Definicja biologiczno –
funkcjonalna:
WHO (1946 r.):
„
Zdrowie – to
kompletny, fizyczny,
psychiczny
i społeczny dobrostan,
a nie tylko brak choroby
lub kalectwa”.
Lista czynników
warunkujących zdrowie
( WHO-1970)
• pełne korzystanie z praw i swobód
obywatelskich
• możliwość zatrudnienia i praca
w odpowiednich warunkach
• dobre warunki mieszkaniowe
• utrzymanie kondycji psychofizycznej stosownej
do wieku i płci
• uzyskanie odpowiedniego wykształcenia
• odpowiednie zaopatrzenie w żywność
i odpowiedni stan
odżywienia
• poczucie bezpieczeństwa
• możliwość gromadzenia oszczędności
• komunikacja i łączność z innymi
ludźmi
• możliwość wypoczynku
• regeneracji sił i rozrywki
• dostępność odpowiedniej odzieży
Lista czynników
wpływających na zdrowie
człowieka
• styl życia
• środowisko
• cechy genetyczne
• opieka zdrowotna
Czynniki wpływające na
zdrowie społeczeństwa
• sytuacja demograficzna
• styl życia obywateli
• poziom warunków zdrowotnych
(sanitarnych)
• sprawność systemu ochrony zdrowia
Różne definicje Edukacji
zdrowotnej
• Proces, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne
i społeczności, której żyją (Williams, 1988)
• Proces oparty na naukowych zasadach stwarzające
sposobnośc planowego uczenia się i zmierzające
do umożliwienia jednostkom podejmowania
świadomych decyzji dotyczących zdrowia i
postępowanie zgodne z nimi (Rezolucja Rady
Wspólnoty Europejskiej 1989)
• Każda kombinacja różnorodnych doświadczeń
edukacyjnych, ukierunkowanych na podejmowanie
przez ludzi dobrowolnych działań sprzyjających
zdrowiu (Green Krauter 1991
• Całokształt działań zmierzających do kształtowania zachowań
zdrowotnych ludzi, by mogli prowadzić zdrowy styl życia
i przyczyniać się do umacniania zdrowia oraz rozwijac
kompetencje skutecznego wpływania na zdrowie własne
i społeczności, w której zyją (Charońska 1997)
• Podejmowanie wysiłków na rzecz wzrostu kompetencji
jednostek i grup w sferze samodzielnego działania na rzecz
zdrowia, na różnych poziomach życia społecznego (Słońska
1999)
• Proces pedagogiczno społeczny wykorzystujący metody
i techniki stosowane w naukach społecznych (pedagogice,
psychologii, socjologii, ekonomii, prawodawstwie, itd.)
w kierunku zmiany zachowań o charakterze
prozdrowotnym osób i grup społecznych (Krawański 2003)
• Każda planowana działalność ukierunkowana na uczenie się
o zdrowi i chorobie (Tones, Green 2004)
Główne cechy definicji edukacji
zdrowotnej
We współczesnych definicjach edukacji zdrowotnej
podkreśla się następujące cechy:
• uczenie się, tzn aktywność i zaangażowanie osób
uczestniczących w edukacji zdrowotnych
• proces całożyciowy, systematyczność oddziaływań
oraz ich planowanie
• oddziaływanie na jednostki i grupy, osoby zdrowe i
chore, w celu zwiększenia ich kompetencji
• dobrowolnośc udziału – bez przymusu i nacisku
na uczących się, przy pełnym zrozumieniu i
akceptacji przez nich działań podejmowanych w
ramach edukacji zdrowotnej
• interdyscyplinarność edukacji zdrowotnej
Definicja edukacji zdrowotnej
wg Barbary Woynarowskiej
Edukacja zdrowotna jest całożyciowym
procesem uczenia się ludzi jak żyć, aby :
• zachować i doskonalić zdrowie własne
i innych
• w przypadku wystąpienia choroby
lub niepełnosprawności aktywnie
uczestniczyć w jej leczeniu, radzić sobie
i zmniejszać jej negatywne skutki
wychowanie higieniczne
nazwa powstała na przełomie XIX –
XX wieku, odnosiło się do dzieci i
młodzieży, polegało na tym, że
poprzez codzienne rutynowe
powtarzanie zabiegów higienicznych,
dzieci miały się ich nauczyć i wdrożyć
w codzienne życie.
Oświata sanitarna – zdrowotna
Termin pojawił się w latach 50. XX
wieku. Oznacza pracę wychowawczą i
dydaktyczną, wychowanie w kulturze
sanitarnej i popularyzowanie wiedzy
o zdrowiu, szczególnie w zakresie
medycyny zapobiegawczej,
społecznej. Wyrosła ona „gruncie
oświaty dorosłych i zachowała jej
atrybuty: dydaktyzm, epizodyczność i
ekstensywność”.
W latach 60. zaczęto używać nazwy
oświata
zdrowotna
, określając nią „nowa dziedzinę
z pogranicza nauk medycznych,
humanistycznych i społecznych”, która dąży
do tego, aby każdy:
– umiał doskonalić, chronić i ratować zdrowie;
– wiedział kiedy i jak korzystać z pomocy
służby zdrowia, a kiedy i jak radzić sobie
samemu;
– usiłował stworzyć sobie i swoim bliskim
najhigieniczniejsze warunki bytowania;
– chciał i umiał rozwiązywać pozostające
w związku ze stanem zdrowotnym jego
otoczenia lub środowiska problemy
kulturalne, społeczne i ekonomiczne.
Wychowanie zdrowotne
„Praca z dziećmi i młodzieżą we wszystkich
instytucjach wychowawczych” odnosząca się
do osobowości jeszcze nie
ukształtowanych. Jest ono integralną
częścią kształtowania pełnej osobowości.
Wychowanie zdrowotne polega na:
– wytwarzaniu wyników bezpośrednio lub
pośrednio związanych z ochroną i
doskonaleniem zdrowia fizycznego i
psychicznego
– wyrabianiu odpowiednich sprawności
– nastawieniu woli i kształtowaniu postaw
umożliwiających stosowanie zasad higieny,
skuteczną pielęgnację zapobieganie chorobom
oraz leczenie
– pobudzaniu pozytywnego zainteresowania
sprawami zdrowia przez epizodyczne i
systematyczne wzbogacanie i pogłębianie
wiedzy o własnym organizmie i rozwoju, a także
prawach rządzących zdrowiem publicznym
Pedagogika zdrowia
Pojawiła się w latach 70. XX wieku, pojmowana
jest jako teoria, doktryna edukacyjnej
ingerencji w życie i zdrowie człowieka.
Przedmiotem jej badań jest proces
wychowania do zdrowia i nauczania zdrowia,
których istotą jest rozwijanie dyspozycji
osobowości człowieka przez udzielanie wiedzy,
kształtowanie systemu wartości, oraz
zachowań związanych ze zdrowiem.
Ma charakter interdyscyplinarny, łączy
elementy pedagogiki (zwłaszcza społecznej)
oraz nauk medycznych (głównie medycyny
społecznej)
Inne terminy
• Sanologia – (łac. sanus – zdrowy, gr. logos –
nauka) nauka o zdrowiu człowieka i zdrowiu
populacji ludzkiej, zespolona wiedza
na pograniczu medycyny, socjologii,
psychologii i teorii organizacji. Obejmuje
także informowanie społeczeństwa o
zdrowiu.
• Waleologia – nauka o istocie zdrowia,
czynnikach je formujących, metodach
zdrowotnych oraz strategiach zdrowia.
Główne cele Edukacji
zdrowotnej
• nowe możliwości poznawcze – zdobycie nowej
wiedzy zrozumienie spraw związanych ze zdrowiem,
poznanie siebie identyfikowanie własnych
problemów zdrowotnych
• właściwe postawy wobec zdrowia
• poczucie odpowiedzialności za zdrowie własne i
innych
• dostrzeżenie nowych wartości, klaryfikacja
istniejącego systemu wartości
• umiejętności związane ze zdrowiem fizycznym
(dbaniem o ciało) oraz umiejętności życiowe
• zmiana zachowań zdrowotnych ukierunkowana
na prozdrowotny styl życia
Koncepcje i modele Edukacji
Zdrowotnej
Wyróżniamy trzy modele:
• model zorientowany na chorobę –
głównym celem jest zapobieganie
określonym chorobom
• model zorientowany na czynniki ryzyka –
celem jest eliminowanie tych czynników
• model zorientowany na zdrowie – celem
jest wzmacnianie potencjału zdrowia
Etyczne aspekty Edukacji
zdrowotnej
Kodeks edukatora zdrowia
Pierwszy kodeks opracowało w 1976 roku Towarzystwo
Publicznej Edukacji Zdrowotnej. Kodeks zawiera sześć
artykułów ze szczegółowymi sekcjami, w których
wiodącymi zasadami są:
• Zasada autonomii pacjenta odnosi się do podejmowania
przez pacjenta świadomych decyzji w swoim
własnym imieniu — nie poddawaniu się decyzjom
podejmowanym za niego przez lekarzy lub pielęgniarki.
• Zasada „przede wszystkim nie szkodzić” Primum non
nocere
Biorąc pod uwagę te zasady
(Metody przekazywania informacji
w Edukacji zdrowotnej):
• Informacja powinna dominować nad perswazją,
czyli że uczący się ma prawo do swobodnego
wykorzystywania podawanych informacji, nie
wymusza się na nim ich zastosowania w życiu
• Wiedza prowadzącego powinna być rzetelna i stale
wzbogacana, zawiniona niewiedza stanowi występek
etyczny
• Ważne są odpowiednie metody prowadzenia
edukacji, niewłaściwe mogą powodować braki lub
zniekształcenia wiedzy co może się przyczynić do
pogorszenia stanu zdrowia pacjenta
Edukacja zdrowotna potrzebna jest ludziom z
chorobami przewlekłymi, niepełnospawnością
i w przypadku ostrych zachorować i urazów.
Edukacja osób przewlekle chorych jest
obecnie uznana za podstawowy element
całościowego postępowania terapetycznego
i towarzyszyć powinna wszystkim
etapom diagnozowania i leczenia.
Ułatwia pacjentom podejmowanie
świadomych decyzji w procesie leczenia.
Profilaktyka
Jest to szereg działań mających na
celu zapobieganie chorobie bądź
innemu niekorzystnemu zjawisku
zdrowotnemu przed jej rozwinięciem
się, poprzez kontrolowanie przyczyn i
czynników ryzyka.
Wyróżniamy trzy fazy profilaktyki:
• Profilaktyka pierwotna (I fazy), w tym
działania:
Swoiste
Nieswoiste
• Profilaktyka wtórna (II fazy)
• Profilaktyka III fazy
Prowadzenie szeroko
zakrojonych działań
profilaktycznych przynosi
w krótszej lub dłuższej
perspektywie czasowej
wymierne korzyści dla
społeczeństwa w
postaci:
• poprawy świadomości
zdrowotnej populacji
• poprawy stanu zdrowia
ludności
• zmniejszenia ilości osób
z powikłaniami chorób
i trwałym inwalidztwem
• zmniejszenia liczby
zachorowań i zgonów
• zwiększenia wykrywalności chorób we
wczesnym stadium rozwoju,
• zwiększenia odsetka wyleczeń,
• zmniejszenia absencji chorobowej,
• obniżenia kosztów leczenia,
• mniejszych strat finansowych (zasiłki
chorobowe, straty produkcyjne).
Promocja zdrowia
Jest procesem umożliwiającym ludziom
zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem
oraz jego poprawę poprzez podnoszenie
poziomu wiedzy w społeczeństwie o
sposobach skutecznego zapobiegania
chorobom, tworzenie odpowiednich
warunków społecznych, ekonomicznych i
gospodarczych korzystnych dla
poprawy stanu zdrowia społeczeństwa.
Pierwsza Międzynarodowa
Konferencja Promocji Zdrowia odbyła
się w 1986 roku w Ottawie.
Powstała tam tzw.
Karta Ottawska
, która
stała się "Konstytucją" promocji zdrowia i
jest dla niej trwałym dokumentem o
podstawowym znaczeniu.
Określa ona działania z zakresu promocji
zdrowia jako wspierające, broniące i
umożliwiające zachowanie zdrowia.
Podkreśla znaczenie podstawowych
warunków życia i zasobów, jako coś, co
jest niezbędne do zachowania zdrowia.
Wśród nich są: dochody, żywność,
wykształcenie, pokój.
Karta Ottawska wyznacza
wszechstronną strategię promocji zdrowia
poprzez pięć obszarów działań:
• budowanie zdrowotnej polityki społecznej
• tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu
• wzmacnianie działań społecznych na rzecz
zdrowia
• rozwijanie umiejętności osobniczych
• reorientacja służby zdrowia
Aktualnie istnieje siedem zjawisk , na które
promocja zdrowia powinna reagować i pilnie
podjąć odpowiednie działania w:
• Miejscu zamieszkania - wobec istnienia
niepohamowanego wzrostu urbanizacji
i zmniejszania się terenów uprawnych
• Rodzinie - w związku ze zmianami w
strukturze rodziny, odpowiedzialności i w
zakresie ról członków rodziny;
• Pracy - w obliczu pojawiania się nowych
wzorców, nowych zagrożeń, konkurencji
• Zakresie starzenia się - ze względu na wydłużanie
się czasu życia i rozwój zależności od innych ludzi
• Zakresie przemocy - z uwagi na rosnącą agresję,
konflikty oraz w trosce o ich ofiary, uciekinierów
• Obszarze rynku - biorąc pod uwagę ostry zwrot ku
postawom konsumpcyjnym, prywatyzacji
świadczeń
• Zakresie porozumiewania się - w warunkach
rewolucyjnych zmian w przekazywaniu informacji
i powstawaniu nowych technik uczenia się
Edukacja przebiega tu dwutorowo:
• w drodze bezpośredniej edukacji jednostek
• poprzez użycie w celach edukacyjnych
środków masowego przekazu.
Działania skierowane na edukację i rozwój
jednostek obejmują podnoszenie poziomu
wiedzy o zdrowiu, poradnictwo z zakresu
zagrożeń zdrowia, budowanie wysokiej
samooceny oraz samodzielności
Proces edukacji przebiega w ramach relacji
nauczyciel — uczeń
lekarz — pacjent
Edukacja poprzez środki masowego przekazu
ma charakter bezosobowy i obejmuje
podnoszenie poziomu świadomości
społecznej, kreowanie właściwego klimatu
wokół problemów zdrowotnych oraz
poradnictwo z zakresu zagrożeń zdrowia.