Układ autonomiczny

Układ współczulny

Część I

Budowa układu współczulnego

OUN

Włókna przedzwojowe

ACh

Zwój
współczulny

Włókna
pozazwojowe

NA

Narządy efektorowe

ACh

Rdzeń nadnerczy

NA A

krwiobieg

Budowa synaptyczna

NA

Szczelina synaptyczna

rp. β2

rp.α2

Budowa synaptyczna

Szczelina
synaptyczna

NA

(Rozkład
enzymatyczn
y)

rp. β2

rp.α2

Budowa synaptyczna

Szczelina
synaptyczna

NA

rp.α2

rp. β2

A i NA działają za pośrednictwem
receptorów adrenergicznych:

α i β

a wśród nich:

α1, α2
β1, β2 (oraz β3 i β4)

RECEPTORY

α1

α2

lokalizacja

Postsynaptycznie

Presynaptycznie

Efekt
pobudzenia

- zwężenie naczyń
- wzrost ciśnienia

tętniczego

- hamowanie

uwalniania NA

(sprzężenie zwrotne
ujemne

Lokalizacja narządowa receptorów:

Receptory α1:
-Naczynia krwionośne
-Stercz, dolna część układu moczowego

-Mm. Przywłośne
-M. promienisty tęczówki, rozwieracz źrenicy
-Śledziona, wątroba

Receptory α2:
-OUN

Receptory β1:
-Serce
-Aparat przykłębuszkowy nerek
-

Jelita

Receptory β2:
-Oskrzela
-Macica
-

Naczynia ( mniejsze znaczenie niż rec. α)

Miejsce

α1 α2 β1 β2

Efekt pobudzenia

Naczynia

++

+

+

+

++

Skurcz (α), rozkurcz (β)

Serce

+

++

+

++

Ino, chrono, dromo, batmotropowo

(+)

Oskrzela

++
+

Rozszerzenie oskrzeli

Moczowo-

płciowy

++

+

Skurcz (α), rozkurcz (β)

OUN

++ +

+

Obniżenie aktywności współczulnej:
efekt kliniczny –obniżenie ciśnienia (α2)

Oko

+

+

Skurcz m. zwieracza źrenicy (α1); wzrost
ciśnienia śródgałkowego (β2)

Nerki(aparat

przykłębuszkowy

++

Uwalnianie reniny

Tkanka

tłuszczowa

+

+

+

+lipoliza (β), - lipoliza (α2)

Wątroba

+

+

Glikogenoliza, glikoneogeneza

Trzustka

+

+

Wyrzut insuliny: (+)- β2; (-) – α2

Wpływ amin katecholowych na
przemiany biochemiczne:

Gospodarka węglowodanowa

–wzrost glikemii

Gospodarka tłuszczowa

– wzrost stężenia FFA

Receptory α1 (ale również β2)

są

zlokalizowane w mięśniówce gładkiej

naczyń

Pobudzenie

α1 – skurcz naczyń !!!

Wzrost ciśnienia

Rozkurcz naczyń powoduje:
- zablokowanie rp. α1 naczyń
- pobudzenie rp. β2 naczyń (mniejsze

znaczenie)

NAZEWNICTWO

• Adrenomimetyk – lek pobudzający bezpośrednio

receptor (α lub β)

• Adrenolityk – lek blokujący bezpośrednio receptor

(α lub β)

• Sympatykomimetyk - lek pobudzający układ

współczulny w różnych mechanizmach ( np.

uwalnianie amin katecholowych, hamowanie ich

wychwytu lub rozkładu enzymatycznego)

• Sympatykolityk – lek hamujący układ

adrenergiczny, poprzez działanie pozareceptorowe

•Leki pobudzające

receptory α –

adrenergiczne

Pobudzające
głównie

receptory α

Pobudzające receptory

α i β

Działając
e ogólnie

Działające
miejscowo

Działające

bezpośredni
o

Działające

pośrednio

O

przeważający

m działaniu
ośrodkowym

Norepinefry
na (ale też
β)

Etilefryna
Midodryna

Nafazolina
Ksylometazoli

na
Oksymetazoli

na
Tetryzolina

Tymazolina

Epinefryn

a
Dopamina

Efedryna
Tyramina

Amfetami

na

kokaina

Leki pobudzające

receptory α

1) Działające ogólnie

– Norepinefryna (noradrenalina)

• Silny (!) agonista receptora α (α1 i α2)
• Agonista receptora β1
• Słaby agonista β2

• Mechanizm

– skurcz wszystkich naczyń, z

wyjątkiem wieńcowych , na drodze
pobudzenia receptorów α

• Efekt działania:

• Wzrost ciśnienia skurczowego i

rozkurczowego

• Wzrost przepływu wieńcowego
• Wpływ na serce zależy od dawki:

– Niskie dawki: przyspieszenie HR
– Wysokie dawki:

• Inotropowo (+)
• Odruchowe zwolnienie HR*

*

Mechanizm kompensacyjnego

zwolnienia akcji serca

aminy katecholowe

pobudzenie rp. α

ciśnienie

Odruch kompensacyjny z baroreceptorów szyjno-aortalnych

osłabienie napięcia układu współczulnego, przewaga nerwu

błędnego

zwolnienie tętna

Wskazania

do NA:

-Wstrząs
• Levonor

amp 1mg, 4 mg

Dawkowanie:

1-4 (8) mg we wlewie

kroplowym (średnio 10 kropli/min)

Działa natychmiast, przez 2-5 min podawana

tylko pozajelitowo

Etilefrine

• Effortil – tabl. 0,005
• Krople doustne

• Wskazanie:

hipotonia

Midodrine –
• Gutron – tabl. 0,0025, roztwór do

iniekcji

• Wskazania

: hipotonia, nietrzymanie

moczu (zwiększają napięcie zwieracza

wewn. Pęcherza)

2) Działające miejscowo

• Wskazania: zapalny i alergiczny nieżyt nosa i

spojówek

• Działanie niepożądane: U osób nadwrażliwych

(nadczynność tarczycy, HA) mogą wywołać objawy

ogólne ze strony układu sercowo – naczyniowego

np. arytmię, wzrost ciśnienia

• Przeciwwskazania:
-Długotrwałe stosowanie
-Nadczynność tarczycy
-Nadciśnienie tętnicze

Naphazolin

Rhinazin

– krople do nosa, do oczu (roztw.

0,1%, 10ml)

Preparaty złożone nafazoliny

:

– Mibalin

(nafazolina + błękit metylenowy + lignocaina)

krople do oczu

– Betadrin

( nafazolin + kw.borny + difenhydramina)

(difenhydramina ma działanie p/histaminowe)

•

krople do oczu

– Sulfarinol

(nafazolina + sulfatiazol)

(sulfarinol ma działanie p/bakteryjne)

krople do nosa

Xylometazolin

Xylometazolin, Otrivin – krople i żel do nosa

0,05% dla dzieci, 0,1% dorośli

Oxymatazolin

Oxalin, Nasivin, Afrin, Acatar - krople do nosa

Tetryzolin

Tyzine, Visine, Starazolin – krople do oczu

Tymazoline

Thymazen – krople do nosa

Leki pobudzające receptory

α i β

1) Działające bezpośrednio

Epinefryne

( adrenalina) –

agonista receptora α1, α2, β1, β2

Efekt działania

• Działanie inotropowe (+) i chronotropowe (+)
• Skurcz łożyska naczyniowego (skóry, błon

śluzowych, nerek)

• Te trzy czynniki powodują , że epinefryna

bardzo silnie podwyższa ciśnienie krwi

• Działanie batmotropowe (+)
• Rozszerzenie oskrzeli
• Metabolizm – wzrost stężenia glukozy,

mleczanów i FFA w surowicy, wzrost glukozy,

zmniejszenie wychwytu insuliny przez tkanki

Wskazania

• Wstrząs anafilaktyczny, reakcje

nadwrażliwości

• Asystolia
• Miejscowe tamowanie krwawień (też

poprawa widoczności pola
operacyjnego)

• Przedłużenie działania leków

miejscowo znieczulających

• Injectio Adrenalini 0,1% - amp 0,001g/ml,

0,0005g/ml – rozcieńczenie 1:1000

• Fastjekt – ampułkostrzykawka

(0,33mg/0,3ml) do samodzielnego,
doraźnego użycia dla osób uczulonych na
jad np. os (po usunięciu nakładki wbić igłę
w boczną powierzchnię uda do kliknięcia,
potrzymać przez 10s)

• Anapen – (0,3 mg/0,3ml), Anapen Junior

(0,15 mg/0,3ml) – ampułostrzykawka

Dawkowanie

• Domięśniowo, dożylnie/doszpikowo !!!, sc,
• Dotchawiczo

I/ reakcja nadwrażliwości
a/ zachowane samoistne krążenie
0,3 – 0,5 mg – i.m, s.c. (np. ampułostrzykawka)
b/ przy braku reakcji , spadku RR, narastającym

obrzęku dróg oddechowych

0,1 – 0,3 mg w 10 ml 0,9% NaCl w powolnym!!!

Wlewie i.v. (kilka min)

II/ reanimacja
1,0 mg ( po trzeciej defibrylacji)

Dopamina

– potrójny

mechanizm działania

1/ pobudza receptory dopaminergiczne

( nerki, OUN,

serce, mózg)

- rozszerzenie naczyń

nerkowych,
- poprawa przepływu

nerkowego,

- diureza

2/agonista receptorów adrenergicznych -

działanie to zależy od dawki

β1 / β2

α i β α

dawka

3/ uwalnia NA z zakończeń nerwowych (działanie

pośrednie)

• Efekt kliniczny:

-Poprawa przepływu nerkowego – (rp. D1) (<3ug/kg/min)
-Inotropowo (+) (rp. β1 i działanie pośrednie) (3-5

ug/kg/min)

-Wyższe dawki (>5ug/kg/min) – uogólnione zwężenie

naczyń (rp α1)

• Wskazania:

-Wstrząs kardiogenny, septyczny, hipowolemiczny
-Niewydolność krążenia (gł. Ostra)

•Dawkowanie:

-2-5 ug/kg/min (szybko rozwija się tachyfilaksja)

Dobutamina -

Dobutamine - fiolki 0,25g

• Syntetyczna amina katecholowa
• Pobudza bezpośrednio rp. α i β, ale głównie na

receptory β1 w sercu (ino oraz chrono, dromo i

batmotropowo +)

• Działanie inotropowe jest silniejsze niż dopaminy

Wskazania:
• Jak dopaminy
• Diagnostyczne – próba dobutaminowa

Dawkowanie:
• 2,5 – 10 ug/kg/min – szybko rozwija się tachyfilaksja

2/ Działające pośrednio

Efedryna

(Ephedrinum hydrochloricum)

• Działanie pośrednie

-

zwiększa

wydzielanie NA, hamuje reuptake, hamuje MAO

• Działanie bezpośrednie

–

pobudza

bezpośrednio receptor β (głównie) i α

Efekt działania: (raczej

niepożądane)

• Wzrost ciśnienia
• Przyspieszenie akcji serca
• Rozszerzenie oskrzeli
• Anemizacja błon śluzowych 

wykorzystywana

• Pobudzenie OUN (bezsenność, niepokój,

drżenie rąk), powoduje uzależnienie

Nie powinna być stosowana ogólnie

• Wchodzi w skład:
-Efrinol – krople do nosa
-Tussipect – syrop, drażetki (+ wyciąg z ziela

tymianku)

-Syrop prawoślazowy (+ korzeń prawoślazu)

• Ostrożnie w :
-HA
-Tyreotoksykozie
-Przeroście gruczołu krokowego
-Jaskrze

• Przy odstawieniu – zjawisko z odbicia

Pseudoefedryna

• Streoizomer efedryny
• Działanie na błony śluzowe jak

efedryna

• Słabsze działanie na układ sercowo –

naczyniowy (mniejsza tachykardia,
skoki RR)

• Słabsza penetracja do OUN (mniejsze

pobudzenie OUN)

• Wchodzi w skład leków złożonych np:

- Acatar zatoki,
-Ibuprom zatoki,
-Modafen,
-Clarinase,
-Gripex,
-Disophrol,
-Cirrus,
-Sudafed

• Cel

: zmniejszenie obrzęku błon śluzowych

Działania niepożądane α –

adrenomimetyków ogólnych:

-Tachykardia, bóle wieńcowe – (zwiększają zapotrzebowanie

m.sercowego na tlen)

-Arytmia
-Zwyżki ciśnienia
-Nudności, wymioty
-Niepokój

• Przeciwskazania:

-Pheochromocytoma
-Tyreotoksykoza
-Choroba wieńcowa
-Przerost gruczołu krokowego

Leki blokujące

receptory

α-adrenergiczne

• Mechanizm działania α1-adrenolityków

Neuron pozazwojowy

Szczelina synaptyczna

Receptor α1
(postsynaptyczny)

naczynia

(+)

(-)

Zmniejszenie skurczu m.gładkich

Zmniejszenie oporu obwodowego

ZMNIEJSZENIE CIŚNIENIE TĘTNICZEGO

(-)

stercz

ZMNIEJSZENIE

OBJAWÓW

OBSTRUKCJI

Profil
metaboliczny

(korzystny)

HDL

LDL, TG

insulinooporność

Efekt zablokowania

postsynaptycznego receptora

α1

1) Naczynia krwionośne
-

rozkurcz naczyń, spadek oporu obwodowego

i zmniejszenie ciśnienia tętniczego

2) Mięśnie gładkie gruczołu krokowego
-

zmniejszenie klinicznych objawów przerostu

prostaty

3) Profil metaboliczny
-

korzystny wpływ na gospodarkę lipidową i

węglowodanową

•Wskazania:

• Nadciśnienie tętnicze

– Prazosyna
– Doksazodyna
– Terazosyna
– Urapidyl

• Przerost gruczołu krokowego

– Alfuzosyna

większe powinowactwo do rp. α1

– Tamsulozyna

gruczołu krokowego

o małej skuteczności hipotensyjnej

– Terazosyna
– Doksazosyna

• Uzasadnienie stosowania selektywnych

α1 – adrenolityków w łagodnym
przeroście gruczołu krokowego:

• Ok. 40% ciśnienia w moczowodzie

zależy od napięcia układu
adrenergicznego. Jego zmniejszenie
powoduje zwiększenie przepływu
moczu i złagodzenie objawów
przerostu prostaty.

•Mogą być stosowane u

chorych z cukrzycą,
zaburzeniami gospodarki
lipidowej, stanami
spastycznymi oskrzeli

Działanie niepożądane:

•

Hipotonia (głównie po pierwszej dawce – tzw.

Efekt pierwszej dawki)

•

Omdlenia ortostatyczne

•

Ortostatyczne zawroty głowy

•

Zmęczenie, bóle głowy

•

Kołatania serca

•

Nudności

Objawy ortostatyczne występują częściej u ludzi

starszych, z niskim ciśnieniem tętniczym,

izolowanym skurczowe nadciśnieniem

tętniczym. Na ogół zmniejszają się w trakcie

leczenia.

Przeciwskazania:

• Niewydolność serca
• Ciąża
• Laktacja
• Dzieci do 12 r.ż

• Prazosyna - krótki czas półtrwania (ok. 3h)
• Terazosyna – dłuższy czas półtrwania (ok.

12h)

Powodują „efekt pierwszej dawki” – hipotonia

ortostatyczna.

Sposób dawkowania:
-Pierwsza dawka mała (połowa docelowej)
-Podawać przed snem

Doksazosyna

– długi okres półtrwania

(22h)

Preparaty:
• Cardura (0,001; 0,002; 0,004) tabl
• Cardura XL – tabl (0,004, 0,008)

Forma XL jest preparatem o kontrolowanym uwalnianiu

(GITS- gastrointestinal therapeutic system) – lek uwalnia
się powoli i wolniej też spada jego stężenie w osoczu,
zapobiega to „efektowi pierwszej dawki”

• Kamiren (0,001; 0,002; 0,004)

• α – adrenolityki mające większe powinowactwo do

receptorów α gruczołu krokowego, mające mniejszą

skuteczność hipotensyjną

Alfuzosyna

• Dalfaz tabl 2,5 mg
• Dalfaz SR 5 - tabl o przedłużonym działaniu
• Dalfaz uno - tabl o przedłużonym działaniu (10mg)

Tamsulozyna

• Omnic 0,4 – kaps o przedł. Uwalnianiu 0,4mg; Omnic

ocas

• Tanyz – kaps. 0,0004 (0,4mg)

• Urapidyl

– Ebrantil – amp. 5 mg (do doraźnego

obniżenia ciśnienia)

Złożony mechanizm działania:
• Selektywnie blokuje receptory α1 – adrenergiczne
• Wpływa na ośrodkową regulację układu krążenia
• Bezpośrednio rozszerza naczynia krwionośne

Dawkowanie:
• 10-50 mg iv (powtórzyć) lub wlew kroplowy (200-

250 mg w 500ml 5% glukozy)

• Działanie ujawnia się po 5 min i trwa 3-6 godzin