Polityka spójności

Dr Wanda Dugiel

Duże zróżnicowanie
obszaru UE



jeżeli chodzi o poziom rozwoju
gospodarczego,



w roku 2000 poziom PKB/mieszkańca (z
uwzględnieniem parytetu siły nabywczej)
w najlepiej rozwiniętych regionach UE-25
skupiających 10% ludności Unii był prawie
4,5-krotnie wyższy niż w analogicznie
wyodrębnionych najsłabiej rozwiniętych
regionach UE-25.

PKB/mieszkańca w państwach
UE-27 w stosunku do średniej
unijnej, 2002 r.

PKB/mieszkańca w regionach
UE-27 w stosunku do średniej
unijnej, 2001 r.

PKB/mieszkańca w krajach UE-27,

rozpiętości na poziomie krajów i

regionów, 2000 r.

Integracja „wszerz” i „w

głąb” a spójność

gospodarcza UE



Sześć krajów założycielskich Wspólnot Europejskich

stanowiło względnie homogeniczną pod względem

gospodarczym grupę, z wyjątkiem południowych Włoch,

czyli tzw. Mezzogiorno.



Kolejne poszerzenia miały jednak istotny wpływ na

zwiększenie stopnia nierówności regionalnych w łonie

Wspólnot.



Przykładowo PKB na mieszkańca przystępującej do

Wspólnot w 1973 r. Irlandii stanowiło ok. 60% średniej

Wspólnoty.



Przystąpienie Grecji (1981), Portugalii i Hiszpanii (1986)

pociągnęło za sobą wzrost liczby ludności Wspólnoty o 22%,

ale zwiększyło jej globalny PKB tylko o 10%, co świadczy o

niskim poziomie rozwoju tych krajów w porównaniu z resztą

obszaru Wspólnoty (w 1986 r. PKB na mieszkańca tych

krajów stanowił odpowiednio 59%, 55% i 70% średniej WE).

Integracja „wszerz” i „w
głąb” a spójność
gospodarcza UE cd.



w porównaniu z poziomem różnic pod tym
względem w Stanach Zjednoczonych,
których powierzchnia jest prawie 3-krotnie
większa niż UE-15, a mierzone
odchyleniem standardowym regionalne
różnice w poziomie PKB na mieszkańca
były pod koniec lat 90-tych 2-krotnie
mniejsze niż w UE-15

PKB/mieszkańca w Stanach
Zjednoczonych w stosunku do
średniej krajowej, 1998 r.

PKB/mieszkańca
w regionach UE-
27 w stosunku
do średniej
unijnej, 1998 r.

Region

Kraj

PKB/mieszkańca

(UE-25 =

100)

Liczba ludności

(tys.)

INNER LONDON

UK

266.1

2824.5

REG. BRUXELLES-CAP. / BRUSSELS HFDST. GEW.

B

239.9

961.4

LUXEMBOURG (GRAND-DUCHÉ)

L

215.3

441.0

HAMBURG

D

200.1

1710.1

ÎLE DE FRANCE

F

174.5

11001.3

WIEN

A

173.1

1608.6

OBERBAYERN

D

170.2

4055.5

DARMSTADT

D

164.0

3727.4

STOCKHOLM

S

162.1

1820.8

UUSIMAA (SUURALUE)

FIN

157.8

1386.9

BREMEN

D

157.5

661.4

UTRECHT

NL

154.7

1112.7

ÅLAND

FIN

153.4

25.7

TRENTINO-ALTO ADIGE

I

150.2

941.8

LOMBARDIA

I

148.3

9108.8

STUTTGART

D

147.9

3926.0

LUBELSKIE

PL

29.4

2233.3

PODKARPACKIE

PL

30.5

2127.8

PODLASKIE

PL

31.8

1222.0

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

PL

31.9

1466.2

ŚWIĘTOKRZYSKIE

PL

33.5

1323.7

LATVIJA

LV

34.0

2373.0

ÉSZAK-ALFÖLD

HU

34.7

1547.8

ÉSZAK-MAGYARORSZÁG

HU

35.4

1289.8

OPOLSKIE

PL

36.6

1086.6

ŁÓDZKIE

PL

38.0

2647.7

MAŁOPOLSKIE

PL

38.2

3226.6

KUJAWSKO-POMORSKIE

PL

38.4

2101.1

LUBUSKIE

PL

38.4

1023.8

VÝCHODNÉ SLOVENSKO

SK

39.1

1552.3

LIETUVA

LT

39.3

3506.0

DÉL-ALFÖLD

HU

39.4

1363.1

DÉL-DUNÁNTÚL

HU

41.0

990.6

ZACHODNIOPOMORSKIE

PL

42.3

1733.4

STREDNÉ SLOVENSKO

SK

42.6

1355.7

POMORSKIE

PL

43.1

2194.6

EESTI

EE

44.2

1372.0

DOLNOŚLĄSKIE

PL

44.3

2975.1

WIELKOPOLSKIE

PL

45.7

3357.5

ZÁPADNÉ SLOVENSKO

SK

47.0

1875.7

Integracja „wszerz” i „w
głąb” a spójność
gospodarcza UE cd.



Słabiej rozwinięte państwa członkowskie będą

miały trudności z niwelowaniem dystansu

dzielącego je od bogatszych sąsiadów w UE w

okresie dochodzenia do unii gospodarczej i

walutowej.



Dodatkowo wskazywano, że w warunkach

wspólnej polityki pieniężnej i kursowej

pozbawione będą one instrumentów polityki

gospodarczej, za pomocą których mogły

dotychczas wpływać na wewnętrzną sytuację

gospodarczą i pośrednio chronić swe

przedsiębiorstwa przed konkurencją ze strony firm

zagranicznych.

Integracja „wszerz” i „w
głąb” a spójność
gospodarcza UE cd.



W związku z tymi obawami kraje te
wymogły zwiększenie unijnej pomocy
regionalnej i wprowadzenie nowego
instrumentu polityki regionalnej UE –
Funduszu Spójności, uzyskiwanie środków
z którego powiązano z przestrzeganiem
przez państwa-beneficjentów kryteriów
konwergencji.

Ewolucja polityki
spójności UE



Pierwszy to lata 1957-1974, a więc od utworzenia

EWG do powołania do życia Europejskiego

Funduszu Rozwoju Regionalnego.



Traktat Rzymski nie przewidywał realizacji polityki

regionalnej na szczeblu Wspólnoty, w jego

preambule znalazł się jednak zapis o konieczności

harmonijnego rozwoju unijnej gospodarki na

drodze zmniejszania różnic między

poszczególnymi regionami i usuwania opóźnień w

rozwoju regionów mniej uprzywilejowanych.



Jednakże do połowy lat 70-tych aktywność

Wspólnoty w tym względzie była bardzo mała.

Istotne dla późniejszego funkcjonowania polityki

regionalnej WE fakty z tego okresu to przede

wszystkim utworzenie Europejskiego Funduszu

Socjalnego (w 1960 r.)

Ewolucja polityki
spójności UE



Powołanie Europejskiego Funduszu Orientacji i

Gwarancji dla Rolnictwa (w 1962 r.),



Na podstawie Traktatu Rzymskiego utworzono

również Europejski Bank Inwestycyjny, który

kredytuje na korzystnych warunkach projekty

przyczyniające się do zrównoważonego rozwoju

obszaru Unii.



Na tym etapie kwestie regionalne na szczeblu

Wspólnoty pozostawały w dużej mierze

zaniedbane, a działania Wspólnoty na rzecz

spójności ograniczały się w zasadzie do

koordynowania polityk regionalnych państw

członkowskich i uwzględniania problemów

rozwoju regionalnego w ramach innych polityk

wspólnotowych (np. wspólnej polityki rolnej).

Drugi etap to lata 1975-
1987.



Rok 1975 przyniósł ze sobą utworzenie

Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego,

który jest głównym instrumentem prowadzenia tej

polityki. Stanowi on najważniejszy spośród

funduszy strukturalnych.



W omawianym okresie, poważny mankament

stanowił skromny budżet tego Funduszu, jak też

mało efektywne procedury wykorzystania

środków będących w jego dyspozycji -

poszczególnym państwom przyznawano tzw.

kwoty krajowe w oparciu o zasadę „słusznego

zwrotu”, a więc rozdysponowywano środki

Funduszu w relacji do wkładów wnoszonych przez

państwa do wspólnego budżetu EWG.

Drugi etap to lata 1975-
1987.



Rok 1987 był punktem zwrotnym w podejściu do
polityki regionalnej Wspólnot.



W przyjętym wówczas Jednolitym Akcie
Europejskim zrewidowano Traktat Rzymski
wprowadzając do niego nowy tytuł „Spójność
ekonomiczna i społeczna”, w którym mowa jest o
głównym celu prowadzenia polityki spójności
jakim jest zredukowanie różnic w stopniu rozwoju
poszczególnych regionów i zmniejszanie
zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych.

Lata dziewięćdziesiąte



Kluczowym osiągnięciem reformy było wytyczenie
pięciu głównych celów polityki regionalnej Unii.
Trzy z nich (1, 2 i 5b), jak również ustanowiony w
1995 r. po przystąpieniu do UE Austrii, Finlandii i
Szwecji cel 6 należy uznać za cele typowo
regionalne (tzn. adresujące specyficzne problemy
w regionach problemowych). Pozostałe (3, 4 i 5a)
to tzw. cele horyzontalne (dotyczące problemów
ogólnowspólnotowych, a nie występujących w
określonym typie regionów).

Cele



Cel nr 1 przewidywał wspieranie regionów
szczególnie opóźnionych w rozwoju, w których
PKB na mieszkańca był niższy od 75% średniej
Unii. Na finansowanie tego celu przeznaczono
większość środków funduszy strukturalnych.



Cel nr 2 obejmował rekonwersję regionów o dużej
koncentracji tradycyjnych, schyłkowych
przemysłów. Za główne kryterium
zakwalifikowania do tej grupy regionów przyjęto
poziom bezrobocia wyższy o 15% od średniego w
UE w ciągu 3 lat.

Cele



Cele nr 3 i 4 dotyczyły zwalczania bezrobocia ze

szczególnym naciskiem położonym na poprawianie

perspektyw zatrudniania młodzieży.



Cel nr 5 podzielony został na dwa cele częściowe.

Cel 5.a dotyczył zmian struktury produkcji rolnej,

handlu i przetwórstwa rolnego oraz modernizacji

rybołówstwa. Natomiast w ramach celu 5.b

wspierano regiony wiejskie mające problemy

dostosowawcze związane z upadkiem rolnictwa.



Utworzony w 1995 r. cel 6 dotyczył regionów

skandynawskich charakteryzujących się wyjątkowo

niską gęstością zaludnienia (poniżej 8

mieszkańców na km2).

Reforma – 1988 r.



reforma, przeprowadzona w 1988 r.,

stworzyła prawdziwą wspólnotową wizję

problematyki regionalnej, podczas gdy

polityka poprzednich okresów w znacznym

stopniu przybierała formę interwencyjnego

podtrzymywania polityk regionalnych

krajów członkowskich.



W oparciu o podstawowe ustalenia reformy

polityka regionalna Unii funkcjonowała na

przestrzeni lat 90-tych, tzn. w dwóch okresach

programowych i budżetowych: 1989-93 i 1994-

1999.

Traktat z Maastricht



Cezurą wyznaczająca kolejny etap w
rozwoju unijnej polityki spójności było
przyjęcie Traktatu o Unii Europejskiej
(Traktatu z Maastricht). W wyniku przyjęcia
traktatu polityka spójności UE wzbogaciła
się o nowy instrument, jakim jest Fundusz
Spójności. Funkcjonuje on od 1994 r.,
niezależnie od funduszy strukturalnych i
według odmiennych zasad

Traktat z Maastricht



Dodatkowo utworzono kolejny fundusz

strukturalny: Finansowy Instrument Orientacji

Rybołówstwa.



Ze względu na niewielki budżet, ma on jednak

marginalne znaczenie w systemie finansowania

polityki spójności UE.



Wyrazem zwiększenia rangi polityki regionalnej

UE w tym okresie było także powołanie przez

Traktat z Maastricht Komitetu Regionów.



Składa się on z reprezentantów poszczególnych

regionów UE, w większości wybieranych w wyborach

lokalnych. Komitet jest ciałem doradczym

wypowiadającym się w kwestiach regionalnych i stanowi

zarazem swoisty pomost pomiędzy organami UE i

władzami lokalnymi.