Maria Montessori urodziła się 31 sierpnia 1870 roku w Chiaravalle, małej włoskiej miejscowości.
Pod koniec dwudziestego wieku pod wpływem krytyki herbartowskiej „szkoły tradycyjnej” opracowała własną koncepcję pedagogiczną.
System edukacyjny Marii Montessori, zwany też metodą Montessori szybko zyskał rozgłos i uznanie, a także zastosowanie nie tylko w szkolnictwie państw europejskich, ale i pozaeuropejskich. Ze względu na swoje wartości, do dzisiaj stanowi on trwały element systemu edukacyjnego w wielu krajach świata.
Maria Montessori opracowała swój system na podstawie wielokierunkowych studiów teoretycznych (z zakresu medycyny, filozofii, psychologii) oraz bogatej, wieloletniej praktyki pedagogicznej, jaką zdobyła, pracując z dziećmi w różnym wieku, o różnym poziomie rozwoju, w różnego rodzaju szkołach, a także prowadząc wykłady i kursy pedagogiczne dla nauczycieli z wielu krajów świata.
Według Marii Montessori czynnikiem rozwoju i podstawą wychowania jest atrakcyjność dziecka. Stanowi ona naturalną potrzebę, a zarazem oznakę i warunek jego rozwoju. Obserwacje wykazują, że dzieci są niestrudzone w swojej aktywności, nie tylko nie boją się wysiłku, ale stale go poszukują i z wytrwałością realizują podjęte działania.
Aby aktywność i rozwój dziecka mogły się dokonywać, powinno ono przebywać w bogatym, odpowiednio zorganizowanym, dostosowanym do właściwości psychicznych środowisku wychowawczym. Środowisko to powinno z jednej strony wychodzić naprzeciw rozwijającym się potrzebom dziecka, z drugiej zaś, pozwalać je dziecku swobodnie i bez przeszkód realizować.
Za przygotowanie środowiska wychowawczego odpowiedzialny jest nauczyciel, który jest również jego częścią. Wchodzi on w skład osobowego komponentu przygotowanego otoczenia. Oprócz niego komponent osobowy tworzą - zróżnicowana pod względem wieku grupa dzieci oraz rodzice. Na drugi materialny komponent celowo zorganizowanego środowiska składa się: odpowiednio zaprojektowany budynek (niski z dużymi oknami, przestronny, o funkcjonalnych pomieszczeniach, estetycznie pomalowany jasnymi barwami, położony w ogrodzie) i ogród oraz sale zajęć z wszystkimi urządzeniami i wyposażeniem, a zwłaszcza materiał rozwojowy i inne pomoce dydaktyczne wspierające rozwój dziecka. Trzeci - strategiczny komponent przygotowanego środowiska - to zasady pedagogiczne, zgodnie z którymi powinien być prowadzony proces wychowania oraz stosowanie formy nauczania - uczenia się.
Bardzo ważnym składnikiem otoczenia są materiały dydaktyczne. Stanowią istotę zindywidualizowanego systemu Marii Montessori. Zadaniem materiału dydaktycznego jest wspomaganie rozwoju dziecka, dlatego często nazywa się go materiałem rozwojowym. Jest on ta przygotowany, rozmieszczony i udostępniany dzieciom, że tworzy logicznie uporządkowaną całość programową.
Metoda Marii Montessori jest jednym ze sposobów uatrakcyjniania i ułatwiania indywidualnej i grupowej stymulacji rozwoju dzieci normalnych i niepełnosprawnych. Jej idee wychowania do samowychowania, samokontroli i samodzielności są wykorzystywane w alternatywnych szkołach wielu krajów świata. W szkołach prowadzonych zgodnie z założeniami Montessori edukacja zaczyna się już w przedszkolu, a kończy maturą w gimnazjum.
System Montessori jest jednym z najlepszych przykładów zindywidualizowanego kształcenia. Realizacji zasady indywidualizacji w klasach służą m.in.: zróżnicowane wiekiem grupy dzieci, przykładanie dużej wagi do obserwacji dziecka w celu poznania jego rozwoju, określanie aktualnych umiejętności, preferencji, zainteresowań, uzdolnień oraz w celu dostrzeżenia i wykorzystania - dla stymulacji rozwoju - okresów szczególnej wrażliwości na poszczególne rodzaje oddziaływań.
W szkołach Montessori proces nauczania dokonuje się dzięki samoaktywności opartej na wewnętrznej motywacji. Nauczanie charakterystyczne dla systemu klasowo-lekcyjnego jest zniwelowane na rzecz samodzielnego uczenia się. Następuje przeniesienie akcentu z procesu nauczania na proces uczenia się. Przeniesiona jest również odpowiedzialność za proces dydaktyczny z nauczyciela na ucznia. Rolą nauczyciela jest tworzenie odpowiedniego środowiska, w którym ten proces może odbywać się i wspieranie dziecka wtedy, kiedy jest to konieczne. Kształcenie w szkołach Montessori powinno być dostosowane do możliwości dziecka i jego okresu rozwojowego. Jest to uczenie skoncentrowane na uczniu, a nie na nauczycielu. Dominującą formą uczenia się stanowi samodzielne zdobywanie doświadczeń i wiedzy poprzez wykorzystywanie materiałów, eksperymentowanie i próby. Jest to uczenie się w wolności, która ma swoje granice, zakreślone prawem do wolności innych osób. Z tego względu dziecko ma możliwość podejmowania różnych decyzji dotyczących uczenia się, ale jednocześnie musi liczyć się z innymi i ponosić odpowiedzialność za to, co robi.
Grupa dzieci kształconych w systemie Montessori jest zróżnicowana wiekowo. Obejmuje z reguły trzy roczniki. Na pierwszym przedszkolnym poziomie edukacji znajdują się dzieci w wieku od 3 do 6 lat, na drugim - wczesnoszkolnym - od 6 do 9 lat, na trzecim - od 9 do 12 lat. Liczba dzieci w grupie wynosi 25 osób.
Relacje między nauczycielem a uczniem mają charakter podmiotowy, są oparte na wzajemnym szacunku, a nie na władzy i biernym posłuszeństwie. To środowisko szkolne (urządzenie klasy, materiały w niej znajdujące się, układ społeczny klasy i szkoły) powinno wyzwalać wewnętrzną motywację do nauki, a nie kary, nagrody, oceny dorosłych.
Metoda Montessori, a edukacja dzieci niepełnosprawnych
Metoda Marii Montessori, wśród nowoczesnych modeli pedagogicznych, które okazały się przemijającą modą, okazała się być metodą wciąż aktualną i zaliczaną do najlepszych i najskuteczniejszych w wychowywaniu dzieci. Wiele jej elementów sprawdza się również w odniesieniu do dzieci z deficytami intelektualnymi. Koncepcja Marii Montessori rodziła się w swojej pierwotnej wersji właśnie jako odpowiedź na potrzeby dziecka opóźnionego w rozwoju intelektualnym lub socjokulturowym.
Połączenie doświadczenia ze studiami teoretycznymi zaowocowały u Montessori jednoznacznym przekonaniem, iż możliwe jest wspomaganie rozwoju dziecka opóźnionego oraz tego z niepełnosprawnością intelektualną, z tym, że w globalnym wymiarze jest to zadanie dla pedagogiki, a nie, jak dotychczas przypuszczano, problem ściśle medyczny. Wychowanie jest w tym ujęciu służbą dziecku, polegającą na uwolnieniu obecnych w nim twórczych energii. Pomoc tego rodzaju polega na wprowadzeniu dziecka w podstawy optymalnego dla niego działania, na jego odpowiedniej stymulacji, udostępnieniu mu materiałów do pracy itp., przy jednoczesnym zachowaniu i utrzymaniu jego autonomii.
"Teoria Montessori, stosowana w pracy z dziećmi o prawidłowym rozwoju intelektualnym, równie dobrze mogłaby być zastosowań w pracy z dziećmi opóźnionymi w rozwoju. Zaletami metody w tym wypadku jest troskliwość, z jaką nauczyciel montessoriański odnosi się do dziecka, proponując mu zajęcie się pomocami dydaktycznymi. Pomoce dydaktyczne są atrakcyjne i zachęcające do wytrwałości w pracy, przez co dają maksimum prawdopodobieństwa osiągnięcia sukcesu. Ponadto metoda Montessori dostarcza ćwiczeń praktycznych, bezpośrednio związanych z kształceniem zaradności i współżycia w środowisku.
"Kolejną zaletą metody jest stwarzanie dziecku warunków do podejmowania samodzielnej decyzji odnośnie czasu zajmowania się daną pracą. W szkolnictwie specjalnym ważne są ogólne zasady tkwiące w metodzie, tj. zasady akceptacji i życzliwości, wszechstronnej poglądowości i przykładu oraz wszechstronnej pomocy i indywidualizacji."
Podstawą metody Montessori jest nauczanie wielozmysłowe. Umożliwia to oddziaływanie na wiele zmysłów, co jest warunkiem niezbędnym do powstawania skojarzeń w procesie zdobywania doświadczeń i wiedzy.
Podstawowy zasób pojęć, jakimi musi się posługiwać dziecko, aby móc zrozumieć otaczający je świat, bywa przyswajany tylko na drodze wielokrotnego powtarzania odbieranych przez nie wrażeń i kojarzenia ich z odpowiednimi nazwami i sytuacjami. Dlatego metody stosowane w postępowaniu rehabilitacyjnym z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo okazują się najskuteczniejsze wtedy, gdy opierają się na uaktywnianiu różnorakich funkcji spostrzeżeniowych, pamięci, różnicowania bodźców, ćwiczeniu uwagi oraz na kojarzeniu ze sobą wrażeń wielozmysłowych.
Zajęcia rewalidacyjne wspomagające sferę ruchową powinny być połączone z innymi rodzajami zajęć, rozwijającymi np. zasób pojęć słownych, czy też wyrabiających u dziecka orientację przestrzenną. Wszystkie te zadania można wypełnić stosując materiał montessoriański.
Wymóg uaktywniania sfery ruchowej realizowany jest przy okazji wykonywania każdego rodzaju pracy z materiałem montessoriańskim.
"Jako doskonały instrument integracji sprawdziła się Pedagogika Specjalna Montessori, opracowana w Centrum Zdrowia Dziecka w Monachium. Pedagogika ta uwzględnia neurofizjologiczne podstawy uczenia się, podczas którego dziecko pracuje samodzielnie wykorzystując montessoriański materiał dydaktyczny. Wspieranie dziecka przy zintegrowanym wychowaniu dotyczy nie tylko czynności życia codziennego, ale przede wszystkim odnosi się do rozwoju społecznego."
Ośrodek ten opiera swoją działalność na ścisłej współpracy lekarzy, rehabilitantów, psychologów i pedagogów, prowadzi wczesną terapię wieku rozwojowego. Dziecko przyjmowane do ośrodka, poddane jest specjalistycznym badaniom medycznym i psychologicznym, których celem jest ustalenie funkcji życiowych dziecka i jego prawidłowej rehabilitacji. Gdy dziecko osiągnie dojrzałość wieku przedszkolnego, rozpoczynają się indywidualne spotkania dziecka z pedagogiem montessoriańskim.
Zajęcia się odbywają w obecności rodziców dziecka, którzy poza tym, że zapewniają mu poczucie bezpieczeństwa, to mają okazję do otrzymania wskazówek do pracy z dzieckiem w domu. Pedagog, po konsultacjach z lekarzem i psychologiem, rozpoczyna zajęcia indywidualne. Zapoznaje dziecko z materiałem montessoriańskim, demonstrując właściwe przeznaczenie. Nauczyciel przyjmuje postawę bardzo czynną; obserwuje zainteresowania dziecka i proponuje mu odpowiedni materiał.
W trakcie ćwiczeń może się okazać, że niezbędne jest dodatkowe oprzyrządowanie np. odpowiednie magnesy ułatwiające budowę różowej wieży. W trakcie zajęć jest nawiązywany życzliwy kontakt między dzieckiem i nauczycielem, który obserwuje na ile dziecko jest w stanie się zainteresować ćwiczeniami, zrozumieć przeznaczenie materiału i wykonać polecenia nauczyciela. Jeżeli dziecko niepełnosprawne osiągnie potrzebną samodzielność, włączane jest do grupy integracyjnej.
Przystosowanie materiału montessoriańskiego do potrzeb dzieci niepełnosprawnych nie nastręcza dużych trudności. Część materiału może być stosowana bez żadnych adaptacji. W przypadku stosowania go przez dzieci niewidome, zamiana kolorów na zróżnicowaną fakturę, lub alfabetu drukowego na alfabet Braille'a jest mechaniczna (przy zachowaniu określonych reguł). W metodzie Montessori, przy wykonywaniu niektórych ćwiczeń zaleca się dzieciom pełnosprawnym przesłonięcie oczu czarną opaską. Trudności wynikające z ograniczeń motorycznych lub osłabionej koordynacji ruchowej pokonuje się poprzez zastosowanie elementów spajających, które ułatwiają stabilizację poszczególnych części.
Niemniej jednak stosowanie materiału montessoriańskiego w pracy z niepełnosprawnymi, nie może być prostym przeniesieniem zasad klasycznej metody Montessori. Włączenie dziecka niepełnosprawnego do grupy pełnosprawnych musi być poprzedzone jego indywidualną pracą z materiałem, którą wykonuje przy pomocy nauczyciela. Jeśli osiągnie wystarczające wyniki, włączane jest do prac w grupie.
Przykład metody Marii Montessori: r ó ż o w a w i e ż a w pracy z dziećmi pełnosprawnymi i niepełnosprawnymi
Różowa wieża składa się z dziesięciu sześcianów w kolorze różowym, wykonanych z drewna. Najmniejszy ma bok o długości 1 cm, zaś bok największy liczy 10 cm.
Wieża jest używana do pracy z dziećmi mającymi około 3 lat. Cele ćwiczeń to: nauczenie pojęć duży - mały, rozwój motoryki, koordynacja ruchowa, wypracowanie struktury porządku.
Jak mogą wyglądać typowe zajęcia?
Poszczególne sześciany rozrzucone są na dywanie. Nauczycielka podnosi jedną ręką największy sześcian i kładzie przed dzieckiem, następnie bierze kolejny pod względem wielkości element i stawia na pierwszym. Przy tym zwraca uwagę na dokładność ruchu i równy odstęp krawędzi kładzionego sześcianu od boków podłoża. W ten sposób układa się wszystkie sześciany, aż do utworzenia wierzy. Można dodatkowo przesuwać dłońmi po brzegu wierzy z dołu do góry i z góry na dół. Następnie nauczycielka rozkłada wieżę sześcian po sześcianie, powoli i dokładnie. Wreszcie zaprasza dziecko do samodzielnego wykonania ćwiczenia.
Zastosowanie metody - różowa wieża w edukacji dzieci niesłyszących:
Wobec dzieci niesłyszących można zastosować tą samą metodę.
Trudniejszym etapem będzie budowa wierzy z zamkniętymi oczami.
Nauczycielka wykonuje kolejne czynności z zasłoniętymi oczami.
Dziecko stara się powtarzać te same czynności.
Można również tworzyć uporządkowane struktury innego rodzaju.
Inny rodzaj zastosowanie wobec dziecka niesłyszącego:
Nauczycielka celowo burzy strukturę wierzy wyjmując z budowli jeden z sześcianów. Chodzi o to by dziecko zauważyło błąd. Można to stwierdzić wizualnie, na trudniejszym szczeblu dotykiem.
Zastosowanie metod - różowa wieża w edukacji dzieci niepełnosprawnych ruchowo:
Wobec takiego dziecka możemy zastosować wszystkie wyżej wymienione metody a także naukę rozróżnienia pojęć: wielki, większy, największy/ mały, mniejszy, najmniejszy. Nauczycielka może zadawać pytania który element jest duży a który mały itp.
Zastosowanie metody - różowa wieża w edukacji dzieci niewidomych:
Budowa wierzy przy pomocy zmysłu dotyku. Nauka rozróżniania wielkości i ich określania poprzez wprowadzanie pojęć typu mały duży. Jeżeli w budowaniu wierzy wystąpią błędy wychowanek może je stwierdzić dotykiem.
Tworzenie uporządkowanych struktur innego rodzaju.
PRZYKŁADY METOD MARII MONTESSORI I ICH WPŁYW NA KSZTAŁCENIE POSZCZEGÓLNYCH ZMYSŁÓW:
Wzrok:
tabliczki barwne,
Dotyk:
tabliczki dotykowe,
Słuch:
puszki szmerowe,
dzwonki,
Zmysł baryczny:
tabliczki baryczne,
Zmysł termiczny:
tabliczki termiczne,
Zmysł smaku:
- pojemniki smakowe,
Zmysł powonienia:
pojemniki węchowe.
Literatura:
S. Gruz „Edukacja w systemie Montessori”, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998
W. Dykcik „Pedagogika specjalna” Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, Poznań 1997
Wydawnictwo „Wspólne tematy” 06/2000
Czasopismo „Bardziej Kochani” we współpracy ze Stowarzyszeniem Oświatowym Montessori
5
EDUKACJA W SYSTEMIE MARII MONTESSORI
Wyszukiwarka