Fizykoterapia Ćw. 5



Światłolecznictwo jest działem
fizykoterapii,
w którym wykorzystuje się
promieniowanie podczerwone, widzialne
oraz nadfioletowe.



Stąd do światłolecznictwa zalicza się
również wykorzystanie do celów
leczniczych promieniowania
słonecznego, czyli helioterapię.



Promieniowanie podczerwone jest promieniowaniem

niewidzialnym, umiejscowionym

w widmie promieniowania elektromagnetycznego między czerwienią widma

światła widzialnego a mikrofalami. Jest ono emitowane przez rozgrzane

ciała. W lecznictwie wykorzystuje się promieniowanie podczerwone o

długości fali od 770 do 15 000 nm.



Promieniowanie widzialne jest promieniowaniem o długości fali

od 400 do 760 nm, wywołującym u ludzi i zwierząt wrażenia świetlne. W

widmie promieniowania elektromagnetycznego jest ono umiejscowione

między promieniowaniem nadfioletowym a promieniowaniem

podczerwonym.



Promieniowanie nadfioletowe jest promieniowaniem

niewidzialnym o długości fali od 100 do 400 nm. W widmie

promieniowania elektromagnetycznego umiejscowione jest ono

bezpośrednio za obszarem fioletu widma widzialnego. Do celów

leczniczych stosuje się promieniowanie nadfioletowe o długości fali od

200 do 380 nm.

Na rycinie przedstawiono
głębokość przenikania przez
skórę promieniowania
podczerwonego,
widzialnego i
nadfioletowego. Wynika z
niej, że promieniowanie
podczerwone
długofalowe wnika na małą
głębokość, promieniowanie
zaś podczerwone
krótkofalowe i
promieniowanie widzialne
przenika niemal do tkanki
podskórnej. Promieniowanie
nadfioletowe zostaje
pochłonięte głównie w
naskórku, może ono jednak
przenikać również do skóry
właściwej.



Promieniowanie podczerwone jest niewidzialnym promieniowaniem

elektromagnetycznym.



W fizykoterapii wykorzystuje się promieniowanie o długości fali od 770 do

15000 nm.



W widmie promieniowania elektromagnetycznego jest ono umiejscowione

między widzialnym obszarem czerwieni a mikrofalami.



Promieniowanie podczerwone określa się skrótem IR, pochodzącym od

angielskich

słów infra-red.



W zależności od długości fali promieniowanie podczerwone dzieli się na:

-

promieniowanie krótkofalowe, tzw. bliskie, o długości fali od 770 do 1500

nm,

-

promieniowanie średniofalowe, o długości fali od 1500 do 4000 nm,

-

promieniowanie długofalowe, tzw. dalekie, o długości fali od 4000 do 15 000

nm.



Źródłem promieniowania podczerwonego są

ciała ogrzane. Długość fali promieniowania

zależy, zgodnie z prawem Viena, od

temperatury ciała ogrzanego. Tak np. ciała

ogrzane do temperatury 400°C emitują

promieniowanie, którego maksimum natężenia

odpowiada długości fali

ok. 4000 nm, w temperaturze zaś 800°C

maksimum natężenia odpowiada długości fali

ok. 2000 nm. Ogrzanie ciał do wyższej

temperatury powoduje emitowanie promieni

podczerwonych o jeszcze krótszej fali.

Jednocześnie ciało ogrzewane zaczyna świecić,

czyli emitować promieniowanie widzialne.



Zgodnie z prawem Grotthusa-Drapera skutki biologiczne może

wywołać w tkankach tylko energia pochłoniętego przez nie

promieniowania. Działanie biologiczne promieni

podczerwonych polega na ich wpływie cieplnym na tkanki.



Tkanki ludzkie, zawierające dużą ilość wody, dobrze

pochłaniają promieniowanie podczerwone, ulegając ogrzaniu

w stopniu zależnym od ich pojemności cieplnej. Powstałe w

nich ciepło zostaje z prądem krwi przeniesione w głąb ustroju.

Padające na skórę promieniowanie podczerwone zostaje od

niej odbite w ok. 30%, reszta zaś przenika w głąb skóry.



Zdolność przenikania zależy od długości fali. Promienie

krótkofalowe wnikają w głąb tkanek ok. 30 mm, ulegając

jednak pochłonięciu głównie w warstwie do głębokości 10

mm. Promienie długofalowe wykazują ograniczoną zdolność

przenikania w głąb skóry i osiągają głębokość zaledwie od 0,5

do 3 mm.



rozszerzenie naczyń włosowatych skóry, a w

związku z tym zwiększony przepływ przez tkanki

krwi tętniczej,



reakcje ze strony naczyń głębiej położonych,

zgodnie z prawem Dastre-Morata (patrz rozdz.

Ciepłolecznictwo),



zmniejszenie napięcia mięśni,



podwyższenie progu odczuwania bólu, a zatem

działanie przeciwbólowe,



wzmożenie przemiany materii,



pobudzenie receptorów cieplnych skóry, a w

następstwie tego



wpływy odruchowe na narządy głębiej położone.



Odczyn miejscowy występuje w skórze w miejscu jej napromieniowania,

obejmując jednak swym zasięgiem sąsiadujące z nim okolice. Polega on

na rozszerzeniu naczyń krwionośnych skóry, powodującym jej

zaczerwienienie; stąd odczyn ten nazywa się rumienieni cieplnym.

Rumień cieplny w odróżnieniu od rumienia fotochemicznego wykazuje

kilka charakterystycznych cech, a mianowicie:



występuje on w trakcie naświetlania, a jego nasilenie wzrasta w miarę

czasu oddziaływania promieni podczerwonych,



zaczerwienienie skóry jest nierównomierne i plamiste w wyniku

rozszerzenia głębiej położonych naczyń krwionośnych skóry,



zanika on po pewnym, niedługim czasie od zakończenia naświetlania.

Czas utrzymywania się rumienia zależy od dawki promieniowania

podczerwonego.

Oddziaływanie promieniowania podczerwonego na duże powierzchnie skóry

powoduje wystąpienie odczynu ogólnego organizmu na ciepło.

Używane w lecznictwie fizykalnym urządzenia

emitujące promieniowanie podczerwone

można podzielić na dwie grupy:



promienniki emitujące wyłącznie
promieniowanie podczerwone, tzw. nieświetlne
generatory podczerwieni,



lampy terapeutyczne, emitujące
promieniowanie podczerwone oraz
promieniowanie widzialne, tzw. świetlne
generatory podczerwieni.

Źródłem promieniowania w specjalnych lampach lub urządzeniach zwanych świetlankami są

żarówki o różnej mocy.



Lampa Sollux. Jest to lampa produkowana w wersji statywowej (LSK) i stołowej (LSC)

zwaną przenośną.



Lampa Sollux LSK statywowa składa się z głowicy oraz statywu na trójnożnej podstawie

wyposażonej w kółka ułatwiające jej przemieszczenie oraz z tubusu, który służy do

skupienia wiązki promieniowania i który może być połączony z reflektorem za pomocą

zaczepów ze śrubami.



Głowica lampy, o kształcie walca, stanowiąca obudowę promiennika, osadzona jest

obrotowo na widełkach przemieszczanych wzdłuż kolumny statywu. W tylnej części

głowicy znajduje się wyłącznik sieciowy i regulator napięcia, w przedniej zaś jej części

szczelina do osadzenia filtru oraz regulator przesłony zmieniającej ilość padającego

promieniowania. Ustawienie głowicy na odpowiedniej wysokości uzyskuje się specjalnym



pokrętłem przez zwolnienie hamulca eliminującego ruch widełek wzdłuż kolumny

statywu. Właściwy kąt nachylenia głowicy umożliwiają pokrętła usytuowane w miejscu

połączenia głowicy z widełkami. Promiennik lampy wytwarza promieniowanie

podczerwone oraz widzialne. Maksymalne natężenie promieniowania podczerwonego

przypada na długość fali około 1400 nm, odpowiadającej krótkofalowemu

promieniowaniu podczerwonemu, które wnika głębiej w tkanki aniżeli promieniowanie

średnio- i długofalowe.



Lampy Sollux wyposażone są w komplet filtrów ze szkła uwiolowego koloru czerwonego i niebieskiego.



Szkło koloru czerwonego przepuszcza promienie podczerwone i promienie widzialne czerwone,

natomiast szkło koloru niebieskiego przepuszcza głównie niebieskie promienie widzialne.



Filtry są zbudowane z prostokątnych płytek szklanych, zamocowanych w ramce metalowej. Budowa

taka zabezpiecza szkło przed pęknięciem.

Działanie filtrów:
Filtr niebieski ogranicza oddziaływanie promieni podczerwonych. Poza tym światło niebieskie działa

uśmierzająco na ból i z tego względu znajduje zastosowanie w leczeniu nerwobólów i przeczulicy.

Filtr czerwony stosuje się w naświetlaniu stanów zapalnych tkanek miękkich, leczeniu trudno gojących

się ran, w przypadku wystąpienia nadmiernego odczynu rumieniowego po naświetlaniu promieniami

nadfioletowymi oraz w leczeniu odczynów skóry po terapii promieniami rentgenowskimi.



Lampę Sollux na statywie wykorzystuje się do naświetlań dużych powierzchni skóry. Jest oczywiste,

że nie używa się wówczas tubusu. Naświetlania takie wykonuje się zwykle z odległości 100 cm. Ważne

jest, żeby reflektor ustawić w taki sposób, aby z jednej strony światło obejmowało równomiernie

naświetlaną powierzchnię, z drugiej zaś ustawienie głowicy uniemożliwiało oparzenie chorego

odłamkami szkła w wypadku pęknięcia żarówki. Do naświetlań miejscowych stosuje się tubus,

ograniczając w ten sposób wiązkę promieniowania. Odległość od otworu tubusu do powierzchni

naświetlanej wynosi zwykle od 40 do 50 cm. Należy jednak dodać, że odległość ustala się,

uwzględniając wrażliwość chorego na ciepło.



Do naświetlań miejscowych używa się również przenośnej lampy Sollux; ze względu na mniejszą moc

żarówki naświetlania wykonuje się z mniejszej odległości.



Świetlanki są urządzeniami do naświetlań promieniami podczerwonymi i

widzialnymi, w których źródłem promieniowania są liczne żarówki umieszczone

wewnątrz obudowy. Wyróżnia się świetlanki miejscowe oraz całkowite, obecnie rzadko

używane.



Przykładem jest budka Polano.



Składa się ona z obudowy wykonanej z materiału źle przewodzącego ciepło. Po

wewnętrznej stronie obudowy jest umieszczonych kilka szeregów porcelanowych

opraw wraz z żarówkami. Są to żarówki z włóknem węglowym, których kolor dobiera

się w zależności od potrzeby. Pod każdą żarówką znajduje się niklowana płyta,

odbijająca emitowane przez nią promieniowanie. Liczba żarówek zależy od rozmiarów

świetlanki i może wynosić od 8 do 24. Na obudowie znajduje się dwu- lub

czteropozycyjny wyłącznik, umożliwiający kolejne włączanie szeregów żarówek.

Naświetlanie częściowe przy użyciu budki Polano wykonuje się w następujący sposób:

nad częścią ciała chorego poddawaną naświetlaniu, np. kończyną czy tułowiem,

ustawia się świetlankę. Okolice skóry, które nie mają być naświetlane, osłania się

serwetą. Otwory budki zakrywa się kocem, a następnie włącza stopniowo

odpowiednią liczbę żarówek. Należy przestrzec chorego, aby nie poruszał się w czasie

naświetlania, ponieważ może ulec oparzeniu na skutek zetknięcia ze szkłem żarówek.

Temperatura wewnątrz budki wynosi od 40 do 60°C. W czasie zabiegu należy

kontrolować doznania i samopoczucie chorego, który powinien odczuwać przyjemne

ciepło. W celu zwiększenia cieplnego oddziaływania świetlanki można wycierać pot

gromadzący się na skórze, przeciwdziałając w ten sposób jej ochładzaniu. Czas

zabiegu wynosi od 20 do 30 min. Po zabiegu skóra jest zaczerwieniona, o

charakterystycznym plamistym rysunku. Jeśli w czasie naświetlania wystąpi znaczne

przyspieszenie tętna lub duszność, zabieg należy przerwać.



Należy ściśle przestrzegać zaleceń lekarza specjalisty.



Aparatura musi być skutecznie uziemiona.



Nie wolno umieszczać lamp w pobliżu urządzeń wodociągowych,

ponieważ jednoczesne dotknięcie obudowy lampy i urządzenia

wodociągowego może grozić porażeniem prądem elektrycznym.



Przy wykonywaniu naświetlań okolic twarzy i klatki piersiowej

należy chronić oczy chorego okularami ochronnymi.



Osoba wykonująca zabiegi światłolecznicze przy użyciu promieni

podczerwonych jest obowiązana nosić ciemne okulary

przeciwsłoneczne, ponieważ promienie te są jednym z czynników

wywołujących zaćmę.



Przy wykonywaniu zabiegów światłoleczniczych należy liczyć się z

możliwością oparzenia. O takim przypadku należy natychmiast

powiadomić lekarza, który udzieli właściwej pomocy.



W czasie zabiegów należy bacznie obserwować chorego, który

powinien informować osobę wykonującą zabiegi o swoich

doznaniach i samopoczuciu.

Wskazania do leczniczego stosowania promieni podczerwonych.
Promienie podczerwone stosuje się w leczeniu:



przewlekłych i podostrych stanów zapalnych, w których możliwe jest

miejscowe stosowanie ciepła,



przewlekłych i podostrych zapaleń stawów oraz zapaleń okołostawowych,



nerwobólów oraz zespołów bólowych,



stanów po przebytym zapaleniu skóry i tkanek miękkich pochodzenia

bakteryjnego.

Naświetlania promieniami podczerwonymi można stosować jako zabieg

wstępny przed masażem oraz jontoforezą.

Przeciwwskazania do stosowania promieni podczerwonych są takie

same, jak do stosowania ciepła.

Warto jednak podkreślić, że omawianych zabiegów nie wolno wykonywać w:
niewydolności krążenia, czynnej gruźlicy płuc, skłonności do krwawień,

zaburzeniach w ukrwieniu obwodowych części kończyn, w stanach

gorączkowych, w ostrych stanach zapalnych skóry i tkanek miękkich oraz

w stanach wyniszczenia.



Promieniowanie nadfioletowe jest

niewidzialnym promieniowaniem

elektromagnetycznym o długości fali od 100

do 400 nm. W widmie promieniowania

elektromagnetycznego jest ono

umiejscowione między obszarem fioletu

widma widzialnego a tzw. miękkimi

promieniami rentgenowskimi.



Promieniowanie nadfioletowe określa się

skrótem UV, od słów angielskich ultra-violet.

Ogólnie przyjęty podział promieniowania

nadfioletowego jest uwarunkowany jego działaniem

biologicznym. W podziale tym wyróżnia się trzy

obszary, a mianowicie:



obszar A — o długości fali od 400 do 315 nm,



obszar B — o długości fali od 315 do 280 nm,



obszar C — o długości fali od 280 do 200 nm.

Tak zwane promieniowanie nadfioletowe Schumanna,

o długości fali od 100 do 200 nm, nie ma większego

znaczenia dla biologii i medycyny, ponieważ będąc

pochłaniane przez powietrze i parę wodną, może

rozchodzić się tylko w próżni.



Promieniowanie nadfioletowe wykazuje
ograniczoną zdolność przenikania w
głąb tkanek ludzkich. Skóra ludzka
pochłania promieniowanie nadfioletowe
w zakresie wszystkich jego obszarów, w
zasadzie jednak tylko do głębokości 2
mm. Głębiej może wnikać
promieniowanie o długości fali powyżej
450 nm.

Z tabeli wynika, że promieniowanie nadfioletowe o
długości fali

200 nm zostaje całkowicie pochłonięte w warstwie

rogowej naskórka. Najgłębiej sięga promieniowanie o

długości fali 400 nm, które prawie całkowicie zostaje

pochłonięte dopiero na głębokości 2 nm.

Należy pamiętać, że częstość promieniowania
nadfioletowego padającego na skórę zostaje odbita.
Ilość promieniowania ulegająca odbiciu zależy od kąta
padania, stanu skóry oraz długości fali.

Działanie biologiczne i wpływ promieniowania

nadfioletowego na organizm ludzki:



Tworzenie rumienia fotochemicznego.



Tworzenie pigmentu.



Wytwarzanie związków

przeciwkrzywiczych.



Działanie bakteriobójcze promieni

nadfioletowych.



Wpływ promieni nadfioletowych na

organizm ludzki.



Reakcja fotochemiczna - reakcja

chemiczna zachodząca pod wpływem

światła. (fotosynteza, utlenianie lub

redukcja, fotoliza, fotoizomeryzacja).



Odczyny i skutki biologiczne zachodzących

w ustroju pod wpływem promieniowania

nadfioletowego są reakcjami

fotochemicznymi.



Rumień fotochemiczny to odczyn skóry
na działanie promieni nadfioletowych,
wyrażający się jej zaczerwienieniem w
wyniku rozszerzenia naczyń krwionośnych.



Najsilniej wyrażone właściwości
wywoływania odczynu rumieniowego
wykazuje promieniowanie o długości fali
297 nm oraz 250 nm.

Intensywność rumienia fotochemicznego zależy od wielu

czynników,

a mianowicie:



długości fali promieniowania nadfioletowego,



intensywności emisji źródła promieniowania,



czasu napromieniowania,



odległości skóry od źródła promieniowania, ponieważ

natężenie promieniowania maleje z kwadratem zwiększania

odległości,



wrażliwości skóry, która zależy głównie od grubości naskórka,

stanowiącego przeszkodę w przenikaniu promieni

nadfioletowych,



okolicy ciała,



wrażliwości osobniczej, zależnej od karnacji skóry i wieku;

blondyni
i rudzi są bardziej niż bruneci wrażliwi na działanie promieni

nadfioletowych,



dzieci natomiast są bardziej wrażliwe niż osoby w wieku

zaawansowanym.

Rumień fotochemiczny cechuje charakterystyczny

rozwój, zwany inaczej ewolucją, w którym wyróżnia

się następujące fazy:



okres utajenia, trwający od 1 do 6 godzin,



okres narastania rumienia, obejmujący czas od

wystąpienia pierwszych objawów rozszerzenia naczyń

krwionośnych do osiągnięcia maksymalnego nasilenia

rumienia, które występuje w 6 do 24 godzin od

ekspozycji, w zależności od dawki promieniowania

nadfioletowego,



okres ustępowania rumienia, którego czas trwania

jest również uzależniony od dawki promieniowania;

po słabych dawkach trwa on kilka godzin, a po

dużych — nawet kilka dni.



Rumień cieplny występuje w czasie
napromienienia, podczas gdy rumień
fotochemiczny wykazuje opisaną
wcześniej ewolucję.



Rumień cieplny ma wygląd plamisty,
rozlany podczas gdy rumień
fotochemiczny jest jednolity; ściśle
ograniczony miejsca naświeltania.



W następstwie napromienienia skóry

promieniami nadfioletowymi dochodzi do jej

brunatnego przebarwienia, zwanego pigmentacją.

Zależy ona od gromadzenia się barwnika, zwanego

melaniną lub pigmentem, w warstwie podstawnej

naskórka.



odczynem ochronnym skóry na promienie nadfioletowe

jest zgrubienie naskórka, głównie jego warstwy

rogowej.



Przebarwienie skóry w wyniku działania promieni

nadfioletowych zależy od wielu czynników: ilości

zawartego w skórze propigmentu, stanowiącego

materiał, z którego powstaje pigment, karnacji skóry,

która jest niejako wypadkową grubości naskórka,

unaczynienia skóry.

Pod wpływem pochłoniętego promieniowania

nadfioletowego o długości fali poniżej 320 nm

związki chemiczne tzw. sterole lub

prowitaminy D; występujące w małych

ilościach w organizmie człowieka (w

wydzielinie gruczołów łojowych) mogą

zmieniać nieznacznie strukturę cząsteczki

przekształcając się w witaminę D

i uzyskać właściwości zapobiegania i leczenia

krzywicy.



Skuteczne właściwości bakteriobójcze wykazują promienie

nadfioletowe o długości fali 250 do 270 nm, spośród których

najbardziej aktywne jest promieniowanie o długości fali ok. 254 nm.



W wyniku reakcji fotochemicznych dochodzi do zmian w strukturze

białek bakterii i zahamowania ich procesów życiowych.



Bardzo wrażliwe na promieniowanie nadfioletowe są maczugowce

błonicy, prątki gruźlicy, pałeczki okrężnicy, pałeczki duru

brzusznego

i gronkowce.



Bakteriobójcze działanie promieniowania nadfioletowego jest

wykorzystywane do wyjaławiania pomieszczeń, narzędzi, wody itp.



Do tych celów używa się specjalnych lamp, wyposażonych w palniki

emitujące promieniowanie o silnych właściwościach bakteriobójczych.

Dawkowanie promieniowania nadfioletowego.



Ogólnie przyjętym w światłolecznictwie sposobem ustalania

dawki promieniowania nadfioletowego jest metoda pośrednia,

polegająca na ocenie wzrokowej odczynu rumieniowego skóry,

wywołanego przez określoną dawkę promieniowania. Metoda

ta, nazywana również testem biologicznym. oparta na

subiektywnej ocenie nasilenia odczynu rumieniowego,

umożliwiająca ustalenie wrażliwości danej osoby na promienie

nadfioletowe i pośrednio dająca podstawy do dawkowania u niej

tej formy energii.



Podstawę do dawkowania stanowi dawka progowa promieni

nadfioletowych, zwana oznaczana skrótem MED (minimal

erythema dose). Określa ona stan wrażliwości ustroju na

promienie nadfioletowe, której miarą jest czas naświetlania

danym źródłem promieni nadfioletowych z danej odległości,

konieczny do wywołania minimalnego progowego odczynu

rumieniowego.



Do wykonania testu służy urządzenie

zwane rumieniomierzem, które umożliwia

kolejne naświetlanie z określonej odległości

różnych, sąsiadujących ze sobą, małych

powierzchni skóry. Jest to po prostu płat

elastycznego materiału, nieprzenikalnego

dla promieni nadfioletowych, w którym

wyciętych jest 5 lub 6 okrągłych otworów o

średnicy 2 cm w odstępach wynoszących

również 2 cm. Otwory te mogą być kolejno

odsłaniane, np. przy użyciu przesuwalnego

pasa tego samego materiału.



Badanie wykonuje się w sposób następujący: rumieniomierz

przymocowuje się na przyśrodkowej powierzchni przedramienia,

osłaniając dokładnie chorego i pozostałe części przedramienia.

Następnie z odległości 50 cm napromienia się kolejno odsłaniane pola

skóry. Jeśli np. czas naświetlania każdego pola będzie wynosił 15 s, to

na skutek kolejnego ich odsłaniania czas naświetlania

poszczególnych pól będzie różny. W wypadku, kiedy rumieniomierz

ma 5 otworów, czas ten będzie wynosił dla pierwszego pola 75 s, dla

drugiego — 60 s, trzeciego — 45 s, czwartego — 30 s i piątego - 15 s.

Dokładna ocena skutków naświetlania poszczególnych pól wymaga

ich obserwacji w czasie 3,6,9,12 i 24 h od naświetlania. Postępowanie

takie umożliwia śledzenie ewolucji odczynu rumieniowego

występującego w poszczególnych polach skóry. Jest oczywiste, że

najsilniejszy odczyn wystąpi na polu pierwszym, najsłabszy zaś lub

żaden — na polu piątym. Praktycznie oceny odczynu rumieniowego

dokonuje się po upływie 24 h od naświetlania.



Jako dawkę progową promieni nadfioletowych przyjmuje się

czas, w którym naświetlano pole bez dostrzegalnego odczynu

rumieniowego, sąsiadujące z polem wykazującym dostrzegalny

odczyn rumieniowy.



Postępowanie takie jest uzasadnione, ponieważ minimalny progowy

odczyn rumieniowy występuje zwykle po 3-godzinnym okresie

utajenia i znika po upływie 12 h



Wyróżnia się pięć stopni rumienia, oznaczając je literą E, do

której dodaje się rzymską cyfrę odpowiadającą stopniowi

rumienia, np. E I°, E II° itd.



Ogólnie przyjętą zasadą jest, że w naświetlaniach ogólnych

obejmujących całą powierzchnię ciała stosuje się dawki

wywołujące odczyn progowy lub rumień pierwszego stopnia (E

I°) ze względu na szybkie ustępowanie odczynu. W wypadku

zastosowania dawki wywołującej E II° naświetlania należy

wykonywać co trzeci lub czwarty dzień, pamiętając, że

naświetlane pole nie może przekraczać 25-30% całkowitej

powierzchni skóry.



W naświetlaniach miejscowych, które wykonuje się na

ograniczonych powierzchniach skóry, stosuje się — w

zależności od wskazań — dawki wywołujące odczyny

rumieniowe zwykle drugiego i trzeciego stopnia (E II° i E III°).



Wykonuje się je zwykle z odległości 1 metra.



Czas naświetlań jest uzależniony od wrażliwości osobniczej



Naświetlania rozpoczyna się od 1/2 lub jednej dawki progowej, zwiększając stopniowo czas

naświetlania w kolejnych zabiegach.



Ze względu na dużą powierzchnię skóry poddawanej działaniu promieni nadfioletowych, w

naświetlaniach ogólnych ustala się czas kolejnych naświetlań w taki sposób, aby uzyskać po

każdym z nich rumień progowy lub rumień pierwszego stopnia (E I°).



Praktycznie czas naświetlania zwiększa się o ¼ lub 1/2 dawki progowej.



Stosuje się zwykle serię piętnastu do dwudziestu naświetlań, wykonywanych codziennie lub co

drugi dzień.



Górną granicę dawki, którą powinien chory otrzymać w czasie ostatniego naświetlania, ustala się

w zależności od wskazań. Wynosi ona zwykle 10 dawek progowych. Stosowanie zbyt długich serii

naświetlań jest niecelowe, ze względu na występujące u osoby naświetlanej przyzwyczajenie do

promieni nadfioletowych.



Naświetlania ogólne wykonuje się zwykle w pozycji leżącej.



mężczyźni powinni być ubrani w spodenki kąpielowe, u kobiet zaś osłania się wzgórek łonowy i

brodawki sutkowe, ponieważ są one wrażliwe na promienie nadfioletowe. Oczy chorego chroni się

okularami ochronnymi.



Lampę kwarcową ustawia się w taki sposób, aby promień centralny padał na wyrostek

mieczykowaty mostka przy naświetlaniach z przodu, a na pierwszy kręg lędźwiowy przy

naświetlaniach z tyłu.



Chorego przed zabiegiem należy pouczyć, aby w czasie naświetlania nie zmieniał pozycji ciała, ani

też nie zdejmował okularów ochronnych.



Można je wykonywać przy użyciu zwykłych lamp kwarcowych lub lamp

specjalnie przystosowanych do naświetlań miejscowych oraz tzw.

naświetlań kontaktowych.



Naświetlania miejscowe przy użyciu zwykłych lamp kwarcowych wykonuje



się zwykle z małej odległości, w celu skrócenia czasu zabiegu.



Przed naświetlaniami należy u każdego chorego określić dawkę progową z

odległości



50 cm, a następnie w podany uprzednio sposób obliczyć wartość dawki

progowej odpowiadającą odległości, z której pragnie się wykonywać

naświetlanie.



Naświetla się pola skóry o określonej powierzchni, której wielkość jest

uzależniona od rodzaju choroby i wskazań. Skórę poza polem

naświetlanym osłania się prześcieradłem lub serwetami.



W naświetlaniach miejscowych stosuje się dawki wywołujące rumień.



Wielkość dawki ustala lekarz.



Liczba naświetlań obejmująca pełny cykl leczenia musi być również

ustalona przez lekarza, ponieważ zależy ona od wskazań oraz odczynu

skóry.



Dawkę progową określa się zwykle na skórze łopatki.



Zabiegi wykonuje się codziennie lub co drugi dzień.



Dawki wyjściowe, liczba naświetlań oraz dawki, do której

dochodzi się po serii naświetlań, zależą od wieku dziecka.



Naświetlania miejscowe wykonuje się u dzieci w taki sam

sposób, jak u dorosłych. Stosuje się jednak dawki mniejsze,

wywołujące rumień pierwszego stopnia (E I°).



Naświetla się małe powierzchnie skóry. U dzieci do 3 miesiąca

życia powierzchnia naświetlanego pola nie może przekraczać 20

cm2, do 1 roku życia — 50 cm2, a od 1 do 2 lat — 100 cm2.



Jeśli istnieje konieczność naświetlania większej powierzchni

skóry, powierzchnię tę należy podzielić na kilka pól, które

naświetla się kolejno, z zachowaniem odpowiednio długiej

przerwy.



U każdej osoby przed rozpoczęciem naświetlań należy określić wartość dawki progowej.



Należy przestrzegać, aby naświetlania danej osoby były wykonywane zawsze przy użyciu
tej samej lampy.



Obowiązuje bezwzględne przestrzeganie wskazań lekarza specjalisty.



Oczy osoby poddawanej naświetlaniu należy chronić specjalnymi okularami
ochronnymi.Osobę wykonującą naświetlania obowiązuje również noszenie okularów
ochronnych.



Przed wykonaniem naświetlania należy dokładnie ustalić żądaną odległość między
palnikiem a powierzchnią naświetlaną. W tym celu mierzy się zwykle odległość od skraju
obudowy lampy do osoby naświetlanej, doliczając odległość między palnikiem a obudową.
Lampę należy ustawić w takiej odległości od osoby naświetlanej, aby w wypadku
pęknięcia palnika rozgrzane odłamki szkła nie mogły upaść na ciało chorego.



Pomieszczenie, w którym wykonuje się naświetlania, musi być dobrze ogrzane i często
wietrzone.



W czasie obsługi lampy kwarcowej osoba wykonująca naświetlania musi zachowywać dużą
ostrożność i chronić własną skórę przed działaniem promieni nadfioletowych, ponieważ
nawet bardzo krótkie, lecz powtarzające się wielokrotnie ekspozycje mogą spowodować w
wyniku ich zsumowania się silne odczyny rumieniowe.



Osobę wykonującą naświetlania obowiązuje duże skrupulatność. Szczególnie

istotne jest dokładne sprawdzenie daty poprzedniego naświetlania oraz

zastosowanej dawki. Nieprzestrzeganie tej zasady może doprowadzić, w wypadku

zaistnienia przerw między naświetlaniami, do poparzenia osoby naświetlanej.



Naświetlania wykonywane u dzieci wymagają dużej uwagi i ostrożności.

Szczególnie istotne jest, aby dziecko nie zmieniało pozycji.



Przed naświetlaniem miejscowym należy sprawdzić czystość skóry. Dotyczy to

głównie możliwości zalegania na niej resztek leków i maści, które mogą działać

uczulająco i powodować wzmożone odczyny.



W wypadku wystąpienia po naświetlaniach zbyt silnie wyrażonego odczynu skóry

należy przerwać zabiegi na jeden do dwóch dni.



Jeśli zdarzy się w wyniku nieszczęśliwego zbiegu okoliczności, że osoba

naświetlana otrzyma większą niż zlecona, dużą dawkę promieni nadfioletowych,

to należy o tym fakcie powiadomić natychmiast lekarza. Jest to bezwzględnie

konieczne, ponieważ naświetlanie całej powierzchni ciała dużą dawką promieni

nadfioletowych może być niebezpieczne dla życia.



W wypadku niedostatecznej ochrony oczu osoby wykonującej naświetlania

promieniami nadfioletowymi może wystąpić zapalenie spojówek, wyrażające się

ich silnym przekrwieniem, pieczeniem i światłowstrętem. W takim przypadku

należy udać się do okulisty, który zastosuje odpowiednie leczenie. Po ustąpieniu

zapalenia spojówek należy nosić przez kilka dni ciemne okulary, aby w ten sposób

chronić nadwrażliwe spojówki przed działaniem światła słonecznego.

Promieni nadfioletowych nie należy stosować w następujących chorobach:
— nowotwory złośliwe,
— czynna gruźlica płuc,
— choroby skóry przebiegające ze wzmożonym odczynem na promienie
nadfioletowe,
— stany zwiększonej wrażliwości na światło,
— sprawy chorobowe przebiegające z gorączką,
— nadczynność gruczołu tarczowego,
— cukrzyca,
— wzmożona pobudliwość autonomicznego układu nerwowego,
— skłonność do krwawień z przewodu pokarmowego i dróg oddechowych,
— miażdżyca naczyń przebiegająca ze znacznym nadciśnieniem,
— obniżone ciśnienie krwi,
— zakażenia ogniskowe,
— niedokrwistość złośliwa,
— niewydolność krążenia,
— ostry gościec stawowy,
— reumatoidalne zapalenie stawów w okresie leczenia preparatami
złota,
— padaczka.



Jeśli naświetlanie promieniami
nadfioletowymi jest dokonane po
uprzednim oddziaływaniu promieni
podczerwonych, to odczyn skóry jest
wzmożony. Naświetlanie promieniami
podczerwonymi skóry, w której
występuje rumień fotochemiczny,
powoduje jego osłabienie i szybsze
ustępowanie.