Geneza polityki spójności

Unii Europejskiej

dr Magdalena Wojarska

Polityka ustanowiona Traktatem o Wspólnocie Europejskiej (art. 158)
służąca wzmacnianiu spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej
(przestrzennej) w Unii Europejskiej poprzez zmniejszenie dysproporcji
w poziomie rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów najmniej
uprzywilejowanych.
Potrzeba jej prowadzenia jest konsekwencją:

•

dużego zróżnicowania stopnia rozwoju społecznego i gospodarczego
poszczególnych krajów członkowskich Unii;

•

istnienia jeszcze większych dysproporcji rozwojowych pomiędzy ich
regionami.

Polityka spójności Unii Europejskiej jest wyrazem solidarności bogatszych
krajów członkowskich (i ich regionów) z krajami (regionami) względnie
uboższymi.

Polityka spójności

Źródło: Eurostat Regional Yearbook 2014

(http://ec.europa.eu/eurostat/web/products-statistical-books/-/KS-HA-14-001)

1. Wczesne początki polityki regionalnej (1958 – 1974);

2. Pierwsza dekada polityki wspólnotowej (1975 – 1984);

3. Reforma regulaminu Europejskiego Funduszu Rozwoju

Regionalnego w 1985 r.;

4. Pierwszy pakiet Delorsa (1989 – 1993);

5. Drugi pakiet Delorsa (1994 – 1999);

6. Lata 2000 – 2006;

7. Okres programowania 2007-2013;

8. Lata 2014-2020.

Ewolucja polityki spójności UE

„Uwertura bez partytury” (1958-1974)



Traktat Rzymski nie przewidywał prowadzenia wspólnej polityki
regionalnej (dopuszczał interwencję państw członkowskich w zakresie
rozwoju

regionalnego

tylko

w

przypadkach

wyjątkowych,

z zastrzeżeniem, że nie będzie ona zniekształcała wolnej konkurencji);



na mocy Traktatu Rzymskiego utworzono EBI w celu waloryzacji regionów
słabo rozwiniętych;



w 1965 r. Komisja sporządziła pierwszy komunikat, dotyczący polityki
regionalnej we Wspólnocie, w którym wskazała cele europejskiej polityki
regionalnej;



przy okazji fuzji organów wykonawczych Europejskiej Wspólnoty Węgla
i Stali, EWG i Euroatomu utworzono Generalną Dyrekcję Polityki
Regionalnej (tzw. DG XVI) → początek prób koordynacji polityk krajowych;



nadanie regionalnego wymiaru dwóm funduszom, tj. Europejskiemu
Funduszowi Społecznemu i Europejskiemu Funduszowi Gwarancji
i Ukierunkowania Rolnictwa.

Pierwsza dekada polityki wspólnotowej
(1975-1984) – system kwot krajowych



utworzenie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) w
zawiązku z przystąpieniem do Wspólnot Wielkiej Brytanii;



równolegle z EFRR powołany został Komitet Polityki Regionalnej;



polityka regionalna sprowadzała się do refinansowania rządom krajów
członkowskich wydatków ponoszonych na własną politykę regionalną
→ rozdział środków opierał się na zasadzie słusznego zwrotu, tj.
określeniu udziałów procentowych należnych każdemu państwu z
EFRR w postaci tzw. kwot krajowych;



w 1980 r. wprowadzono pierwszy instrument prawdziwie
wspólnotowej polityki regionalnej, tj. pozostawiono do dyspozycji
Komisji 5% części EFRR (część pozakwotowa); środki te przeznaczone
były na finansowanie akcji specyficznych.

Reforma regulaminu EFRR w 1985 r.



reforma ta polegała na zastąpieniu kwot krajowych określonymi
procentowo widełkami interwencji z równoczesnym zagwa-
rantowaniem państwom członkowskim (w skali trzech lat) jedynie
dolnej granicy udziału;



stopniowe wprowadzanie zasady dofinansowywania programów
mogących przybierać formę programów inicjowanych przez
Wspólnoty (PIC) lub programów krajowych mających znaczenie dla
Wspólnoty jako całości (PNIC);



reorientacja polityki regionalnej w kierunku waloryzowania
endogenicznego potencjału rozwoju i mobilizowania zasobów
lokalnych;



oficjalnie

uznane

zostały

zintegrowane

operacje

rozwoju

(zapoczątkowane eksperymentalnie przez Komisję pod koniec lat 70-
tych);



w 1985 r. rozpoczęto nową akcję specyficzną w postaci
Zintegrowanych Programów Śródziemnomorskich.

Reforma funduszy strukturalnych – pierwszy pakiet
Delorsa (1989-1993)



reforma podjęta została w następstwie postanowień Jednolitego Aktu
Europejskiego;



polityka regionalna została wprowadzona do Traktatu Rzymskiego jako Tytuł XVII
poświęcony wyrównywaniu różnic;



fundusze strukturalne określone zostały jako narzędzia polityki regionalnej;



w ramach pakietu Delorsa określono m.in. górną granicę dochodów budżetowych
Wspólnot (1,2% PKB krajów członkowskich) oraz wprowadzono czwarte źródło
dochodów – jednolite opodatkowanie PKB członków Wspólnot;



środki skoncentrowano na ograniczonej liczbie celów;



selekcję regionów mogących korzystać z pomocy finansowej oparto na
wspólnotowych (nie krajowych) kryteriach;



pierwszeństwo przyznano działaniom objętym programami wieloletnimi (nie
pojedynczym projektom);



do procedury programowania wprowadzono dokument pod nazwą Wspólnotowe
Ramy Wsparcia;



wzmocniono koordynację między funduszami strukturalnymi a innymi
instrumentami finansowymi Wspólnot;



umożliwiono Komisji podejmowanie programów transnarodowych (Inicjatyw
Wspólnotowych).

Reforma funduszy strukturalnych – drugi pakiet
Delorsa (1994-1999)



reforma miała miejsce w związku z ratyfikacją Traktatu
z Maastricht; na mocy Traktatu utworzono m.in. Fundusz
Spójności oraz Komitet Regionów;



na szczycie w Edynburgu w 1992 r. podjęto decyzję odnośnie
zwiększenia środków z funduszy strukturalnych do 27,4 mld ecu
w 1999 r.;



wzmocnieniu uległy cztery podstawowe zasady polityki
regionalnej: koncentracja funduszy strukturalnych na celach
priorytetowych; dodawalność środków; programowanie działań;
partnerstwo;



rozpoczął funkcjonowanie czwarty fundusz, tj. Jednolity
Instrument Finansowania Rybołówstwa;



aktualny pozostał podział na programy krajowe i inicjatywy
wspólnotowe (w analizowanym okresie realizowano 13
inicjatyw).

Lata 2000-2006



przyjęcie zasad realizacji polityki regionalnej tego etapu
nastąpiło w trakcie szczytu Berlińskiego;



na nowo zdefiniowano cele funduszy (cel 1, cel 2, cel 3);



ograniczenie przedmiotu inicjatyw wspólnotowych do czterech
dziedzin (INTERREG III, URBAN II, EQUAL, LEADER+);



przyjęto, że łączna wysokość środków w skali roku nie może
przekraczać 4% PKB kraju korzystającego z tych środków;



wysokość środków przeznaczonych na politykę strukturalną w
tym okresie to 195 mld euro + 30 mld euro zarezerwowanych
dla nowych państw członkowskich.

Lata 2007-2013



koncentracja działań na trzech nowych celach (Konwergencja,
Konkurencyjność

regionalna

i

zatrudnienie,

Europejska

współpraca terytorialna);



ograniczenie liczby funduszy strukturalnych do dwóch, tj. EFRR i
EFS oraz pozostawienie Funduszu Spójności;



realizacja trzech nowych inicjatyw Komisji Europejskiej (JASPERS,
JEREMIE, JESSICA);



uproszczenie systemu wdrażania funduszy strukturalnych i
Funduszu Spójności;



zachowanie podstawowych zasad;



uczynienie z polityki spójności podstawowego narzędzia
realizacji założeń odnowionej Strategii Lizbońskiej.