Międzynarodowe

problemy zdrowia

Wiktoria Pantylej

Ubóstwo jako problem

społeczny

Termin

y

Definicje

Pozio
m
życia

1. Poziom zaspokojenia potrzeb w jednostce czasu następujący jako rezultat dóbr,
usług i warunków życia, którymi cieszy się ludność w tej jednostce czasu
(Drewnowski 1974).
2. Możliwa do identyfikacji i mierzalna część warunków bytu, która określa
stopień zaspokojenia potrzeb materialnych i niematerialnych przez strumień dóbr
i usług płatnych i poprzez fundusz konsumpcji zbiorowej w danym czasie i
przestrzeni (Marczyńska-Witczak, Michalski 1996).

Warun
ki
życia

1. Całokształt czynników determinujących zaspokojenie potrzeb ludzkich; przy
czym rozróżniamy warunki życia społecznego, warunki życia ekologiczne,
warunki życia osobistego, warunki pracy (Hodoly 1975);
2. Stan zaspokojenia wszelkich potrzeb wynikających z otoczenia (środowiska),
życia i działania człowieka (Liszewski 1995);
3. Możliwości zaspokojenia potrzeb związane z użytkowaniem środowiska
(Zborowski 2004).

Jakość
życia

1. Zbiór potrzeb, których zaspokojenie czyni ludzi szczęśliwymi (Dmoch,
Rutkowski 1985).
2. Wszystkie elementy życia człowieka, które związane są z faktem bycia „kimś” i
odczuwania różnych stanów emocjonalnych wypływających np. z faktu posiadania
rodziny, kolegów, przyjaciół (Słaby 1990).
3. Zespół warunków życia człowieka, obiektywne atrybuty świata przyrody,
przedmiotów i kultury oraz obiektywnie oceniane atrybuty człowieka związane z
poziomem życia i pozycją społeczną (Sęk 1993).

Dobro
byt

1. Dobrobyt społeczny - to trzy sfery potrzeb ludzkich: posiadanie (to have),
uczucie (to love) oraz istnienie (to be). Kategoria dobrobyt społeczny składa się z
2 części: poziomu życia (potrzeby materialne, określone przez kategorię
posiadania) i jakości życia (potrzeby pozamaterialne, określone przez kategorie
uczucia oraz istnienia) (Allardt 1996).
2. Środki, za pomocą których człowiek może wpływać na swoje otoczenie.
Wyróżnia się dobrobyt ekonomiczny (możliwość korzystania z dóbr, usług oraz
świadczeń społecznych w zamian za pieniądze) i społeczny (obejmuje wszystkie
elementy składające się na warunki życia człowieka, czyli podział dóbr
publicznych, gwarancje bezpieczeństwa, kontrolę zanieczyszczeń środowiska i
ochronę krajobrazu) (Kaczmarek, Koralewski, Matkowski 1998).

Pojęcie ubóstwa

• UBÓSTWO

– zjawisko społeczne

przejawiające się niskim poziomem
życia osób, gospodarstw domowych,
grup społecznych czy też
społeczeństw lub nawet brakiem
środków materialnych do
zaspokojenia potrzeb życiowych.

Inne pojęcia

związane z

ubóstwem

• Za

żyjących w niedostatku

– uważa się

ludzi, którzy

nie potrafią zaspokoić

swoich potrzeb

w stopniu uznanym w

danej społeczności za umożliwiający
normalne funkcjonowanie społeczne.

• Ludzie ubodzy

– to tacy, którzy mają

trudności z zaspokojeniem

niektórych

tzw. potrzeb podstawowych.

Inne pojęcia związane z

ubóstwem

• Za

biednych

– uważa się te osoby, które

dysponują środkami wystarczającymi do
zaspokojenia

tylko potrzeb

egzystencjalnych.

• Za osoby żyjące w nędzy

– uznawane są

osoby, które żyją

poniżej minimum

egzystencjalnego.

Dłuższy okres życia w

nędzy, wyrażający się m.in. niedożywieniem,
brakiem ubioru, czy mieszkania, prowadzi do
eksterminacji danej osoby.

Kryteria ubóstwa wg

Banku Światowego

• minimalna emerytura;
• minimalny dochód;
• minimum socjalne.

Wskaźniki ubóstwa

 niewielkie dochody ekonomiczne lub ich brak,
utrudniające codzienną egzystencję;

 zaspokajanie jedynie podstawowych potrzeb
życiowych, a nawet trudności w zaspokajaniu tych
potrzeb (poziom i struktura wyżywienia, dostęp do
wody pitnej, dostęp do opieki medycznej);

 wysoka umieralność niemowląt;

 przeciętny czas trwania życia;

 analfabetyzm oraz brak perspektyw polepszenia
sytuacji.

minimalny dochód;

minimum socjalne.

Oblicza ubóstwa

Kraje o najwyższych i

najniższych

wartościach PKB wg PPP, 2005

r.

Kraje

PKB wg

PPP, USD

per capita

Średnia

spodziewa

na długość

trwania

życia, lat

Łączny

wskaźnik

skolaryzac

ji, %

HDI

Islandia

36510

81,5

95,4

0,968

Norwegia

41420

79,8

99,2

0,968

Australia

31794

80,9

113,0

0,962

Kanada

33375

80,3

99,2

0,961

Irlandia

38505

78,4

99,9

0,959

Szwecja

32525

80,5

95,3

0,956

Szwajcaria

35633

81,3

85,7

0,955

Polska

13847

75,2

87,2

0,870

Mozambik

1242

42,8

52,9

0,384

Mali

1033

53,1

36,7

0,380

Niger

781

55,8

22,7

0,374

Gwinea-Bissau

827

45,8

36,7

0,374

Burkina Faso

1213

51,4

29,3

0,370

Sierra Leone

806

41,8

44,6

0,336

Źródło: Human Development Report 2007/2008.

Rodzaje ubóstwa

• losowe

(spowodowane losowymi wydarzeniami w

życiu człowieka: wypadki, choroby, rozwody itp.);

• subiektywne

(spowodowane małą zaradnością ludzi,

niskimi kwalifikacjami i niskim wykształceniem,
niechęcią do podjęcia pracy, patologiami społecznymi);

• strukturalne

(wynikające z wewnętrznych przyczyn

gospodarczych: bezrobocia, niskich wynagrodzeń,
polaryzacji dochodów, wysokich cen, likwidacji
subsydiów do produktów i usług zaspokajających
podstawowe potrzeby ludzi).

Ubóstwo bezwzględne

• to pojęcie stosowane również w

statystykach międzynarodowych na

oznaczenie krańcowej biedy;

• absolutnie ubogim jest ten, kto może

wydać na swoje utrzymanie

mniej niż

równowartość 1$ dziennie

(w Polsce

jest to

2,5 raza więcej

).

• takich osób jest na świecie około

2 mld

,

czyli ponad

1/3 ludzkości.

Większość

stanowią mieszkańcy Afryki i Azji

Południowej.

Ubóstwo względne

• ma zmienną wartość i

odnosi się do

przeciętnego poziomu życia w

danym kraju

, mierzonego na ogół

wysokością przeciętnych dochodów i

wydatków;

• przyczyny ubóstwa względnego

wynikają przede wszystkim z

funkcjonującego systemu społeczno-

ekonomicznego.

Ubóstwo względne

• na pierwszym miejscu wśród jego

przyczyn wymienia się

bezrobocie.

• na drugim miejscu są

niskie płace

występujące w pewnych zawodach.

• brak odpowiedniego dochodu

wynikającego z okoliczności
niezależnych od świadomości i woli
ubogich jest

pierwotną przyczyną

ubóstwa.

Pomiar ubóstwa

• Do pomiaru ubóstwa można się posłużyć

dwiema

grupami miar:

• I. ubóstwa bezwzględnego

(absolutnego) –

opartego na

koszyku dóbr i usług.

Dysponowanie nim wskazuje na możliwość (lub
nie) fizycznego przetrwania lub normalnego
funkcjonowania ludzi w danej społeczności

• II. ubóstwa względnego

– które jest

związane ze stopniem odbiegania od
przeciętnej wysokości dochodu narodowego
na mieszkańca

I. Miary ubóstwa

bezwzględnego

• 1. Minimum socjalne

– jest

obliczane w Instytucie Pracy i Spraw
Socjalnych i publikowane co kwartał,
określa granicę niedostatku

w

odniesieniu do koszyka dóbr i
usług

, który pozwala rodzinie

danego typu zaspokoić potrzeby
biologiczne, kulturalne i społeczne na

poziomie uznawanym za niezbędny.

Miary ubóstwa

bezwzględnego

• 2. Minimum egzystencji

– stanowi

45%

minimum socjalnego,

określa możliwość

zaspokojenia

wyłącznie najniezbędniejszych

,

wyraźnie określonych potrzeb, których

zaspokojenie nie może zostać odłożone w czasie.

• 3. Minimum ustawowe

– to kwota dochodu,

która zgodnie z obowiązującą ustawą uprawnia
obywatela do ubiegania się o

przyznanie

świadczenia pieniężnego w ramach pomocy
społecznej

. Mieści się ono

pomiędzy

ubóstwem socjalnym a egzystencjalnym.

II. Miary ubóstwa

względnego

• 1) Minimum relatywne

– dotyczy

osób żyjących na poziomie

poniżej

50% średnich (ekwiwalentnych)
wydatków gospodarstw domowych.

• 2) Minimum subiektywne

– wynika

z opinii badanych nt. zaspokojenia ich
potrzeb w zakresie osiąganych
dochodów.

Koszyk minimum

egzystencji

-

uwzględnia zaspokojenie tylko tych

potrzeb,

które nie mogą być odłożone w czasie.

Obejmuje on:

1) żywność;
2) utrzymanie i eksploatację małego mieszkania;
3) leki i środki higieny osobistej;
4) drobne naprawy posiadanej odzieży i obuwia

oraz niezbędne uzupełnienie bielizny i

obuwia;

5) książki i artykuły szkolne związane z

realizacją obowiązku szkolnego (tylko w

rodzinach z dziećmi w wieku 7-17 lat)

Zagrożenie ubóstwem w Polsce w 2007 r.

Granice

ubóstwa

Osoby poniżej granicy

ubóstwa

Głębokość

ubóstwa,

%

Wartość

granicy

ubóstwa* –

dla 4-

osoboweg

o

gospodars

twa, w zł

miesięczni

e

w %

w mln

Relatywna

17,3

6,5

21

1547

Ustawowa

14,6

5,5

21

1404

Minimum

egzystencji

6,6

2,5

19

1049

Subiektywn

a

„lejdejska”

**

17,4

gospodarst

w

ok. 2,4 mln

gospodarst

w

26

1616

*2 osoby dorosłe + 2 dzieci do lat 14
**Dane dotyczą IV kwartału
Źródło: szacunek na podstawie badania budżetów gospodarstw domowych, GUS.

Topografia biedy

1

. Poziom wykształcenia:

- wyższe – 1% rodzin biednych
- średnie – 10% rodzin biednych
- zasadnicze-podstawowe – 20% rodzin

biednych

2.

Miejsce zamieszkania:

- wielkie miasta – 5% biednych rodzin

- średnie i małe miasta – 12% b.r.
- wieś – > 20% b.r.

Topografia biedy

3. Źródło utrzymania – nie

zarobkowe:

- 45% rodzin jest biednych, utrzymują

się one z nie zarobkowych źródeł (zasiłki,
datki, renty itp.)

4. Dzietność:

- 4 lub > dzieci – 40% biednych rodzin
- 3 dzieci – 20% biednych rodzin
- 1-2 dzieci – rzadko

Pomoc społeczna w Polsce

wg Ustawy z 12 marca 2004 o pomocy

społecznej

- to

instytucja polityki społecznej

mająca na

celu pomoc osobom i rodzinom w
przezwyciężaniu tymczasowych trudności.

- w ramach systemu pomocy społecznej wyróżnia

się pomoc w

instytucjach opiekuńczych

typu:

domy pomocy społecznej, świetlice
środowiskowe, ośrodki pobytu dziennego itp.,
oraz

pomoc materialną i rzeczową

świadczoną przez gminne, gminno-miejskie,
miejskie ośrodki pomocy społecznej (MOPS).

Główne cele pomocy

społecznej

Wsparcie

osób i rodzin w

przezwyciężaniu trudnej sytuacji

życiowej, doprowadzenie do ich

życiowego usamodzielnienia i

umożliwienie im życia w warunkach

odpowiadających godności człowieka;

Zapewnienie

dochodu

na poziomie

interwencji socjalnej -

dla osób nie

posiadających dochodu

, w wieku

poprodukcyjnym i niepełnosprawnych;

Główne cele pomocy

społecznej

Zapewnienie

dochodu

do poziomu

interwencji socjalnej osobom i

rodzinom o niskich dochodach, które

wymagają

okresowego wsparcia;

Zapewnienie profesjonalnej pomocy

rodzinom dotkniętym skutkom

patologii społecznej

, w tym

przemocą w rodzinie;

Integracja

ze środowiskiem osób

wykluczonych społecznie;

Stworzenie sieci usług socjalnych

adekwatnych do potrzeb.

POMOC SPOŁECZNA

POLEGA W

SZCZEGÓLNOŚCI NA

• przyznawaniu i wypłacaniu

przewidzianych ustawą świadczeń, 

• pracy socjalnej, 
• prowadzeniu i rozwoju niezbędnej

infrastruktury socjalnej, 

• analizie i ocenie zjawisk rodzących

zapotrzebowanie na świadczenia z
pomocy społecznej, 

• rozwijaniu nowych form pomocy

społecznej i samopomocy.

Rodzaje pomocy społecznej

Pomoc stała

– dotyczy osób, które z różnych

powodów

nie są w stanie podjąć pracy

i w

związku z tym konieczne jest zapewnienie im
środków do życia. Najczęściej przybiera
postać

pieniężną.

Środki przyznawane są z reguły na podstawie

regulacji prawnych. Do grupy osób
korzystających z tej formy pomocy zaliczamy
tych, którzy otrzymują

rentę socjalną

(czyli

osoby całkowicie niezdolne do pracy z
powodu inwalidztwa).

Rodzaje pomocy

społecznej

Pomoc okresowa

– przyznawana jest

osobom lub rodzinom, które z różnych
powodów nie mogą zapewnić sobie
środków do życia.

Przybiera formę

pieniężną

, bądź

rzeczową,

albo jedną i drugą. Liczba

osób korzystających z tej pomocy
zależy od liczebności

osób, które

utraciły prawo do zasiłku dla
bezrobotnych.

Rodzaje pomocy społecznej

Domy pomocy społecznej

– zarówno dla

dzieci, jak i dla dorosłych.

Pomoc o charakterze doraźnym

–

materialna, jak i finansowa w postaci
różnego rodzaju zasiłków (także zasiłków
celowych), ma

charakter uznaniowy.

Obejmuje także

wydawanie posiłków,

schronień, ubrań

. Zależy od działania

organizatorów i dawców oraz potrzeb
biorców.

Poziom pomocy społecznej w Polsce, 2004 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznik statystyczny województw...2005.

Jak pomagać ludziom biednym?

(wnioski na podstawie wstępnych wyników

pilotażowego badania spójności społecznej

zrealizowanego w województwie kujawsko-

pomorskim)

Zadane pytanie: Biorąc pod uwagę miejsce swego

zamieszkania – miasto, miasteczko, wieś – jakiego

rodzaju pomocy najbardziej potrzeba ludziom tu

mieszkającym, których uznał(a)by Pan/i za ludzi

żyjących w biedzie?

Za najbardziej potrzebną formę pomocy (spośród

kilkunastu wymienionych w ankiecie) uznano:

 pomoc w znalezieniu pracy osobom bezrobotnym –

ok. 53%;

 pomoc w pielęgnacji osób przewlekle chorych,

niepełnosprawnych – ok. 9%;

 pomoc w prowadzeniu gospodarstwa domowego

osobom starszym – ponad 5%;

 zasiłki pieniężne – ponad 5%.

Do kogo w pierwszej kolejności

powinna trafiać pomoc społeczna?

(

wnioski na podstawie wstępnych wyników

pilotażowego badania spójności społecznej

zrealizowanego w województwie kujawsko-

pomorskim)

 do rodzin wielodzietnych (ok. 29%);
 do osób samotnie wychowujących dzieci (ok.

24%);

 do osób niepełnosprawnych, przewlekle

chorych (ok. 10%);

 do osób starszych (ok. 6%);
 do osób bezrobotnych (ok. 6%).

O czym należy pamiętać porównując

wskaźniki zagrożenia ubóstwem w

poszczególnym krajach…

 o względnym charakterze

pomiaru, który wskazuje nam w

dużej mierze na stopień

zróżnicowania dochodów; nie mówi

natomiast o tym, co dałoby

porównanie w oparciu o absolutną

definicję ubóstwa…