Podstawy
finansów

Dr inż. Ewa Mazurek-Krasodomska

Podstawy finansów

2

Pojęcie budżetu
państwa

Budżet

państwa

to

scentralizowany

fundusz publiczny służący gromadzeniu
środków pieniężnych w związku z funkcjami
państwa.
Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa
przyjmowana

przez

parlament,

który

upoważnia rząd do realizacji określonych w
ustawie dochodów i wydatków. W tym
sensie budżet państwa jest aktem prawnym
o określonym czasie obowiązywania.

Podstawy finansów

3

Cechy budżetu państwa

1/4

Budżet

państwa

jest

funduszem

scentralizowanych zasobów pieniężnych
gromadzonych i dzielonych przez państwo
w związku z realizacją zadań (funkcji
państwa).

Gromadzenie

środków

budżetowych

odbywa się w sposób przymusowy.

Szczególna

rola

budżetu

w

funkcjonowaniu państwa.

Podstawy finansów

4

Cechy budżetu państwa

2/4

Procesy gromadzenia i dzielenia dochodów za

pomocą budżetu implikują zasady ustrojowo -

konstytucyjne.
Procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo

dochodów w budżecie zawsze mają charakter

nie tylko ekonomiczny, ale także społeczny.
Dochody budżetowe powstają na skutek

definitywnego (ostatecznego) przejęcia ich

przez państwo od różnych podmiotów (są

bezzwrotne).

Podstawy finansów

5

Cechy budżetu państwa

3/4

Budżet państwa dotyczy działalności organów

i podmiotów państwa w przyszłości, stąd też

zawsze jest planem dochodów i wydatków

państwa na z góry ustalony czas.
Budżet

jako

fundusz

musi

cechować

specjalizacja.
Wiązanie dochodów i wydatków budżetowych

z działalnością państwa w zamkniętym

okresie oznacza, że w istocie budżet państwa

tworzą strumienie dochodów i wydatków.

Podstawy finansów

6

Cechy budżetu państwa

4/4

Strumieniowy charakter budżetu oznacza

konieczność egzekwowania należnych w

danym okresie dochodów, jak również obliguje

do wydatkowania środków budżetowych przed

upływem okresu budżetowego.
Budżet

państwa

nie

jest

jedynym

„urządzeniem”, w którym znajduje finansowe

odzwierciedlenie działalność państwa, co

oznacza, że nie może on być wystarczającą

podstawą

oceny

finansowej

działalności

państwa.

Podstawy finansów

7

Funkcje budżetu
państwa

1/2

redystrybucyjna albo rozdzielcza
stabilizacyjna,

zwana

wyrównawczą lub kompensacyjną
alokacyjna
fiskalna albo skarbowa
ustrojowa
demokratyczna

Podstawy finansów

8

Funkcje budżetu
państwa

2/2

kontrolna lub ewidencyjno - kontrolna
bodźcowa
planowania
prawna
kredytowa
administracyjna
koordynacyjna

Podstawy finansów

9

Zasady budżetowe

1/4

Zasada zupełności - wymaga ujęcia w
budżecie

wszystkich

dochodów

i

wydatków państwa.

Zasada

realności

-

postuluje

maksymalną precyzję w planowaniu
dochodów i wydatków budżetowych.
Zasada jedności - głosi, iż wszystkie
dochody i wydatki państwa powinny być
ujęte jednym planem - budżetem.

Podstawy finansów

10

Zasady budżetowe

2/4

Zasada

specjalizacji

budżetu

ma

charakter złożony, gdyż wedle niej:

dochody i wydatki powinny być ujmowane nie w
sumach

ogólnych,

lecz

z

dokładnym

określeniem

źródeł

dochodów

oraz

przeznaczenia wydatków.
środki budżetowe powinny być wydatkowane
tylko do wysokości ustalonej w budżecie.
środki budżetowe powinny być wydatkowane w
określonym czasie.

Podstawy finansów

11

Zasady budżetowe

3/4

Zasada operatywności budżetu - wymaga
opracowywania

go

w

układzie

podmiotowym, czyli wskazania zadań w
zakresie

gromadzenia

dochodów

oraz

realizacji

wydatków

dla

konkretnych

podmiotów.
Zasada przejrzystości - układ budżetu
powinien być przejrzysty, pozwalający na
rozpoznanie procesów zachodzących w
obszarze budżetu państwa.

Podstawy finansów

12

Zasady budżetowe

4/4

Zasada jawności - głosi konieczność
prezentowania dochodów i wydatków
społeczeństwu,

a

praktycznie

organom przedstawicielskim, różnym
ciałom i organizacjom społecznym.
Zasada gospodarności - wymaga
racjonalnego, a więc i oszczędnego,
wydatkowania środków budżetowych.

Podstawy finansów

13

Dochody publiczne

Ponieważ państwo nie jest w stanie

wytwarzać

dochodów,

a

są

one

niezbędne do jego działalności - musi

ono

sięgać

do

dochodów

wypracowanych przez inne podmioty.
Popyt władz publicznych na pieniądz

może być zaspokojony przez:

przymusowe sięganie do dochodów innych

podmiotów,
zaciąganie pożyczek.

Podstawy finansów

14

Wpływy a dochody
publiczne

W związku z trwałą praktyką rządów

i samorządów zaciągania pożyczek

występowanie deficytu budżetowego

i długu publicznego, w tym długu

państwowego i długu lokalnego,

konieczne jest rozróżnienie dwóch

zasadniczych pojęć:

wpływy publiczne,
dochody publiczne.

Podstawy finansów

15

Wpływy publiczne

Przez wpływy publiczne rozumie się
wszystkie środki pieniężne zasilające
rachunki władz publicznych
(rządowych i samorządowych).
Wpływy publiczne są pojęciem
szerszym niż dochody publiczne, gdyż
obejmują wszelkiego rodzaju wpływy
o charakterze pożyczkowym.

Podstawy finansów

16

Wpływy publiczne

o charakterze

pożyczkowym

kredyty z banku centralnego,
kredyty z banków komercyjnych,
pożyczki od rządów zagranicznych,
pożyczki od banków zagranicznych,
wpływy ze sprzedaży weksli (bonów)

skarbowych,
wpływy ze sprzedaży obligacji,
wpływy związane z innymi instrumentami

finansowymi potwierdzającymi zaciąganie

pożyczek przez władze publiczne.

Podstawy finansów

17

Dochody publiczne

Dochody publiczne przejęte przez
państwo

(samorząd)

oznaczają

definitywne, czyli bezzwrotne, zasilanie
finansowe władz publicznych.
Źródłem tych dochodów są dochody
innych podmiotów. Wydatkowanie tych
dochodów oznacza także ostateczne
ich zużycie przez władze publiczne

Podstawy finansów

18

Rodzaje dochodów
publicznych

Daniny publiczne,

Dochody publiczne z majątku i
praw majątkowych,

Pozostałe dochody.

Podstawy finansów

19

Daniny publiczne

są klasycznym ciężarem nakładanym na
gospodarstwa

domowe

i

przedsiębiorstwa.

ich główną cechą jest to, że podmiot
ponoszący ciężar daniny publicznej nie
otrzymuje w zamian za to żadnego
bezpośredniego świadczenia (korzyści).
Typową daniną publiczną jest podatek,
akcyza, cło, itp.

Podstawy finansów

20

Dochody z majątku ....

są rezultatem zaangażowania majątku

(np.

skarbu

państwa,

majątku

komunalnego) w procesy gospodarcze.

Władze publiczne znajdują się w pozycji

rentiera. np.:

czynsze

za

wynajmowanie

składników

majątkowych,
wysokość dywidendy z tytułu udziałów władz

publicznych w majątku przedsiębiorstw,
dochody

ze

sprzedaży

majątku

(praw

majątkowych).

Podstawy finansów

21

Pozostałe dochody

różnego rodzaju opłaty,

składki na ubezpieczenie społeczne,

składki na ubezpieczenie zdrowotne,

składki na różne fundusze publiczne

(np. składki na Fundusz Pracy, składki

na Państwowy Fundusz Rehabilitacji

Osób Niepełnosprawnych)

Podstawy finansów

22

Dochody budżetowe

rzeczywiste – pochodzą od przedsiębiorstw
oraz gospodarstw domowych spoza systemu
budżetowego i stanowią o wielkości budżetu
państwa, np. podatki, cła.

rozliczeniowe

–

inaczej

transfery,

przelewy,

polegają

na

przesuwaniu

dochodów

budżetowych

pomiędzy

budżetem państwa a budżetami gmin, np.
dotacje, subwencje.

Podstawy finansów

23

Dochody budżetowe

wg

kryterium ekonomicznego

Dochody krajowe:

Podatkowe,

Niepodatkowe.

Dochody zagraniczne.

Podstawy finansów

24

Dochody podatkowe

Podatek dochodowy od osób prawnych,

Podatek dochodowy od osób fizycznych,

Podatek od towarów i usług,

Akcyza,

Podatek od gier losowych i zakładów
wzajemnych.

Podstawy finansów

25

Dochody niepodatkowe

1/3

Opłaty,
Cła,
Wpłaty z zysku przedsiębiorstw

państwowych oraz jednoosobowych

spółek Skarbu Państwa,
Dywidendy,
Wpłaty z zysku NBP,

Podstawy finansów

26

Dochody niepodatkowe

2/3

Wpłaty nadwyżek środków obrotowych
państwowych zakładów budżetowych
oraz

części

zysku

gospodarstw

pomocniczych państwowych jednostek
budżetowych,
Dochody pobierane przez państwowe
jednostki budżetowe,
Dochody z najmu i dzierżawy składników
majątkowych Skarbu Państwa,

Podstawy finansów

27

Dochody niepodatkowe

3/3

Odsetki od środków zgromadzonych na

rachunkach budżetu państwa,
Opłaty

od

poręczeń

i

gwarancji

udzielanych przez Skarb Państwa,
Odsetki od udzielonych z budżetu

pożyczek,
Grzywny, mandaty i inne kary pieniężne,
Spadki, zapisy, darowizny, itp.

Podstawy finansów

28

Wydatki publiczne

Ostatecznym

skutkiem

fiskalnej

aktywności

państwa, a ściślej władz publicznych jest

wydatkowanie

zgromadzonych

środków

pieniężnych. Wydatkowanie to jest związane z

realizacją funkcji celów i zadań tych władz.

Wydatki te ponoszone są na realizację zadań

publicznych, są dokonywane w celu zaspokojenia

potrzeb zbiorowych lub/i potrzeb indywidualnych,

których ranga jest na tyle wysoka, że władze

publiczne decydują się albo na całkowite, albo na

częściowe

ich

finansowanie

ze

środków

publicznych.

Podstawy finansów

29

Funkcje państwa

Podstawowe

kryterium

podziału

wydatków publicznych wiąże się z

funkcjami państwa i samorządu.

Do trzech podstawowych funkcji należy

zaliczyć:

klasyczne

funkcje

publiczne

państwa

(obrona

narodowa,

bezpieczeństwo

wewnętrzne, administracja publiczna),
socjalne funkcje władz publicznych,
ekonomiczne funkcje państwa.

Podstawy finansów

30

Wydatki publiczne

Wydatki na funkcjonowanie
państwa jako całości,

Wydatki socjalno-kulturalne,

Wydatki na gospodarkę,

Wydatki na obsługę długu
publicznego.

Podstawy finansów

31

Wydatki publiczne

Bieżące – przeznaczone są na
prowadzenie, utrzymanie i
eksploatację istniejących urządzeń,

Inwestycyjne – przeznaczone są na
przyrost majątku, budowę nowych
przedsiębiorstw oraz na inwestycje
w działach nieprodukcyjnych.

Podstawy finansów

32

Wydatki publiczne

Nabywcze – związane są ze

świadczeniami wzajemnymi. Są to

konkretne wydatki ponoszone w celu

zaopatrzenia w środki pieniężne

poszczególne jednostki.
redystrybucyjne – to

przekazywanie środków pieniężnych

z jednej jednostki do drugiej, np.

dotacje.

Podstawy finansów

33

Równowaga budżetowe

Przez równowagę budżetową rozumiemy

taki stan budżetu, w którym wydatki

znajdują pokrycie w dochodach. Innymi

słowy wydatki równają się dochodom.

Podstawy finansów

34

Nierównowaga budżetu

Równowaga

budżetowa

rozumiana

dosłownie nie występuje nigdy. Najczęściej
mamy do czynienia z odchyleniami od
stanu

równowagi.

(Budżet

państwa

wykazuje jakieś saldo, czyli nadwyżkę lub
deficyt).
Przyjmuje się jednakże, że nierównowaga
budżetu (lub budżet niezrównoważony)
występuje tylko wówczas, gdy w budżecie
pojawia się deficyt.

Podstawy finansów

35

Deficyt budżetowy

Deficyt budżetowy - różnica między
strumieniami

wydatków

a

strumieniami

dochodów;

dotyczy

jednego

roku

fiskalnego

(kalendarzowego); na koniec roku
deficyt budżetowy powiększa dług
publiczny. Deficyt budżetowy może
powstawać z konieczności obsługi
długu publicznego.