Pojęcie struktury

społecznej: próba

uogólnienia.

Termin struktura społeczna we współczesnych

pracach socjologicznych bywa rozumiana jako:

• Organizacja stosunków społecznych
• Określona artykulacja, uporządkowane ułożenie części
• Wzór to znaczy obserwowalna jedność działania czy

funkcjonowania

• Spójne, mniej lub bardziej trwałe regularności
• Istotne, leżące u podstaw, głębokie uwarunkowania
• Właściwości bardziej fundamentalne niż inne powierzchowne

cechy

• Uporządkowanie elementów, które determinuje większość

zróżnicowania w danej dziedzinie zjawisk

• Relacje między grupami i jednostkami które znajdują wyraz w

ich zachowaniu.

W potocznych zastosowaniach strukturę rozumiemy jako:
porządek, ład, organizację, formę, układ, system, schemat. Za
ich przeciwieństwa natomiast traktujemy: chaos, bezład,
rozproszenie, przypadkowość, sporadyczność.

Wyróżniamy cztery idee stanowiące

fundament pojęcia struktury:

• Ideę relacji, zależności, stosunków pomiędzy elementami
• Ideę regularności, prawidłowości, powtarzalności, trwałości
• Ideę głębokiego, ukrytego, fundamentalnego, istotnego

wymiaru

• Ideę determinującego, wyznaczającego, kontrolującego

wpływu wobec zjawisk empirycznych

• Uwzględniając te cztery idee możemy powiedzieć,

że struktura to ukryta sieć trwałych i
regularnych powiązań między składnikami jakiejś
dziedziny rzeczywistości, która istotnie wpływa na
przebieg obserwowanych zjawisk w tej dziedzinie.

Życie społeczne, a struktura

społeczna

Życie społeczne przeciwstawiamy strukturze społecznej.

• Życie społeczne- to kategoria opisowa, empiryczna,

konkretna, która odnosi się do zjawisk obserwowalnych,
obejmująca wszystkie przejawy ludzkiego, zbiorowego istnienia.
Stanowi warstwę powierzchniową, jawną rzeczywistości
społecznej.

• Struktura społeczna- to kategoria wyjaśniająca, teoretyczna,

nie mająca bezpośrednich obserwowalnych odniesień służąca
lepszemu uporządkowaniu i zrozumieniu faktów empirycznych.
Stanowi warstwę głębinową, ukrytą społecznego świata.

Cztery wymiary struktury społecznej

• Wymiar normatywny- powiązana i charakterystyczna dla

danej zbiorowości sieć norm, wartości i instytucji.
Zobiektywizowane i przymuszające wobec poszczególnych
członków społeczeństwa fakty społeczne, wskazujące co być
powinno, tłumaczyć miały rzeczywiste i konkretne działania
ludzi.

• Wymiar idealny- powiązana i rozpowszechniona w danej

zbiorowości sieć idei, przekonań, poglądów, wizji, które mają
charakter stwierdzający. W odróżnieniu od norm i wartości nie
mają one charakteru powinnościowego lecz kategoryczny,
stwierdzający.

• Wymiar interakcyjny- (organizacyjny) powiązana i typowa

dla danej zbiorowości sieć wzajemnie ukierunkowanych i
zorientowanych działań

• Wymiar interesów- (szans życiowych) rozkład dostępu do

dóbr społecznie uznawanych za pożądane, bogactwa, władzy,
prestiżu, wiedzy itp. Generuje ona hierarchiczne nierówności
między ludźmi, a także wynikające stąd konflikty społeczne.

• Cztery wyróżnione wymiary struktury społecznej pozostają we

wzajemnym, ścisłym powiązaniu spojone swoistą „strukturą
struktur” wpływając w istotny sposób na każdy inny, a zarazem
pozostając pod wpływem wszystkich innych

.

Ujęcie struktury

jako wielowymiarowej i międzywymiarowo powiązanej każe
traktować każde wyjaśnienie odwołujące się do pojedynczego
tylko wymiaru jako nieprawomocne.

• I tak, wadliwe będzie wyjaśnienie, w którym konkretne

podejmowane przez ludzi działania traktowane będą tylko jako:

• Przestrzeganie norm i wartości(skrzywienie

normatywistyczne)

• Wcielanie w życie przekonań(skrzywienie idealistyczne)
• Wykorzystywanie opcji interakcyjnych(skrzywienie

behawiorystyczne)

• Realizowanie typowych interesów(skrzywienie

materialistyczne)

Struktura społeczna z perspektywy

jednostki

• Strukturalna perspektywa narzuca szczególny sposób

widzenia jednostki. Obraz ten sprowadza się do ujmowania
jednostki w kontekście jej powiązań z innymi. Jest ona
charakteryzowana przez jej miejsce w strukturze. Ten
socjologiczny aspekt człowieka bywa określany jako pozycja
społeczna.

• Wokół każdej pozycji skupiają się elementy wszystkich

czterech wymiarów struktury społecznej:

• Rola społeczna- fragment struktury normatywnej, zestaw

norm i wartości,

• Mentalność pozycyjna- fragment struktury idealnej, zestaw

poglądów, przekonań, nawyków myślowych, stereotypów,

• Opcja interakcyjna- fragment struktury interakcyjnej,

wiązka kanałów, torów interakcyjnych otwierających
możliwość kontaktów z innymi,

• Status społeczny- fragment struktury interesów, dostęp do

dóbr, środków i wartości społecznie cenionych.

Założenia upraszczające

• Możemy wyróżnić kilka założeń upraszczających, na których opierała

się dotychczasowa analiza struktury społecznej:

• Założenie jednolitości i spójności struktury – okazuje się

nierealne, bo ludzie w społeczeństwach stają wobec różnych
dylematów, decyzji i wyborów i tym samym społeczeństwo
nacechowane jest sprzecznościami.

• Założenie, które przyjmuje że ludzie są poddawani

oddziaływaniu tylko jednej struktury-

okazuje się nieprawdą, bo

jednostka często jest związana realnie lub przynajmniej intencjonalnie z dwoma
lub więcej strukturami. Człowiek będąc członkiem jednej zbiorowości
równocześnie orientuje się na inne i może przejmować ich wartości, normy i idee
jako swoje.

• Założenie, które uznaje że jednostka zajmuje tylko jedną

pozycję społeczną-

w rzeczywistości zawsze mamy do czynienia ze zbiorem

pozycji. Każda z nich wiąże różny od innych fragment struktury, a związane z
tymi pozycjami zbiory oczekiwań normatywnych, przekonań, kierunków interakcji
i interesów mogą być ze sobą sprzeczne.

Modele wyjaśniania strukturalnego

• Ostatnim z założeń, jest traktowanie struktury społecznej

jako danej, zastanej i nieproblematycznej. Wciąż bada się,
w jaki sposób struktura rozumiana w ten sposób,
determinuje ludzkie działania. Szuka się procesów
pośredniczących w takim oddziaływaniu struktur. Jednak w
wyniku zwrotu teoretycznego, który dokonuje się w
socjologii w ostatnich latach, stawia się pytanie o genezę
struktur i traktowania jej jako problematycznej, która
wymaga wyjaśnienia.

Cztery procesy wytwarzania się

struktur

• Można wskazać cztery cząstkowe procesy składające się na

ogólny proces wytwarzania się struktur.

• Proces instytucjonalizacji struktury normatywnej-

powstawania norm społecznych, wartości, instytucji.

• Artykulacja struktury idealnej- powstawania

standardowych przekonań, poglądów, idei, mitów,
stereotypów.

• Ekspansja struktury interakcyjnej- rozbudowywanie się

sieci styczności, kontaktów, łączności, komunikacji miedzy
jednostkami.

• Krystalizacja struktury interesów- powstawanie

trwałych hierarchii przywilejów i upośledzenia, czy ogólniej-
nierówności między ludźmi pod względem dostępu do
pożądanych dóbr i wartości: bogactwa, władzy, prestiżu.

Dialektyczne wyjaśnienie strukturalne

• Nie wystarczy stwierdzić, że ludzie sami tworzą swoje struktury,

należy jeszcze pokazać jak to się dzieje. Rozwój wiedzy
socjologicznej doprowadził do tego, że w ostatnich latach zaczęto
pytać "dlaczego?" o to co traktowano dotąd za jasne czyli samą
społeczna strukturę. Wyjaśnienia działań przez struktury uzyskują
status wyjaśnień pierwszego rzędu, nad nimi zaś nadbudują się
działanie wyższego rzędu-struktur przez działania. Ma to racje bytu
wtedy gdy uznamy, że działania wyjaśnienia pierwszego rzędu to
nie te same działania, które zachodzą w wyjaśnieniach drugiego
rzędu. Jedne są mianowicie wcześniejsze a drugie późniejsze.
Ludzie działają w zastanych warunkach będąc pod ich wpływem.
Tak więc aktualne działania mogą być wyjaśnione przez
wcześniejsze struktury. Z drugiej strony podejmując działania
wywieramy wpływ na struktury, przekształcając je. Tak więc
późniejsze struktury mogą być również wyjaśnione przez
wcześniejsze działania.