prof. nadzw. dr hab. Krzysztof Kubiak, dr n. wet. Jolanta Spużak, dr n. wet. Kamila Glińska-Suchocka,
dr n. wet. Marcin Jankowski, lek. wet. Maciej Grzegory, Bartłomiej Liszka*

Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
*student V roku Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

Therapy and diet treatment of dogs with gastrointestinal diseases – part I

Postępowanie terapeutyczne
i dietetyczne

w wybranych chorobach
przewodu pokarmowego u psów. Cz. I

Streszczenie

W artykule opisano postępowanie te-
rapeutyczne oraz dietetyczne u psów
w wybranych zaburzeniach przewodu
pokarmowego. Ponadto omówiono pły-
noterapię w przypadku stanów ostrych,
kiedy zwierzę nie może przyjmować po-
karmu. W pierwszej części artykułu zo-
stała poruszona kwestia postępowania
w wybranych chorobach przełyku oraz
żołądka. Kolejne części w całości zosta-
ną poświęcone terapii chorób wątroby,
jelit oraz trzustki.

Słowa kluczowe

Przewód pokarmowy, płynoterapia, die-
ta, postępowanie terapeutyczne, prze-
łyk, żołądek

Abstract

The article describes the therapy and diet
treatment of dogs with digestive disor-
ders. It also discusses the fl uid therapy
for acute conditions when the animal
is not able to eat. Part I focuses on me-
dical procedures in the esophagus and
stomach diseases. The next sections will
discuss the therapy of liver, intestine, and
pancreas diseases.

Key words

alimentary system, fl uid therapy, diet,
therapeutic procedures, esophagus, sto-
mach

CHOROBY WEWNĘTRZNE/ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

30

www.weterynaria.elamed.pl

CZERWIEC • 6/2013

ROZTWORY KRYSTALOIDOWE

ROZTWORY KOLOIDOWE

Typ roztworu

Izotoniczne

Hipertoniczne

Hipotoniczne

Izoonkotyczne

Hiperonkotyczne

Defi nicja

Roztwory o stężeniu sodu

oraz osmolarności

porównywalnej do osocza

Roztwory o stężeniu sodu

oraz osmolarności

wyższej niż w osoczu

Roztwory o stężeniu sodu oraz

osmolarności niższej niż

w osoczu

Roztwory koloidowe stanowią

układy, w których cząstki

substancji rozproszonej

charakteryzują się rozmiarami

od 1 nm do 500 nm

Wskazania

Roztwory zastępcze;

powszechnie używane przy

szybkim leczeniu wstrząsu

oraz odwodnieniu

Roztwory te chwilowo

przesuwają płyny

z przestrzeni śródmiąż-

szowej do przestrzeni

naczyniowej. Stosowane

przy urazach głowy,

stłuczeniu płuc

Wskazany przy leczeniu

hiperkaliemii, hipernatriemii,

hiperosmolarności i niewydol-

ności wątrobowej

Przywracanie objętości krwi

krążącej; stosuje się przy

obniżonym stężeniu białka

całkowitego oraz ciśnieniu

koloidoonkotycznym poniżej

15 mmHg; można stosować

w zespole DIC (z wyjątkiem

pochodnych żelatyny). 70-80%

płynów pozostaje w przestrzeni

naczyniowej

Przeciwwskazania

Zbyt duża ilość płynu

przyczynia się do powstania

obrzęków, m.in. mózgu,

płuc; nadmiernego

rozrzedzenia krwi.

Pacjentom z niewydolno-

ścią nerek, serca, nie zaleca

się podawania dużej ilości

tych płynów, ponieważ

są bardzo wrażliwi

na przewodnienie

Przeciwwskazane

są u pacjentów odwod-

nionych

Nie stosuje się ich jako płyny

zastępcze, niszczą elementy

krwi

Wywołują reakcje alergiczne.

Wysokie koszty terapii. Pochodne

żelatyny mogą zaburzać

krzepnięcie (

in vitro) lub

powodować nadmierne

wykrzepianie (

in vivo)

Powikłania

Przewodnienie

Spadek stężenia potasu

i wodorowęglanów oraz

wzrost stężenia sodu

i chlorków

Hemoliza krwinek

Sztuczne koloidy powodują

zaburzenia w układzie krzepnięcia

krwi

Rodzaje płynów

Płyn Ringera, PWE,

0,9% NaCl

Stężone roztwory NaCl,

glukozy

5-proc. glukoza, 5-proc.

glukoza z 0,9-proc. NaCl

1:1, 2:1

Naturalne – osocze, albuminy.

Sztuczne – dextran, HAES,

pochodne żelatyny

Tab. 1. Porównanie roztworów stosowanych w płynoterapii (5, 6, 15)

Szacowany % odwodnienia

Objawy kliniczne

<4

– praktycznie niezauważalne

4-5

– błony śluzowe lekko lepkie,

– nieznaczny spadek elastyczności skóry

6-8

– suche błony śluzowe,

– nieznacznie wydłużony czas wypełnienia naczyń włosowatych,

– znacznie zmniejszona elastyczność skóry,

– opóźnienie wyrównania fałdu skóry

10-12

– suche błony śluzowe,

– zapadnięte gałki oczne,

– brak wyrównania fałdu skóry,

– wydłużony czas wypełniania kapilar (powyżej 2 s)

12-15

– blade błony śluzowe,

– otępienie,

– objawy wstrząsu,

– czas wypełniania kapilar >3 s

Tab. 2. Ocena stopnia odwodnienia (5, 6)

Stężenie elektrolitów w płynach krystaloidowych utraconych na skutek choroby

Elektrolity

Drogi utraty płynów

Sód (mmol/l)

Potas (mmol/l)

Wodorowęglany (mmo/l)

Wymioty treścią dwunastniczą

60-120

10-20

30-50

Biegunka

60-120

10-20

30-50

Wymioty treścią żołądkową

60-120

10-20

0

Wielomocz

60-120

10-40

0-24

Tab. 3. Stężenie elektrolitów w płynach utraconych na skutek choroby (5)

CHOROBY WEWNĘTRZNE/ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

31

www.weterynaria.elamed.pl

CZERWIEC • 6/2013

gotowych diet weterynaryjnych ze wzglę-
du na ich prawidłowe zbilansowanie i od-
powiednią strawność. Dieta ta powinna
być dobrana w zależności od rodzaju
choroby oraz aktualnego stanu klinicz-
nego zwierzęcia. Przede wszystkim po-
winna być lekkostrawna. Istnieje wiele
komercyjnych karm zawierających nawet
88% strawnej suchej masy, 90% straw-
nych białek oraz 90% strawnego tłusz-
czu. Wysoka strawność karmy zapewnia
wysokie wchłanianie składników odżyw-
czych, dzięki temu może być podawana
w mniejszych dawkach, które nie będą
zbytnio obciążać jelit.

Niezależnie od rodzaju choroby na-

leżny pamiętać o stopniowym wprowa-
dzaniu diety. Dlatego początkowa daw-
ka pokarmowa nie powinna przekraczać
25% dziennego zapotrzebowania ener-
getycznego pacjenta (daily energy requ-
irements – DER), liczonego ze wzoru:
DER = K x RER, gdzie zapotrzebowanie
spoczynkowe pacjenta RER (resting ener-
gy requirements) dla psów o masie ciała
w przedziale 2-45 kg wynosi: 70 x (m.c.)
x 0,75. Współczynnik K zależny jest
od rodzaju choroby i wynosi 1,0-1,5.

W ciągu 4-6 dni należy stopniowo

zwiększać dawkę pokarmową, aż do osią-
gnięcia 100%.

Obecnie na rynku dostępny jest szero-

ki wybór diet weterynaryjnych dla psów.
Ze względu na konsystencję podzielić
je można na: wilgotną (60-90% wody;
karma ta dodatkowo może występować
w formie płynnej i półpłynnej w zależno-
ści od stopnia rozdrobnienia), półwilgotną
(25-35% wody) oraz suchą (6-10% wody).
Natomiast ze względu na ich skład karmy
dzielimy na: wysokobiałkową (powyżej
18% suchej masy), niskobiałkową (poni-
żej 18% suchej masy) oraz wysokotłusz-
czową (do 20-25% suchej masy) i nisko-
tłuszczową (do 5% suchej masy). Gotowe
karmy są tak skomponowane, aby dostar-
czyć odpowiedniej ilości składników od-
żywczych, mineralnych i specjalnych do-
datków. Te ostatnie są szczególnie istotne,
ponieważ często pobudzają odporność
nieswoistą oraz prawidłowy rozwój natu-
ralnej fl ory jelitowej, której ilość ulega ob-
niżeniu na skutek choroby.

Do szczególnie istotnych we wspoma-

ganiu leczenia chorób przewodu pokar-
mowego dodatków specjalnych należą:

– długołańcuchowe kwasy tłuszczowe

omega-3, omega-6;

– średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe

MCFA;

– antyoksydanty (tauryna, luteina,

wit. C);

– witaminy, szczególnie z grupy

B (2, 3, 7, 10, 11, 12, 13).

Zapalenie przełyku

Zapalenie przełyku jest chorobą polietio-
logiczną. Do jego przyczyn najczęściej
należą: refl uks żołądkowo-przełykowy,
ciała obce, ostre i przewlekłe wymioty,
infekcje bakteryjne oraz – rzadko – żrące
i drażniące substancje chemiczne.

Łagodne zapalenie przełyku często

bywa niezauważalne. Wśród objawów
klinicznych najczęściej obserwowane są:
ulewanie pokarmu, nadmierne ślinienie
się, utrudnione połykanie, bolesne poły-
kanie, brak lub zmienny apetyt. Rozpo-
znanie tej choroby opiera się głównie
na objawach klinicznych oraz wynikach
badania radiologicznego i endoskopo-
wego przełyku.

Postępowanie terapeutyczne jest uza-

leżnione od przyczyny powodującej stan

CHOROBY WEWNĘTRZNE/ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

32

www.weterynaria.elamed.pl

CZERWIEC • 6/2013

zapalny. W przypadku zjedzenia sub-
stancji żrących nie można prowokować
wymiotów, gdyż substancje te mogą po-
wtórnie uszkodzić błonę śluzową. Kwa-
sy neutralizuje się przez podanie tlenku
magnezu lub zawiesiny wodorotlenku
magnezu (w ilości 5-30 ml, p.o., 1-2 razy
dziennie), zasady natomiast przez do-
ustne podanie słabych kwasów, np. octu
(1:4, rozcieńczonego z wodą) bądź soku
z cytryny. Jeżeli stan zapalny wywołany
jest przez bakterie, w leczeniu stosuje się
antybiotyki o szerokim spektrum dzia-
łania, np.: amoksycylinę z kwasem kla-
wulanowym w dawce 12-22 mg/kg m.c.,
p.o. 2 razy dziennie lub 15 mg/kg m.c. s.c.
Leczenie ponadto obejmuje podawa-
nie leków osłaniających błonę śluzową
przełyku: sukralfat w dawce 0,5-1 g/psa,
p.o., 3-4 dziennie; leki zmniejszające wy-
dzielanie kwasu solnego: cymetydynę
w dawce 5-10 mg/kg m.c., p.o., i.m, i.v.,
3-4 razy dziennie, ranitydynę w dawce
2 mg/kg m.c., p.o., 2-3 razy dziennie, fa-
motydynę w dawce 0,5-1 mg/kg m.c.,
p.o., 1-2 razy dziennie lub inhibitory
pompy protonowej: omeprazol w dawce
0,5-2 mg/kg m.c., p.o., raz dziennie. Po-
nadto w przypadku podejrzenia refl uk-
su żołądkowo-przełykowego należy wpro-
wadzić leki przyspieszające opróżnianie
żołądka i zwiększające kurczliwość dol-
nego zwieracza przełyku: metoclopramid
w dawce 0,2-0,4 mg/kg m.c. p.o., 3-4 razy
dziennie, cizaprid 0,1-0,5 mg/kg m.c., p.o.,
2-3 razy dziennie (4).

Postępowanie dietetyczne polega po-

czątkowo na głodówce, która w łagod-
nych stanach zapalnych powinna trwać
2 dni, a w cięższych 3-5 dni. W tym cza-
sie należy zapewnić zwierzęciu stały do-
stęp do wody. W przypadku gdy wystąpi
brak pragnienia, płyny należy podawać
parenteralnie. Po okresie głodówki nale-
ży stopniowo wprowadzać karmę pół-
płynną bądź półwilgotną, umiarkowanie
lub wysokobiałkową i niskotłuszczową.
Karmę taką należy podawać częściej, ale
w mniejszych porcjach. W przypadku za-
palenia przełyku wywołanego refl uksem
żołądkowo-przełykowym nie należy sto-
sować pokarmów wysokotłuszczowych,
gdyż obniżają one napięcie dolnego
zwieracza przełyku, co prowadzi do ła-
twiejszego zarzucania treści z żołądka
do przełyku. Leczenie dietetyczne przy
zapaleniu przełyku należy prowadzić
przynajmniej przez okres 1-2 miesięcy
(9, 12-14).

Przełyk olbrzymi

Przełyk olbrzymi jest chorobą spowodo-
waną zaburzeniami w prawidłowej ak-
tywności motorycznej przełyku. Tę jed-
nostkę chorobową dzielimy na wrodzony
idiopatyczny przełyk olbrzymi, nabyty
idiopatyczny przełyk olbrzymi oraz na-
byty wtórny megaoesophagus (np. w prze-
biegu miastemia gravis). Brak fali pery-
staltycznej przełyku powoduje zaleganie
pokarmu w jego świetle oraz jego posze-
rzenie. Często obserwuje się również za-

burzenia synchronizacji fali perystaltycz-
nej z odruchowym otwarciem dolnego
zwieracza przełyku. Pozostawiona treść
ulega procesom fermentacji, a namnożo-
ne bakterie powodują uszkodzenie błony
śluzowej przełyku, doprowadzając do za-
palenia, a nawet do martwicy.

Poszerzenie może dotyczyć całej dłu-

gości przełyku bądź jego części. Psy do-
tknięte tą chorobą trafi ają do lekarza
z objawami ulewania treści pokarmowej,
ze spadkiem masy ciała, nadmiernym śli-
nieniem się, mają trudności w połyka-
niu oraz pojawia się fetor ex ore. W wy-
niku ulewania treści pokarmowej może
dochodzić do zachłystowego zapalenia
płuc, które stanowi częste powikłanie tej
choroby. Rozpoznanie opiera się na wy-
wiadzie, badaniu klinicznym, badaniu
RTG (przeglądowe i/lub z kontrastem)
oraz ezofagoskopii.

Badanie radiologiczne często umoż-

liwia określenie przyczyny poszerze-
nia przełyku, np. czy jest wywołane nie-
drożnością spowodowaną przez ciało
obce czy zachyłkami przełyku. Leczenie
wrodzonego idiopatycznego i nabytego
idiopatycznego przełyku olbrzymiego
jest objawowe. Natomiast w przypadku
nabytego wtórnego przełyku olbrzymie-
go terapia jest przyczynowa i uzależnio-
na od choroby podstawowej, jeżeli uda
się ją rozpoznać. Postępowanie chirur-
giczne rzadko przynosi zadowalające
rezultaty.

Bardzo ważnym elementem leczenia

przełyku olbrzymiego jest odpowiednia
terapia dietetyczna, gdyż choroba ta czę-
sto prowadzi do znacznego niedożywie-
nia zwierzęcia. Dlatego w postępowaniu
dietetycznym ważne jest dostarczenie
łatwostrawnej, bardzo bogatej w skład-
niki odżywcze diety (kaloryczna, wyso-
kobiałkowa, wysokotłuszczowa, o niskiej
zawartości włókna). Podawanie diety
wiąże się z dostosowaniem jej do kon-
kretnego przypadku i dlatego można
podawać zarówno dietę w postaci płyn-
nej, półpłynnej i wilgotnej, ale zawsze
w małych porcjach. Bardzo ważna jest
odpowiednia postawa zwierzęcia w cza-
sie jego karmienia. Zaleca się, aby pod-
czas karmienia, jak i ok. 15 min. po jego
zakończeniu zwierzę przebywało w po-
zycji pionowej, gdyż umożliwia to prze-
suwanie się porcji pokarmu na zasadzie
grawitacji w okolicę dolnego zwieracza
przełyku oraz wykształcenie odruchu
jego rozkurczu (9, 10, 12-14).

Zapotrzebowanie na płyny u psów

Masa ciała (kg)

ml/dzień

ml/kg/dzień

ml/godz.

ml/kg/godz.

1

132

132

6

6

2

222

111

9

4,5

3

301

100

13

4,3

4

373

93

16

4

5

441

88

18

3.6

6

506

84

21

3,5

8

628

78

26

3,3

10

742

74

31

3,1

12

851

71

35

2,9

14

955

68

40

2,9

16

1056

66

44

2,8

18

1153

64

48

2,7

20

1248

62

52

2,6

25

1476

59

61

2,4

30

1692

56

71

2,4

35

1899

54

79

2,3

40

2100

52

87

2,2

50

2481

50

103

2,1

60

2846

47

119

2,0

Tab. 4. Zapotrzebowanie na płyny u psów (5)

CHOROBY WEWNĘTRZNE/ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

33

www.weterynaria.elamed.pl

CZERWIEC • 6/2013

Ciała obce w przełyku

Ciała obce są częstą przyczyną utrudnio-
nego połykania, ulewania pokarmu, wy-
miotów, nadmiernego ślinienia się oraz
bolesnego połykania. Przy długotrwałej
obecności powodują one ucisk na bło-
nę śluzową, co w konsekwencji prowa-
dzi nawet do martwicy i perforacji prze-
łyku. Rozpoznanie tej choroby stawia
się na podstawie wywiadu, badania kli-
nicznego oraz badania RTG przełyku
i ezofagoskopii. Ciała obce najczęściej
umiejscawiają się w odcinkach przełyku
o najmniejszej rozciągliwości (tj. wpust
do klatki piersiowej, okolica rozworu
przepony oraz okolica podstawy serca).

Leczenie uzależnione jest od umiej-

scowienia ciała obcego, jego rodzaju
oraz od stanu błony śluzowej przełyku.
W postępowaniu terapeutycznym nale-
ży przede wszystkim usunąć ciało obce
podczas ezofagoskopii, a gdy jest to nie-
możliwe – podczas zabiegu chirurgiczne-
go. Perforacje przełyku do 1 cm można le-
czyć zachowawczo, natomiast perforacje
powyżej 1 cm należy zaopatrzyć chirur-
gicznie. W leczeniu farmakologicznym
należy uwzględnić podawanie antybioty-
ków o szerokim spektrum działania (np.
amoksycylina z kwasem klawulanowym
w dawce 15 mg/kg m.c. s.c., raz dziennie;
klindamycyna w dawce 10-20 mg/kg m.c.,
i.v., i.m., s.c. co 12 h), glikokortykoste-
roidów (np. deksametazon w dawce
0,07-0,15 mg/kg m.c. co 12-24 h i.v., i.m.,
później można wprowadzić prednizo-
lon w dawce 1-2 mg/kg m.c., p.o., raz
dziennie) jako leków zapobiegających
powstawaniu blizn oraz leków obniża-
jących wydzielanie soku żołądkowego
i działających ochronnie na błonę ślu-
zową w dawkach jak przy zapaleniu
przełyku (4).

W pierwszym etapie leczenia przez

3-5 dni stosuje się wyłącznie żywienie
parenteralne. Wraz z postępem gojenia
się błony śluzowej można powoli wpro-
wadzać żywienie enteralne. Należy za-
chować zasadę odciążenia przewodu po-
karmowego, dlatego stosuje się pokarmy

płynne i półpłynne w małych porcjach,
ale częściej. Zalecana jest dieta wysoko-
kaloryczna, wysokobiałkowa, nisko- lub
umiarkowanie tłuszczowa z dodatkową
suplementacją witamin wspomagają-
cych proces regeneracji błony śluzowej
(9, 10, 12-14).

Ostre zapalenie żołądka

Częstymi przyczynami ostrego zapa-
lenia żołądka są: leki drażniące błonę
śluzową, rośliny trujące, zepsuta kar-
ma, żrące i drażniące środki chemicz-
ne oraz czynniki infekcyjne, takie jak
wirusy (CCV, CPV-2), bakterie i pasoży-
ty. Zdecydowanie częściej dotyczy ono
psów niż kotów, co wynika z różnych
zachowań żywieniowych tych zwierząt.
Choroba manifestuje się głównie ostry-
mi wymiotami zawierającymi treść żołąd-
ka, śluz, krew, prowadzącymi do szybkie-
go odwodnienia, brakiem apetytu oraz
bolesnością okolicy żołądka. Rozpozna-
nie opiera się na wywiadzie, badaniu
klinicznym i badaniach dodatkowych
(RTG, USG, badanie krwi itp.), które
umożliwiają rozpoznanie przyczyn za-
palenia żołądka (np. ciało obce) oraz in-
nych chorób przebiegających z ostrymi
wymiotami (np. ostre zapalenie trzustki,
niedrożność jelit).

Leczenie ostrego zapalenia żołądka

obejmuje głodówkę, parenteralne (naj-
częściej dożylne) uzupełnienie płynów
i elektrolitów utraconych na skutek wy-
miotów oraz podawanie środków prze-
ciwwymiotnych, np. metoklopramidu
(0,05 mg/kg m.c./godz., i.v.), chlorpro-
mazyny (0,05-0,1 mg/kg m.c. i.v. lub 0,25-
0,5 mg/kg m.c. s.c, i.m.) lub maropitan-
tu (1 mg/kg m.c. s.c. raz dziennie). Leki
doustne wprowadzamy dopiero po usta-
niu wymiotów. W celu ochrony błony ślu-
zowej przed niekorzystnym działaniem
soku żołądkowego można podawać leki
osłaniające błonę śluzową, np. sukralfat
w dawce 0,25-1 g/psa, p.o., 2-3 razy dzien-
nie. W przypadku podejrzenia zapale-
nia żołądka tła bakteryjnego w terapii
należy dodatkowo zastosować antybio-

tyki o szerokim spektrum działania, np.
amoksycylinę z kwasem klawulanowym.
Przy ostrym zapaleniu żołądka o cięż-
kim przebiegu, gdy dochodzi do silne-
go uszkodzenia błony śluzowej, powinno
się wprowadzić leki obniżające sekrecję
HCl, np. antagonistów receptora H

2

: cy-

metydynę w dawce 5-10 mg/kg m.c. i.v.,
i.m., p.o., 3-4 razy dziennie, ranitydy-
nę w dawce 2-4 mg/kg m.c. p.o., 2 razy
dziennie, lub inhibitory pompy protono-
wej, np. omeprazol w dawce 0,5-1 mg/kg
m.c. i.v., p.o., raz dziennie (4).

Postępowanie dietetyczne początko-

wo polega na wstrzymaniu podawania
pokarmu, a następnie na wprowadzaniu
powoli karmy umiarkowanie białkowej,
umiarkowanie lub wysokokalorycznej
i o niskiej zawartości włókna, podawanej
częściej, ale w małych porcjach (1, 9, 10,
12, 14).

Przewlekłe zapalenie żołądka

Przewlekłe zapalenie żołądka rozwija się
w wyniku działania tych samych czynni-
ków, które wywołują ostre zapalenie żo-
łądka, z tą jednak różnicą, że czas ich
oddziaływania jest zdecydowanie dłuż-
szy. Histologicznie wyróżniamy kilka ro-
dzajów przewlekłego zapalenia żołądka,
m.in. eozynofi lowe zapalenie żołądka,
ziarniniakowe zapalenie żołądka, lim-
focytarno-plazmocytarne zapalenie żo-
łądka. Najczęstszymi objawami klinicz-
nymi choroby są: zmniejszony apetyt
lub brak apetytu, wymioty (występujące
najczęściej kilka godzin po jedzeniu),
fetor ex ore, czasami biegunka i zły stan
okrywy włosowej. Objawy te mogą utrzy-
mywać się nawet kilka miesięcy i do-
prowadzić do znacznego wyniszcze-
nia zwierzęcia. Rozpoznanie stawia się
na podstawie wywiadu, badania klinicz-
nego, badań laboratoryjnych krwi, ba-
dania USG, RTG, gastroskopii i badania
histopatologicznego wycinków błony ślu-
zowej żołądka.

Leczenie limfocytarno-plazmocytar-

nego zapalenia żołądka oraz histio-
cytarnego zapalenia żołądka polega

CHOROBY WEWNĘTRZNE/ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

34

www.weterynaria.elamed.pl

CZERWIEC • 6/2013

na zastosowaniu: leków hamujących
wydzielanie soku żołądkowego (anta-
goniści receptora H

2

lub inhibitory pom-

py protonowej podane w standardo-
wych dawkach), leków powlekających
błonę śluzową (np.: sukralfat w dawce
0,5-1 g/psa, p.o., 3-4 dziennie), leków
przyspieszających opróżnianie żołąd-
ka (np. leków prokinetycznych), leków
przeciwwymiotnych i dodatkowo anty-
biotyków o szerokim spektrum działa-
nia (np. amoksycylina, amoksycylina
z kwasem klawulanowym, metronidazol,
tetracyklina – podane w standardowych
dawkach). U psów z eozynofilowym
zapalaniem żołądka stosuje się gliko-
kortykosteroidy (np. prednizon w daw-
ce 1 mg/kg m.c. p.o., 2 razy dziennie).
Przy poprawie stanu zdrowia zwierzęcia
dawkę tę należy stopniowo zmniejszać
(przez okres ok. 2-3 miesięcy). Dodatko-
wo należy podawać leki obniżające wy-
dzielanie kwasu solnego (4).

W przewlekłych zapaleniach żołąd-

ka należy stosować dietę typu jelitowe-
go lub hipoalergiczną, wilgotną lub pół-
wilgotną, podawaną w małych porcjach.
Charakterystyczną cechą tych karm jest
dodatek frukto-oligosacharydów, które
pozwalają na utrzymanie właściwej fl o-
ry przewodu pokarmowego. Natomiast
mannosacharydy zawarte w karmie po-
budzają odporność błony śluzowej jelit
(IgA), a także hamują wzrost patogen-
nej fl ory bakteryjnej. Ważnym dodat-
kiem jest witamina B

12

, która uczestniczy

w przemianach puryn i pirymidyn oraz
w metabolizmie tłuszczów i węglowo-
danów. Diety te zawierają również kwas
foliowy, którego brak powoduje nieżyt
przewodu pokarmowego, bierze on tak-
że udział w procesie krwiotwórczym. Za-
lecane jest długotrwałe stosowanie tego
typu diet (12-14).

Wrzody żołądka

Wrzody żołądka powstają w wyniku sil-
nego uszkodzenia jego błony śluzowej
(ubytek w błonie śluzowej sięga do błony
podśluzowej lub głębiej) przez tzw. czyn-
niki „agresywne”, np. ciała obce, pepsy-
nogen, kwasy żółciowe, kwas solny. Inny-
mi przyczynami tej choroby są różnego
rodzaju czynniki zaburzające prawidło-
we ukrwienie ściany żołądka oraz upo-
śledzające regenerację nabłonka błony
śluzowej, tj. choroby bakteryjne, wiru-
sowe, niesterydowe leki przeciwzapalne
(np. ibuprofen, naproksen, kwas acetylo-

salicylowy), niewydolność nerek, niewy-
dolność wątroby, nowotwory oraz stres.
Wrzody mogą lokalizować się w każdej
części żołądka, ale najczęściej spotyka-
ne są w odźwierniku.

Objawy kliniczne wrzodów żołądka

często są mało charakterystyczne. Obej-
mują one: spadek masy ciała, zmienny
apetyt, osłabienie, smolisty kał, „fuso-
wate” wymioty, bolesność jamy brzusz-
nej, szczególnie w okolicy żołądka, blade
błony śluzowe (w przypadku anemii po-
wstałej w wyniku krwawienia z wrzodu).
Wstępne rozpoznanie stawia się na pod-
stawie danych uzyskanych z wywiadu,
badania klinicznego, USG jamy brzusz-
nej i badań laboratoryjnych. Ostateczne
rozpoznanie wrzodów żołądka wymaga
wykonania gastroskopii i pobrania wy-
cinków błony śluzowej z okolicy wrzodu
do badania histopatologicznego.

Leczenie zależy od stanu pacjenta

i przyczyny powstania wrzodów. W przy-
padku tzw. wrzodów trawiennych zale-
ca się stosowanie antagonistów recepto-
ra H

2

(np. cymetydynę, ranitydynę lub

famotydynę) lub inhibitorów pompy
protonowej (np. omeprazol), które sto-
suje się w takich samych dawkach, jak
przy leczeniu zapalenia żołądka. Ponad-
to należy także podawać leki powlekają-
ce błonę śluzową żołądka (np. sukralfat
w dawce 0,25-1 g/psa p.o., 2-3 razy dzien-
nie), zabezpieczają one wrzód przed
działaniem kwasu solnego, neutralizują
pepsynę oraz stymulują syntezę prosta-
glandyn (4). W przypadku anemii należy
rozważyć transfuzję krwi. Jeżeli zastoso-
wane leczenie nie przyniesie odpowied-
nich rezultatów po 5-6 dniach lub zaob-
serwuje się krwawienie z wrzodu, które
zagraża życiu zwierzęcia, zmiany takie
należy usunąć chirurgicznie. Leczenie
chirurgiczne również należy rozważyć
w przypadku wrzodów o podłożu no-
wotworowym.

Postępowanie dietetyczne wprowadza

się po wcześniejszej głodówce, w trak-
cie której stosuje się płynoterapię. Po-
dawanie pokarmu należy wstrzymać
do czasu ustąpienia wymiotów. Następ-
nie wprowadza się dietę wilgotną bądź
półwilgotną, wysokobiałkową i łatwo-
strawną. Dawkę dzienną należy podzie-
lić na kilka małych porcji. Zaletą karm
komercyjnych stosowanych m.in. przy
wrzodach jest wzbogacenie w kwasy
omega-3, które działają przeciwzapal-
nie (9, 12-14).

Zespół rozszerzenia

i skrętu żołądka u psów

Przyczyna tej jednostki chorobowej nie
jest do końca wyjaśniona. Wiadomo,
że istnieją pewne czynniki predysponu-
jące do jej wystąpienia. Należą do nich:
głęboka klatka piersiowa, szybkie jedze-
nie oraz intensywny wysiłek fi zyczny
po posiłku. Rasami predysponowanymi
do zespołu rozszerzenia i skrętu żołąd-
ka są przede wszystkim psy ras dużych
i olbrzymich. Patogeneza tej choroby jest
bardzo złożona. Ostre rozszerzenie żo-
łądka wynika z trudności w opróżnianiu
tego narządu, zaburzeń czynności wpu-
stu żołądka, upośledzenia przesuwania
karmy w dalszych odcinkach przełyku,
nadmiernej fermentacji pokarmu, wzro-
stu fl ory bakteryjnej produkującej gaz,
połykania powietrza w czasie jedzenia
lub zabawy. Gdy żołądek nadmiernie
wypełni się gazem, może zachować swo-
je położenie bądź ulec skrętowi. Przy
skręcie odźwiernik przemieszcza się
poniżej trzonu żołądka na prawą stronę
jamy brzusznej i umiejscawia się dogrze-
bietowo w stosunku do części wpusto-
wej żołądka, która jest po lewej stronie
jamy brzusznej (14). W takiej sytuacji
na skutek fermentacji treści w żołądku
dochodzi do jego rozszerzenia i może
on uciskać np. żyłę wrotną oraz żyłę
główną doogonową, powodując zastój
krwi żylnej w naczyniach krwionośnych
jamy brzusznej, co w konsekwencji po-
woduje spadek ciśnienia krwi i wstrząs
hipowolemiczny. Narastająca kwasica
może prowadzić do zwolnienia przepły-
wu krwi i powstania zespołu wykrzepia-
nia wewnątrznaczyniowego (DIC). Upo-
śledzone jest również ukrwienie trzonu
żołądka, co może prowadzić do martwi-
cy jego ściany.

Objawy zespołu rozszerzenia i skrę-

tu żołądka u psów obejmują: powięk-
szenie objętości jamy brzusznej, szcze-
gólnie przedniej jej części, utrudnione
oddychanie, ślinienie się, duszność,
próby wymiotowania, wydłużenie cza-
su wypełniania naczyń włosowatych,
tachykardię, arytmię, słabe tętno, bla-
de błony śluzowe, oligurię, kwasicę
metaboliczną. W celu ostatecznego
rozpoznania choroby niezbędne jest
wykonanie badania RTG jamy brzusz-
nej i stwierdzenie przemieszczenia
odźwiernika oraz objawu tzw. „półki”
(warstwowe ułożenie treści w żołąd-
ku). W wielu przypadkach jednak stan

CHOROBY WEWNĘTRZNE/ŻYWIENIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

35

www.weterynaria.elamed.pl

CZERWIEC • 6/2013

pacjenta szybko się pogarsza i na do-
datkowe badania nie ma czasu; wów-
czas zaobserwowane podczas badania
klinicznego objawy, jak wzdęcia brzu-
cha, wypuk bębenkowy bądź bębenko-
wo-metaliczny za ostatnim żebrem oraz
brak możliwości wprowadzenia sondy,
są wystarczające do postawienia wstęp-
nej diagnozy.

Leczenie polega przede wszystkim

na ustabilizowaniu stanu pacjenta po-
przez zmniejszenie zaburzeń krążenio-
wo-oddechowych. W tym celu podaje
się izotoniczne roztwory elektrolitów
(np. płyn Ringera z mleczanami w daw-
ce 90 ml/kg m.c./godz., aż do momen-
tu polepszenia jakości tętna, a następ-
nie w dawce 60 ml/kg m.c./24 godz.,
i.v.). Ponadto podaje się sterydowe leki
przeciwzapalne krótko działające: hy-
drokortyzon w dawce 2-4 mg/kg m.c.,
prednizolon w dawce 10 mg/kg m.c.,
dexametazon w dawce 4 mg/kg m.c.,
a przy ciężkim wstrząsie metylopredni-
zolon w dawce 30 mg/kg m.c. i.v. oraz
antybiotyki o szerokim spektrum dzia-
łania, np. gentamycynę, ampicylinę,
cefazolinę (podane w standardowych
dawkach). W celu leczenia narastają-
cej kwasicy podajemy 8,4% Natrium
bicarbonatum, dawka zależy od sta-
nu równowagi kwasowo-zasadowej
i masy ciała pacjenta. Można ją jednak
określić według następującego wzo-
ru: NaHCO

3

(mmol) = niedobór za-

sad (mmol) x masa ciała x 0,3. W przy-
padku zaburzeń pracy serca stosujemy
środki antyarytmiczne, np. lidokainę
w dawce 2-4-(8) mg/kg m.c. i.v. Nara-
stająca fermentacja treści pokarmowej
w żołądku może spowodować jego pęk-
nięcie i wylanie się jej do jamy brzusz-
nej. Aby tego uniknąć, niezbędna jest
dekompresja żołądka, którą wykonuje
się po wcześniejszej sedacji (relanium
w dawce 0,1-0,2 mg/kg m.c. i.v., ketami-
na w dawce 6-10 mg/kg m.c. i.v., nie na-
leży stosować ksylazyny) (4). Następnie
wprowadza się do żołądka sondę dłu-
gości 1,5 m i średnicy 8 mm i dokonuje
upustu gazu oraz jego płukania (ryc. 1).
Jeżeli umieszczenie sondy w żołądku
jest niemożliwe, należy wykonać punk-
cję żołądka w najbardziej uwypuklonym
miejscu na prawym boku, igłą z man-
drynem o średnicy 1,8-2,1 mm i długo-
ści min. 7-10 cm. Innym postępowaniem
jest natychmiastowa laparotomia i wy-
konanie płukania z repozycją żołądka

oraz zabieg gastropeksji, aby zapobiec
ewentualnemu nawrotowi choroby.

Zalecenia dietetyczne w tej jedno-

stce chorobowej początkowo obejmu-
ją 48-godzinną głodówkę oraz min.
24-godzinną przerwę w podawaniu wody
(w tym czasie terapia płynami). Po usta-
bilizowaniu pacjenta powoli wprowadza
się dietę, przede wszystkim łatwostraw-
ną, najlepiej w formie półwilgotnej bądź
mokrej, podawanej w małych porcjach
w celu uniknięcia przeładowania żołąd-
ka. Zapobiegawczo u psów ras dużych
i olbrzymich powinno się dzielić dawki
pokarmowe na kilka małych porcji po-
dawanych w podobnych odstępach cza-
su oraz unikać wysiłku fi zycznego zaraz
po posiłku (9, 12-14).

Podsumowanie

Mnogość potencjalnych przyczyn cho-
rób przełyku i żołądka sprawia, że czę-
sto trudno jest je diagnozować oraz pra-
widłowo leczyć. Podstawą terapii wielu
jednostek chorobowych tych narządów
jest odpowiednie leczenie farmakolo-
giczne oraz postępowanie dietetyczne.
Wprowadzenie odpowiedniej diety czę-
sto łagodzi występujące objawy klinicz-
ne oraz znacząco skraca czas powrotu
zwierzęcia do zdrowia. W niektórych
chorobach przełyku i żołądka jest to je-
dyny sposób na poprawę komfortu ży-
cia chorego zwierzęcia.

‰

Piśmiennictwo
1. Aulus C. Carciofi , Marcia A.B.: Nutritional

management of the most common digestive
diseases in dogs and cats. Proceedings of the
34

th

World Small Animal Veterinary Con-

gress, WSAVA, 2009, Brasil.

2. Chan D.L., Freeman L.M.: Nutrition

in critical illness. „Vet. Clin. Small Anim.”,
36 (2006), 1225-1241.

3. Ceregrzyn M.: Kompendium lekarza we-

terynarii i hodowcy Psy Rasowe. MI Polska
sp. z o.o., Warszawa 2008.

4. Plumb D.D.: Plumb’s Veterinary Drug

Handbook: Pocket Edition, Wiley-Blackwell,
2008.

5. Macintire D.K.: Podręcznik stanów nagłych

oraz intensywnej opieki medycznej u małych
zwierząt. Rozdział 6, Galaktyka, Łódź 2012,
62-784.

6. Macintire D.K.: Podręcznik stanów nagłych

oraz intensywnej opieki medycznej u małych
zwierząt. Rozdział 11, Galaktyka, Łódź
2012, 215-240

7. Elliott D.A, Biourge V.: Żywienie w stanach

zagrożenia życia. „Focus Waltham”, 2006,
vol 16, nr 3, 31-36.

8. Grzegory M., Bąkowska J. Kubiak K.: Ży-

wienie psów i kotów w stanach krytycznych.
„Weterynaria w Praktyce”, vol. 11-12/2012,
37-44.

9. Chandler M.L.: Gastroenterologia. Elsevier

Urban & Partner, Wrocław 2012.

10. Macintire D.K., Drobatz K.J., Haskins S.C.:

Żywienie pacjentów w stanie krytycznym.

11. Michel K.E.: Kwalifi kacja pacjenta do wspo-

magania dietetycznego. „Focus Waltham”,
2006, vol. 16, nr 3, 17-21.

12. Hand M.S., Tchater C.D., Remillard R.L.:

Small animal clinical nutrition. Mark Morris
Institute, 2000.

13. Pibot P., Biourge V., Elliott D.: Encyclopedia

of canine clinical nutrition. Royal Canin, Italy
2006.

14. Richard W. Nelson: Choroby wewnętrzne

małych zwierząt. Tom 1., Elsevier Urban &
Partner, Wrocław 2008.

15. DiBartola S.: Fluid, Electrolyte and acid-base

disorders in small animal practice. Elsevier,
USA 2012.

lek. wet. Jadwiga Bąkowska

Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką

Koni, Psów i Kotów

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

50-366 Wrocław

pl. Grunwaldzki 47

Ryc. 1. Pies z założoną sondą dożołądkową

ry

c. W

. Hildebrand