ROZMNAŻANIE WEGETATYWNE
I. Rozmnażanie przy wykorzystaniu zdolności do odtwarzania (regeneracji) tkanek i organów
1) Mikrorozmnażanie
2) Sadzonkowanie
3) Odkłady
4) Szczepienie i okulizacja
II. Rozmnażanie przez dzielenie roślin
III. Rozmnażanie przy wykorzystaniu wegetatywnych organów podziemnych i nadziemnych rozmnażania się roślin
1) Cebule
2) Bulwy
3) Kłącza
4) Pseudobulwy
5) Rozłogi
6) Odrosty pędowe i korzeniowe
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
MIKROROZMNAZANIE-przy zastosowaniu kultur in vitro-kultury sterylne organów, tkanek i komórek roślinnych prowadzone w pojemnikach (najczęściej w szklanych-probówki, kolby), na sztucznym podłożu (pożywkach stałych lub płynnych), w kontrolowanych pomieszczeniach (temperatura, światło, wilgotność), jałowych warunkach. Metoda bardzo wydajna, pozwala otrzymać materiał wolny od chorób wirusowych, bakteryjnych.
[produkcja w świecie: 1996r-130 mln szt mikrosadzonek, 2003r-922 mln szt]
Pomieszczenia w labolatorium: pożywkarnia,
pokój wagowy, myjnia, pokój z autoklawem,
pokój (kamera) do szczepień, pokój wzrostowy (fitotron).
(klimatyzator, wytrząsarki, mieszadło elektromagnetyczne, destylarka, mikroskop, sterylizator, szkło labolatoryjne)
Podłoże (pożywka) spełnia 2 zadania:
1) odżywianie-dostarczenie eksplantatowi (uprawianemu obiektowi) niezbędnych do życia soli mineralnych, wody i innych substancji, których nie może sam wytworzyć
2) stwarzanie środowiska fizycznego właściwego dla rozwoju eksplantatu (silniejsze lub słabsze wiązanie wody, wartość osmotyczna)
Pożywki dzielimy na:
1) bogate:
-MS-bogata w azot
-LS-bogata w azot, mineralna
-B5-
-K3-bogata w sole mineralne i substancje organiczne
#bogate
#średniobogate
#ubogie
Podstawowe składniki pożywki:
-sole mineralne
-cukier (inozytol-glikolowa pochodna cukrów prostych)
-witaminy B1, B6, PP, C (tylko rozpuszczalne w wodzie)
-aminokwasy (glicyna, tyrozyna)
-regulatory wzrostu (1 albo 2 jednocześnie), auksyny (do ukorzeniania pędu; endogenne:IAA; syntetyczne:IBA, NAA, 2-4-D), cytokininy (do indukcji pędów; endogenne:2Ip; syntetyczne:BA, PBA, TZD), gibereliny (wzrost wydłużeniowy pędu), inhibitory wzrostu, retardanty (zahamowanie wzrostu pędów, indukcja organów spichrzowych), etylen, poliaminy
Podział pożywek ze względu na stopień zestalenia:
1) stałe-zestalone substancjami:Agar, Gelrite
2) płynne
3) półpłynne
4) kondycjonowane-zawierają substancje w3ydzielane podczas kultury przez dany eksplantat
5) dwufazowe-rownoczesne stosowanie pożywki zestalonej i na jej powierzchni pożywki płynnej
Warunki środowiska:
1) wymagania świetlne
a) natężenie światła
-kultury kalusa w ciemności
-kultury zarodników i protoplastów 500-100 IX
-inicjacja wzrostu i organogeneza 1000-3000 IX
-adaptacja przed wysadzeniem 3000-10000 IX
b) widmo światła
-białe najczęściej
c) fotoperiod
-ciemność 24 godziny
-16/84
-12/12
-ciągłe oświetlenie przez 24 godziny
Rozmnażanie in vitro =
-mikrorozmnażanie
-rozmnażanie klonalne
-szybkie klonowanie
Etapy mikrorozmnażania:
I. Inicjacja kultur sterylnych i ich adaptacja do warunków in vitro (najbardziej pracochłonny 4-8 tygodni (3 m-ce)
II. Masowe mnożenie (namnażanie pędów, mikrocebulek, zarodników somatycznych)
III. Ukorzenianie pędów (ok. 4 tygodni)
IV. Adaptacja roślin do warunków naturalnego rozwoju
Etap I-inicjalizacja kultur sterylnych:
-wybór rośliny matecznej
-wybór organy i pobranie eksplantantu inicjalnego (merystemy, wierzchołki, pąki, łodygi, blaszki, ogonki liściowe, międzywęźla, pąki kwiatowe, kwiatostanowe, cebule, korzenie, bulwy. Liścienie, hypokotyl, ,blaszki liściowe)
-sposób ułożenia na pożywce
-dezynfekcja materiału roślinnego
-dobór pożywki
-zapobieganie brunatnieniu eksplantatów (kwas cytrynowy, askorbinowy-dodajemy albo plukamy)
Dezynfekcja (sterylizacja) materiału roślinnego:
1) dokładne oczyszczenie fragmentów rośliny ze starych obumarłych części
2) zanurzenie 1-30 sekund w 70% alkoholu etylowym i środkach grzybobójczych
3) właściwa sterylizacja w środku odkażającym
(pochodnym sody, chloroamina T, chlorek rtęci,
+zwilżacz)
4) 3-krotne płukanie w sterylnej wodzie destylowanej
Metody rozmnażania klonalnego in vitro:
1) M. jednowęzłowych fragmentów pędów (sadzonkowanie in vitro)- daje materiał identyczny z materiałem matecznym (asparagus, bluszcz, chryzantema, gipsówka, goździk, hortensja, niecierpek)
2) M. pędów bocznych (kątowych)
a) rośliny rosnące elongacyjnie (bluszcz, chryzantema, goździk, figowiec, róża)
b) rozetowo (gerbera, skrzydłokwiat, truskawka)
3) M. pędów przybyszowych
-bez pośrednictwa tkanki kalusowej
-z udziałem tkanki kalusowej (rośliny cebulowe, begonie, sępolia)
4) Mnożenie przez zarodniki somatyczne
Mikrorozmnażanie goździka:
I . etap inicjalny
-nie wymaga sterylizacji
-merystem 0,1-0,2 mm-odwirusowanie
-wierzchołek wzrostu 2-3 mm-rozmnazanie
-pożywka: 0,5-4 mg/1 kin + 0,1 mg/LNAA
-pasaż: 4-6 tyg
II. rozmnazanie
-zakończenia pędów 0,5-1,5 cm, 1 lub 2-węzłowe fragmenty pędów
-pożywka: 0,5-2 mg/1 kin+0,1 mg/LnAA
-pasaż:4-5 tyg
-wydajność:4-10 nowych eksplantatów
III. ukorzenianie
-in vitro-zakończenia pędów powyżej 0,5 cm
-pożywka:0,5 mg/LNAA
-pasaż: 3 tyg
-ex vitro-zakończenia pędów powyżej 2 cm
-podłoże:substrat ogrodniczy
-czas:4 tyg
IV. aklimatyzacja
-czas:2 tyg
Mikrorozmnażanie gerbery:
I. etap
-eksplantat:wierzchołek pędu, dno kwiatostanowe rozwiniętego kwiatostanu
-odkażanie:
I-1,5 % chloramina T-20 min
II-0,75 % chloramina T
-pożywka:kin. 10 mg/l+IAA 0,5 mg/l
-pasaż:6-8 tyg
-efektywność:20-30 %
II etap
-pojedyncze pędy oczyszczone z kalusa
-pożywka kin 10 ml/l+IAA 0,5 mg/l
-pasaż:4-5 tyg
-wydajność:4-8 pędów
III. etap
-pojedyncze pędy
-pożywka IAA 10 ml/l
-pasaż 2-3 tyg
IV. etap
-torf o pH 4,8-5,5
-po 10 tyg sadzonki są gotowe do sprzedaży w okresie zimowym
-po 6 tyg ........
Mikrorozmnażanie lilii:
I. etap
-eksplantat:fragmenty wewnętrznych łusek cebuli, części zielonych pąków kwiatowych
-odkazanie:70 % alkohol etylowy, 1,5 % chloroamina T
-pożywka:0,1 mg/l NAA (łuski), 1 mg/l NAA (pąki)
-pasaż:6-8 tyg (w ciemności eksplantaty z pąków kwiatowych)
II. namnażanie-stymulacja powstawania cebul z łusek cebulowych
-cebule uzyskane w etapie I dzieli się na pojedyncze łuski
-pasaż:8 tyg
III. etap
-małe cebulki i pędy przybyszowe rosną na pożywce z 0,1 mg/l NAA
-pasaż:3-5 tyg
IV. etap
-70 dni w temperaturze 5* C
V. etap
-torf+perlit o pH 5,5-6,5
-5-10 dni pod osłonami z folii
-po 8-10 tyg przesadzamy do gruntu
SADZONKA-fragment rośliny pobrany do rozmnażania
Typy sadzonek:
1. Liściowe-sadzonki te można sporządzać z całych liści (blaszek liściowych z ogonkami) bądź z ich fragmentów. W większości przypadków korzenie i pędy przybyszowe tworzą się u nasady ogonków liściowych. Nowe pędy i korzenie powstają na nich z:
-merystemów pierwotnych, np. u Asplenium bulbiferum, Kalanchoe daigremontiana i K. tubifiora. Na liściach tych gatunków, czy to pozostających na roślinie, czy odciętych i umieszczonych w podłożu pojawiają się w wycięciach liści lub u zbiegu nerwów nowe rośliny, zwane również rozmnóżkami liściowymi
- merystemów wtórnych, np. przy rozmnażaniu Begonia rex, Saintpaulia,
Sansevieria nowe rośliny powstają z merystemów wtórnych zlokalizowanych u podstawy liścia, czy ogonka liściowego. Na sadzonki należy przeznaczyć liście młode, ale w pełni wykształcone, zdrowe. Odcięte liście są bardzo podatne na wysychanie, stąd rozmnażanie przez te sadzonki wymaga kontrolowanych warunków.
Za pomocą całych liści rozmnażamy:
Saintpaulia ionantha (Gesneriaceae) - (I-V), ogonek przycinamy na długość 0,5-1,0 cm, ukorzeniają się po 3 - 4 tyg., w podłożu umieszczamy na głębokości 1 cm;
Begonia elatior (Begoniaceae) - (II - III) ogonki przycinamy na dł. 2,5-3,0cm; ; Peperomia obtusifolia (Piperaceae) - (II - III), w ciągu 5-6 tyg.-otrzymujemy nowe rośliny; Achimenes - w ciągu 5-6 tyg-otrzymujemy nowe rośliny.
Latem przez sadzonki liściowe rozmnażamy następujące rośliny: rozmnażamy następujące rośliny:Cotyledon (Crassulaceae), Crassula (Crassulaceae),Echeveria (Crassulaceae),Kalanchoe (Crassulaceae),Sedum (Crassulaceae), Aloe (Liliaceae), Gasteria (Liliaceae), Havorthia (Liliaceae).
Natomiast wiosną przez sadzonki liściowe rozmnazamy: Hyacinthus (Liliaceae), Scilla (Liliaceae),Galanthus (Amaryllidaceae),Leucojum (Amaryllidaceae)
Przy użyciu sadzonek z fragmentów liści rozmnaża się takie rośliny jak: Begonia rex, B. masoniana ,B. metallica (Begoniaceae)-(cały rok, optymalny termin w VIII) sadzonki umieszcza się na głębokości 1-5cm; liście tych gatunków przycinamy nie prostopadle do osi, ale półkoliście w najgrubszym miejscu i przesuszamy do stwardnienia powierzchni. Sanseviera trifasciata (Agavaceae) - (wiosna i 2 poł. lata) liście tniemy poprzecznie na odcinki długości 3-4 cm; Siningia (w lecie) i Streptocarpus (w II) (Gesneriaceae) - liście tniemy poprzecznie na paski szerokości 5 cm, po 5 - 8 tygodniach otrzymujemy nowe rośliny. Sadzonki liściowe ukorzeniają się w temperaturze 20 - 25°C w podłożu torf + piasek lub perlit w ciągu 4-5 tygodni (5-7 tygodni begonia). Odmiany o biało lub żółto obrzeżonych liściach rozmnażane z sadzonek liściowych tracą cechy rośliny matecznej.Liście wielu roślin, jak: Aucuba, Hedera, Camellia, Ficus ukorzeniające się łatwo, nie są w stanie odtworzyć rośliny, nie mają bowiem zdolności wytwarzania pąków przybyszowych, które dają początek nowym pędom. Liście takie grubieją, rosną i mogą w takim stanie przetrwać kilka lat.
2. Korzeniowe-sporzadzamy z korzeni i tniemy je na odcinki, układamy poziomo. Z sadzonek korzeniowych rozmnażamy rośliny rzadko, chociaż u wielu roślin korzenie wytwarzają z łatwością pąki przybyszowe dające początek nowym osobnikom. W ten sposób rozmnaża się w warunkach naturalnych wiele krzewów i drzew np.: Robinia pseudoacacia, Populus. Z roślin mających zastosowanie w kwiaciarstwie można rozmnażać w ten sposób: Aralia, Cordyline, Pelargonium, Passiflora, Wisteria. Tym sposobem rozmnażamy wiele bylin: Papcwer orientale, Anemone japonica, Centaurea montana, Primula denticulata, Phlox paniculata, Dicentria eximia.Sadzonki sporządzamy późna zimą lub wczesna wiosną. Korzenie tych roślin wykopujemy i dołujemy jesienią, a sadzonkowanie rozpoczynamy zimą.
3. Pędowe-jest to najważniejszy rodzaj sadzonek. Są to fragmenty pędu z pąkiem szczytowym (sadzonki wierzchołkowe) lub z pąkami bocznymi (sadzonki pędowe-pąkowe). Aby otrzymać z nich roślinę potomną należy spowodować powstanie z ich tkanek korzeni.
Rozróżniamy następujące typy sadzonek:
-zdrewniałe-na sadzonki zdrewniałe nieulistnione używamy dobrze zdrewniałe pędy jednoroczne, odpowiedniej grubości, z dobrze wykształconymi pączkami. Wierzcholkowych części pędu nie bierzemy, gdyż są za mało zdrewniałe i mają słabo wykształcone pąki.Najlepszą porą przygotowania pędów na sadzonki jest późna jesień lub wczesna zima po wystąpieniu pierwszych mrozów(gdy roślina po zrzuceniu liści zapada w stan spoczynku). Długość sadzonki wynosi przeważnie 15-25 cm, zależnie od długości międzywęźla, jednakże każda sadzonka powinna mieć przynajmniej dwa węzły. Górne , najcieńsze pędy odrzucamy (grubość sadzonki 4 mm). Górne cięcie morze być nieco skośne i wykonane w dowolnym miejscu, natomiast dolne tuż pod węzłem i możliwie prostopadle do osi pędu. Gotowe sadzonki należy powiązać w pęczki po 50-100 sztuk i umieścić w piasku w temp. 2 - 9°C. Na wiosnę wysadzamy sadzonki na zagony. Sadzi się tak aby nad powierzchnią wystawały 1-2 pąki. Przez sadzonki pędowe zdrewniałe rozmnażamy wiele roślin drewniejących zrzucających liście na zimę np. forsycja (Forsythia), tawuła (Spirea), róża - podkładki (Rosa), pigwa (Chaenomeles), trzmielina (Euonymus), jaśminowiec (Philadelphus), śnieguliczka (Symphoricarpus), ligustr (Ligustrum).
-półzdrewniałe-pobieramy je z ulistnionych pędów wiosennego (II - VI) drzew i krzewów liściastych zarówno zrzucających liście na zimę, jak i zimozielonych oraz z pędów po okresie ich wzrostu w II połowie lata, pod koniec okresu wegetacji. Sadzonki te mają zwykle 7 - 15 cm długości, obejmują kilka węzłów. Liście z dolnych partii usuwamy, a górne w miarę konieczności skracamy. Sadzonki tego rodzaju można sporządzać też z zakończeń pędów i z dolnych ich partii. Pelargonium (pelargonia)
(P. hortorum — pelargonia rabatowa, P. hederaefolium - p. bluszczolistna) Rozmnaża się II - III lub VIII, P. donusticum - p. wielkokwiatowa tylko w VIII, po przekwitnięciu roślin.
Sadzonki pobieramy z wierzchołków pędów obejmujących 3-4 liście. Sadzonki przycinamy pod węzłem, usuwamy przylistki i pozostawiamy na 2 - 3 godz. na powietrzu aby rany zaschły. Ukorzeniamy w temp. podłoża 18 - 20°C i temp. powietrza 16 - 18°C przez 2-3 tygodnie.
Rhododendron simsii — azalia Rozmnażamy podkładki i odmiany silnie rosnące (ogrodowe). Sadzonki pobieramy z matecznika i podczas formowania krzewu w II - III i VII - VIII. Sadzonki maja długość 4-8 cm, kilka liści, dolne liście usuwamy, a górne przycinamy, ukorzenianie trwa 4-5 tygodni.
Rosa —róża podkładki i krzewy róż szlachetnych do uprawy w szklarni. Odmiany szlachetne - pobieramy sadzonki w II - VI z pędów posiadających pąk kwiatowy (zaczyna ukazywać się barwa płatków), Sadzonki mają długość 2 cm (jeden liść z oczkiem). Pęd tniemy 1 cm nad węzłem i 0,5 cm pod węzłem, duże liście skracamy. Ukorzenianie trwa 2 - 3 tygodnie.
-zielne-sadzonki zielne ukorzeniają się szybko, mają długość 6-7 cm (2-3 liście). Cięcie przeprowadzamy prostopadle do osi pędu pod węzłem lub otrzymujemy przez odrywanie pędów bocznych - sadzonki z piętką (dobrze się ukorzeniają). Większość roślin wytwarza korzenie w węzłach, ale są gatunki, które wytwarzają korzenie w międzywęźlach np.: Hydrangea paniculata (hortensja bukietowa), H. macrophylla (h. ogrodowa), Coleus blumei (koleus Blumego), Hedera helhc (bluszcz pospolity)
Dianthus carypophyllus semperflorens-sadzonki pobieramy w IV -V z wierzcholka pędu długości 10-12 cm z 4-5 węzłami poprzez wylamywanie nad 2-3 parą liści. Ukorzenianie trwa 2-3 tygodnie
Chrysanthemum hortorum - złocień ogrodowy
Sadzonki sporządzamy w II - VII (w uprawie sterowanej w innych porach). Przed pobraniem sadzonek rośliny matecznej przechodzą jaryzację w temperaturze 4 - 6 °C przez 3-4 tygodnie w jasnym pomieszczeniu. Sadzonka ma długość 5 - 8 cm (3 - 4 liście), cięcie wykonujemy pod węzłem, ukorzenianie trwa 3 tygodnie.
Gerbera jamensonii-z rośliny matecznej usuwamy liście, karpy sadzimy gęsto tak aby szyjka korzeniowa była 2 - 3 cm nad ziemią. Rośliny mateczne uprawiamy w temperaturze powietrza 25 °C, a podłoża 22 - 24°C i wilgotności względnej powietrza 80 - 90%. Po 6 - 10 dniach pojawiają się pędy, a po 3 tygodniach sporządzamy sadzonki (dwa liście i zaczątek trzeciego). Tniemy w miejscu pojawienia się pędu.
Hortensja ogrodowa- Hydrangea macrophylla -Sadzonki sporządzamy z odrostów korzeniowych lub bocznych pędów roślin pędzonych w II - V (2 - 3 pary liści), miejsce cięcia nie ma znaczenia, liście przycinamy.
Wilczomlecz pstry- Euphorbiapulcherrima- sadzonki sporządzamy w IV - VII z wierzchołkowych części pędu, długości 8 -15 cm (2-4 liście). Po ścięciu usuwamy sok mleczny spłukując pod woda. Cięcie przeprowadzamy 1 - 2 cm pod węzłem, usuwamy dolna blaszkę liściową i ponownie usuwamy sok
Cissus-pnącze,sadzonki pobieramy z wierzchołka pędu (2-3 węzły) lub sporządzamy sadzonki jednowęzłowe (sadzimy po 3 w doniczce). Podobnie rozmnażamy filodendrony, bluszcze i rafidoforę.
Z sadzonek zielnych rozmnażamy też: Begonia elatior, B. semperflorens, Monstera, Kalanchoe, Tradescantia, Scindapsus, Syngonium, Cyperus, Peperomia.
-słabozdrewniałe
Warunki ukorzenienia:
-temp podłoża wyższa o 1-2 * od temp powietrza
-wilgotność (liściowe, pędowe ulistnione zraszamy)
-podłoże-perlit+torf lub substrat torfowy z piaskiem
ODKŁADY:
1) zwykłe-przyginamy i przytwierdzamy (powojniki, winorośle, magnolia, rododendron)
2) powietrzne-pęd sztywny (fikusy, draceny, yucca, oleander, difenbafia
-drutowanie
-pierścieniowanie
-półpierścieniowanie
-nacinanie
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
CEBULA-zmodyfikowany, skrócony pęd podziemny, występujący u roślin 1-liściennych, magazynujący składniki odżywcze. Składa się z piętki, w której osadzone są łuski. W kątach łuski są pędy. Z dolnej części piętki wyrastają korzenie.
Podział cebul ze względu na długość życia:
-1roczne-tulipan (Tulipa), kosaciec (Irys)
-wieloletnie-hiacynt (Hiacinthus), narcyz (Narcissus), szafirek (Muscari), szachownica (Fritllaria), cebulica (Scilla), śniedek (Ornithogalum)
Jednoroczna cebula tulipana po wydaniu części nadziemnej - ulistnionego pędu i kwiatu - ginie, a na jej miejsce powstaje cebula zastępcza i cebule przybyszowe. Z cebul bardzo małych otrzymuje się kwitnące rośliny po 2 - 3 latach uprawy. Cebule wieloletnie po wydaniu kwiatu lub kwiatostanu i cebul przybyszowych nie zamierają. Po osiągnięciu charakterystycznej dla gatunku, czy odmiany wielkości nie powiększają już swoich rozmiarów, ale co roku wydają cebule potomne. Największy przyrost cebul ma miejsce podczas i bezpośrednio po kwitnieniu roślin.Większość roślin cebulowych kwitnie wiosną. Kwitnienie ich można przyspieszyć za pomocą odpowiednich zabiegów, czyli pędzenia. Pędzenie polega na przerwaniu okresu spoczynku najczęściej przez umieszczenie jej w dość wysokiej temperaturze i odpowiednie podlewanie.
Podział cebul:
-łuskowe-nie okryte, złożone z samych łusek (Flitillaria, Scilla campanulata, Ornithogalum, Lilium
-tunikowe-okryte łuską (Tulipa, Narcissus, Hyacinthus, Muscari
Sposoby rozmnażania roślin cebulowych:
1) oddzielanie cebul przybyszowych-tulipa, Narcissus, Muscari, Iris
2) niszczenie stożka wzrostu przez nacinanie, drążenie lub wybijanie stożka wztostu-Hyacinthus, scilla
3) cięcie cebul na części i sadzonkowanie fragmentów łusek połączonych kawałkiem piętki-Hipperastrum, Fritillaria, Narcissus
4) sadzonkowanie całych łusek-Lilium
Przykłady roślin cebulowych:
Gatunki |
Wykopywanie cebul |
Sadzenie cebul |
Tulipa (Liliaceae) 1-11 cebul przybyszowych |
k. VI-poł. VII |
poł IX-k. X |
Hyacinthus(Liliaceae) 1-3 cebule przybyszowe |
Pocz VI-pocz VII pocz VII-drążenie, nacinanie cebul |
X-XI |
Muscari (Liliaceae) |
VII |
X |
Scilla (Liliaceae) |
VI |
IX-X |
Narcissus (Amaryllidaceae) |
k. VI-pocz VII |
IX |
Lilium (Liliaceae) |
IX-X |
IX-X |
Rozmnażanie hiacynta:
1.. Drążenie cebul — na pocz. VII cebule o obwodzie 17 cm, drążenie wykonujemy nożem van der Laana lub ostrą łyżeczką, a wydrążone cebule ustawia się na siatce w ciemności przez 8-10 dni w temperaturze 25°C i wilgotność powietrza 60%, gdy pojawią się cebulki przybyszowe temperaturę obniżamy do 20°C i wilgotność powietrza zwiększamy do 85%,.a od IX utrzymujemy temperaturę 22-23°C.
Otrzymujemy 40-60 cebulek przybyszowych z 1 cebuli matecznej, które po 4-5 latach osiągają wartość handlową (Mcm obwodu).
2. Nacinanie cebul-na pocz. VII cebule o obwodzie 17 cm, wykonujemy 3-4 cięcia przez środek piętki przez i trzymamy cebule przez 7 dni temperaturze 30°C, później 25°C.Wilgotność powietrza 60%, później 85%.
Otrzymujemy 10 - 24 cebulek przybyszowych z 1 cebuli matecznej, które po 3-4 latach osiągają wartość handlową (14cm obwodu).
3. Wyrywanie piętki (borowanie piętki)-na pocz VII cebula w obwodzie 17 cm.
Otrzymujemy 10 cebulek przybyszowych z 1 cebuli matecznej, które po 2-3 latach osiągają wartość handlową (Mcm obwodu).
BULWA-organ spichrzowy służący do gromadzenia związków pokarmowych. powstaje przez:
-pierwotny lub wtórny przyrost na grubość części podliścieniowej łodygi (hypokotylu)
-grubienie podstawy pędu skladającej się z kilku międzywęźli położonych nad hypokotylem
-grubienie korzeni
Bulwy hypokotylowe:
Begonia x tuberhybrida - begonia bulwiasta
Begonia tworzy nerko watę bulwy - na wgłębionej górnej części powstają pąki z których wyrastają pędy nadziemne, a w dolnej części tworzą się cienkie, włókniste korzenie. Jesienią, gdy część nadziemna rośliny zamiera,wykopujemy bulwy, czyścimy i przechowujemy w temperaturze 6 - 8°C,
przysypane piaskiem lub torfem. W II - III - gdy pąki są widoczne, dzielimy
bulwę na 3 części (każda z 1 oczkiem). Rany po cięciu przysypujemy węgiel
drzewny, a na drugi dzień sadzimy do doniczek o średnicy 7-8cm,
przysypujemy cienką warstwą podłoża i utrzymujemy temperaturę 18 - 20°C (w szklarni).
Cyclamen persicum - cyklamen, fiołek alpejski ( rozmnażanie z bulw nie ma
praktycznego znaczenia).
Gloriosa rothschildiana - glorioza Rotszylda
Glorioza tworzy podłużne bulwy długości 25-30 cm. Na wierzchołku bulwy
znajduje się pąk z którego rozwija się pęd nadziemny. Poza pąkiem szczytowym
nie ma pąków bocznych. Substancje zapasowe zgromadzone w bulwie
matecznej zostają zużyte podczas wzrostu części nadziemnej. Ale już 3-4
tygodnie od rozpoczęcia uprawy tworzą się bulwy przybyszowe (2 - 3). Po 5
miesiącach, gdy część nadziemna zamiera, wyjmujemy bulwy, czyścimy,
oddzielamy bulwy przybyszowe, rany przysypujemy węglem drzewnym i suszymy.
Bulwy przechowujemy przysypane torfem lub piaskiem w temperaturze 15 - 17 i wilgotności powietrza 70%.
Bulwy pędowe-na powierzchni mięsistej bulwy po zdjęciu łusek widoczne są węzły i międzywęźla, a także pąki. Z pąka szczytowego rośnie pęd nadziemny, którego podstawa grubieje i przekształca się w nową bulwę, podczas gdy stara stopniowo zamiera.
GATUNEK |
WYKOPYWANIE |
SADZENIE |
Gladiolus - Mieczyk |
X |
rv - pocz. v |
Freesia - Frezja |
IV-VI |
IX-XII |
Crocus - Krokus |
k.VI |
IX |
Colchicum - Zimowit |
k.VI |
VIII |
Mieczyk (gladiolus)-jesienią po wykopaniu bulwy suszymy (25 - 30°C), a gdy łatwo się oddzielają czyścimy. Przechowujemy w temperaturze 3 - 5°C. Małe bulwy przybyszowe (otrzymujemy ich kilkadziesiąt) siejemy w III w chłodnym inspekcie, gdzie pozostają do jesieni, a w drugim roku uprawy otrzymujemy kwitnące rośliny. Duże bulwy (wybór handlowy) sadzimy IV - V na głębokości 8-10 cm.
Frezja {Freesia) - bulwy sadzimy w szklarni IX - XII, zbiór kwiatów następuje od II do V, a wykopywanie bulw IV - VI. Po zbiorze bulwy przechowujemy w temperaturze 17 - 20°C, później 27 - 28°C. Bulwy preparujemy przetrzymując je w temperaturze 29°C i wilgotności powietrza 75% przez kilka tygodni.
Krokus {Crocus) - bulwy wykopujemy VI - VII i przechowujemy w temperaturze 20 - 25°C, a następnie sadzimy we IX.
Zimowit (Colchicum)^ bulwy długości 20 cm; co 2 - 3 łata w czasie spoczynku roślin VI - VII oddzielamy bulwy przybyszowe i sadzimy VIII. Roślina kwitnie jesienią, a wiosną następnego roku wytwarza liście.
Bulwy korzeniowe
Dalia ogrodowa - Dahlia x cultorum Dalia tworzy latem duże mięsiste, dwuletnie bulwy, które zapadają w stan spoczynku, gdy część nadziemna ginie. Bulwy wykopujemy X, a zimą przechowujemy w temperaturze 5 - 8°C, przysypane piaskiem. Na początku V bulwy sadzimy (możemy dzielić bulwy przed sadzeniem). Najczęściej rozmnażamy przez sadzonki pędowe.
KŁĄCZE- poziomy pęd rosnący nad- lub pod- powierzchnią ziemi. Typowe kłącze ma węzły i międzywęźla. Z pąków bocznych na węzłach tworzą się pędy nadziemne. Korzenie przybyszowe pojawiają się zwykle w pobliżu węzłów. Stare części kłączy stopniowo zamierają. Podział kłączy przeprowadzamy wiosną lub jesienią.
Konwalia (ConvaUaria) - tworzy kłącze cienkie, silnie rozgałęzione, pełzające płytko pod powierzchnią ziemi. Podział kłączy przeprowadzamy jesienią (X -XI), tnąc na odcinki 10-12 cm. Do rozmnażania stosujemy kłącza jednoroczne na których widoczne są pąki liściowe (zaostrzone, spiczaste). Pąki kwiatowe tworzą się w 2 - 3 roku uprawy. Dopiero wtedy uzyskujemy kłącza do pędzenia. Później jesienią wykopujemy kłącze i sortujemy. Do pędzenia używamy kłącza z pąkami kwiatowymi. Kłącza z pąkami liściowymi wymagają dalszej uprawy.
Alstroemeria - tworzy grube mięsiste kłącza o bardzo wrażliwych na uszkodzenia korzeniach. Rośliny przeznaczone do podziału wykopujemy VIII -DC Kłącze tniemy na odcinki z 1 pąkiem. Po dezynfekcji kłącza sadzimy do doniczek lub na zagony w szklarni i uprawiamy w temperaturze 15 - 16°C -młode rośliny szybko tworzą pędy i korzenie.
Zantedeschia - tworzy grube mięsiste kłącza, silnie rozrośnięte; 2-3 letnie łącza kłącza dzielimy VII (po okresie spoczynku) i sadzimy do doniczek lub w szklarni, na zagony sadzimy latem.
Canna (paciorecznik) - tworzy kłącza krótkie, grube, mięsiste. Zima przechowujemy w temperaturze 5 - 8°C. Wiosną, gdy dobrze widoczne są pąki kłącze dzielimy (każda część powinna mieć 1 pąk). Sadzimy do doniczek i uprawiamy w szklarni lub w inspekcie do k. V lub pocz. VI - wtedy wysadzamy do gruntu.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
ZABIEGI PRZEDSIEWNE
I. Skaryfikacja-uszkodzenie łupiny nasiennej
-mechaniczna-uszkodzenie łupiny nasiennej przez pocieranie papierem ściernym, wstrząsanie z ostrograniastym piaskiem lub rzucanie o gładką powierzchnię
-chemiczna-polega na moczeniu nasion w stężonych kwasach (kwas siarkowy) lub zasadach, przez kilkanaście minut do kilkunastu godzin zależnie od grubości okrywy nasiennej, po których nasiona zostają przemyte a resztki kwasów lub zasad usunięte przez przepłukanie słabą zasadą lub kwasem
-termiczna-uzyskuje się nagrzewając nasiona do temp 35-45*C w ciągu kilkunastu godzin lub kilkunastu dni albo zanurzając je na kilkanaście sekund w gotującej się wodzie, a następnie gwałtownie ochładzając
II. Stratyfikacja-polega na przetrzymywaniu nasion w wilgotnym i dobrze napowietrzonym środowisku w temp ok. 5*C (1-10*C)
III. Honnonizacja-polega na egzogennym traktowaniu nasion kwasem giberelinowym (GA3) w postaci roztworu wodnego w stężeniu 500-3000 ppm. Nasiona moczone są od kilku do 24 godzin, w temp pokojowej.
Zaprawianie nasion
-Suche- polega na zmieszaniu nasion z pylistym preparatem w ilości 2-
3g/lkg nasion lub 5g/lkg bulw, cebul czy kłączy. Do zaprawiania
stosowane są preparaty kaptanowe lub tiuramowe ( Funaben T, OxafunT).
-Półsuche- polegające na pokryciu nasion cienką warstwą emulsji,zawiesiny czy roztworu wodnego określonych preparatów, najczęściej fungicydów połączonych z insektycydami ( Topsin).
-Mokre- polega na moczeniu nasion
przez 15-30 min w roztworze wodnym,
lub opryskiwaniu zawiesiną czy emulsją
odpowiedniego preparatu, a następnie
szybkiemu przesuszeniu nasion.
Ten zabiegwykonuje się bezpośrednio przed
wysianiem lub wysadzeniem materiału.
-Gazowe- polega na zastosowaniu substancji o wysokiej prężności par, w pokojowej temperaturze w specjalnie uszczelnianych zaprawiarkach.
Moczenie nasion -nasiona moczy się w wodzie od kilku do 24 godzin. Zabiegowi temu poddajemy głównie nasiona wysiewane bezpośrednio do gruntu, gdzie kontrola wilgotności jest trudniejsza.
Otoczkowanie nasion -zabieg polega na pokryciu nasion otoczką złożoną z mączki drzewnej, torfu i gliny ( mogą być stosowane inne substancje), stanowiącej masę podstawową, do której mogą być dodawane fungicydy, insektycydy, regulatory wzrostu lub nawozy mineralne. Otoczkowanie ma na celu ułatwienie mechanizacji i normy
wysiewu nasion.
OCENA MATERIAŁU SIEWNEGO
Kwalifikacja polowa plantacji nasiennej
Ocena organoleptyczna
Ocena laboratoryjna
1. Czystość nasion- wydzielenie w próbce laboratoryjnej następujących frakcji:
a. nasion czystych gatunku lub odmiany
b. nasion innych gatunków
c. nasion chwastów
d zanieczyszczenia organiczne i nieorganiczne
2. Zdolność kiełkowania (%)
Energia kiełkowania (szybkość kiełkowania)-liczba nasion, które normalnie wykiełkowały w ciągu krótkiego czasu (3-10 dni)
Siła kiełkowania-liczba nasion, które normalnie wykiełkowały w ciągu odpowiednio długiego czasu (10-28 dni)
Metoda Lacona-polega na wykorzystaniu zjawiska wybarwiania się żywych zarodków lub połówek nasion na kolor czerwonoróżowy pod wpływem tetrazoliny (1% roztwór o pH 6,5-7,0)
3. Wilgotność nasion
4. Zdrowotność nasion
5. Oznaczenie masy 1000 sztuk nasion
6. Oznaczenie wartości użytkowej nasion (%)
WU=czystość nasion x siła kiełkowania / 100
KIEŁKOWANIE NASION
Czynnikami niezbędnymi do kiełkowania nasion są: woda, temperatura, tlen i światło. Proces kiełkowania można podzielić na 3 fazy:
1. Faza fizyczna
Pierwszym etapem kiełkowania nasion jest pęcznienie czyli pobieranie wody przez związki hydrofilne ( wykazujące powinowactwo do wody). Suche nasiona mogą pobierać wodę z podłoża z siłą dochodzącą do 1000 atmosfer. Ilość pobranej wody przez nasiona zależy od składu chemicznego, np. koloidy białkowe pobierają do 180%, skrobia 70% a celuloza do 30% suchej masy nasion. Kiełkowanie nasion, u których substancjami zapasowymi tłuszcze czy węglowodany rozpoczyna się przy wilgotności 20-40%, zaś nasiona u których substancją zapasową są białka kiełkują przy wilgotności 50-60%.
2.Faza biochemiczna
Pobieranie przez nasiona wody umożliwia wznowienie w kiełkujących nasionach procesów enzymatycznych. Pierwszym widocznym objawem intensywnego metabolizmu jest duży wzrost szybkości oddychania oraz duża intensywność procesów hydrolitycznych. Hydrolizie ulegają substancje zmagazynowane w zarodku, liścieniach czy bielmie. W zależności od substancji zapasowych uaktywnieniu ulegają enzymy hydrolizujące skrobię (a- i p~ amylazy, amyloglukozydazy, fosforylazy skrobiowe), białko ( proteazy) lub tłuszcze (lipazy). Procesom hydrolitycznym towarzyszą procesy syntezy nowych związków organicznych niezbędnych ze względu na zachodzące w zarodku podziały komórek.
3 Faza morfologiczna
Proces kiełkowania nasion jest następstwem zharmonizowania procesów biochemicznych i fizjologicznych. Prowadzą one do powiększania się zarodka, przebicia łupiny nasiennej i wzrostu młodej siewki, która zakorzeniając się w podłożu, zaczyna czynnie sferami włośnikowymi korzeni pobierać wodę i sole mineralne a część nadziemna podejmuje proces fotosyntezy. Fazy odżywiania się zarodka:
1.faza heterotroficzna, zarodek rozwija się kosztem substancji
nagromadzonych w nasieniu
2.faza mezotroficzna, zarodek podejmuje samodzielnie biosyntezę
niezbędnych substratów korzystając jeszcze z substancji nagromadzonych
w liścieniach czy bielmie.
3.faza autotroficzna - samożywna.
CZYSZCZENIE, SUSZENIE I MAGAZYNOWANIE NASIONW .Nasiona z plantacji zbiera się ręcznie lub mechanicznie, zależnie od gatunku, z pędami lub same owocostany. Po wstępnym suszeniu przeprowadza się omłot mechaniczny lub ręczny. Czyszczenie nasion roślin ozdobnych ze względu na różny stopień wielkości jest zabiegiem trudnym i pracochłonnym.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -