SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA

W ZAKRESIE WYBRANYCH CHORÓB

ZAKAŹNYCH

Jeszcze całkiem niedawno powszechnie uważano, że
walka z chorobami zakaźnymi zakończyła się pewnym
zwycięstwem

Środki służące do opanowania większości z nich
wydawały się już dostępne lub możliwe do odkrycia bez
większych trudności

Rzeczywiście nastąpił w tej dziedzinie spektakularny
rozwój dzięki nowym metodom leczenia i zapobiegania

Niestety, wraz z optymizmem przyszło zdradliwe
poczucie bezpieczeństwa, które umożliwiło
rozprzestrzenienie się wielu chorób zakaźnych z
alarmującą szybkością

W wielu miejscach na świecie choroby takie jak malaria
i gruźlica spowodowały śmiercionośny nawrót

W tym samym czasie w wielu krajach, po wielu latach
nieistnienia pojawiły się ponownie takie choroby m. in.
jak: choroba meningokokowa, żółta gorączka stanowiąc
zagrożenie dla zdrowia publicznego

Gruźlica (tuberculosis)

Jest jedną z najstarszych chorób zakaźnych, która
towarzyszy ludzkości od zarania dziejów

Wiek IX i pierwsza połowa wieku XX – do czasu
wykrycia pierwszych leków przeciwprątkowych – to
lata takiego natężenia gruźlicy, że stała się ona
prawdziwa klęską społeczną, zwłaszcza wśród ubogich
warstw społeczeństwa

Zyskała wówczas miano „białej dżumy” – będąc jedną z
pierwszych przyczyn zgonów, głównie wśród ludzi młodych

Obecnie gruźlica , obok zakażenia HIV i malarii, nadal
pozostaje jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób
zakaźnych o zasięgu globalnym

Gruźlica jest chorobą zakaźną (bakteryjną) i zaraźliwą

Jest chorobą wielonarządową, atakuje wszystkie narządy i
tkanki, ze szczególną jednak predylekcją do układu
oddechowego

Zakażenie prątkiem gruźlicy jest najpowszechniej
występującym zakażeniem na świecie

WHO uważa, że gruźlica jest zagrożeniem dla zdrowia w
skali globalnej

Problem gruźlicy w świecie charakteryzują następujące
dane:

- Szacuje się, że obecnie 1/3 populacji świata jest
zainfekowana prątkiem
gruźlicy

- Rocznie notuje się ok. 8 mln nowych zachorowań

- Z powodu gruźlicy umiera 2,6–2,9 mln osób/rok

- Mężczyźni chorują 2-krotnie częściej niż kobiety

- Na liczbę zakażonych i chorujących na gruźlicę zdecydowanie
wpływa
wzrost liczebności populacji osób zakażonych HIV i chorych
na AIDS. To
zjawisko jest przyczyną wzrostu zachorowań na gruźlicę o 30–
50%
Zakażenie wirusem HIV i prątkiem gruźlicy współistnieje u
ponad 5 mln
osób na świecie

- Zakażenie prątkiem gruźlicy w ubogich krajach Trzeciego
Świata jest
szacowane na 35–45% populacji, w krajach
uprzemysłowionych
na ok. 5–20%

- Najbardziej zagrożonym regionami świata są Azja
Południowowschodnia
(ok. 3 mln zachorowań/rok) i Afryka Środkowa (ok. 1,5 mln)

-W Europie nasilenie zachorowań na gruźlicę zaobserwowano
przede wszystkim w krajach byłego ZSSR i Europy Wschodniej
(ok. 250 tys./rok)
Najwyższą zachorowalność rejestruje się w Rumunii, Rosji, a
następnie na Litwie, Ukrainie i Białorusi

- Polska należy do krajów o średniej zapadalności na gruźlicę
(25/100 tys.)
Rocznie rejestruje się ok. 8,5 tys. zachorowań na gruźlicę

- Najwyższą zapadalność na gruźlicę w Polsce rejestruje się w
woj. lubelskim, świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim.
Najniższą w skali kraju, zarejestrowano w woj. wielkopolskim
i lubuskim

Czynnik etiologiczny:

W przeważającej większości przypadków jest nim
prątek gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis), rzadko
prątek bydlęcy (Mycobacterium bovi)

Źródło zakażenia:

Najczęstszym źródłem zakażenia jest człowiek chory na
gruźlicę, obficie prątkujący i nieleczony

Rzadkim źródłem zakażenia, zwłaszcza w krajach
rozwiniętych, jest chore na gruźlicę zwierzę - chore krowy,
które wydalają prątki w mleku

Spożycie niepasteryzowanego mleka lub jego przetworów
może doprowadzić do zakażenia. W Polsce jest to bardzo
rzadkie źródło zakażenia

Drogi szerzenia zakażenia

Dominującą drogą szerzenia zakażenia prątkiem jest
zakażenie drogą powietrzną (inhalacyjna, kropelkowa),
znacznie rzadziej jest to droga pokarmowa

Chory obficie prątkujący podczas kaszlu, kichania,
odksztuszania, głośnego mówienia, śpiewu wraz z
kropelkami śluzu wydala prątki, które w postaci aerozolu
unoszą się w powietrzu następnie dostają się do płuc stając
się przyczyną zakażenia

Ryzyko zakażenia drogą powietrzną wzrasta w
zamkniętych, źle wietrzonych pomieszczeniach, w których
przebywają chorzy obficie prątkujący

Ryzyko wzrasta jeszcze bardziej przy długotrwałej (ścisłej,
domowej) styczności z chorym prątkującym

Wczesne wykrycie i natychmiastowe leczenie zmniejsz
liczbę zakażonych
Nawet chory obficie prątkujący po 2-3 tygodniach leczenia
przestaje być niebezpieczny jako źródło zakażenia

Znacznie rzadziej ma miejsce zakażenie drogą pokarmową
w wyniku spożycia niepasteryzowanego mleka lub jego
przetworów

Wrota zakażenia:
Głównie drogi oddechowe, rzadko przewód pokarmowy

Objawy:
Początek choroby jest zazwyczaj skryty, podstępny, a jej
naturalny (bez leczenia) przebieg jest przewlekły z
okresami remisji i zaostrzeń

Do najczęściej występujących objawów ogólnoustrojowych
należą :
stany podgorączkowe i gorączka (głównie w godz.
popołudniowych), nocna potliwość, osłabienie, brak
apetytu i utrata masy ciała

Kaszel jest najczęstszym objawem miejscowym. Kaszlowi
może towarzyszyć odksztuszanie śluzowej lub śluzowo-
ropnej plwociny
(niekiedy z domieszką krwi)

Przedłużający się kaszel tj. trwający ponad 3 tyg. nie
spowodowany paleniem papierosów czy przewlekłą
obturacyjną chorobą płuc powinien budzić podejrzenie
gruźlicy lub raka płuc i wymaga on szybkiej diagnostyki

Rozpoznanie choroby:
Badanie bakteriologiczne jest zasadniczym badaniem
diagnostycznym i powinno być wykonanie w każdym
przypadku podejrzenia o gruźlicę

Najczęściej materiałem pobieranym do badania jest plwocina

ZAPOBIEGANIE
Do najważniejszych metod zapobiegania gruźlicy zaliczamy:

- unieszkodliwianie źródła zakażenia przez wczesną
identyfikację i
leczenie wszystkich chorych na gruźlicę ( w przypadku
gruźlicy bydła –
ubój chorego bydła, pasteryzacja mleka)

- badanie osób, które miały styczność z chorymi na gruźlicę
celem
potwierdzenia lub wykluczenia zakażenia

- przestrzeganie higieny pomieszczeń (wietrzenie, mycie,
dezynfekcja)

- przestrzeganie higieny

podczas kaszlu i odksztuszania

(zasłanianie ust i
nosa chusteczką najlepiej jednorazową )

- zwiększenie odporności na zakażenie - szczepienie
szczepionką BCG

- zwiększanie naturalnej odporności ustroju przez poprawę
tzw. zdrowy
tryb życia, dobre odżywianie, eliminowanie szkodliwych
nałogów

Organizacja walki z gruźlicą

Poprawa wskaźników epidemiologicznych dotyczących tej
choroby wymaga dużych nakładów finansowych

WHO koordynuje szeroko pojęte działania przeciwgruźlicze na
całym świecie przez sporządzanie światowych raportów
globalnych, wprowadzanie nowoczesnych standardów
leczenia, tworzenie i wdrażanie planów walki z gruźlicą (np.
The Global Plan to Stop TB)

W Polsce organizacja walki z gruźlicą i chorobami płuc
wyznaczona jest przez tzw. Narodowy Program Zwalczania
Gruźlicy

Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie jest ośrodkiem
referencyjnym, pełni funkcję krajowego konsultanta, rejestruje
wszystkie wykryte przypadki gruźlicy w Polsce (w tym gruźlicy
lekoopornej) oraz monitoruje ich leczenie. Jest odpowiedzialny
za poziom merytoryczny i rezultaty Narodowego programu
zwalczania gruźlicy

Podstawą prawną zwalczania gruźlicy jest ustawa O
chorobach zakaźnych i zakażeniach z 6 września 2001 r.

(wprowadza obowiązek zgłaszania zachorowań, obowiązek
hospitalizacji chorych na gruźlicę płuc w okresie prątkowania i
obowiązek badania osób podejmujących lub wykonujących pracę w
określonych zakładach pracy)

Zakażenia meningokokowe

Zakażenia meningokokowe wywoływane są przez bakterie
Neisseria meningitidis zwane meningokokami, które mogą
spowodować zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych
Mogą również wywołać sepsę, czyli uogólnioną odpowiedź
organizmu na zakażenie, określane mianem inwazyjnej choroby
meningokokowej

U około 20 - 40 % zdrowych ludzi (nosicieli) meningokoki
występują w jamie nosowo – gardłowej nie powodując żadnych
dolegliwości ani objawów

Zakażenia te szerzą się:

• drogą kropelkową (kaszel, kichanie)

• przez kontakt bezpośredni (pocałunki)

• pośrednio np.: picie z jednego kubka, jedzenie ze wspólnego
talerza itp.

Zakażeniu sprzyjają ryzykowne zachowania:

- przebywanie w zatłoczonych pomieszczeniach (szczególnie
przebywanie dłuższy czas w grupie, w zamkniętych
pomieszczeniach)
- przygodne pocałunki;
- picie z jednej butelki, używanie wspólnych sztućców;
- palenie tego samego papierosa;

- bardziej podatni na zakażenie są ludzie, których organizm
jest osłabiony wcześniejszymi infekcjami, wysiłkiem
fizycznym, stresem, itp.

Czynnik etiologiczny
Meningokoki grupy serologicznej A, B lub C

Źródło zakażenia : osoba chora lub nosiciel

Wrota zakażenia : układ oddechowy

Okres wylęgania : od 2-10 dni (najczęściej 3-4 dni)

Objawy :
Inwazyjna choroba meningokokowa charakteryzuje się
gwałtownym przebiegiem, wymaga wczesnego rozpoznania i
natychmiastowego leczenia
Może przebiegać jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
i/lub posocznica (sepsa) – kiedy bakterie przedostaną się do
krwi, powodując zakażenie ogólne organizmu. Choroba, w tej
groźnej dla życia postaci, poprzez zaburzenia funkcji układu
krążenia i oddychania oraz rozległe krwawienia podskórne i do
narządów wewnętrznych, w ciągu kilku godzin może
doprowadzić do śmierci
   
Diagnozowanie jest trudne, ponieważ pierwsze objawy nie
różnią się istotnie od grypowych

Uzasadniony niepokój powinny budzić takie objawy jak: ból
głowy i kończyn połączony z wymiotami, niepokój ruchowy i
utrata apetytu
Następnie wysoka gorączka, ból głowy i kończyn.

Z czasem bóle głowy i gorączka nasilają się, pojawiają plany na
skórze i nadwrażliwość na światło.
Śmiertelność w Polsce waha się od 6-13%. Do zgonu dochodzi
zwykle
w 1-2 dni od zachorowania

Szczególnie narażone na zachorowanie są dzieci do 5 roku
życia oraz młodzież w wieku 14-19 lat

W USA rocznie wykrywa się ok. 750 tys. przypadków ciężkiej
sepsy, zaś w ostatnich 20 latach liczba osób leczonych z
powodu sepsy podwoiła się

W Polsce częstość występowania sepsy wywołanej
menongokokami wyraźnie narasta

Leczenie:

Chory wymagaja natychmiastowego leczenia antybiotykami
(ampicylina, ciprofloksacyna, rifampicyna)

Osoby z najbliższego otoczenia chorego ( np. rodzina
mieszkająca we wspólnym gospodarstwie domowym) również
poddawane są antybiotykoterapii, w celu zmniejszenia ryzyka
zachorowania lub przekazywania bakterii kolejnym osobom

Zapobieganie

- Wczesne wykrywanie i leczenie osób chorych

- Dezynfekcja przedmiotów zanieczyszczonych wydzieliną

dróg

oddechowych chorego

-Zakrywać usta przy kichaniu i kaszlu

-Dbać o higienę – często myć ręce

-Używać jednorazowych chusteczek higienicznych

-Nie pić z jednego naczynia : szklanki, kubka, butelki

-Nie jeść tej samej kanapki, loda (nie dawać gryza)

-Nie jeść z jednego talerza, nie używać tych samych sztućców

-Nie pożyczać sobie szminki, błyszczka

- Nie palić tego samego papierosa

Zwiększanie odporności :

W Polsce dostępne są skuteczne szczepionki przeciwko
meningokokom grup serologicznych A i C (np. NeisVac-C)

Szczepionka szczególnie zalecana jest niemowlętom w
wieku od 2 do 12 miesięcy i stosuje się u nich 3 dawki
szczepionki

Polecana jest również starszym dzieciom i osobom
dorosłym, zwłaszcza w podeszłym wieku. Wówczas
wystarcza zaszczepienie pojedynczą dawką

Niestety dotychczas nie jest dostępna szczepionka
chroniąca przed zakażeniami wywoływanymi przez
meningokoki z grupy B

    

Grypa (influenza)

Grypa jest ostrą, wirusową i zakaźną chorobą układu
oddechowego

Czynnik etiologiczny : wirus grypy

Wirus grypy występuję na całej kuli ziemskiej. W klimacie
europejskim epidemie występują w okresie późnej jesieni i
zimy, z tendencją w ostatnich latach do przesuwania szczytu
zachorowań na wczesną wiosnę

Źródło zakażenia :
Człowiek chory lub zdrowy nosiciel

Drogi szerzenia :

- Drogą kropelkową (podczas kaszlu, kichania)

- Przez kontakt bezpośredni z przedmiotami (sztućce, naczynia)
zanieczyszczonymi wydzielinami z układu oddechowego osoby
zakażonej

Zakażony człowiek powoduje rozprzestrzenianie się wirusa już
od 1- 6 dni przed wystąpieniem objawów choroby, a także do
tygodnia po ustąpieniu symptomów choroby

Wrota zakażenia :

Błona śluzowa układu oddechowego

Okres wylęgania :

Niezwykle szybki proces replikacji wirusa powoduje, że okres
wylęgania grypy wynosi 18-72 godz. (najczęściej 2 dni)

Objawy :

Choroba objawia się: bólami głowy, wysoką (nawet do 40
stopni C) gorączką, bólami mięśni pleców i nóg, katarem,
suchym kaszlem, ogólnym osłabieniem
Jeśli nie występują powikłania, ostre objawy choroby
utrzymują się 2-3 dni, gorączka do 5 dni
Osłabienie, zmęczenie, nadmierna potliwość mogą utrzymywać
się około tygodnia

Coraz częściej grypa wiąże się z ciężkimi powikłaniami tj.:
zapaleniem mięśnia sercowego i płuc, zapaleniem krtani,
tchawicy i oskrzeli

Leczenie

:

- leczenie przyczynowe (zażywanie leków przeciwwirusowych
np.: Tamiflu,
Rybawiryna)
- leczenie objawów grypy (zażywanie leków
przeciwgorączkowych,
przeciwbólowych, przeciwzapalnych, zmniejszające obrzęk
błon
śluzowych nosa i gardła)
- leczenie powikłań (zależne jest od rodzaju powikłań)

Profilaktyka

- izolacja (domowa) i leczenie chorych
- przestrzeganie zasad higieny podczas kaszlu, kichania

- zwiększenie odporności poprzez szczepienie przeciwko grypie

Obecnie łatwo dostępne są szczepienia zapobiegające grypie
minimalizujące ryzyko zachorowań

Szczególnie zalecane jest szczepienie osób należących do grup
ryzyka:
dzieci i młodzież, osoby powyżej 65 roku życia, osoby
przewlekle chore,
pensjonariusze DPS, osoby, które ze względu na charakter
wykonywanej pracy są szczególnie narażone na zakażenie
m.in. pracownicy ochrony zdrowia, szkolnictwa, pracownicy
transportu, pracownicy budowlani, policja

Wścieklizna

Jest to ostra choroba wirusowa, przebiegająca z objawami
zapalenia mózgu i rdzenia, prowadząca nieuchronnie do śmierci

W Europie i Polsce głównym źródłem zakażenia jest lis

Pokąsane przez chorego lisa zwierzęta (psy, koty) mogą być
źródłem zakażenia dla człowieka

Drogi szerzenia :

Wirus przenoszony jest ze śliną chorego zwierzęcia przez
ugryzienie albo oślinienie uszkodzonej skóry lub błon śluzowych

Wrota zakażenia :

Uszkodzona skóra lub błony śluzowe

Najbardziej niebezpieczne jest pogryzienie w twarz (100%
śmiertelności), szyję (80%), w gołe kończyny (15%); pogryzienie
przez materiał z jego rozerwaniem (0,1 %)

Okres wylęgania : od 1 do 3 miesięcy

Objawy :

Objawy prodromalne: niepokój, bezsenność, bóle karku,
głowy, stawów, gorączka
Następnie: wodowstręt polegający na gwałtownym skurczu
gardła i głośni przy próbie połykania płynu lub nawet na sam
widok lub szmer lejącej się wody, porażenie mięśni
prowadzące do śmierci

Kiedy pojawiają się pierwsze kliniczne objawy wścieklizny,
jest już za późno na leczenie

Zapobieganie :

- Eliminacja zwierząt chorych na ściekliznę i podejrzanych o
zakażenie

- Szczepienie ochronne zwierząt domowych p/ko wściekliźnie

- Stosowanie rękawic przy kontakcie zakażonego materiału
lub przy
badaniu zwierząt podejrzanych o zakażenie

- Natychmiastowe zgłaszanie lekarzowi weterynarii
przypadku pokąsania
zwierzęcia domowego przez zwierzęta dzikie lub podejrzane
o zakażenie

- Stosowanie szczepionki p/w wściekliźnie u osoby narażonej
na
zakażenie

Poekspozycyjne szczepienie przeciwko wściekliźnie
prowadzi się podając kilka dawek szczepionki w
następujących odstępach czasowych: 0, 3, 7, 14, 30
doba

W razie ciężkiego pogryzienia stosuje się dodatkowo
surowicę odpornościową

Szczepienia prowadzone są w stacjach sanitarno-
epidemiolo -
gicznych i na oddziałach chorób zakaźnych