Metoda Marii

Montesorii

Anna Krawczyk

Pedagog, który chciałby zapewnić sobie trwałe miejsce w historii myśli

edukacyjnej ma przed sobą trudne zadanie. Z upływem czasu zmianom

podlegają oceny dorobku badawczego, następują przemiany społeczne i

polityczne, ewoluuje kultura określająca miejsce ludzkich dokonań. Pisane dzieje

wychowania wymownie wskazują, iż tylko nielicznym udało się pozostać w

pamięci pokoleń. Marię Montessori niewątpliwie do takich pedagogów należy

zaliczyć. Jej działalność i twórczość ma, bowiem światowy wymiar i

ponadczasowy charakter. Obejmuje niemal całe życie wychowanka

i ewoluuje ku coraz szerszym horyzontom pedagogicznego myślenia i działania.

Pozyskuje sympatię, fascynuje i zmusza do refleksji w wielu językach świata.

Pracowała wytrwale i ciężko, lecz posiadała również umiejętności zjednywania

serc i umysłów na wielu kontynentach.

W licznych przypadkach fascynowała ludzi wpływowych i bardzo zamożnych.

Ich podziw, uznanie i chęć współpracy zyskiwały wymierny wyraz w postaci

finansowego wsparcia inicjatyw Marii Montessori.

Ogromu dorobku badawczego i organizacyjnego Marii Montessori nikt dziś nie

kwestionuje. Nikt również nie usiłuje podważać jego walorów teoretycznych czy

praktycznej przydatności w procesie wychowania nowych pokoleń. Nie oznacza

to wcale, iż zabrakło głosów krytyki wobec systemu Marii Montessori. Badacze

podnoszą jednak liczne kwestie, w ich przekonaniu dyskusyjne, aczkolwiek nie

akcentują tych samych zagadnień i problemów.

Niewątpliwie, system Marii Montessori jest dziś znany niemal w każdym zakątku

świata, a jej idee pedagogiczne w sposób istotny wyznaczyły kierunek

podejmowanych działań na rzecz rozwoju przedszkola.

Metoda nauczania Marii Montessori

Psychologiczne podstawy metody

Podstawę działalności praktycznej i zagadnień teoretycznych Marii Montessori

stanowi dziecko i jego rozwój. Jej zdaniem dzieciństwo to bardzo ważny okres dla

rozwoju jednostki, w którym zachodzą wszystkie podstawowe procesy twórcze,

nadające kształt osobowości. Następuje wówczas stały wzrost i postęp w sferze

ciała i ducha, które są ze sobą zintegrowane. Wszystkie dzieci wyposażone są w

wewnętrzną energię, która skłania je do aktywności i sprawia, że są

niestrudzone, nie boją się wysiłku, wręcz stale go poszukują

i wytrwale realizują podjęte działanie. Zdaniem Montessori na tej potrzebie

spontanicznej

i wszechstronnej aktywności dziecka należy oprzeć wychowanie.

Z otaczającego świata dziecko najpierw nieświadomie, a następnie w sposób

zamierzony

i świadomy chłonie różne uczucia, zdobywa wiedzę i doświadczenie, które

wpływają na jego dalszy rozwój. Proces ten dokonuje się dzięki typowym dla

okresu dzieciństwa właściwościom takim, jak: „absorbująca psychika”, „okresy

szczególnej wrażliwości”, „polaryzacja uwagi”.

-„Absorbująca psychika” - inaczej chłonny umysł, umożliwia okolicznościowe

uczenie się dziecka już od wczesnego okresu życia. Dzięki niej dziecko rejestruje

w podświadomości wszelkie informacje docierające z otoczenia, które przenikają

umysł i tworzą jego intelektualne predyspozycje. Czyni to mimowolnie i bez

wysiłku. Skutkiem jej działania jest zapisanie w podświadomości obrazu

otoczenia oraz powstanie świadomości dziecka.

-„Okresy szczególnej wrażliwości” – tzw. „wrażliwe cykle”, to

okresy, w których wrażliwość dziecka nastawiona jest na

określone rodzaje bodźców. Dziecko łatwo wtedy opanowuje

określone umiejętności. Okresy te są przejściowe, a dziecko w

toku rozwoju kieruje swoje zainteresowanie i aktywność na coraz

to inne przedmioty i treści, na opanowanie coraz to nowych

umiejętności, do opanowania, których dojrzało. W tym czasie

dziecko uczy się chętnie i intensywnie.

-„Polaryzacja uwagi” - to zjawisko głębokiego i długotrwałego

zainteresowania jednym przedmiotem lub jedną czynnością. Tej

długotrwałej i głębokiej koncentracji, dzięki której dziecko

dokonuje samodzielnych odkryć, głęboko je przeżywając

Montessori przypisywała fundamentalne znaczenie w rozwoju

osobowości. Dzięki niej potrafi ono pracować poważnie i w sposób

zdyscyplinowany, przeżywając jednocześnie radość i czerpiąc

satysfakcję z efektu własnych działań. Zjawisko to występuje tylko

wtedy, gdy w procesie wychowania uwzględniane są potrzeby

rozwojowe dziecka i gdy

wykorzystywane są okresy szczególnej wrażliwości.

Maria Montessori podzieliła dzieci ze względu na wiek:

I poziom – przedszkole – od 3 do 6 lat,

II poziom – szkoła podstawowa – od 6 do 9 lat,

III poziom – szkoła podstawowa – od 9 do 12 lat.

Zajęcia prowadzone

metodą M. Montessori

Cele i zadania metody

Montessori:

System wychowania Marii Montessori zwany jest też metodą Montessori.
Metoda ta daje dziecku szansę wszechstronnego rozwoju fizycznego i
duchowego oraz kulturowego
i społecznego, wspiera jego spontaniczną i twórczą aktywność.
Celem metody jest rozwijanie indywidualnych cech osobowości, w
formowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności
szkolnych i współdziałania.
Jest to realizowane poprzez pomoc dziecku w:
1)rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły,
2)wypracowaniu szacunku do porządku i do pracy,
3)wypracowaniu zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy
indywidualnej i zbiorowej,
4)osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem,
5)wypracowaniu podstaw posłuszeństwa opartego na samokontroli, a nie
na zewnętrznym przymusie,
6)uniezależnieniu od nagrody,
7)formowaniu postaw wzajemnej pomocy bez rywalizacji,
8)szacunku dla pracy innych,
9)rozwijaniu indywidualnych uzdolnień i umiejętności współpracy,
10)osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego
posłuszeństwa,
11)umiłowanie do rzeczywistości i otoczenia.

Głównymi zadaniami metody Marii Montessori są:

uczenie przez działanie – dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez własną
aktywność, w przemyślanym środowisku pedagogicznym, przy współpracy z nauczycielami,
-samodzielność – dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy przy
zachowaniu
reguł społecznych. Rozwijają indywidualne uzdolnienia i uczą się realnej oceny swoich
umiejętności,
-koncentracja – dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych
działań,
-lekcje ciszy – na nich dzieci uczą się współpracować w cichych zajęciach indywidualnych i
grupowych,
-porządek – dzieci zdobywają umiejętność przestrzegania porządku w otoczeniu i swoim
działaniu,
-społeczne reguły – dzieci zróżnicowane wiekowo (trzy roczniki) są łączone w grupy, sprzyja
to
wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Uczą się one przestrzegać reguł: nie rań,
nie niszcz,
nie przeszkadzaj,
-obserwacja – jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z szacunkiem i
uwagą
obserwuje postępy i trudności dziecka, jest jego przewodnikiem,
-indywidualny tok rozwoju każdego dziecka – dziecko jest serdecznie przyjęte, znajduje
uwagę
i indywidualną opiekę nauczyciela. Pracuje według własnego tempa i możliwości,
podejmując zadania,
do których jest już gotowe.

Materiały dydaktyczne Marii Montessori są estetyczne, precyzyjnie wykonane i trwałe. Dzięki tym
pomocom możliwe jest samodzielne wykonywanie różnych zadań i doświadczeń, w myśl zasady, że
jedyną drogą rozwoju dziecka jest jego własna praca.
Konstrukcja pomocy umożliwia zazwyczaj samokontrolę i korektę błędu. Materiały dydaktyczne
uwzględniają zasadę stopniowania trudności i są dostosowane do potrzeb rozwojowych dziecka.
Opis przykładowych materiałów dydaktycznych:
1.Piramida
To wycięte trójkąty równoramienne, ich ilość może być różna w zależności od ilości pięter, każdy
brzeg trójkąta zaznaczony jest innym kolorem.
Przy pomocy tej metody dzieci muszą dobrać wyniki do działań lub odwrotnie na zasadzie gry w
domino. Tylko w przypadku ułożenia prawidłowo wszystkich elementów powstanie
Piramida.
Piramida uczy dodawania, odejmowania, mnożenia lub dzielenia w zakresie 100.
2.Termometr
To zafoliowany schematyczny rysunek termometru, flamaster sucho ścieralny, pasek do
przesuwania (na przemian: z zapisaną temperaturą i rysunkiem termometru do samokontroli).
Można zastosować paski ze zróżnicowanym stopniem trudności tj. temperatury dodanie i ujemne.
Używając tej pomocy dziecko musi przesunąć pasek tak, aby możliwe było odczytanie
temperatury. Na rysunku zaznacza flamastrem daną temperaturę i przesuwa pasek, by w okienku
pojawił się termometr do samokontroli (po przesunięciu paska w okienku pojawia się termometr
prawidłowo wskazujący daną temperaturę). Po sprawdzeniu dziecko ściera i ponownie przesuwa
pasek.
Celem jest nauka odczytywania wskazań termometru.
3.Zegar
To zafoliowana tarcza zegara, flamaster sucho ścieralny, pasek do przesuwania (na przemian:
z zapisaną godziną i tarczą zegara do samokontroli). Można również zastosować paski ze
zróżnicowanym stopniem trudności: pełne godziny, godziny i minuty, godziny i minuty w systemie
24 godzin.
Dziecko musi przesunąć pasek tak, aby w okienku pojawiła się godzina, narysować flamastrem na
tarczy zegara wskazówki w odpowiednim położeniu i przesunąć pasek tak, by w okienku pojawił się
zegar do samokontroli (po przesunięciu paska w okienku pojawia się zegar z właściwym ułożeniem
wskazówek). Po sprawdzeniu dziecko ściera ponownie przesuwa pasek na następną godzinę.
Celem stosowania tego materiału jest nauka odczytywania godzin i minut na zegarze.

System wychowania przedszkolnego w Polsce

W Polsce metoda Marii Montessori wywarła duży wpływ w kształtowaniu się systemu wychowania
przedszkolnego w okresie międzywojennym. Mimo szerokiego rozpropagowania systemu Montessori,
żadne placówka nie opierała się wyłącznie na jej poglądach. Wprowadzenie go natrafiło na
przeszkody głównie z powodu braku funduszów na odpowiednie urządzenie pomieszczeń i ich
wyposażenie w pomoce dydaktyczne. Niemniej jednak ówczesne przedszkola wykorzystywały wiele
wskazówek włoskiej lekarki na temat organizacji placówki i metod pracy z dziećmi. Do
najistotniejszych zaliczyć można:
•wyposażenie przedszkoli w meble i sprzęt, dostosowane do wieku i wzrostu dziecka. Zastąpiły one
ławki, które dotąd stanowiły podstawowe umeblowanie polskich ochronek;
•większą dbałość o czystość i odpowiednie warunki sanitarne;
•wzbogacenie treści zajęć i zabaw, a także form pracy na korzyść takich, które aktywizowały
i inspirowały samorzutną twórczość dziecka;
•upowszechnienie pomocy dydaktycznych, głównie przeznaczonych do rozwoju poszczególnych
zmysłów u dzieci;
•zwrócenie uwagi na przestrzeganie ładu i systematyczności we wszystkich czynnościach
wychowawców i wychowanków;
•upowszechnienie współpracy wychowawcy z lekarzem i rodzicami;
•większą niż dotychczas dbałość o rozwój fizyczny dzieci;
•przejście od funkcji opiekuńczo-wychowawczej placówek przedszkolnych do funkcji wychowawczo
kształcącej, przywiązującej dużą uwagę do rozwoju zmysłów i umysłu dziecka.
Wejście w życie ustawy jędrzejewiczowskiej z 1932 roku zmieniło cele i zadanie stawiane placówkom
wychowania przedszkolnego II Rzeczypospolitej. Przedszkola stały się zakładami dydaktyczno
wychowawczymi, zajmującymi się wychowaniem fizycznym, moralnym i umysłowym dzieci.
Konsekwencja tego było odrzucenie systemu Montessori.
Po latach zapomnienia teoria Marii Montessori przeżywa obecnie renesans. Jest na nowo
interpretowana przez pedagogów. Nauczyciele podejmują próby pracy według założeń Montessori.
Powstają przedszkola i szkoły montessoriańskie.
W maju 1992 roku podpisana została pomiędzy Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
a Hogeschool Gelderland w Nijmegen w Holandii wieloletnia umowa dotycząca adaptacji systemu
Marii Montessori do warunków polskich.

Dzięki Marii Montessori nastąpił zwrot w myśleniu o

dzieciństwie. Dawniej było jasne, że dzieci należy

chronić, także przed pewnymi fragmentami

rzeczywistości. Drastyczne i dramatyczne aspekty życia

były dzieciom oszczędzane. Teraz czas ochrony zostaje

zastąpiony przez czas przygotowania – przygotowania

dzieci na najgorsze: na życie w świecie

nieprzyjemnym i niebezpiecznym.

Doświadczenie w pracy metodą Marii Montessori

wskazuje, że wdrożenie tego rozwiązania edukacyjnego

pozwala traktować dzieci w sposób indywidualny,

rozwijać ich zainteresowania, wspomagać ich wiedzę

poprzez wielozmysłowe działanie i przeżywanie.

Doskonalenie wdrożonego programu pedagogiki

Montessori daje nadzieję na przyszłość dzieci i rodziców.

Plan rozwoju przedszkola daje gwarancję jakości

edukacyjno-wychowawczej prowadzonej na rzecz

społeczności.

Najbardziej pomocnym narzędziem przy kształtowaniu

wysokiego poziomu jakości w kontaktach

międzyludzkich jest efektywny zespół pracowników

przedszkola.

Działania na rzecz podnoszenia jakości są inicjowane

przez dyrektora, jednak odpowiedzialnymi za nią są

wszyscy pracownicy.