UM

WWL S1/11



Zaburzenia psychiczne często występują w chorobach

somatycznych i dlatego zarówno psychiatrzy, jak i

lekarze innych specjalności medycznych powinni

zawsze dokładnie i wszechstronnie oceniać stan

zdrowia każdego pacjenta.

• 50-60% chorych wymagających leczenia

psychiatrycznego jest pod opieką lekarzy nie

będących psychiatrami;

• 50-80% pacjentów różnych oddziałów szpitalnych

przejawia objawy psychopatologiczne;

• 50% pacjentów leczonych psychiatrycznie choruje na

nie zdiagnozowaną chorobę somatyczną.



W każdym przypadku zaburzeń psychicznych

konieczna jest dokładna ocena stanu somatycznego

pacjenta, a zwłaszcza szczególnej uwagi wymagają

chorzy z depresją, zaburzeniami świadomości,

zaburzeniem funkcji poznawczych i psychozą o

ostrym początku.



Etiopatogeneza zaburzeń psychicznych w

przebiegu chorób somatycznych jest

wieloczynnikowa i zależy od:

• indywidualnej predyspozycji

• nabytych zmian O.U.N.

• rozwoju osobowości

• czynników zewnętrznych (stres, czynniki

psychospołeczne)



Zaburzenia psychiczne mogą nie tylko

maskować chorobę somatyczną, czy wpływać

na jej przebieg, lecz także mieć charakter

„zwiastunów”, np. objawy depresji – WZW.



Szybka diagnoza objawów somatycznych i

wdrożenie właściwego leczenia prowadzi do

ustąpienia objawów choroby (także

psychicznych) i nie naraża pacjenta na

dodatkowy stres i powikłania.

Zaburzenia depresyjne na podłożu

Zaburzenia depresyjne na podłożu

somatycznym

somatycznym



Są najczęściej występującą grupą zaburzeń

psychicznych w chorobach somatycznych.



Zaburzenia depresyjne mogą stanowić objawy

prodromalne różnych schorzeń somatycznych np.

nowotworów trzustki.



W ocenie diagnostycznej depresji i schorzeń

somatycznych najczęstszym problemem jest to,

że takie objawy jak: bezsenność, spadek wagi

ciała, uczucie zmęczenia, osłabienie łaknienia

mogą być objawami depresji, jak i choroby

somatycznej.



Żadne schorzenie somatyczne nie powoduje

patognomonicznych zaburzeń psychicznych,

jednak każdemu może towarzyszyć zespół

objawów psychopatologicznych.

Czynniki somatyczne mogące spowodować zaburzenia

Czynniki somatyczne mogące spowodować zaburzenia

depresyjne.

depresyjne.

Schorzenia ukł. krążenia

Ch. niedokrwienna serca,

niewydolność krążenia

Choroby infekcyjne

Grypa, WZW, zapalenie płuc, gruźlica,

półpasiec, mononukleoza zakaźna

Choroby tk. łącznej

Toczeń rumieniowaty ukł.,

reumatoidalne zapalenie stawów

Choroby nowotworowe

Rak głowy trzustki

Choroby endokrynne i czynniki

hormonalne

Ch. Cushinga, ch. Addisona, niedocz. i

nadcz. tarczycy, nadcz. przytarczyc,

zaburz. hormonalne związane z

miesiączkowaniem, ok. poporodowy,

menopauza

Farmakologiczne

Leki hormonalne (kortykosteroidy),

antykoncepcyjne, leki obniżające CTK,

chemioterapia, metale ciężkie, leki

p/zapalne, inhibitory cholinesterazy

Żywieniowe

Niedobór wit. B12 i kw. foliowego

Choroba niedokrwienna serca a zaburzenia

Choroba niedokrwienna serca a zaburzenia

depresyjne

depresyjne

• depresja jest b. poważnym czynnikiem ryzyka

ch.n.s.

• depresja zwiększa liczbę powikłań i zgonów po

zawale m. sercowego

• depresja zwiększa ryzyko powstawania

zakrzepów

• depresja po zawale występuje w ponad 25%

przypadków

• depresja u p-tów po wykonanych by-pass oraz w

postaciachniestqabilnej ch.n.s. może sięgać 70%



Podobny patomechanizm w ch.n.s. i

zaburzeniach depresyjnych związany z

zaburzeniami neurohormonalnymi m.in. osi P-P-N

Schorzenia tarczycy a zaburzenia depresyjne

Schorzenia tarczycy a zaburzenia depresyjne



Niedoczynność tarczycy

Niedoczynność tarczycy może powstać w każdym ok.

życia (najczęściej między 30-50 r.ż.), częściej u kobiet – 5 : 1.



Im młodszy wiek, w którym doszło do zachorowania, tym

bardziej upośledzeniu ulega intelekt.



Zaburzenia depresyjne obserwuje się u ok. 50% chorych z

niedoczynnością tarczycy, a często depresji towarzyszą

nasilone stany lękowe.



Zaleca się aby w każdym przypadku depresji oznaczać

stężenie hormonów tarczycy.



Zazwyczaj depresja wyprzedza pojawienie się objawów

somatycznych.



W obrazie klinicznym z.d. oprócz obniżonego nastroju może

występować drażliwość, spadek aktywności, obniżenie

funkcji pamięci, spadek zainteresowań i niekiedy urojenia

hipochondryczne.



O rozpoznaniu n.t. decydują charakterystyczne zmiany

somatyczne (obrzęk tarczycy, sucha i szorstka skóra,

wypadanie włosów i brwi, bradykardia, obniżenie ciepłoty

ciała, wysokie stężenie cholesterolu, zmiany w EKG,

zwiększona wrażliwość na zimno.



Nadczynność tarczycy

Nadczynność tarczycy – w obrazie
klinicznym występują: lęk, niepokój,
chwiejność emocjonalna, obniżony
nastrój.



U chorych w starszym wieku może
wystąpić nietypowa depresja
przebiegająca z zaburzeniami
świadomości.



Z objawów somatycznych obserwuje się:
spadek wagi ciała, drżenie drobnofaliste,
potliwość.

Choroba Cushinga a zaburzenia

Choroba Cushinga a zaburzenia

depresyjne

depresyjne



Zw. z nadczynnością kory nadnerczy



U ok. 50% chorych współwystępują zaburzenia

depresyjne



Nadczynność kory nadnerczy może być

spowodowana nowotworami kory nadnerczy

lub przysadki, powikłaniami po stosowaniu

kortykosteroidów



W obrazie klinicznym: wzrost wagi ciała z

nierównomiernym rozłożeniem tk.

Tłuszczowej, zaburzenia snu, nadmierna

męczliwość, zaburzenia nastroju, myśli

suicydalne.



Charakterystyczne objawy somatyczne:

księżycowa twarz, bawoli kark, duży brzuch,

smukłe nogi, podwyższone stężenie glukozy,

czerwone rozstępy skóry.

Choroba Addisona a zaburzenia depresyjne

Choroba Addisona a zaburzenia depresyjne



Zw. z niedoczynnością kory nadnerczy,

choroba rzadko występująca.



Wywołana jest przez czynniki zakaźne (tbc.),

toksyczne, nowotwory.



Powolne postępowanie choroby.



W obrazie klinicznym: nadmierna męczliwość,

obniżony nastrój, apatia i przygnębienie,

spadek wagi ciała, wyniszczenie, obniżony

napęd psychoruchowy.



Zaburzenia depresyjne zazwyczaj wyprzedzają

pojawienie się objawów somatycznych.



O rozpoznaniu decyduje < 11 i 17-

kortykosteroidów w moczu.

Nadczynność przytarczyc a zaburzenia

Nadczynność przytarczyc a zaburzenia

depresyjne

depresyjne



Częstsze występowanie u kobiet niż u
mężczyzn



Występuje u osób pomiędzy 40-60 r.ż.



W obrazie klinicznym dominują: obniżone
łaknienie, męczliwość, osłabienie,
obniżenie nastroju z lękiem lub
drażliwością.



Charakterystyczne są różnorodne
dolegliwości bólowe w ok. j. brzusznej i
kości > stężenia Ca.

Przewlekłe zespoły bólowe a

Przewlekłe zespoły bólowe a

zaburzenia depresyjne

zaburzenia depresyjne



Ból i depresja współwystępują nawet u
87% przypadków, częściej u kobiet.



Przewlekły ból wywiera wpływ na
występowanie: zab. nastroju, płaczliwości,
męczliwości, spadek aktywności życiowej
i wycofanie społeczne, spadek wagi ciała.



Objawy te mogą dominować i powodować
maskowanie depresją choroby
powodującej dolegliwości bólowe.

Choroby nowotworowe a zaburzenia depresyjne

Choroby nowotworowe a zaburzenia depresyjne



Współwystępowanie zaburzeń depresyjnych i

schorzeń nowotworowych jest wysoki, zwłaszcza w

niektórych chorobach wynosi > 50%.



W patogenezie zab. depresyjnych istotną rolę

odgrywa nie tylko lokalizacja nowotworu (mózg,

trzustka, płuca), ale również rodzaj stosowanej

terapii.



Zaburzenia nastroju są powszechną reakcją na

chorobę.



W obrazie klinicznym depresji w przebiegu ch.

nowotworowej często występuje anhedonia.



Często objawy depresji mogą wyprzedzać obajwy

kliniczne choroby nowotworowej (zwłaszcza raka

trzustki).



Błędne rozpoznanie depresji opóźnia rozpoczęcie

leczenia schorzenia nowotworowego.



Zaburzenia depresyjne najczęściej towarzyszą w

raku trzustki, gardła, jelita grubego, narządów

płciowych i żołądka.

Zaburzenia hormonalne a depresja

Zaburzenia hormonalne a depresja



Ok. 25% kobiet w ok. swojego życia cierpi
na zaburzenia depresyjne związane z
dysfunkcjami hormonalnymi.



Przyczyny nie do końca wyjaśnione (cz.
Genetyczne, hormonalne,
psychospołeczne).



Przypuszcza się, że istotną role w
patogenezie odgrywa interakcja osi P-P-
Gonadowej z ukł. neuroprzekaźnikowym, gł.
5-HT, a także stosowanie antykoncepcji
hormonalnej, leczenie niepłodności, HKZ,
„przełomy” hormonalne związane z
dojrzewaniem , porodem, menopauzą.

Zaburzenia nastroju typowe dla kobiet

Zaburzenia nastroju typowe dla kobiet



Zaburzenia przedmiesiączkowe – najczęściej

występuje zespół przedmiesiączkowy – obserwowany u

ok. 75% kobiet, który pojawia się na 7 dni p/menstruacją.

Charakteryzuje się: obniżeniem nastroju, chwiejnością

emocjonalną, zaburzeniami koncentracji uwagi,

obniżeniem aktywności oraz licznymi epizodami

somatycznymi.



Depresja ok. ciąży i poporodowe – najczęściej

obserwuje się na początku ciąży, ustępuje w II trymestrze

i nasila się przed porodem. Przeważnie nie wymaga

leczenia, ale często jest sygnałem wystąpienia depresji

poporodowej.

Po porodzie u około 80% kobiet występuje tzw.

przygnębienie poporodowe – jest najłagodniejszą postacią

zaburzeń nastroju i nie wymaga leczenia. U ok. 10-15%

rozwija się pełnoobjawowa depresja, nierzadko z

objawami psychotycznymi i ryzykiem suicydalnym.



Zaburzenia depresyjne związane z menopauzą –

dotyczą ok. 30% kobiet, a ok. 85% odczuwa zaburzenia

nastroju zw. z tym, stanem. Objawy depresji mogą być

mylone z zaburzeniami nastroju charakterystycznymi dla

klimakterium, które ustepują po wprowadzeniu H.T.Z.

Zaburzenia urojeniowe na podłożu

Zaburzenia urojeniowe na podłożu

somatycznym

somatycznym



Charakteryzują się występowaniem urojeń,
którym towarzysza omamy.



Objawy i przebieg mogą być podobne do
schizofrenii.



Przeważnie objawy psychotyczne obserwowane
są:

• w zaburzeniach endokrynnych
• schorzeniach układowych (toczeń

rumieniowaty)

• w przebiegu terapii hormonalnej



Zaburzenia urojeniowe mogą maskować lub
wyprzedzać objawy choroby somatycznej i są
przyczyną pomyłek diagnostycznych.

Choroby psychosomatyczne

Choroby psychosomatyczne



Czynniki psychiczne mogą bezpośrednio lub pośrednio

przyczyniać się do rozwoju niektórych chorób somatycznych.



Zaburzenia psychosomatyczne to takie stany chorobowe, w

których rolę sprawcza przypisuje się czynnikom psychicznym.



Zaburzenia psychosomatyczne są chorobami somatycznymi

częściowo wywołanymi lub zaostrzonymi przez czynniki

psychiczne.



Zaburzenia psychosomatyczne nie zostały ujęte jako osobna

klasa schorzeń w ICD-10 i nie objęte są też przez DSM-IV.



W innych przypadkach objawy psychopatologiczne są

następstwem uszkodzenia O.U.N. lub endokrynnego.



Objawy psychopatologiczne mogą też wystąpić jako reakcja

psychiczna na chorobę somatyczną.



Wszystkie te możliwości obejmuje niejednoznaczne i szerokie

pojęcie „zaburzenia psychosomatyczne”, które oznacza, że

między zaburzeniami psychicznymi i emocjonalnymi, a

chorobą somatyczną oraz inwalidztwem na ogół występują

powiązania.



W zaburzeniach psychosomatycznych etiologia jest złożona i

wieloczynnikowa, a czynnik psychiczny nie jest jedyną

przyczyną choroby.

Patogeneza zaburzeń psychosomatycznych

Patogeneza zaburzeń psychosomatycznych



Występuje wiele dokładnie opisanych schorzeń, na które znaczny wpływ

mają czynniki psychiczne.



Mimo wielu badań nie zostały poznane mechanizmy mózgowe

odpowiedzialne za wystąpienie zaburzeń psychosomatycznych.

Mechanizmy psychologiczne:

Mechanizmy psychologiczne:



Za wystąpienie z.p. odpowiedzialny jest szeroko rozumiany stres:

• nasilenie stresu musi być znaczne
• stres działa długotrwale
• w odczuciu osoby stres jest szkodliwy
• w zaistniałej sytuacji p-ta występują też inne czynniki natury ogólnej

(psychospołeczne).



Współczesne teorie uznające nieswoistość etiologii, wg których każdy stres

może spowodować zmiany fizjologiczne, doprowadzające do schorzeń

psychosomatycznych.



Czynniki szczególnie predysponujące wystąpienie schorzeń

psychosomatycznych:

• czynniki genetyczne
• podatność określonych narządów na działanie stresu
• skłonność do reagowania na stres gniewem, wrogością, lękiem,

niezadowoleniem, depresją

• tzw. podatność psychiczna np. głęboki pesymizm
• aleksytymia, tj. brak umiejętności okazywania uczuć i ich nazywania, brak

wyobraźni

Mechanizmy fizjologiczne

Mechanizmy fizjologiczne



Nie zostały w pełni poznane:

• doznany uraz psychiczny zostaje zidentyfikowany w wyniku

aktywności kory mózgowej

• następnie wiodącą rolę obejmuje układ limbiczny, który w

warunkach przewlekłego stresu nieustannie stymuluje podwzgórze

i ośrodki układu wegetatywnego w pniu mózgu, co wpływa na

funkcje wielu narządów, ponieważ dochodzi do pobudzenia układu

wegetatywnego (sympatycznego, parasympatycznego) i rdzenia

przedłużonego oraz wzrostu aktywności układu

neuroendokrynnego prowadzącego do uwolnienia (kortyzolu,

tyroksyny, adrenaliny, noradrenaliny, hormonów płciowych), a to

powoduje zmiany strukturalne wielu narządów.

Przewlekłe nadmierne wydzielanie kortyzolu powoduje

uszkodzenie wielu narządów i powstanie choroby

psychosomatycznej.



Etiopatogeneza chorób psychosomatycznych kryje wiele

niewiadomych.



Dużą rolę w przebiegu reakcji na stres mogą odgrywać też

endorfiny.



Jeszcze w XX wieku m. p. zajmowała się wyłącznie chorobami

uznanymi za psychosomatyczne .Obecnie rozszerza ona przedmiot

zainteresowania i przyjmuje nazwę medycyny behawioralnej.



Obecnie zakłada się, że stres zwiększa podatność na każdą

chorobę, a etiopatogeneza większości chorób jest złożona.



Jednak w rozwoju niektórych chorób kluczową rolę odgrywają

mechanizmy psychosomatyczne, a do tych schorzeń

zaliczamy:

•

Układ sercowo

Układ sercowo - naczyniowy: ch. wieńcowa, nadciśnienie

tętnicze, zaburzenia rytmu serca, ch. Raynauda, migrena.

•

Układ oddechowy

Układ oddechowy – astma oskrzelowa, gorączka sienna, z.

hiperwentylacji, gruźlica.

•

Przewód pokarmowy

Przewód pokarmowy – wrzód trawienny, wrzodziejące

zapalenie jelita grubego, zespół jelita drażliwego, otyłość,

jadłowstręt psychiczny, bulimia.

•

Układ mięśniowo-szkieletowy

Układ mięśniowo-szkieletowy – reumatoidalne zapalenie

stawów, napięciowe bóle głowy, kręcz szyi, ból w dolnej

części pleców.

•

Układ endokrynny

Układ endokrynny – nadczynność tarczycy, cukrzyca.

•

Układ moczowo-płciowy

Układ moczowo-płciowy – zaburzenia miesiączkowania,

oziębłość płciowa, przedwczesny wytrysk, dysfunkcjonalność

wzwodu.

•

Zespół bólu przewlekłego

Zespół bólu przewlekłego.

•

Inne

Inne: schorzenia skóry: łuszczyca, przewlekły świąd,

neurodermit.

•

Choroby nowotworowe

Choroby nowotworowe.