Zaburzenia psychiczne
przebiegające z
upośledzeniem funkcji
poznawczych

Aleksandra

Kasperowicz-Dąbrowiecka

Funkcje poznawcze

pamięć
umiejętność liczenia
myślenie abstrakcyjne
język
zdolności wzrokowo-przestrzenne
funkcje wykonawcze (zdolności
poznawcze wyższego rzędu)

Pamięć

1/

natychmiastowa

(ultrakrótka)- to

zdolność skupienia uwagi

(nie

dochodzi do dalszego zapamiętania informacji)

oceniamy ją za pomocą ciągu cyfr

(np.. umiejętność powtórzenia nr telefonu)

Pamięć

2/ krótkotrwała- to zdolność

zapamiętania nowych informacji
(odpowiada za proces uczenia się)

-

badanie orientacji

(rok,miesiąc,dzień,

pora dnia, miejsce przebywania)

-

przypominanie świeżo nabytych

informacji

(zapamiętanie 3 przypadkowych

słów i odtworzenie ich po trzech minutach)

Pamięć

3/długotrwała (oceniamy w czasie

zbierania wywiadu, gdy pacjent
opisuje dotychczasowy przebieg
swojego życia)

(poza tym zadajemy pytania z zakresu wiedzy

publicznej sprzed lat – znani politycy, fakty
historyczne, wydarzenia sportowe)

-

w ocenie uwzględniamy poziom

inteligencji pacjenta

Myślenie abstrakcyjne

zależne od poziomu wykształcenia i kultury
-większość osób rozumie idiomy: „silny jak

dąb”, „z ciężkim sercem”..

-większość osób ze średnim wykształceniem

rozumie przysłowia (proste- „co się stało,

to się nie odstanie”, trudniejsze- „nie

podcinaj gałęzi, na której siedzisz”)

Niezdolność do interpretacji przysłów u osoby z

wyższym wykształceniem świadczy o

zaburzeniach funkcji intelektualnych

Język

Rozumienie mowy (rozumienie poleceń)
Czytanie

Tworzenie list słów

(tzw. fluencja

słowna)-

np. ocena ile słów na jakąś literę poda

pacjent w ciągu minuty (norma 15 ± 5 na daną literę)

lub np. liczba zwierząt w minucie (norma 18 ± 6)

- słabe wyniki w tej próbie

pacjenci otępiali

pacjenci ze spowolnieniem

psychoruchowym

OTĘPIENIE

OTĘPIENIE

Zespół objawów spowodowany chorobą

mózgu, na ogół o przebiegu przewlekłym lub

postępującym, w którym zaburzone są takie

wyższe funkcje korowe (poznawcze), jak:

pamięć,

myślenie,
orientacja,
rozumienie,
liczenie, zdolności wzrokowo-przestrzenne
zdolność uczenia się,
język,

ocena (wgląd)

,

OTĘPIENIE

OTĘPIENIE

Otępienie objawia się

obniżeniem sprawności

intelektualnej

i

upośledzeniem

funkcjonowania

w życiu codziennym i

społecznym.

Otępienie nie musi obejmować wszystkich
funkcji poznawczych. Kryterium rozpoznania
jest zaburzenie

co najmniej 2 funkcji

poznawczych

, z których jedną jest

pamięć

.

OTĘPIENIE (ICD-10)

Osłabienie pamięci

Łagodne (zakłócenie codziennych czynności, ale

nie uniemożliwiające samodzielnego życia;

trudności w uczeniu się nowego materiału; „gdzie

ja to położyłem”)
Umiarkowane (zachowane jest to co najbardziej

wyuczone i przyswojone np.. nazwa ulicy, przy

której pacjent mieszka, jego nazwisko, czym

zajmował się w życiu)
Ciężkie (niezdolność do zachowania nowych

informacji, tylko fragmenty wcześniejszych,

nierozpoznawanie bliskich)

OTĘPIENIE (ICD-10)

Pogorszenie myślenia, sądzenia i planowania

Łagodne (zakłócenie codziennych
czynności, ale nie uniemożliwiające
samodzielnego życia; złożone zadania nie
są możliwe)
Umiarkowane (proste zadania w obrębie
domu; niemożność samodzielnego
funkcjonowania)
Ciężkie (brak zrozumiałego myślenia)

OTĘPIENIE (ICD-10)

Inne objawy

Zachowana świadomość (

brak

przymglenia lub majaczenia

)

Zaburzenia emocji i zachowania

(chwiejność emocjonalna, drażliwość,

apatia, prymitywizacja zachowań)
Utrzymywanie się objawów powyżej

6 miesięcy

Ocena zaawansowania otępienia

The Global Deterioration Scale (GDS)

Zaawansowanie

Objawy

Stopień 7 – bardzo cięzkie

Stopień 6 - ciężkie

Stopień 5 - znaczne

Stopień 4 – średnio nasilone

Stopień 3 - umiarkowane

Stopień 2 - niewielkie

Stopień 1 - pogranicze

Stopień 0- brak zaburzeń

Lata

0

5

10

15

20

Utrata zdolności językowych,
zdolności chodzenia, śmierć

Wymaga stałej opieki

Utrata samodzielności, pamięta swoje imie,
depresja, zaburzenia zwieraczy

Chory nie może obyć się bez drugiej osoby,
pobudzony, nie pamięta adresu

Brak zdolności do pracy i złożonych czynności

norma

Subiektywne zaburzenia pamięci

Wyraźne zauważalne narastanie deficytów funkcji poznawczych -

Reisberg et al, 1982

PRZYCZYNY OTĘPIENIA

38%

13%

5%

9%

4%

29%

Rozpoznanie róznicowe zespołów

otępiennych

Choroba Alzheimera
Otępienie naczyniowe
Otępienie z ciałami Lewy’ego
Otępienie czołowo-skroniowe
Parkinsonizm z otępieniem

- Choroba Parkinsona
- Postępujące porażenie nadjądrowe
- Rzadkie zespoły parkinsonowskie
- Zanik korowo-podstawny

Chroba Wilsona
Pląsawica Huntingtona

Rozpoznanie róznicowe

zespołów otępiennych

Choroba prionowa
Otępienie zakaźne

- HIV

- Kiła
- Przewlekłe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
- Inne zakażenia OUN

Otepienia toksyczne i metaboliczne
Otępienie z wodogłowiem
Otępienie pourazowe
Otępienie w przebiegu choroby nowotworowej
Otępienie w chorobach demielinizacyjnych

Otępienie w zaburzeniach psychicznych

- Depresja
- Schizofrenia

DIAGNOSTYKA PODSTAWOWA

(badanie funkcji

poznawczych)

Powtórzenie nazw 3 przedmiotów bezpośrednio i
po 3 minutach

(pamięć bezpośrednia czyli uwaga i

pamięć krótkotrwała)

Dni tygodnia od ostatniego do pierwszego

(wszystkie rodzaje pamięci i funkcje wykonawcze)

Test rysowania zegara

(zdolności wzrokowo-

przestrzenne i funkcje wykonawcze)

pacjent ma narysować

tarczę zegara i umieścić na niej cyfry oznaczające godziny, a

potem zaznaczyć na zegarze 11.10

Krótka Ocena Stanu Psychicznego (MMSE)

TEST RYSOWANIA ZEGARA

Poziom I

Niewielkiego stopnia trudności w

rozmieszczaniu godzin
Oznaczanie godzin na zewnątrz koła
Godziny do góry nogami
Rysowanie „szprych” w celu zachowania

orientacji

Poziom II-V:

postępujące zaburzenia wzrokowo-

przestrzenne

KRÓTKA OCENA STANU PSYCHICZNEGO

Mini-Mental State Examination(MMSE)

Orientacja w czasie i miejscu
Zapamiętywanie (trzy słowa)
Uwaga i liczenie (100 – 7)
Przypominanie
Funkcje językowe (nazywanie, powtarzanie,

wykonywanie poleceń, pisanie)
Praksja konstrukcyjna (przerysowanie

rysunku)
Wynik poniżej 24 pkt. sugeruje otępienie,

poniżej 27 pkt – szczegółowe badanie

kliniczne

3 etapy choroby

Alzheimera

Stadium 1

Język

:

„pusta mowa” z niewielkim zasobem

konkretnego słownictwa i małą liczbą pojęć (w

testach trudności z tworzeniem listy słów)

Mowa

: artykulacja niezaburzona

Pamięć, funkcje wzrokowo-przestrzenne,

liczenie

: upośledzone

EEG

- może być w normie

KT lub NMR

- najwyżej atrofia płata skroniowego

w części przyśrodkowej

3 etapy choroby

Alzheimera c.d.

Stadium 2

Język

-

płynna parafazja (podstawianie niewłaściwych

słów w miejsce właściwych)

Pamięć, funkcje wzrokowo-przestrzenne i inne

funkcje poznawcze

- ciężko zaburzone (pacjenci nie

potrafią odnaleźć drogi, kopiować figur)

Osobowość

- zobojętnienie

EEG

- uogólnione zwolnienie (wolne fale theta)

NMR, KT

- zaniki przyśrodkowo-skroniowe

Siła i kooordynacja ruchowa w

normie

(ale

pacjenci są niespokojni, wędrują lub drepczą)

3 etapy choroby

Alzheimera c.d.

Stadium 3

Intelekt

–

ciężko zaburzony

Język

-

echolalia, palilalia lub mutyzm

EEG

-

uogólnione zwolnienie (wolne fale

theta)

KT, NMR

-

rozlane zaniki z poszerzeniem

komór i bruzd

Kontrola zwieraczy

-

nietrzymanie moczu

3 etapy choroby

Alzheimera c.d.

Częstość objawów
psychopatologicznych takich, jak:

apatia, pobudzenie, lęk,
drażliwość, depresja, urojenia,

omamy

-

rośnie

w miarę trwania choroby

OTĘPIENIE Z CIAŁAMI LEWY’EGO

Zaburzenia zmienne
Okresowo zaburzenia świadomości

Omamy wzrokowe i słuchowe (na

wczesnym etapie trwania choroby)

Urojenia

Częste upadki chorego

Objawy pozapiramidowe i /lub

nadwrażliwość na neuroleptyki

Szybki postęp choroby

OTĘPIENIE CZOŁOWO-SKRONIOWE

Podstępny początek i powolny przebieg

Utrata dbałości o wygląd
Rozhamowanie seksualne
Grubiaństwo
Nadmierna aktywność oralna

(nadmierne palenie, picie, jedzenie)
Stany depresyjne, lęk, labilność emocji

OTĘPIENIE NACZYNIOPOCHODNE

Obecność chorób układu krążenia
Zaburzenia pojawiają się nagle
(zwykle po udarze mózgu)
Skokowe pogorszenia

Objawy ogniskowe
W otępieniu podkorowym stany
apatyczno-abuliczne

Organiczny zespół amnestyczny

(alkoholowy)

Gł. zaburzenia pamięci świeżej i dawnej
zachowane natychmiastowe przypominanie
amnezja wsteczna
zaburzenia orientacji w czasie
konfabulacje
obj. neurologiczne (ataksja, oczopląs, obj. rozsiane

= encefalopatia Wernickego)
zapalenie wielonerwowe
apatia lub euforia

LECZENIE: Tiamina + Nootropil

JEŻELI OSTRY, TO WSTĘP DO ZABURZEŃ

ŚWIADOMOŚCI LUB OGNISKOWE USZKODZENIE OUN

najczęstsze zaburzenie

psychiczne po 60 r.ż. to

depresja

Zaburzenia poznawcze w

depresji

Spadek motywacji, chęci udzielania
odpowiedzi na zadawane pytania

(tzw.

pseudootępienie depresyjne)-

wymaga

starannego różnicowania z otępieniem u pacjentów w wieku

podeszłym (w przypadku wątpliwości zawsze leczyć

przeciwdepresyjnie np.. lekami z grupy SSRI)

Upośledzenie funkcji poznawczych w

depresji-

obniżona zdolność kojarzenia,

tendencja do depresyjnych rozmyślań,

upośledzenie czynności wykonawczych,

upośledzenie zdolności wzrokowo-przestrzennnych

Różnicowanie otępienia i depresji

Otępienie

Depresja

Początek

Nieuchwytny

Dni lub tygodnie

Przebieg

Powolny, pogorszenia w

nocy

Szybki, nawet w ciągu

jednego dnia

Wywiad

Choroby innych układów lub

stosowanie leków

Choroby afektywne

Krytycyzm

Obniżony

Zachowany, chory

przejmuje się swoim stanem

lub pozorny

Objawy

neurologiczne

Częste

Nieobecne

Badanie

stanu

psychicznego

Wybitnie upośledzone

procesy poznawcze, nasilone

zaburzenia pamięci,

odpowiedzi przybliżone,

konfabulacje, perseweracje,

uwypuklanie błahych

osiągnięć, spłaszczenie

afektu, labilność

emocjonalna

Apatia, zmienne odpowiedzi,

obniżenie nastroju, lęk,

negatywna ocena

rzeczywistości

Zachowanie

Zaburzone proporcjonalnie

do zaburzeń poznawczych

Zaburzone niewspółmiernie

do zaburzeń poznawczych

Współpraca

Pacjent współpracuje, ale

łatwo się zniechęca

Brak współpracy, gdy

wymaga to wysiłku

Wynik TK

Nieprawidłowy

Prawidłowy

Majaczenie

Zespół o różnorodnej etiologii (ciężkie infekcje, choroby

wątroby, abstynencja alkoholowa, zatrucie lekami itd.)

o

stosunkowo nagłym początku i krótkim czasie trwania z

występującymi równolegle objawami takimi jak:

Zaburzenia świadomości i uwagi

(od przymglenia do śpiączki)

Uogólnione zaburzenia procesów poznawczych (zaburzenia

percepcji,

iluzje i omamy wzrokowe

, upośledzenie myślenia

abstrakcyjnego i pojmowania z przemijającymi urojeniami,

zaburzenia pamięci świeżej z względnie zachowaną pamięcią

dawną)
Dezorientacja w czasie, w głębszych zaburzeniach w miejscu i

otoczeniu

Zaburzenie rytmu sen i czuwanie

(narastanie objawów w nocy)

Zaburzenia emocjonalne- depresja, lęk, strach, drażliwość,

euforia, apatia

Różnicowanie majaczenia i otępienia

Majaczenie

Otępienie

Przebieg

Gwałtowny

Przewlekły

Początek

Nagły

Powolny

Czas trwania

Dni, tygodnie

Miesiące, lata

Nasilenie objawów Zmienne

Powoli postępujące

Zaburzenia

świadomości

O zmiennym nasileniu

Nie występują

Orientacja

Upośledzona przynajmniej

okresowo

Początkowo prawidłowa

Stan emocjonalny Lęk, drażliwość

Chwiejność emocjonalna,

zazwyczaj bez lęku

Myślenie

Zaburzone

Zubożone

Zaburzenia

pamięci

Znaczne upośledzenie

pamięci krótkotrwałej

Zubożenie pamięci

zarówno długotrwałej jak i

krótkotrwałej

Zaburzenia

spostrzegania

Często omamy

Mniej częste, nocne epizody

majaczenia

Napęd ruchowy

Zmienny

Prawidłowy, obniżony

Uwaga i czujność Wybitnie zaburzone

Mnie zaburzone

Rokowanie

Majaczenie jest odwracalne Otępienie w większości

przypadków jest

nieodwracalne

Schizofrenia

U 30-80 % pacjentów ze schizofrenią-
„miękkie” objawy neurologiczne-
zaburzenia koordynacji, niezgrabność
Zaburzenia neuropsychologiczne obejmują
większość obszarów poznawczych, choć
najczęściej upośledzają wykonanie zadań,
za które są odpowiedzialne

struktury

czołowe

(m.in. pamięć werbalna,myślenie

abstrakcyjne, kategoryzowanie definicji)