Encyklopedia prawa (21 stron), Normy prawne charakteryzują się trzema cechami:


Normy prawne charakteryzują się trzema cechami:

PRAWO - to zespół norm określających postępowanie ludzi, norm ustanowionych lub usankcjonowanych przez państwo. N prawo składają się normy postępowania dotyczące ludzi. NORMA - to pewien wzorzec, pozwalający podzielić zachowania na takie, które są z nią zgodne, takie które są z nią niezgodne oraz takie do których dana norma się odnosi.

NORMA jest wytworem ludzi i jest skierowana do ludzi czyli wobec danego podmiotu lub podmiotów wyrażająca polecenie pewnego zachowania się we wskazanych okolicznościach. Norma więc musi zawierać:

Normy dzieli my wg najróżniejszych kryteriów.

Ze względu na określenie podmiotu (adresata) i okoliczności w których postępowanie ma być realizowane, dzielimy na:

Ze względu na zachowanie adresata:

Prawo jest zespołem norm postępowania. Do prawa zalicza się tylko normy generalne skierowane do pewnej kategorii adresatów określonych rodzajowo i abstrakcyjne obliczone na wielokrotne zastosowanie

Cechą zasadniczą wyróżniającą prawo od innych zespołów norm postępowania jest to że normy prawne są chronione przez państwo i że państwo zabezpiecza ich stosowanie

Prawo to całokształt generalnych i abstrakcyjnych norm postępowania, ustanowionych lub uznanych przez państwo, których przestrzeganie jest zagwarantowane przez państwo.

PRAWO- to całokształt reguł zachowania o cechach generalności i abstrakcyjności, których nieprzestrzeganie zagrożone jest zastosowaniem przymusu państwowego.

-reguła- skierowana jest do podmiotów określonych ogólnie wg cech rodzajowych

-abstrakcyjność czyli reguła może być skierowana wielokrotnie bez potrzeby zmiany lub

uzupełnienia.

PRAWO POZYTYWNE- to prawo stanowione przez ludzi czyli państwo (jest to wyraz woli ludzi)

PRAWO NATURALNE- mówi o tym iż ludzie mogą jedynie odkrywać to prawo.

PRAWO PRZEDMIOTOWE- to całokształt norm prawnych o cechach generalności i abstrakcyjności, które stanowią podstawę wydawania rozstrzygnięć przez organy orzekające czyli sądy i organy administracji.

-jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych praw. Daje ogół uprawnień do swobody działania wg własnej woli i do realizacji prawnie chronionego interesu np. w prawie pracy, cywilnym, opiekuńczym. Tam ma adresat szereg uprawnień np. prawo własności (mierzy się je w ramach prawa prywatnego)

PRAWO PODMIOTOWE. Możność pewnego zachowania albo możność domagania się pewnego zachowania od zobowiązanego do tego rodzaju zachowania przez prawo podmiotowe. Jest możnością a nie zespołem norm.

Podział praw podmiotowych:

- bezwzględne - to możność żądania pewnego zachowania od wszystkich innych podmiotów prawnych, powstrzymania się od naruszenia rzeczy należących do właściciela.

- względne - rodzi możność żądania pewnego zachowania, tylko od danej osoby

Relacje państwo - prawo:

PRAWO:

U podstaw norm moralnych leży ocena co dobre a co złe.

NORMY PRAWNE A NORMY MORALNE- RÓŻNICE:

- przedmiot regulacji- prawo reguluje tylko zachowania społeczne, amoralność także przeżycia oraz relacje człowieka do Boga, przyrody itp.

- funkcji i charakteru regulacji- występuje wielość systemów moralnych na terytorium państwa, przy tylko jednym systemie prawnym

- genezy norm należących do moralności i prawa- normy moralne wpajane są przez wychowanie i uznawane są za własne, normy prawne obowiązują ze względu na nakaz władzy państwowej

- sposobu ogłaszania i formalizowania norm- normy moralne nie są z reguły spisane i uporządkowane, normy prawne zazwyczaj są

- sposobu obrony wzorów określanych w normach, czyli sposobu sankcjonowania norm; sankcją naruszenia normy moralnej jest potępienie i odrzucenie ze strony grupy społecznej, zaś sankcją naruszenia normy prawnej zastosowanie przymusu państwowego

- sposób ujęcia uprawnień i obowiązków- normy prawne można określić jako dwustronne bo regulują i uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa, natomiast normy moralne jako jednostronne gdyż wykazują tylko powinności bez nadawania uprawnień

Normy obyczajowe to reguły postępowania ukształtowane w świadomości ludzi w wyniku społecznego nawyku czyli wypada czy nie wypada.

Między normami prawnymi zawartymi w aktach prawotwórczych państwa a normami obyczajowymi istnieje ostra różnica.

Normy obyczajowe kształtują się w procesie wielokrotnego powtarzania tych samych zachowań w analogicznych okolicznościach, co prowadzi do przeświadczenia, że tak właśnie należy postępować. Natomiast normy prawne obowiązują ze względu na zakaz władzy państwowej lub zastosowanie przymusu państwowego. Państwa na ogół szanują normy obyczajowe i na ogół nie czynią przeszkód w ich przestrzeganiu do momentu gdy normy obyczajowe nie nakazują zachowań sprzecznych do tych które zostały uznane przez władze państwowe.

Normy organizacji społecznych nie mających charakteru państwowego np. partii politycznych lub związków zawodowych zawarte są w statutach i programach tych organizacji. Różnią się one:

Normy organizacji społecznych mogą jednak wpływać w określony sposób na prawo.

Pojęcie praworządności odnosi się do przestrzegania prawa przez organy władzy państwowej. Zasada praworządności odnosi się do tych, którzy sprawują rządy w państwie, czyli dotyczy działań państwa, wiąże się ściśle z kwalifikacją prawną władczych działań organów władzy publicznej, przejawiających się bądź w formie stanowionych norm ogólnych (tworzenie praw), bądź w formie norm indywidualnych (stosowanie prawa)

PRAWORZĄDNOŚĆ to organizowanie i wykonywanie działalności państwowej na podstawie przepisów prawa gdy prawo to jest równe dla wszystkich oraz zapewnia podstawowe wolności i prawa człowieka i obywatela.

ŚWIADOMOŚĆ PRAWNA- jest częścią świadomości społecznej, moralnej. Na świadomość prawną składa się znajomość prawa jego zasad, instytucji prawnych. Całkowita znajomość prawa jest jednak fikcją gdyż nie można znać całego prawa po opublikowaniu w dzienniku ustaw. Przez świadomość prawną możemy rozumieć:

-ocenę prawa oraz zachowań przez prawo regulowane

-postulaty społeczeństwa co do kwestii jakiego dobrego prawa by chciało

-ideologię prawną z uzasadnieniem co należy czynić by prawo tworzyło warunki dalszego

rozwoju. Czyli świadomość prawna jest to znajomość prawa i instytucji prawnych oraz ich ocena przez społeczeństwo i postulaty zmiany tego prawa w kierunku pożądania tego prawa.

Im większa różnica między prawem istniejącym a prawem postulowanym tym mniejsza świadomość prawna. Można wymusić posłuszeństwo dla norm, co w konsekwencji doprowadzić może do wywołania oburzenia wśród ludzi, rozruchów oraz utworzenia nowej formacji.

PRAWORZĄDNOŚĆ- z materialnego punktu widzenia to taki stan faktyczny wewnątrz państwa w którym podstawowe stosunki społeczne są uregulowane przepisami prawnymi a organy państwa i ich funkcjonariusze te przepisy znają i ściśle przestrzegają.

(odnosi się do organów państwa i funkcjonariuszy)

Jeżeli obywatel łamie prawo jest to niska świadomość prawna, jeżeli robi to organ państwa lub urząd państwa jest to złamanie praworządności.

Akty prawne- .są to zarówno akty normatywne jak i indywidualne używane przez prawników w języku prawniczym.

Indywidualne akty prawne- ustanawiają indywidualne reguły zachowania są to:

Akty indywidualne dzielimy na:

    1. akty jednostronne czyli:

      • wszystkie decyzje organów państwa dochodzące do skutku niezależnie od woli podmiotu np. decyzja o uwłaszczeniu lub wyrok skazujący

      • czynności prawne przez oświadczenie woli tylko jednej strony np. testament

  1. akty dwustronne czyli:

Normatywny akt prawny- jest stanowiony tworzony lub uznany przez organy państwowe posiadające kompetencje prawotwórcze. Są to akty różne rodzajowo np. konstytucja, ustawy, rozporządzenia których cechą wspólną jest to iż za ich mocą stanowione są normy prawne regulujące pewien stosunek społeczny lub zespół stosunków społecznych. Czyli akty normatywne stanowią materiał pod budowę norm prawnych. Akty normatywne mają postać tekstu drukowanego, ogłoszonego w sposób przewidziany przez prawo.

Akt normatywny składa się z:

  • Podpisu czyli kto go wydał zgodnie z wymaganą procedurą.

    1. w przypadku ustaw- jest to podpis prezydenta RP

    2. innych aktów-podpis osoby będącej organem jednoosobowym

    3. aktów ustanowionych-prezes rady ministrów, ministra

    4. w przypadku aktów uchwalonych np. Prezesa Rady Ministrów- podpis przewodniczącego organu kolegialnego

    PRZEPISEM PRAWNYM NAZYWAMY-każdą jednostkę zdaniową, w sensie gramatycznym, aktu normatywnego. Przepis prawny jest to więc zwrot językowy zawarty w akcie normatywnym, stanowiący część redakcyjną, techniczną tego aktu, wyodrębnioną przez prawodawcę w postaci artykułu, paragrafu, punktu lub innej postaci zdaniowej. Przepis prawny wyrażony jest zawsze wprost w akcie normatywnym przez kompetentny organ prawotwórczy.

    Prawo składa się z norm prawnych czyli reguł.

    Norma prawna istnieje jeżeli istnieją przepisy , czyli cecha charakterystyczną jest forma sformalizowana o wyrazie.

    Norma może wynikać z jednego lub kilku przepisów, ale z jednego przepisu można wyprowadzić parę norm.

    NORMA PRAWNA- jest to reguła postępowania stworzona w oparciu o przepisy prawa która określa adresata (czyli podmiot) i warunki powinnego zachowania regułe tegoż zachowania oraz konsekwencję zachowania nie zgodnego z powinnością (norma trójczłonowa):

    1: hipoteza-określa warunki czyli wskazuje adresata normy i warunki jakie muszą zaistnieć aby temu adresatowi można było przypisać uprawnienie lub obowiązek.

    2: dyspozycja- która wskazuje obowiązujący w warunkach określonych w hipotezie sposób zachowania czyli sposób zachowań sprowadza się albo do zachowań będących obowiązkami adresatów, albo do zachowań stanowiących ich uprawnienia. Zazwyczaj oba elementy uprawnienie i obowiązek nie są równocześnie wskazane wprost w przepisach prawa, co spowodowane jest dążeniem prawodawcy do zwięzłości.

    3: sankcja- określająca skutki zachowania niezgodnego z dyspozycją.

    Wyróżnia się trzy rodzaje sankcji:

    -represyjną: to sankcja za dokonanie czynów zabronionych przez normy prawa karnego materialnego. Polega ona na pozbawieniu naruszyciela np. wolności, wartości majątkowych lub praw obywatelskic

    -egzekucyjną: przymusowe doprowadzenie do podporządkowania się normom

    prawnym tj. wyegzekwowaniu np. zwrotu długu, eksmisji lokalu , bądź na przymusowym unicestwieniu tego co zostało przez adresata uzyskane wbrew nakazowi np. zburzeniu budynku

    -nieważności: zachowanie nie zgodne z dyspozycją jest nie ważne

    NORMA PRAWNA TO STWORZONA NA PODSTAWIE PRZEPISÓW PRAWNYCH GENERALNA I ABSTRAKCYJNA REGUŁA POSTEPOWANIA, SKŁADAJĄCA SIĘ Z HIPOTEZY, DYSPOZYCJI I SANKCJI

    ŹRÓDŁEM PRAWA są decyzje organów państwowych tworzące nowe normy postępowania (prawo) oraz formy (czyli ustawa, rozporządzenie, uchwała itd.) które przybierają akty tworzenia prawa. Materialnym wyrazem takich decyzji są akty normatywne (akty prawotwórcze). W każdym państwie występuje jednak więcej niż jedno źródło prawa.

    Przez system źródeł prawa w danym państwie rozumie się całokształt jego źródeł w ich wzajemnym powiązaniu, ujmowanych z punktu widzenia tego, co jest im wspólne i co je różnicuje. Pozycja źródeł prawa w systemie jest zależna od trzech czynników:

    Źródła prawa w Rzeczpospolitej:

    -w formie ustawy może być wyregulowana każda sprawa nie będąca przedmiotem regulacji konstytucyjnej lecz niektóre kwestie wskazane w konstytucji muszą być uregulowane odpowiednią ustawą np. budżet państwa, prawa i obowiązki jednostki i wiele innych

    - uchwalenie (zmiana, uchylenie) odbywa się w specjalnym trybie zwanym ustawodawczym. Składa się on z prac nad projektem w Sejmie, prac nad ustawą w Senacie, podpisania ustawy przez Prezydenta oraz ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw RP

    - zajmuje ona wysoką pozycję w systemie źródeł prawa i muszą być z nią zgodne wszystkie niższe niż ustawa akty normatywne

    Warunkiem wejścia tych aktów normatywnych jest ich ogłoszenie.

    Normy prawne charakteryzują się następującymi cechami:

    System źródeł prawa ma strukturę hierarchiczną.

    Powiązania między źródłami prawa:

    TWORZENIE PRAWA

    Prawo współcześnie tworzone jest drogą stanowienia, albo w formie tzw. uznania. Podstawowym sposobem tworzenia prawa jest stanowienie prawa.

    Stanowienie prawa jest to świadome i celowe działanie organów władzy państwowej w wyniku których powstają nowe normy prawne, normy których wcześniej nie było.

    Prawo może być stanowione:

    Normy kompetencyjne określają warunki przy których spełnieniu proces stanowienia może zachodzić wyznaczają one jaki organ, w jakich sprawach, o jakiej mocy prawnej, w jakim trybie stanowić może normy prawne. Jeżeli powyższe warunki zostają spełnione decyzja staje się normą prawną.

    Akty stanowienia prawa mają charakter perspektywny co oznacza że są zwrócone ku przyszłości. Konsekwencją tego jest również przyjęcie zasady, iż prawo nie powinno działać wstecz lex retro non agit

    Konstytutowność czyli w akcie stanowienia wprowadzane są do systemu prawa lub usuwane zeń normy prawne. Stanowienie tworzy lub uchyla normy. Jego celem i skutkiem jest akt dekloratoryjny czyli obowiązywania norm już istniejących.

    Drugim oprócz stanowienia prawa sposobem tworzenia prawa jest uznanie prawa

    Uznanie prawa polega na uznaniu przez państwo jakiejś już istniejącej normy społecznej np. normy moralnej obyczajowej za normę prawną

      1. uznanie ( gdy istnieje norma społeczna a państwo nadaje jej charakter prawny)

    -akt aprobaty

    -akt zaliczenia (państwo opatrzy normę sankcją)

      1. uznanie reguły ( może zaistnieć uznanie uprzednie )

      2. precedens - jest wówczas gdy jakieś rozstrzygnięcie np. wyrok sądowy uprawnionego organu państwa przyjmuje się jako regułę postępowania przy rozstrzyganiu takich samych spraw. Precedens nie ma mocy stanowienia i źródła prawa. Ma zastosowanie przy zastosowaniu prawa ale nie przy stanowieniu.

      3. recepcja prawa- jest wówczas gdy państwo przyjmuje do stosowania jako obowiązujące normy prawne innego państwa lub organizacji państw.(Tutaj państwo przyjmuje to co uchwalił ktoś inny, w ten sposób wyzbywa się własnej suwerenności np. przyjęcie praw z Unii Europejskiej dobrowolnie w interesie obywateli.

      4. umowa- jest podstawowym sposobem tworzenia prawa międzynarodowego. W prawie wewnętrznym zakres umów jest ograniczony

    Przepisów prawa jest bardzo dużo- dlatego dążymy do systematyzacji norm, aby łatwiej nam było się nimi posługiwać.

    Normy systematyzacji:

    -urzędowy

    -prywatny

    STOSOWANIE PRAWA

    Przestrzeganie prawa- to świadome zachowanie adresatów norm prawnych, zgodnie z dyspozycją tych norm w warunkach ustalonych w hipotezach. Odnosi się zarówno do społeczeństwa jak i organów.

      1. Stosowanie prawa-to sformalizowane działanie kompetentnych organów państwa polegające na podejmowaniu decyzji władczych o charakterze indywidualnym, konkretnym. Stosować prawo mogą jedynie:

    Stosowanie prawa ma na celu:

    Stosowanie prawa może być praktykowane według dwóch różnych ideologii. Wyróżnia się ideologię:

    Ustanowienie prawa-ma na celu zniesienie lub zmiany stosunku prawa. Ma charakter konstytutywny bo tworzy nową sytuacja prawną.

    Stosowanie prawa -jest procesem ciągłym i przechodzi przez określone etapy:

    1. Ustalenie stanu faktycznego - poprzez postępowanie dowodowe trzeba te fakty ustalić prawdę materialną (głównie prawo karne i administracyjne), lub prawdę formalną (sądową) czyli obraz faktów zgodnie z faktycznym kształtem lub przebiegiem.

      1. Teoria swobodnego ustalenia dowodu (pozwala oddalić się)

      2. Teoria legalnego ustalenia dowodu czyli formalnej związanej (określa w jaki sposób dowody trzeba zbierać. Prawo wartościuje dowody np. dokumenty urzędowe (zaświadczenia).Dowody zbiera się zgodnie z prawem. Z ustaleniem dowodów łączą się zagadnienia domniemań:

          1. Domniemania faktyczne gdy stosujący prawo na podstawie wysokiego stopnia współwystępowania różnych fatów czyli w razie stwierdzenia istnienia jednego faktu wyciąga wniosek o istnieniu faktu innego np.na podstawie wydobywającego się z domu dymu domniemywa się istnienie pożaru

          2. Domniemania prawne gdy prawo nakazuje uznać za istniejący fakt, mimo tego iż został udowodniony inny fakt, mimo że nie ma pewności czy rzeczywiście on zaistniał np. domniemanie że mąż matki jest ojcem dziecka

          3. Fikcje prawne podobne są do domniemań i czasami celowo tworzone przez ustawodawcę który nakazuje stosującemu prawo przyjmować dla celów dowodowych pewien stan faktyczny, chociaż wiadomo że taki stan nie istnieje np. spadkobierca który spadek odrzucił, traktowany jest jak by nie dożył otwarcia spadku i zostaje wyłączony z dziedziczenia

    2. Ustalenie stanu prawnego (kwalifikacje prawne) - wybór przepisu prawnego tzw . kwalifikacja prawa, mówi o znalezieniu przepisu który odnosi się do stanu faktycznego

    3. Wyprowadzenie normy prawnej z przepisów - wykładnia prawa czyli interpretacja ustalonych przepisów tzn. Wydobycie z nich norm prawnych. Poprzez wykładnię ustala się sens i znaczenie reguł zawartych w przepisach prawa

    4. Dokonanie interpretacji tego prawa - ustalenie zwrotów i znaków oraz znaczenia ich. W drodze wykładni trzeba ustalić zakres.

    5. Subsumpcja - czyli podłożenie wyinterpretowanego prawa pod dany przykład prawny.

      1. Przykład unormowany - jeżeli podłożenie prawa pod dany przykład odbyło się poprawnie następuje ustalenie konsekwencji prawnej. Decyzja może być dobrowolna lub może odbyć się egzekucja administracyjna. Następnie występuje wykonanie rozstrzygnięcia czyli wyroku lub decyzji administracyjnej

      2. Przykład nie unormowany - gdzie przykład zbytnio nie pasuje do stanu prawnego, występuje wtedy konieczność korzystania ze sposobów wypracowanych przez dogmatykę i praktykę prawniczą nie zawsze logicznie poprawnych. Sposoby te to wnioskowanie przez analogię, oraz przy zastosowaniu metod interferencyjnych pozwalających na wyprowadzenie norm z innych ustalonych norm prawnych. Wybór wnioskowania w sytuacjach nie unormowanych oparty jest na wartościowaniu. Możemy wyróżnić analogię (czyli sytuacje podobne powinny pociągać za sobą podobne skutki):

          1. Analogia legis (analogia z ustawy) - polega ona na zastosowaniu do sytuacji nieuregulowanej stanu prawnego podobnej sytuacji nieuregulowanej. Czyli wychodzi się tu z założenia że sytuacje podobne powinny wywoływać podobne skutki. Analogia ta ma zastosowanie w prawie cywilnym i czasami w prawie administracyjnym, nie dopuszcza się zastosowania jej w prawie karnym.

          2. Analogia iuris (analogia z prawa) - polega ona na tym że wnioskujący odwołuje się do całokształtu unormowań w całym systemie prawa czyli do tzw. „ducha prawa” nie wyrażonego w tekstach prawnych, poszukując jakiejś nowej normy na której mógłby oprzeć swoje rozstrzygnięcie. Analogia iuris jeszcze bardziej oddala się od prawa niż analogia legis. Analogii iuris nie stosuje się w polskim prawie.

          3. Wnioskowanie z celu na środki polega na rozumowaniu że skoro prawo zezwala lub nakazuje osiągnięcie jakiegoś celu, to pozwala na skorzystanie ze środków, które do tego celu prowadzą np. użycie łodzi bez pozwolenia właściciela w celu ratowania tonącego. Środki te jednak muszą mieścić się w pewnych granicach czyli nie mogą być przez prawo zakazane oraz przedstawiać muszą mniejszą wartość niż cel.

          4. Rozumowanie z przeciwieństwa czyli przepisy prawne dają z jednej strony obowiązanie a z drugiej zaś przyzwolenie np. każdy kto osiąga dochód obowiązny jest zapłacić podatek dochodowy czyli wnioskując z przeciwieństwa, kto nie osiąga dochodów nie musi płacić podatku dochodowego. Wnioskowanie to jest dopuszczalne gdy przepis prawny posługuje się takimi zwrotami jak: „tylko”, „jedynie”, „wyłącznie”.

          5. Wnioskowanie a fortiori występuje w dwóch postaciach i dopuszczalne jest najczęściej gdy przepis prawny posługuje się zwrotem „ tym bardziej” lub ma charakter uprawniający lub zakazujący.

            1. Rozumowanie z uzasadnienia silniejszego na słabsze polega na tym że jeśli komuś można czynić więcej to na pewno można mu czynić mniej. Wnioskowanie to dotyczy uprawnień np. jeżeli wolno jest zerwać wszystkie owoce w sadzie to na pewno można zerwać same jabłka

            2. Rozumowanie z uzasadnienia mniejszego na większe polega na tym że jeśli komuś nie wolno czynić mniej to tym bardziej nie wolno mu czynić więcej. Jest to wnioskowanie dotyczące obowiązków. Na przykład jeżeli nie wolno przechodzić przez czyjeś pole, to na pewno nie wolno na nim również grać w piłkę.

    Luka w prawie czyli brak w przepisach prawnych co do którego na podstawie tych przepisów należy sądzić że ustawodawca powinien uregulować dany stosunek społeczny. Przyczyny tego nieuregulowania mogą być różne np.

            1. Niedoskonałość języka

            2. Nie nadążenie zmian w prawie spowodowane szybkim postępem ekonomicznym

            3. Ustawodawca nie wie jak wyregulować prawo i świadomie pozostawia lukę do rozstrzygnięcia w praktyce jednak dopiero z czasem

    OBOWIĄZYWANIE PRAWA

    Pojęcie obowiązywania prawa jest terminem wieloznacznym.

    Obowiązywanie prawa oznacza , że można określić czy dane normy prawne obowiązują, czy należy się do nich stosować i czy można stosować konsekwencje prawne z tym związane. Aby to ustalić trzeba dysponować określonymi kryteriami odróżniania norm prawnych obowiązujących od nieobowiązujących. W nauce wyróżniamy podział tych kryteriów na:

    1. obowiązywanie prawa w pojęciu aksjologicznym - psychologicznym: oznacza to że za obowiązujące uważa się tylko te normy prawne, które są oceniane dodatnio, tzn. jako zgodne z podstawowymi wartościami lub normami moralnymi. Zatem w tym ujęciu uznanie norm za obowiązujące uzależnione jest od hierarchii wartości akceptowanej przez oceniającego. Ujęcie to charakteryzuje się zróżnicowanymi koncepcjami np.:

      1. radykalne polegające na uznaniu norm stanowionych za nieważne, niesłuszne, niezgodne z poczuciem sprawiedliwości jednak przyjmowanych przez zwolenników prawa naturalnego

      2. umiarkowane postulujące traktowanie kryteriów aksjologicznych jako pomocniczych wobec formalnego obowiązywania prawa

      3. często również bywają głoszone postulaty o niestosowaniu norm prawnych uważanych za „niesłuszne”, „krzywdzące”, „ niezgodne z wartościami moralnymi”, obserwujemy więc dość często stanowiska obywatelskiego nieposłuszeństwa

    2. obowiązywanie prawa w pojęciu behawiorystycznym (socjologiczne, realistyczne): polega ona na tym że norma prawna obowiązuje dlatego, iż jest stosowana w przeważającej ilości przypadków ( w skali masowej), przy czym motywy którymi kierują się adresaci norm są obojętne. Zatem jeśli się stwierdzi ze w przeważającej (masowej skali) adresaci norm prawnych postępują niezgodnie z dyspozycją normy prawnej w warunkach wskazanych przez hipotezę, a właściwe organy władzy publicznej nie stosują sankcji, to taka norma nie obowiązuje. Z tym zjawiskiem wiąże się również długotrwałe niestosowanie lub nieprzestrzeganie normy prawnej. Uznaje się wówczas iż wobec braku zainteresowania państwa ochroną takiej normy prawnej, przestała ona obowiązywać. Według kryteriów bahowistycznych daną normę prawną można uznać za obowiązującą dopiero po upływie pewnego okresu czasu, pozwalającego stwierdzić wysoki stopień jej spełnienia.

    3. obowiązywanie prawa formalne - tetyczne polega na uzasadnieniu mocy obowiązującej normy prawnej (a dokładnie w sposób łatwiejszy do ustalenia - przepisu prawnego). W tym ujęciu przyjmuje się że norma prawna obowiązuje gdy:

      1. zostanie ustanowiona przez właściwy organ w przewidzianym trybie prawotwórczym

      2. zostanie właściwie ogłoszona

      3. nie zawiera sprzeczności

      4. nie została uchylona w określonym trybie

    Formalne obowiązywanie prawa jest powszechnie uznawane w prawie stanowionym. Stosując prawo bada się czy określone normy prawne obowiązują w znaczeniu formalnym. Oznacza to że stosując prawo nie ocenia norm prawnych pod kątem sprawiedliwości, słuszności itd. (kryteria aksjologiczne), a także nie uwzględnia zaistnienia odwyknienia tj. (kryterium behawiorystyczne) ponieważ w tym przypadku uznaje się, że normy prawne obowiązują tak długo, dopóki nie zostaną uchylone przepisy, w których są one zawarte. W prawie stanowionym można dość precyzyjnie określić sposób spełnienia formalnych warunków obowiązywania prawa.

    Dla ustalenia czy prawo obowiązuje konieczne jest określenie adresatów tego prawa, przestrzeni i czasu obowiązywania norm prawnych. W terminologii prawoznawstwa mówi się więc na ogół o zakresach obowiązywania prawa:

    Przestrzennym ( terytorialnym), osobowym (personalnym) i czasowym (temporalnym).

    Obowiązywanie prawa w przestrzeni - zakres terytorialny obowiązywania prawa:

    Terytorium państwa jest przestrzenią geograficzną, która stanowi zarówno przedmiot władzy państwowej, jak i granice sprawowania tej władzy w sposób wyłączny w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń. Granice terytorium państwa określają normy prawa wewnętrznego i umów międzynarodowych (granicznych, prawa morskiego, prawa lotniczego i kosmicznego. W skład terytorium państwa wchodzi obszar: