Pojęcie i funkcje prawa

1. Idea ładu społecznego i wizje prawa

1. Idea ładu znajduje wyraz w różnych formach: zarówno w dwóch porządkach prawnych- naturalnym i państwowym, jak i w obyczajach, religii, etyce itd.

2. W czasach rzymskich gdy prawo było już rozwinięte sędziowie kieowali się nie tylko literą prawa, ale także

• Sprawiedliwością (iustitia)

• Słusznością (eaquitas)

3. Prawo pozytywne: obowiązujące tu i teraz z mocy ustanowienia lub uznania przez legalną władzę publiczną.

• Uznano je za podstawowy immunitet władzy

• Dobrze stosowane prawo pozytywne może chronić wolność obywateli, gwarantować im pewność działalności gospodarczej oraz bezpieczeństwo

Proces autonomizacji prawa pozytywnego osłabiał ideę powszechnego, naturalnego ładu społecznego, lecz jej ostatecznie nie unicestwiał

Czym jest prawo?:

1. Kierunek pozytywistyczny

• Prawo: to zespół norm ustanowionych i chronionych przez państwo posługujące się środkami przymusu.

• Zwolennicy pozytywizmu prawniczego jak np. G. Jedlinek podkreślają trzy podstawowe cechy norm:

• Dot. Tylko zewnętrznego zachowania ludzi względem siebie

• Mają szczególną genezę- są ustanawiane przez uznany wobec ludzi autorytet.

• Przestrzeganie tego prawa zagwarantowane jest przez przymus

• Koncepcja prawa jako rozkazu doprowadziła do dalszych istotnych twierdzeń o prawie (np. J. Austin)

• Prawo składa się z wielu elementarnych norm wyznaczających pewne zachowanie

• normy te tworzą względnie spójną i konkretną całość zwaną systemem prawa

• W krajach europy kontynentalnej dodawano jeszcze, że porządek prawny przyjmuje wyłącznie postać prawa stanowionego

• Nie ma koniecznego związku miedzy prawem a moralnością , oraz prawem takie jakie jest a prawem jakie powinno być.

• Podstawowe założenia i twierdzenia pozytywizmu prawniczego zostały sformułowane w XIX wieku

• Państwo głównym twórcą prawa, co nie pozbawia jednak rangi Rawa pochodzących od innych autorytetów (np. wspólnoty międzynarodowej)

• System norm nie składa się wyłącznie z norm nakazujących (X ma zrobić Y), lecz także z innych wzorców i wytycznych ( X powinien w możliwy sposób osiągnąć Y)

• Prawo jest tworzone i stosowane przez faktycznie działające instytucje, a te urzeczywistniają rozmaite wartości i ideały.

• Prawo może być oceniane pozytywnie i negatywnie

• Postulaty de lega lata: (o ustawie uchwalonej) co do jego poprawnego rozumienia

• Postulaty de lege ferenda: (o ustawie, która ma być uchwalona) oczekiwanie jej zmiany

Kierunek prawnonaturalny

• Zakłada, że prawo pozytywne nie jest wyłącznym ani najwyższym wzorem zachowań i, że ludzie są także związani prawem aturalym.

• W ujęciu tradycyjnym (tomistycznym) charakterystyka prawa naturalnego obejmuje 3 założenia

• Prawo naturalne wywodzi się z woli Boga odbijającej się w naszych sumieniach.

• Prawo naturalne stanowi wzór, który prawo pozytywne powinno naśladować i urzeczywistniać, jest ideałem dobrego prawa

• W przypadku sprzeczności miedzy prawem pozytywnym a prawem naturalnym, prawo naturalne ma pierwszeństwo

• Niektóre współczesne koncepcje prawa naturalnego nie odwołują się do prawa objawionego, lecz do godności człowieka.

• Przykłady postulatów o charakterze pranonaturalnym zostały ujęte w formy prawa pisanego, stanowionego

• Powszechna deklaracja praw człowieka ONZ

• Pakty praw człowieka ONZ

• Należy zwrócić uwagę na szkołę „ prawa natury o zmiennej treści”

• Związana z myślą I. Kanta

• Wg. Szkoły tej Prawo naturalne nie ma treści raz na zawsze i z góry danej, lecz jest zespołem zmiennych wyobrażeń o należytym ładzie społecznym i sprawiedliwości.

• Tak rozumiane ideały dobrego prawa powinny znaleźć odzwierciedlenie w prawie tworzonym i sankcjonowanym przez państwo.

• Kierunek realistyczny

• sprzeciw wobec koncepcji pozytywistycznych jak i prawnonaturalnych

• Koncepcje realistyczne wyrażają się w różnych teoriach i doktrynach. Znajdują inspirację w :

• Naukach o psychice człowieka

• Wskazują, ze istotą prawa są ludzkie przeżycia i emocje

• Drugi nurt tego kierunku odwołuje się do dorobku socjologii i upatruje istoty prawa w zachowaniach ludzi

• Ważne jest law in action

• Inne niepozytywistycze teorie prawa

• Nurt ten obejmuje m.in.

• Teorie argumentacji

• Komunikacji społecznej

• Hermenutyke prawniczą- rozumienie i interpretacja tekstu prawniczego

• Zwolennicy tych teorii stoją na stanowisku, że normy prawa kształtują się w procesie dialogu, w którym uczestniczą

• Autor prawa (parlament)

• Jego fachowi wykonawcy ( sędziowie, urzędnicy)

• Ostateczni użytkownicy prawa (obywatele, osoby prawne)

• Dyskurs w którym kształtuje się prawo jest procesem ciągłym, a wedle niektórych koncepcji teoretycznych o szerszym zasięgu.

• Prawo w znaczeniu prawniczym:

1. Prawo: zespół reguł ustanowionych bądź uznanych przez odpowiednie organy państwa, wobec których posłuch posłuch zapewniony bywa w ostateczności dzięki przymusowi, jaki stosować może państwo.

• Prawo jako zjawisko społeczne. Normatywność prawa ( nie stwierdzamy faktu tylko wskazujemy na powinność)

1. Prawo jest zjawiskiem społecznym, tj:

• Pojawia się tylko wówczas gdy chcemy wyznaczyć sposób zachowania jednostek

• Prawo nie dot. Stosunku człowieka do samego siebie

• Prawo wyraża wartości i potrzeby i szerszym lub węższym zasięgu społecznym

• Prawo powstaje jako produkt procesu decyzyjnego

• Prawo jest formułowane i sankcjonowane przez społeczeństwo za pośrednictwem jego instytucji

• Realne istnienie norm prawnych uzależnione jest od społecznego przyzwolenia dla prawa.

• Naczelną cechą prawa powszechnie uważa się jego normatywny charakter. Prawem są więc:

• Reguły

• Zasady

• Przykazania

• Pewne sposoby zachowania uważa się za obowiązujące i dyscyplinujące do określonego sposobu postępowania

• Przepisy prawne nie opisują jakichś stanów faktycznych.

• Przepisy wyrażają pewną powinność- nakaz, zakaz lub dozwolenie określonego zachowania.

• Normatywności prawa nie można utożsamiać z przymusem faktycznym

• Prawo ma charakter perswazyjny (wychowawczy)

• Posłuch wobec prawa może wynikać z :

• Szacunku dla prawa jako takiego (postawa legalistyczna)

• Chęci uzyskania jakiejś korzyści lub uniknięcia kary ( postawa oportunistyczna)

• Chęci naśladowania zachowań innych (postawa konformistyczna)

5. Funkcje prawa:

1. Cel: pewien postulowany stan rzeczy, który ma być osiągnięty dzięki podjęciu określonych czynności

2. Funkcja: rzeczywisty skutek obiektywny, rezultat istnienia (działania), jakiejś instytucji, normy, tworu organizacyjnego. Skutek taki może być zaplanowany i oczekiwany,

3. FUNKCJE PRAWA

• Stabilizacyjna: utrwalenie w nim istniejącego ładu politycznego, gospodarczego itd.

• Dynamizacyjna ( motywacyjna, innowacyjna): promowanie zmian w różnych sferach życia społecznego.

• Ochronna: prawo chroni różne wartości istotne z społecznego punktu widzenia

• Gwarancyjna: zapewnienie pewnych praw jednostce

• Opiekuńcza: opieka zdrowotna, emerytury

• Organizacyjna: tworzenie instytucjonalnych warunków życia społecznego i państwowego

• Represyjna i wychowawcza: wykorzystywanie sankcji

• Kontrolna: rezultatem działania prawa jest poddanie zachowań ludzkich społecznej kontroli

• Dystrybutywna: jest rezultatem tego, ze prawo przyczynia się do rozdziału w społeczeństwie różnego rodzaju dóbr i ciężarów

• Regulacja konfliktów: rezultatem działania prawa jest rozstrzyganie sporów, które pojawiają się w przypadku konfliktów interesów.

• Partycypacyjna: zapewnia udział społeczeństwa we władzy

• Kompensacyjna: zadośćuczynienie

• Prewencyjna

• Resocjalizacyjna

• Informacyjna

• Reglamentacyjna: ogranicza dostęp do pewnych dóbr

• Wieloznaczność terminu „prawo”:

1. P. materialne: zespół norm regulujących treść stosunków prawnych. Najczęściej określa sankcję.

2. P. formalne: reguluje postępowanie przed organami władzy publicznej.

3. Przedmiotowe: zbiór norm wypływających z przepisów obecnie obowiązujących wyznaczających pewien sposób zachowania swoim obywatelom w przepisach, aktach i ustawach.

4. Podmiotowe: wyraża się w przepisach prawa („X ma prawo…”)

Prawo a inne regulatory zachowań

1. Prawo i wartości

1. Pojęcie wartości można rozumieć ze względu na dwa podejścia:

• Byty obiektywne istniejące samoistnie lub z woli Boga ( dobro, piękno, sprawiedliwość itd.)

• Wartości są niezmienne, stanowią trwały i pewny układ odniesienia.

• Wartości tak jak inne byty istniejące obiektywnie mogą być przedmiotem poznania ludzkiego- Kognitywizm

• Wartości są tym co ludzkie w danym czasie i miejscu uznają za cenne.

• Wartości nie są czymś stałym i niezmiennym, lecz historycznie i społecznie uwarunkowanym, zmiennym i subiektywnym.

• Wartości nie są i nie mogą być przedmiotem poznania, lecz ludzkiej kreacji, tworzenia- agnokognitywizm.

• Kulturę każdego społeczeństwa przenika wspólnota podstawowych wartości

• Wielość systemów normatywnych:

1. Regulatory mające charakter normatywny: określają jakie zachowania powinno się podejmować a jakiego unikać ( prawo, moralność, zwyczaje)

2. Regulatory o charakterze nienormatywnym: mogą skutecznie mobilizować do pewnych działań lub powstrzymywać od innych.(prawidłowości gospodarki rynkowej, tradycje, mity, przesądy)

3. Obok prawa a niekiedy zamiast niego działają normy:

• Moralne

• Obyczajowe

• Normy statutowe

• Zwyczajowe organizacji niepaństwowych

• Normy wewnątrzkościelne

• Normy moralne i obyczajowe

1. Normy moralne: odnoszą się do tych zachowań człowieka i do tych jego intencji i postaw, które poddawane są ocenie z punktu widzenia szeroko rozumianej idei dobra.

2. Normy obyczaju: odwołują się przede wszystkim do pewnej konwencji społecznej i dotyczą zachowań ujmowanych w kategoriach „ wypada- nie wypada”

3. Normy religijne: są to normy uzasadniane w kategoriach dobra i zła „dobrego uczynku” lub grzechu. Normy te mogą się pokrywac z moralnymi a nawet z prawnymi.

4. Główne cechy norm moralnych różniące je od norm prawnych:

• Przedmiot regulacji

• Normy moralne odnoszą się nie tylko do zewnętrznych zachowań człowieka, lecz także do jego pobudek i intencji.

• Normy moralne odnoszą się nie tylko do regulacji między ludźmi, ale także do stosunku człowieka do siebie i do Boga

• Sposób regulacji:

• Moralność domaga się od człowieka dążenia do doskonałości [żądanie maksymalistyczne]

• Spełnianie pewnych określonych podstawowych obowiązków wobec siebie i innych bez przestrzegania których byt społeczny byłby zagrożony np. nie kłam, nie zabijaj… (nurt minimalistyczny)

• Geneza norm:

• Normy heteronomiczne: obowiązują ze względu na nakaz jakiegoś zewnętrznego autorytetu ( np. władza państwowa, władza kościelna)

• Normy autonomiczne: obowiązują z nakazu sumienia lub rozumu w przekonaniu o słuszności, sprawiedliwości i niezbędności ( np. nie kradnij, nie zabijaj, szanuj starszych…)

• W przypadku norm moralnych mamy oczywiście do czynienia z normami autonomicznymi

• Sposób ogłoszenia i formalizowania norm:

• Normy moralne nie są zwykle spisane, uporządkowane i ogłaszane w postaci sformalizowanych zbiorów

• Wyjątkiem jest stanowienie i ogłaszanie norm moralnych i norm moralnych w formie kodeksów lub podręczników ( np. savoir- vivre)

• Sposób obrony wzorów określonych w normach:

• Niezwykle istotną sankcją norm moralnych i niekiedy obyczajowych są wewnętrzne przeżycia naruszające normę- wyrzuty sumienia, wstyd, żal

• Relacje między prawem a moralnością i normami obyczaju

1. Związki treściowe:

• Porównanie treści obecnie obowiązujących norm prawnych i norm moralnych

• Moralność ma inny zakres regulacji niż prawo

• Spotykamy zachowania, które są poddane tylko regulacji moralnej, ale nie regulowane prawnie (obojętne prawnie, prawnie nieistotne)

• Z drugiej strony istnieją zachowania ważne z punktu widzenia prawnego a mało istotne z punku widzenia norm moralnych

• Normy moralne oraz prawne mogą też znajdować się w kolizji, a więc przewidywać rozbieżna regulację .

• Najczęściej polega to na tym ,że jedne normy zakazują robić to co inne normy nakazują. ( norma kościoła katolickiego która zakazuje rozwiązywania małżeństw i norma prawna ,która pozwala to czynić)

• Przedmiotem sporów jest trzeci rodzaj zachowań- normy obojętnie moralnie. Zdaniem niektórych autorów taka postawa nie jest możliwa

• Związki funkcjonalne

• Polegają na oddziaływaniu na siebie prawa i moralności. Współkształtują się, odsyłają się jedne do drugich, wspieraniu się lub osłabianiu.

• Ujawniają się w procesie tworzenia prawa

• W fazie tworzenia prawa przekonania aksjologiczne, np. moralne, motywują prawodawców do stanowienia określonych norm , w celu zrealizowania stanów uznanych za wartościowe

• Wśród norm prawnych spotykamy normy ogólne: świadomie niesprecyzowane, które ocenę konkretnego stanu faktycznego powierzają podmiotowi przestrzegającemu prawa lub organowi stosującemu prawo

• Klauzule generalne: czynią prawo bardziej elastycznym. Przykładami klauzul generalnych mogą być:

• Dobra wiara

• Społeczno- gospodarcze przeznaczenie rzeczy

• Należyta staranność

• Niskie pobudki

• Względna niezależność prawa jest szczególnie ważna w społeczeństwach pluralistycznych i demokratycznych. Podporządkowanie prawa moralności sprawia, ze prawo traci walory neutralności w stosunku do partykularnych, np. grupowych systemów wartości

• Konsekwencją jest to że taka postawa prowadzi do tyranii, do nieposzanowania Orawa jednostek, itd.

• Kultura prawna:

1. W języku nauk prawnych i języku potocznym termin kultura prawna ma dwa znaczenia

• Węższe znaczenie: wiedza jednostki i grup społecznych o obowiązującym prawie, stosunek do tego prawa, oceny prawa i postulaty co do jego zmian

• Szersze znaczenie: termin „kultura prawna” obejmuje stan prawa (treść i formę) doktryny prawne, naukę o prawie, instytucje polityczne zajmujące się tworzeniem i stanowieniem prawa oraz to wszystko , co wchodzi w skład pojęcia w węższym znaczeniu.

• Można wyróżnić różne kultury prawne:

• Rzymska kultura prawna

• Klasyczna kultura prawna

• Kultura systemu common law

• Kultura prawna wczesnego średniowiecza europejskiego

• Kultury prawne społeczeństw islamu, Dalekiego Wschodu

• Różnice miedzy kulturami prawa:

• Charakterystyczne dla poszczególnych kultur rozumienie prawa

• Rola jaką wyznacza się prawu w życiu jednostki i społeczeństw

• Sposób tworzenia prawa

• Wpływ religii i instytucji wyznaniowych na kulturę prawną

• Poziom represyjności obowiązującego prawa

• Dominująca w społeczeństwie postawa wobec suwerenności sankcji prawnych

• Odmienność w podejściu do kwestii celów jakie przypisuje się prawu

Prawo jako zjawisko polityczne

1. Prawo w procesie sprawowania władzy

1. Związki prawa z procesami sprawowania władzy:

• Prawo jest jednym z podstawowych instrumentów sprawowania władzy publicznej

• Prawo jest ramą w jakiej poruszają się sprawujący władzę ( wyznacza pośrednio lub bezpośrednio cele działań władczych)

• Prawo określa obowiązki i uprawnienia osób nie sprawujących funkcji władczych w stosunkach wzajemnych, a także w stosunkach z instytucjami publicznymi

• Prawo wyraża określone treści aksjologiczne

• Od co najmniej XVII w. można mówić w Europie, że podstawową strukturą organizującą proces sprawowania władzy jest państwo ( l'Etat, der Staat)

• Określenie państwa:

1. Państwo (wersja prosta): jest polityczną, hierarchiczną, przymusową, terytorialną i suwerenną organizacją obejmującą całe społeczeństwo.

2. Państwo (wersja rozbudowana): jest organizacją, tj. wielką społeczną grupą, sformalizowaną, wyposażoną w organy władzy i opartą na sformalizowanym członkostwie. Jest ono organizacją społeczeństwa z tego względu, że obejmuje całą ludność zamieszkałą na danym terytorium, a jednocześnie wprowadza i utrzymuje w tej zbiorowości normy i zasady składające się na publiczny porządek, wyznaczające każdemu określone obowiązki i uprawnienia.

3. Państwo różni się od kościołów czy związków wyznaniowych tym ,że: członkostwo jest przymusowe dla wszystkich, którzy żyją wewnątrz jego terytorialnego zasięgu, i że może ono wymusić swoje obowiązki na poddanych.

4. Naród (koncepcja polityczna): wspólnota wszystkich obywateli państwa.

5. Naród ( pojęcie kulturowe):

• Wielka grupa społeczna zjednoczona przez wspólną kulturę.

• Naród tworzą obecne, przeszłe i przyszłe pokolenia

• Na kulturę narodu składają się takie czynniki jak:

• Wspólny język

• Wielopokoleniowa tradycja

• Wspólne symbole

• Bohaterowie

• Nierzadko wspólna religia

• Państwo jako organizacja polityczna:

• Władza państwowa jest szczególnym rodzajem władzy politycznej

• Państwo dysponuje przymusem, który zapewnia posiadanie i urzeczywistnienie władzy

• Podstawowym elementem spajającym jej członków jest fakt podporządkowania się ośrodkowi władzy

• Państwo jako organizacja hierarchiczna:

• Współczesne państwa opierają się na rozbudowanym aparacie władzy państwowej

• Ich kompetencje są rozdzielone i uporządkowane wedle zasad hierarchii

• Współcześnie hierarchiczna centralizacja państwa jest istotnie ograniczona lub osłabiona

• Tym samym stopień kontroli aparatu państwowego nad różnymi instytucjami jest istotnie ograniczony

• Również idea autonomii podważa zasadę hierarchiczności państwa

• Państwo jako organizacja przymusowa:

• Przymus nie jest zjawiskiem jedynie związanym z państwem

• Społeczeństwo dąży do uporządkowania zachowań ludzi, tworzy różne normy, które narzucając jednostkom określone zachowania

• Cechy przymusu państwowego:

• Jest skupiony ( mogą go stosować tylko organy państwowe, działające zgodnie z prawem)

• Jest sformalizowany ( ujęty w możliwe najściślejsze ramy procedur przewidzianych przez prawo)

• Ma najszerszy zakres podmiotowy, ponieważ dotyczy wszystkich

• Przynależność do państwa ma charakter w znacznym stopniu niedobrowolny

1. Władza państwowa jest prawowita (legitymowana)

• Działania państwa zasadzają się na wsparciu, jakiego społeczeństwo udziela istniejącej grupie rządzącej, jako reprezentantowi władzy najwyższej

2. Terytorialny charakter państwa

• Obszar ziemi wraz z wodami śródlądowymi, przyległy pas wód morskich oraz przestrzeń powietrzna nad obszarem lądowym i morskim państwa, aż do sfery kosmicznej.

• Eksterytorialność ambasad: fragment terytorium państwa goszczącego, lecz wadze tego państwa kierując się tradycją i zawartymi umowami międzynarodowymi zobowiązują się nie wykonywać na tym wycinku swojego obszaru ziemi swojego władztwa.

3. Państwo jako organizacja suwerenna

• Różni się od innych organizacji zwierzchnością i niezależnością czyli suwerennością

• Współcześnie faktyczna niezależność państw w rzeczywistości nie istnieje w pełnym zakresie, lecz jest w mniejszym lub większym stopniu ograniczona

• ONZ

• Unia Europejska

• Państwa zrzekają się części swoich praw, przyjmują, że w określonych dziedzinach władza państwa członkowskiego nei jest najwyższa, lecz uznaje zwierzchnictwo Unii

• Związki prawa i państwa

1. Teoria pozytywistyczna na kontynencie europejskim:

• Zasadniczą cechą prawa jest to że jest ono genetyczne i funkcjonalnie związane z państwem

• Twórcą prawa jest państwo

• Organy państwa są upoważnione do ustanawiania norm, które będą miały moc prawa

• Teoria pozytywistyczna w krajach anglosaskich

• Twórcą i wykonawcą prawa jest szeroko rozumiany rząd

• Koncepcja prawnonaturalna:

• Nie neguje związku między prawem a państwem

• Znaczenie dla bytu prawa pozytywnego ma to czy jest ono tworzone w celu osiągnięcia dobra wspólnego i czy pozostaje w zgodzie z prawem naturalnym

• Koncepcje psychologiczne i socjologiczne:

• Większe zwrócenie uwagi na konkretne instytucje publiczne (np. sądy) lub pozapaństwowe ( społeczne) źródła powstania i przejawiania się prawa

• Związki państwa i prawa- podsumowanie

• Państwo jest głównym czynnikiem procesu prawotwórstwa

• Tworząc i stosując prawo realizuje swoje funkcje polityczne

• Prawo określa kompetencje, strukturę i tryb działania organów państwa

• Prawo określa status obywateli, ich uprawnienia i obowiązki

• Prawo międzynarodowe i prawo wspólnot ponadpaństwowych

1. Podmioty:

• Wewnętrzne prawo: osoby fizyczne, prawne, ułomnie prawne

• Międzynarodowe: państwa, organizacje międzynarodowe, czasami także osoby fizyczne ( gdy akt prawa m. wyznacza osobę fizyczną, Np. konwencja praw człowieka)

1. Źródła prawa:

• Prawo wewnętrzne: ustawy, rozporządzenia itd. Art. 87 konstytucji mówi o źródłach prawa

• Prawo międzynarodowe: umowy międzynarodowe bilateralne i multilateralne

1. Sankcje

• Skupiona (P. wewnętrzne) → formalizm i precyzja

• Rozsiana ( P. międzynarodowe) → brak formalizmu i precyzji

5. Instrumentalizacja prawa

1. Instrumentalizacja prawa: naruszenie społecznie akceptowanej równowagi między prawem jako środkiem do osiągnięcia konkretnych, wybranych celów, a prawem jako nośnikiem społecznie akceptowanych wartości.

2. Historia pokazuje, że instrumentalizacja prawa na dłuższą metę niszczy je. Dzieje się tak ponieważ:

• Następuje upadek społecznego prestiżu prawa

• Konieczność korzystania z coraz bardziej szczegółowych regulacji normatywnych i z coraz ostrzejszych sankcji

• Wypieranie norm prawnych przez normy społeczne

V Język prawa

1. Rodzaje wypowiedzi:

1. Prawo ma charakter perswazyjny, zaś podstawowym środkiem perswazji jest sama wypowiedź

2. Wypowiedzi opisowe:

• Zdania w sensie logicznym, stwierdzają pewne fakty

• Inaczej mówiąc przekazują informację o stanach rzeczy lub zdarzeniach

• W tym rodzaju wypowiedzi zdania logiczne pełnia funkcję sprawozdawczą

• Wypowiedzi mogą być sprawdzone czy są prawdziwe poprzez zgodność opisu z faktami

• Wypowiedzi ocenne:

• Pełnią funkcję ekspresyjną

• Wypowiedź taka ma wyrazić ocenę do pewnego wycinka rzeczywistości

• Przykład: X zasługuję na aprobatę ze względu na cechę Y

• Wyróżnić można dwa rodzaje ocen:

• Ocena zasadnicza samoistna- subiektywizm zdania ( X jest dobry a Y jest zły)

• Ocena zasadnicza instrumentalna- wyrażają aprobatę lub dezaprobatę dla jakiegoś stanu rzeczy (gimnastyka jest dobra dla zdrowia; dobry= skuteczny)

1. Wypowiedzi normatywne:

• Nie opisują ani nie wartościują rzeczywistości

• Wskazują pewien wzór powinnego zachowania

• Wypowiedź normatywna wskazuje adresata wzoru zachowania oraz wyznacza powinność zacowania według jakiegoś wzorca

• Powinność może być wyrażona za pomocą funktorów normotwórczych

• Powinna

• Może

• Obowiązany jest do…

• Nie może

• Należy

• Nie wolno

• Musi

• Wypowiedzi normatywne mogą także przybierać formę:

• Sąd orzeka

• Sąd wyda wyrok zaoczny

• Sąd ma obowiązek orzec

• W niektórych pracach wyodrębnia się także tzw. wypowiedzi dokonawcze

• Wyrażają one sens aktów konwencjonalnych

• Nadanie imienia

• Przywitanie

• Powołanie się na stanowisko

• Zawarcie umowy

• Język prawny i prawniczy

1. Język prawny jest językiem w którym formułowane jest prawo, a więc jest językiem przepisów i norm prawnych - jest zawarty tekstach prawnych - Konstytucji, ustawach, rozporządzeniach, dekretach (aktach normatywnych. Wobec istnienia zasadniczych różnic pomiędzy przepisami prawa a normami prawnymi, w ramach języka prawnego rozróżnia się język przepisów prawa, oraz język norm prawnych.

• język przepisów prawa - jest równoważny językowi tekstów prawnych (zob. definicja powyżej) natomiast nie obejmuje niepisanych źródeł prawa, czyli prawa zwyczajowego i zwyczaju międzynarodowego. W większości dziedzin prawa źródła te nie mają większego znaczenia, ale jednak istnieją. Zaś w prawie międzynarodowym, zwyczaj międzynarodowy wciąż należy do podstawowych jego źródeł - jest źródłem „żywym”, wciąż powstają nowe normy zwyczajowe, a istniejące ewoluują. Z uwagi jednak na brak utrwalenia ich autentycznej treści w formie pisemnej, nie współuczestniczą one w języku przepisów prawa.

• język norm prawnych - język wyrażeń o charakterze dyrektywnym, wskazujących wymagane sposoby zachowania, które powinny nastąpić w określonych sytuacjach faktycznych.

• Język prawny jest odmianą języka naturalnego. Ma taką samą składnię, natomiast może się różnić w zakresie semantyki. Język prawny zawiera bowiem w sobie mocno rozbudowany i ściśle uporządkowany (co do zasady) aparat pojęciowy. Ułatwia on w miarę jednolitą interpretację języka prawnego, której dokonują osoby (organy) analizujące i stosujące prawo.

1. Język prawniczy, to specyficzny język używany przez osoby stosujące i interpretujące prawo; jest to język, w którym prawnicy rozmawiają o prawie. "Język prawniczy" bywa określany także jako "żargon prawniczy" - niektóre osoby mogą jednak to określenie traktować jako pejoratywne.

2. Przykłady:

• Przykład 1

• język prawny - „Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie posiada zdolności do czynności prawnych, jest nieważna." (art. 14 § 1 Kodeksu cywilnego)

• język prawniczy - „Kodeks cywilny nie zezwala na dokonywanie czynności prawnych przez osoby nie posiadające zdolności do czynności prawnych. Zgodnie z kodeksem taka czynność będzie nieważna i nie wywoła zamierzonych skutków prawnych.”

• Przykład 2

• język prawny - „Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.” (art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka)

• język prawniczy - „Prawo - w sposób kategoryczny i niedopuszczający wyjątków - zabrania torturowania kogokolwiek lub poddawania go nieludzkiemu traktowaniu lub karaniu. Także karanie lub traktowanie poniżające jest zakazane”

1. Definicje legalne: celem tych definicji jest doprecyzowanie tekstów prawnych. Są sformułowane po to aby nie było nieporozumień w pojęciach; aby pojęcia były w jak najlepszy sposób wyjaśnione. Mogą być definicjami z punktu wyrażenia tekstów prawnych:

• Słownikowe (zdanie)

• Nawiasowe (wyrażone w nawiasie)

• Agregatowe (wyliczanie składające się na definicję)

Normy i przepisy prawne:

1. Pojęcie normy postępowania:

1. Wypowiedź, która formułuje skierowane do danej osoby lub osób żądania może wyrażać normę postępowania

2. Termin norma postępowania możemy także używać w stosunku do normy społecznej

2. Generalność i abstrakcyjność norm prawnych

1. Norma prawna jest regułą noszącą dwie zasadnicze cechy:

• Reguła generalna: skierowana do pewnej kategorii adresatów

• Wskazanie adresatów następuje poprzez powołanie się na ich cechy rodzajowe

• Obywatele

• Żołnierze

• Studenci

• Emeryci

• Reguła abstrakcyjna:

• Wzór zachowania określony jest przez wskazanie rodzajowych , a nie konkretnych norm zachowania

• Kto zabija człowieka…

• Wzór zachowania może także być kazuistyczny- określony w bardzo szczegółowy sposób

• Regulacja kazuistyczna stwarza niebezpieczeństwo niezmierzonego pozostawienia poza sferą unormowania stanów rzeczy nie wymienionych w przepisach prawa

• Generalność i abstrakcyjność odróżnia je od postanowień będących aktami stosowania prawa

3. Elementy norm prawnych:

1. Hipoteza: określa adresata oraz okoliczności w jakich adresat się znajduje. ( Kto i w jakiej okoliczności)

• Adresat:

• Indywidualny: jest określone imię, nazwisko lub nazwa spółki (normy stosowania prawa: wyrok, orzeczenie administracyjne)

• Generalny: normy stanowienia prawa (ustawy, rozporządzenia)

• Okoliczności zachowania: tylko w danych okolicznościach podmiot ma się zachować w określony sposób.

1. Dyspozycja: powinne zachowanie określone w nakazie, zakazie lub obowiązku.

4. Hipoteza normy prawnej: dotyczy elementów podmiotowych i przedmiotowych

1. Posiada elementy podmiotowe gdy:

• Wskazuje adresata normy oraz jego cechy ( wiek, stan zdrowia, syt. rodzinną itd.)

• Zawierać może cel działania podmiotu prawa ( w celu obalenia ustroju…, w celu przywłaszczenia…)

• Zawierać może sposób działania ( jeżeli umowa została zawarta na czas określony…)

1. Posiada elementy przedmiotowe gdy:

• Odnosi się do stanów, zjawisk lub wydarzeń w stosunku do adresata zewnętrznego

• Zawierać może miejsce działania ( miejsce publiczne…, na terenie zakładu pracy…)

• Zawierać może moment czasowy ( w czasie wojny…, po złożeniu zeznań przez oskarżonego)

5. Dyspozycja normy prawnej:

1. Czynności i czyny konwencjonalne

• Czyny: tzn. faktyczne zachowania psychofizyczne, których przebieg lub następstwo są uregulowane przez prawo

• Zabranie mienia

• Zabójstwo

• Budowa domu

• Prowadzenie samochodu

• Czynności konwencjonalne: takie zachowania, którym istniejące normy nadają specyficzne znaczenie.

• Podniesienie kapelusza na dzień dobry

• Podniesienie ręki przez posła

• Czynności prawne:

• Są to czynności wymagające oświadczenia woli i zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych

• Każda czynność prawna jest konwencjonalną, a nie odwrotnie

• Sporządzenie testamentu

• Zawarcie umowy

• Niekiedy wyróżnia się także tzw. Działania prawne

• Są to czynności konwencjonalne, obejmujące zachowania regulowane przepisami prawa publicznego (np. konstytucja)

• Typologia rodzajów czynności konwencjonalnych




1. Kwalifikacja zachowań

• Nakaz określonego zachowania może przybrać dwie formy

• Nakaz obejmujący jeden typ zachowań, od którego uchylić się nie można bez narażenia się na niepożądane konsekwencje prawne

• Np. nakaz poddania się szczepieniu w czasie epidemii

• Nakaz obejmujący jeden typ zachowania podstawowego oraz dugi, który w określonych okolicznościach może być przez adresata wybrany zamiast zachowania podstawowego

• Zaniechanie: powstrzymanie się od zachowania nakazanego przez dyspozycję normy prawnej

• Zakaz: wskazuje typy zachowań uznane przez normę za niedopuszczalne, a zrealizowanie takiego zachowania pociąga za sobą negatywne konsekwencje

• Dozwolenie:

• Prawnie indyferentne: prawo „milczy”, jest obojętne wobec sposobów zachowania, mieszczących się w tej sferze

• Dozwolenie słabe: brak zakazów odnoszących się do pewnej dziedziny spraw.

• Działania obywatela mieszczące się w sferze milczenia prawa są bardzo słabo chronione prawnie. Np. przez przyjęcie w PK zasady nullum crimen sine lege

• Dozwolenie mocne: zachowanie które jest uregulowane, chociaż nie jest ono ani wprost zakazane ani nakazane danemu adresatowi.

• Jego dopuszczalność jest wyrażona explicite (jasno, wyraźnie) wyrażona w prawie

• Zachowania uregulowane prawnie i rodzą skutki prawne, mimo że nie są danym adresatom ani zakazane ani nakazane.

6. Obowiązek i uprawnienie:

1. Obowiązek: polega na tym, że norma prawna ustanawia dla danego rodzaju adresatów i w danych warunkach nakaz lub zakaz określonego zachowania

• Sejm uchwala…

• Prezydent podpisuje…

• Dłużnik płaci…

1. Upoważnienie: polega na tym, że norma prawna przewiduje dla adresatów danego rodzaju w danych warunkach pewna możliwość zachowania się, ale nie jest to obowiązkiem adresata.

2. Uprawnienia podmiotów do własnych zachowań:

• Wynikają z przepisów uznających pewne zachowania za dopuszczalne w wyniku braku pewnego obowiązku skierowanego do adresata normy

• Wolności prawnie chronione: uprawnienia podmiotów do działania nie będą spotykały się z naruszaniem ze strony innych podmiotów, a zwłaszcza organów państwa

• Immunitety: niepodleganie kompetencji innych podmiotów.

• Prawo-upoważnień: do tych praw zalicza się określone przez prawo uprawnienia do dokonywania istotnych prawnie czynności konwencjonalnych

• Uprawnienia sensu stricte- tak nazywa się czasem tzw. Uprawnienia do zachowań innych podmiotów. Uprawnieniu osoby A odpowiada obowiązek osoby B

7. Prawo podmiotowe:

1. Pojęcie uprawnienia jest czasem zastępowane pojęciem prawa podmiotowego

• Jest to: zespół uprawnień służących podmiotowi prawa

1. Według teorii prawa naturalnego , prawa podmiotowe, a w szczególności różne wolności mają charakter przyrodzony i są niezbywalne

2. Według innych koncepcji, prawa podmiotowe mają charakter praw pozytywnych i powinny być chronione, ponieważ:

• Umożliwiają adresatowi prawa wybór miedzy różnymi zachowaniami

• Polegają na zdefiniowaniu przez prawo i konsekwentnej ochronie określonego interesu społecznego

1. Prawa podmiotowe są formułowane na podstawie prawa w sensie przedmiotowym

2. Wyróżnia się :

• Prawa podmiotowe proste ( proste uprawnienia albo wolności prawnie chronione)

• Prawa podmiotowe złożone ( zespół uprawnień różnego rodzaju)

1. Można także wyróżnić:

• Prawa skuteczne wobec wszystkich (erga omnes)

• Prawa podmiotowe skuteczne jedynie między określonymi osobami (Inter partes)

1. Z innych powodów wyróżnia się także:

• Majątkowe prawa podmiotowe ( własność, prawo dziedziczenia)

• Osobiste prawa podmiotowe ( nietykalność cielesna, prawa wyborcze itd.)

8. Kompetencja:

1. Na określenie kompetencji składają się dwie normy

• Norma, która wskazuje podmiot przedmiot i sposób dokonania czynności konwencjonalnej ( np. wydanie decyzji)

• Norma, która nakłada na inny podmiot obowiązek zareagowania w określony sposób na dokonaną czynność ( np. nakazuje podporządkować się wyrokowi sądu.)

1. Pojęcie kompetencji jest odróżniane od pojęcia prawa- upoważnienia z dwóch powodów:

• Większość autorów odnosi to pojecie tylko do szczegółowego rodzaju podmiotów: organów państwa, organów samorządu terytorialnego itd.

• Upoważnienie do dokonania określonej czynności konwencjonalnej bardzo często jest powiązane z obowiązkiem działania podmiotu wyposażonego w kompetencję.

1. Zakres kompetencji danego organu obejmuje:

• Kompetencję rzeczową- zakres spraw, co do których organ może podjąć decyzje władcze (np. uchwalenie ustawy)

• Kompetencje miejscową- obszar co do którego organ może podejmować decyzje władcze ( np. sejm na obszarze całej RP)

• Kompetencję hierarchiczną- zakres spraw co do których organ może podejmować decyzje władcze

• Czasem zamiast słowa kompetencja jest zastępowane słowem właściwość.

1. Szczególną postacią kompetencji są tzw. Prerogatywy:

• Uprawnienia głowy państwa do podejmowania decyzji, nie podlegających kontrasygnacie premiera lub ministra.

9. Normy prawne: reguły i zasady prawne

1. Normy- reguły: wyznaczają zachowanie powinne w taki sposób, że adresat musi spełnić nałożony na niego obowiązek, lub naruszyć go gdy zachowa się odmiennie ( kierowca musi przestrzegać określonej prędkości. Tretium non datur- trzeciej możliwości nie ma)

2. Normy-zasady: są to zasady w znaczeniu dyrektywalnym tzn. gdy mówimy o takich zasadach, nie stwierdzamy tego co jest, ale wskazujemy co powinno być

• Lex retro non agit- zasadę tę uznajemy za wytyczna postępowania.

1. Zasady w znaczeniu opisowym- zasady prawa w tym znaczeniu to pewien wzorzec, model ukształtowania jakiejś instytucji prawnej, który rekonstruujemy na podstawie opisu szerszego materiału.

• Sankcja. Rodzaje sankcji prawnych:

1. W języku prawniczym sankcja występuje w dwojakim znaczeniu:

• Językowym: treść normy zachownia

• Realnym: społeczny fakt podjęcia określonych kroków dolegliwych wobec podmiotu, który nie zachował się zgodnie z wzorami zawartymi w normie.

1. Wyróżniamy 3 rodzaje sankcji:

• Sankcja egzekucyjna: polega na przymusowym wykonaniu tego, co stanowiło niedopełniony obowiązek adresata. ( przmusowa eksmisja z lokalu)

• Nie można tej sankcji mylić z egzekucją wyroku w sprawach karnych.

• Sankcja nieważności czynności konwencjonalnej

• leges perfecta

• Nieważność bezwzględna: następuje z mocy samego prawa(ex lege) bez potrzeby dokonywania dalszych czynności. Dotyka ona czynność od samego początku (ex tunc), tzn. ze czynność ta nie wywarła żadnych skutków prawnych.

• Nieważność bezwzględna ma miejsce:

• Gdy czynność prawna została dokonana przez osobę, która w żadnym razie nie mogła jej dokonać

• Gdy czynność została dokonana bez wymaganej przez prawo zgody organu władzy państwowej

• Gdy czynność została dokonana bez zachowania formy zastrzeżonej przez prawo pod rygorem nieważności

• Nieważność względna: ma miejsce, gdy określona osoba wystąpi zgodnie z prawem z wnioskiem do odpowiedniego organu o stwierdzenie nieważności

• Nieważność względna w prawie polskim występuje w przypadku dokonania czynności prawnej pod wpływem groźby lub błędu.

• Unieważnienie decyzji może wywołać skutek dopiero od chwili stwierdzenia wadliwości (ex nunc) a nie od samego początku.

• Sankcja karna (represyjna, penalna)

• Sankcja grożąca za dokonanie czynów zabronionych, polegających na działaniu, rzadziej na zaniechaniu.

• Sankcja represyjna polega na pozbawieniu naruszyciela zakazu cennych dla niego dóbr (wolności, dobrego imienia, wartości majątkowych)

• Funkcje kary:

• Odpłata, czyli odpowiedź („złem za zło”)

• Resocjalizacja przestępcy

• Odstraszenie danego przestępcy od popełnienia w przyszłości czynów karalnych

• Odstraszenie innych potencjalnych przestępców od popełnienia czynu zabronionego

• Izolacja przestępcy od społeczeństwa i uniemożliwienie mu dokonywania kolejnych przestępstw

• Eliminacja przestępcy ze społeczeństwa na zawsze.

1. Leges perfecta i leges imperfectae

• Leges perfectae: normy doskonałe, posiadające formę nieważności

• Leges imprefectae: normy niedoskonałe, pozbawione sankcji nieważności i w ogóle pozbawione sankcji; ogólnie przyjęte zasady, które powinno się przestrzegać. ( ogólnie przyjęte jest ,że dzieci pomagają rodzicom w domu, ale jeżeli tego nie będą robiły to nikt je za to nie „wsadzi” do więzienia  )

• Leges plusquamperfectea: normy bardziej doskonałe. Np. zawarcie drugiego małżeństwa nie jest ważne, kiedy w czasie jego zawierania trwa pierwsze. Oprócz tego osoba ta popełnia przestępstwo, czyli druga dolegliwość prawna w jednej normie.

• Leges minusquamperfectae: normy mniej doskonałe; nie zawiera sankcji nieważności, ale zawiera inną dolegliwość prawną

11. Koncepcja budowy normy prawnej

1. Koncepcja normy sprzężonej

• Norma sankcjonowana: określa adresata i warunki, w jakich jest mu coś nakazane, zakazane lub dozwolone czynić (hipoteza) oraz treść owego nakazu, zakazu lub dozwolenia( dyspozycja)

• Norma sankcjonująca: stanowiąca, iż w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej (jest to swego rodzaju hipoteza) zostanie zastosowana dolegliwość, której rodzaj i stopień jest wyznaczony w treści normy. Dyspozycja normy sankcjonującej przewiduje zarówno obowiązek ponoszenia skutków naruszenia normy sankcjonowanej jak i upoważnienie (kompetencję) dla organów państwa do realizacji tych skutków.

• Norma sankcjonująca zawsze skierowana jest do adresatów pierwotnych

• Norma sankcjonowana zawsze skierowana jest do organów władzy publicznej

• Norma sankcjonująca jest normą posiłkową (drugiego rzędu) uruchamianą tylko wtedy, gdy została naruszona norma sankcjonowana.

1. Trójczłonowa koncepcja normy prawnej

• Hipoteza: określa adresata oraz okoliczności w jakich adresat się znajduje. ( Kto i w jakiej okoliczności)

• Adresat:

• Indywidualny: jest określone imię, nazwisko lub nazwa spółki (normy stosowania prawa: wyrok, orzeczenie administracyjne)

• Generalny: normy stanowienia prawa (ustawy, rozporządzenia)

• Okoliczności zachowania: tylko w danych okolicznościach podmiot ma się zachować w określony sposób.

• Dyspozycja: powinne zachowanie określone w nakazie, zakazie lub obowiązku.

• Sankcja: może być, albo może jej nie być

12. Przepis prawny. Norma a przepis prawny

1. Przepis prawny: wypowiedź stanowiąca całość gramatyczną, zawarta w tekście aktu normatywnego i wyodrębniona jako artykuł, paragraf, punkt

2. Normy prawne: wyrażają treść prawa. Są wyprowadzane z przepisów, czemu służy m.in. interpretacja (wykładnia)

• Norma może być zbudowana:

• W całości na podstawie jednego przepisu (Radki przypadek)

• Na podstawie kilku, a nawet wielu przepisów (sytuacja typowa)

• Norma prawna może być zawarta nie tylko w różnych przepisach tego samego aktu normatywnego, ale także w różnych aktach normatywnych leżących na różnych piętrach struktury hierarchicznej systemu prawa i należących do różnych gałęzi prawa

13. Rodzaje norm i przepisów prawnych

1. Norma bezwzględnie wiążąca (ius cogens) czyli norma imperatywna; ustanawia drogą nakazu lub zakazu jeden rodzaj powinnego zachowania i nie dopuszcza zachowania odmiennego. Naruszenie tej powinności pociąga sankcje

2. Norma względnie wiążąca (ius dispositivium) ustanawia pewien wzorzec zachowania a jednocześnie dopuszcza, ze adresaci mogą zachować się w sposób odmienny.

• „Jeśli umowa nie mówi inaczej…”

• Znajdują zastosowanie także w postępowaniu sądowym

1. Obecnie wyróżnia się także normy tzw. Semiimperatywne albo normy jednostronnie bezwzględnie wiążące.

• Gwarantują pewne minimum uprawnień, ale nie ograniczają zakresu tych uprawnień (uprawnienia pracownika określone w umowie o prace)

1. Przepisy ogólne ( leges generales)- obejmują szeroki zakres adresatów, ustanawiają ogólne reguły zachowania.

2. Przepisy szczególne ( leges speciales)- ustanawiają wyjątki, odrębne uregulowania w stosunku do leges generalia

Expectiones non sunt extendendae- wyjątki nie powinny być interpretowane rozszerzająco.

Lex specialis derogat lex generalis- przepis szczególny uchyla przepis ogólny.

3. Przepisy odsyłające: ustanowione są w celu uniknięcia kilkakrotnego powtórzenia w akcie normatywnym tych samych treści.

• Odesłania wewnątrzsystemowe: Zawierają wskazówkę (odesłanie), w jakim innym przepisie można znaleźć poszukiwane wzory zachowania.

• Mogą odsyłać do innych przepisów tego samego aktu normatywnego, mogą też wskazywać inny akt

• Odesłania pozasystemowe:

• Odesłania do wyraźnie sformułowanych kodeksów etyki (np. kodeks etyki lekarskiej)

• Odesłania do pewnych szczególnych norm moralnych

• Odesłania poprzez użycie zwrotów wartościujących do powszechnie uznawanych i dość jednolicie pojmowanych wartości.

1. Przepisy blankietowe: jest to rodzaj przepisów odsyłających. Nie ustanawiają one same żadnej reguły zachowania, lecz wskazują na organ państwa, który reguły takie ma dopiero wprowadzić.

2. Przepisy przejściowe (intertemporalne): występują z reguły w dwóch postaciach:

• Przepisów o charakterze kolizyjnym

• Przepisów mających charakter regulacji ad hoc

1. Przepisy uchylające (derogacyjne): określają, które z dotychczas obowiązujących aktów normatywnych lub przepisów wchodzących w skłąd tych aktów zostaną uchylone wraz z wyjściem w życie nowego aktu normatywnego.

2. Przepisy wprowadzające: zawierają postanowienia co do terminu i trybu wejścia w życie nowo ustanowionego aktu normatywnego.

• Instytucje prawne:

1. Związek małżeński

2. Spadkobranie

3. Własność

4. Posiadanie

5. Dzierżawa

Obowiązywanie prawa

1. Pojęcie obowiązywania prawa

1. Obowiązywania prawa w ujęciu aksjologicznym

• Zgodność norm prawnych z podstawowymi wartościami lub normami moralnymi

1. Obowiązywanie prawa realistyczne

• Występowanie w skali masowej zjawiska zgodności zachowań adresatów norm z tymi normami

• Można mówić, ze prawo nie obowiązuje, jeśli się stwierdzi, że w masowej skali jego adresaci zachowują się nie zgodnie dyspozycjami norm.

• Desuetudo (odwyknięcie) zjawisko długotrwałego niestosowania lub nie przestrzegania normy, itd. (wiadomo o co chodzi)

1. Obowiązywanie prawa formalne (tetyczne, tj. wynikające ze stanowienia)

• Uznanie, że prawo (norma prawna) obowiązuje gdy:

• Zostało właściwie ustanowione

• Zostało właściwie ogłoszone

• Nie zawiera postanowień sprzecznych, a jeśli sprzeczności występują to zostały usunięte za pomocą reguł kolizyjnych

• Nie zostało uchylone przez przepisy

• Nie zostało uznane za sprzeczne z konstytucją

• Obowiązywania prawa w czasie i przestrzeni.

1. Prawo obowiązuje na całym terytorium państwa, którego organy go ustanowiły lub sankcjonują.

2. Prawo obowiązuje w czasie: istnieje moment początkowy i końcowy obowiązywania nomy prawnej

• Norma obowiązuje od momentu, który wyznaczy ustawodawca, nie wcześniej jednak niż od dnia opublikowania

• Obecnie w Polsce panuje zasada, że przepisy nie wchodzą wcześniej w życie niż po 14 dniach od daty opublikowania

1. Vacatio legis (spoczynek prawa)

2. Retroakcja- ustawodawca wiąże określone skutki prawne ze zdarzeniami, które zaistniały przed publikacją

• Sytuacja zadka i wyjątkowa- lex retro non agit

• Działanie prawa wstecz jest możliwe jedynie gdy wiąże się to z nagrodami lub korzyściami

• Jest także zasada mówiąca o zakazie stosowania surowszego prawa wstecz - lex severior non agit

System prawa

1. Pojęcie i rodzaje systemów. Pojęcie systemu prawa

1. System: całość złożona z powiązanych ze sobą wedle pewnych zasad elementów

2. Systemy możemy podzielić na grupy ze względu na:

• Genezę systemu

• Cechy elementów składających się na dany system

1. Ze względu na genezę systemu możemy wyróżnić

• Naturalne (powstają bez ingerencji człowieka)

• Sztuczne (są dziełem człowieka)

• Realne (składają się z realnie istniejących obiektów)

• Pojęciowe (elementami tych systemów są twory kulturowe: wartości, normy, pojęcia abstrakcyjne)

1. System prawa: zbiór w pewien sposób powiązanych i uporządkowanych generalnych i abstrakcyjnych norm prawnych, określonych w aktach normatywnych i obowiązujących w danym czasie i przestrzeni

2. Analiza systemowa w naukach społecznych: naukowa metoda badawcza pozwalająca ustalić wpływ określonych okoliczności na decyzje lub zachowania osób, a następnie skutki tych decyzji dla stanu okoliczności początkowych

• Elementy systemu prawa i związki między nimi

1. Elementami systemu prawa pozytywnego są normy prawne i tylko one

2. Związki łączące normy prawne:

• Związki treściowe polegają na:

• Powiązania logiczne między normami (treść jednej normy pozostaje co do zasady w związku z drugą normą)

• Wspólna podstawa aksjologiczna

• Jednolitość pojęć języka prawnego

• Wprowadzenie do tekstów aktów normatywnych licznych przepisów odsyłających

• Związki wynikające z hierarchii norm prawnych:

• Normy wyższe w hierarchii norm prawnych są ważniejsze, itd..

• Związki wynikające z relacji formalnych

• Tworzenie norm w procesie stanowienia jest aktem, który będzie skuteczny jedynie wówczas, gdy odbywa się w ramach prawnie określonych kompetencji i procedur.

1. Piramida aktów normatywnych

• Konstytucja

• Ustawy i akty równe ustawie

• Akty wykonawcze, np. rozporządzenia

• Akty niższego rzędu lub obowiązujące tylko wewnętrznie, np. zarządzenia

• Zróżnicowanie systemu prawa jako efekt procesu historycznego

1. Pierwotnie prawo dzieliło się na:

• Prywatne: reguluje stosunki między równoprawnymi podmiotami, głównie z zakresu obrotu majątkowego, spraw rodzinnych itd.

• Publiczne: reguluje stosunki między państwem, a obywatelem, oraz miedzy organami państwa

• Fundamentalne założenia systemu prawa kontynentalnego:

• Dominacja prawa stanowionego jako źródła prawa

• Zakaz tworzenia prawa przez sądy

• Minimalizowanie prawa zwyczajowego, kanonicznego i innych.

• Prawo powinno być systemem niesprzecznym wewnętrznie i pozbawionym luk.

• Najbardziej doskonałą formą ustanowionego prawa jest kodeks ( ustawa, która w sposób całościowy i wyczerpujący reguluje określoną dziedzinę życia społecznego)

• Założenia systemu common law

• Zlepek prawa stanowionego z prawem sędziowskim ( case law)

• Prawu stanowionemu przysługuje prymat, ale nie wyłączność

• Istotna rola sądów, które swoimi orzeczeniami formułują także prawo

• Nie jest pozbawiony luk, więc duże znaczenie mają umowy prywatne

• Podział prawa na gałęzie

1. Podstawa podziału prawa:

• Charakter stosunków społecznych:

• Prawo publiczne:

• Konstytucyjne

• Administracyjne

• Finansowe

• Karne materialne

• Procesowe

• Prawo prywatne:

• Cywilne w tym handlowe i rodzinne

• Podmiot regulacji:

• Określenie kogo prawo dotyczy

• Zakres terytorialny:

1. Podział wg metod regulacji:

• Prawnocywilną

• Prawnoadministracyjną

• prawnokarną

2. Dla podziału na gałęzie prawa przyjęto zasady w sensie dyrektywalnym jak i opisowym.

3. Podział na prawo wewnętrzne i międzynarodowe publiczne.

4. Różnice prawa międzynarodowego na tle prawa wewnętrznego

• Powstaje między suwerennymi państwami i innymi podmiotami obrotu międzynarodowego

• Nie zna zwierzchności jednych podmiotów w stosunku do innych

• Prawo międzynarodowe nie posługuje się sankcjami w znaczeniu przyjętym przez prawo wewnętrzne

• Prawo międzynarodowe skutkuje w stosunkach wewnętrznych państw, które to prawo uznają

• P. międzynarodowe prywatne

• Zasada niesprzeczności norm i reguły kolizyjne

1. Sprzeczności logiczne występują w trzech postaciach:

• Adresatowi A norma N¹ w warunkach określonych przez hipotezę tej normy nakazuje czynić to, co norma N² w tych samych warunkach, temu samemu adresatowi zakazuje czynić

• Adresatowi A norma N¹ w warunkach określonych przez hipotezę tej normy nakazuje czynić to, co norma N² w tych samych warunkach, temu samemu adresatowi dozwala czynić. Sprzeczność pojawi się gdy adresat A nie skorzysta z dozwolenia zawartego w normie N² i zachowa się w inny sposób, do czego zgodnie z normą N² ma pełne prawo

• Adresatowi A norma N¹ w warunkach określonych przez hipotezę tej normy zakazuje czynić to, co norma N² w tych samych warunkach temu samemu adresatowi dozwala. Jeżeli adresat skorzysta z dozwolenia zawartego w normie N², to zarazem naruszy zakaz normy N¹

• Reguły kolizyjne- 3 rodzaje:

• Reguła kolizyjna porządku hierarchicznego: norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu

• Reguła kolizyjna porządku czasowego: norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą

• Reguła porządku treściowego: norma szczególna uchyla normę ogólną

• Zupełność systemu prawa. Luki w prawie

1. Luka w prawie: brak regulacji, co do którego można racjonalnie stwierdzić, że nie jest przez ustawodawcę zamierzony

2. Luka w prawie może wystąpić w szczególności gdy:

• Ustawodawca nie zakończył procesu prawodawczego wbrew wyraźnej zapowiedzi

• Pomimo zakończenia procesu legislacyjnego nadal nie można ustalić norm regulujących określoną kwestię

• Są to tzw. luki konstrukcyjne

• Luka aksjologiczna: taka luka gdzie twierdzimy, że ustawodawca powinien jakiś stan rzeczy uregulować w ogóle lub w określony sposób, jeśli kierować się ma pewnymi założeniami aksjologicznymi

• Wielu teoretyków uważa że luki aksjologiczne są lukami pozornymi (istnieją tylko w wyobraźni osób oceniających)

• Niektórzy mówią także o tzw. lukach logicznych: mają one wynikać z istnienia sprzeczność norm.

Stanowienie prawa

1. Pojęcie źródeł prawa

1. Źródło prawa- akty normatywne, zwane także aktami prawotwórczymi, które zawierają przepisy dające podstawę do konstruowania norm danej gałęzi prawa

2. „źródła prawa” w znaczeniu instytucjonalnym: instytucje, które prawo tworzą lub sankcjonują (organy władzy publicznej)

3. Źródła poznania prawa: dokumenty, publikacje, inskrypcje.

2. Sposoby tworzenia prawa w ich historycznym znaczeniu

1. Przekształcenie zwyczajów (obyczajów) w prawo

• Prawo zwyczajowe: gdy w danej zbiorowości upowszechniło się przekonanie, iż istniejąc dotychczas zwyczaje są na tyle dla niej istotne, ze powinny być sankcjonowane przez organy władzy publicznej.

• W społeczeństwach europejskich prawo zwyczajowe było rozpowszechnione w średniowieczu

• Niekiedy rozróżnia się zwyczaj prawny od prawa zwyczajowego (nie jest to rozróżnienie wyraźne)

• Kształtowanie prawa na podstawie opinii uczonych jurystów:

• Ten typ źródeł prawa znany był w cywilizacji rzymskiej

• Opinie prawne wielkich prawników otrzymywały moc wiążącą

• W czasach współczesnych w Europie, opinie uczonych mogą oddziaływać na ustawodawcę oraz stosujących prawo jedynie siłą swego autorytetu intelektualnego.

1. Precedensowe orzecznictwo sądowe (Judge-made-law)

• Sędzia kierując się swoją wiedzą, doświadczeniem i poczuciem słuszności tworzy odpowiednią regułę decyzji

• Jeżeli rguła jest dostatecznie przekonująca i pochodzi od szanowanego autorytetu prawniczego, może stać się precedensem

• Ratio decidendi- reguła decyzji

• Obiter dicta- szczególne niepowtarzalne cechy rozstrzyganego przypadku

• W Polsce prawo precedensowe jako odrębny rodzaj prawa nie jest bezpośrednio uznawane

1. Stanowienie prawa

• Sformalizowany, prospektywny i konstytutywny akt władzy publicznej

• Sformalizowanie polega na:

• Oddanie go w ręce kompetentnych organów władzy publicznej

• Podporządkowaniu prawotwórczego działania tych organów ustalonym procedurom decyzyjnym

• Nadaniu ustanowionym aktom normatywnym określonej prawnie formy

• Podaniu aktów normatywnych do wiadomości publicznej w określony prawem sposób

• Akty stanowienia prawa mają charakter prospektywny (zwrócenie ku przyszłości)- normują sytuację w stosunku do nieokreślonej liczby stanów rzeczy wskazanych rodzajowo i wobec wskazanych rodzajowo adresatów

• Konstytutywność: Wraz z aktem stanowienia na mocy decyzji kompetentnego organu władzy publicznej, wprowadzane są do systemu prawa lub usuwane zeń normy prawa.

• Recepcja prawa obcego: obce akty normatywne są obowiązujące, czasami po niewielkich adaptacjach na własnym terytorium

1. Zawieranie umów o charakterze prawotwórczym

• Umowa jest aktem dwustronnym lub wielostronnym

• Tworzenie prawa w drodze zawierania umów jest rozpowszechnione w stosunkach międzynarodowych

3. Stanowienie prawa w państwach współczesnych- zasady ogólne. Akty normatywne

1. Powszechne zasady stanowienia prawa w państwach demokratycznych

• Ustalenie katalogu i hierarchii prawa

• Przyznanie kompetencji do stanowienia władzy organom władzy ustawodawczej

• Tryb prawotwórczy, ustawodawczy

• Organy władzy wykonawczej mogą stanowić prawo tylko za zgodą parlamentu, na podstawie uchwalonych przez niego aktów normatywnych

• Delegacja ustawodawcza- jeśli konstytucja dopuszcza to parlament może przekazać swe uprawnienia ustawodawcze organom wykonawczym

• Zakaz dalszego przekazywania tych uprawnień (zakaz subdelegacji)

• Wszystkie akty normatywne są podawane do wiadomości publicznej

1. Prawo inicjatywy ustawodawczej to uprawnienie do wniesienia pod obrady parlamentu projektu ustawy

• Inicjatywa ustawodawcza przysługuje:

• Członkom parlamentu ( w Polsce 15 posłów oraz komisji sejmowej)

• Rządowi

• Niekiedy głowie państwa

• 100 tyś obywateli w Polsce

1. Procedura legislacyjna (wpłynięcie projektu do laski marszałkowskiej)

• Tzw: czytania projektu

• Obecnie w Polsce w Sejmie odbywają się 3 czytania

• Pierwsze odbywa się w komisjach chyba że ustawa dot szczególnie ważnych spraw

• Prace nad projektem

• W ramach stałych lub specjalnych komisji

• Komisje mogą do projektu wnosić poprawki lub sugerować odrzucenie albo przyjecie

• Głosowanie:

• Głosowanie uznaje się za przyjęte gdy głosuje ponad połowa posła przy min połowie ustawowej liczbie posłów

• Niekiedy potrzebna jest większość kwalifikowana (2/3)

• W uchwalaniu ustawy bierze także udział izba druga (gdy występuje)

• W Polsce jest to Senat i może on:

• Zaaprobować ustawę bez zmian

• Uchwalić poprawki

• Odrzucić

• W przypadku wprowadzenia poprawek lub odrzucenia ustawa wraca do Sejmu

• Sejm może decyzje Senatu odrzucić

• Jeśli tego nie uczyni bezwzględną ilością głosów ustawę uznaje się za uchwalonym w brzmieniu proponowanym przez Senat lub za odrzuconą, gdy Senat zaproponował właśnie takie rozstrzygniecie

• Podpis głowy państwa

• Głowa Państwa może odmówić podpisu:

• Weto bezwzględne

• Weto zawieszające (może zostać przełamane ponowną uchwałą parlamentu podjętą kwalifikowaną większością głosów)

• Promulgacja: podpisanie i ogłoszenie aktu normatywnego

• W wielu krajach ustawy podlegają kontroli co do zgodności z konstytucja

• Akt normatywny: dokument władzy publicznej zawierający normy prawne regulujące jakiś zespół stosunków społecznych

• Tekst autentyczny: należycie ogłoszony w odpowiednim organie promulgacyjnym tekst aktu normatywnego.

• Budowa aktu normatywnego:

1. Nazwa rodzajowa atu normatywnego (ustawa, rozporządzenie itd…)

2. Data uchwalenia aktu

3. Tytuł określający jego zakres przedmiotowy

4. Preambuła (arenga)- uroczysty wstęp gdzie ustawodawca określa motywy wydania aktu normatywnego

5. Część ogólna- przepisy, które zawierają elementy wspólne la norm zawartych w treści przepisów szczegółowych (zawiera hipotezy). Zamieszczone Są także definicje legalne

6. Cześć szczególna: zawiera dyspozycje i najczęściej sankcje

7. Przepisy przejściowe i końcowe:

8. Podpis: złożony zgodnie z wymaganą procedura

• Charakterystyka aktów normatywnych na przykładzie Polski

1. Akty normatywne w Polsce są podzielone na dwie grupy:

• Akty normatywne, które są źródłami prawa powszechnie obowiązującymi

• Konstytucja

• Ustawy

• Ratyfikowane umowy międzynarodowe

• Rozporządzenia

• Akty normatywne o charakterze wewnętrznym ( tzw. interna)

• Uchwały

• Zarządzenia Ministrów

1. Konstytucja

• Jest to jedyny taki akt o takiej randze w państwie

• Jest aktem o najwyższej mocy obowiązywania

• Uchwalenie nowej, zmiana i uchylenie dotychczasowej odbywa się w szczególny sposób

• Konstytucja zawiera postanowienia odnoszące się do podstawowych zasad ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego państwa. Organizacji i kompetencji organów władzy

• Ustawa:

• Jest to akt parlamentu, którym może być uregulowana każda kwestia

• Akty normatywne o randze ustawy

• Obecnie pojawia się w nadzwyczajnych okolicznościach

• Umowy międzynarodowe i prawo europejskie:

• Ratyfikacja jest istotną prawnie czynnością konwencjonalną dokonywaną przez uprawniony konstytucyjnie organ

• Warunkiem ratyfikacji najważniejszych umów międzynarodowych jest zgoda wyrażona w ustawie

• Konstytucja RP deklaruje, że będzie przestrzegać wiążącego je Prawa międzynarodowego

• Rozporządzenia wykonawcze: jest to akt normatywny wykonawczy wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego przez uprawniony do tego organ konstytucyjny

• Rozporządzenie takie powinno zawierać:

• Zakres spraw regulowanych

• Wytyczne dotyczące treści aktu wykonawczego

• Musi być zgodne z konstytucją

• Warunkiem wejścia w życie jest promulgacja

1. Instytucja sprostowania błędu: jeżeli zdarzył się błąd w druku i jest na tyle istotny, iż może stwarzać utrudnienie stosowania tego aktu albo powodować zachowania odmienne adresatów dokonuje się wówczas sprostowania takiego błędu

2. Kodeks: akt normatywny wydany w formie ustawy, reguluje on kompleksowo część lub zasadnicza część stosunków składających się na dana część życia społecznego

3. Inkorporacja prawa: kompilacyjne zestawienie tekstów aktów normatywnych dotyczących danego zagadnienia lub danej sfery życia publicznego bez dokonywania zmian w treści tych aktów

• Polityka prawa. Racjonalność w tworzeniu prawa

1. Ratio legis- racje przemawiające za uchwaleniem aktu normatywnego

2. Polityka prawa: ma prowadzić do znalezienia empirycznie sprawdzonych i skutecznych środków osiągnięcia zamierzonych celów etycznych lub politycznych.

3. Racjonalne prawodawstwo powinno być podporządkowane nast. Założeniom

• Cele regulacji prawnej powinny być możliwe do osiągnięcia

• Należy określić adekwatne środki do osiągnięcia tych korzyści

Wykładnia prawa:

1. Pojęcie wykładni prawa

1. Wykładnia prawa to inaczej „interpretacja prawa”- proces ustalenia właściwego znaczenia przepisów prawnych

2. Zakres koniecznej wykładni prawa:

• Koncepcja klasyfikacyjna wykładni: Wykładnia prawa ma wyjaśnić niejasności oraz je usunąć

• Clara non sunt interpretanda: nie dokonuje się wykładni tego, co jasne

• Interpretatio cessat claris: wykładnia odstępuje od tego co jasne

• Koncepcja derywacyjna: wykładnia jest konieczną czynnością w procesie wyprowadzania norm prawnych z przepisów.

1. Potrzeba przeprowadzenia wykładni prawa wynika z:

• Z nieuniknionych, naturalnych niejednoznaczności języka

• Błędów popełnionych przez ustawodawcę

• Zamierzonych i świadomie wprowadzonych przez ustawodawcę niejednoznaczności i nieostrości wypowiedzi normatywnych

• Z powodu starzenia się regulacji normatywnych; pojawia się rozbieżność miedzy regulacją normatywną a rzeczywistą.

2. Teorie wykładni prawa:

1. Teoria wykładni statycznej:

• Wraz z ustanowieniem przepisu , ustawodawca nadaje mu określone znaczenie

• Ustalamy co ustanowił dany legislator

• Przyjęcie tej teorii zapewnia stabilność prawu

• Z drugiej strony taka wykładnia usztywnia rozumienie przepisów, czyniąc je czasami nieprzystawalnymi do współczesnych potrzeb

1. Teoria wykładni dynamicznej:

• Wraz ze zmieniającym się otoczeniem należy nadawać przepisom nową treść dostosowaną do współczesnych potrzeb

• Wykładnia ta jest także nazywana obiektywną

• Ma zmierzać do ustalenia obowiązków adresata tu i teraz

• Przyjmuje się że jeżeli ustawodawca nie uchylił dawnych przepisów lub ich nie znowelizował to pragnie utrzymania ich w mocy

• Istnieje jednak pewna granica poza którą nie jest to już nadawanie nowego znaczenia a tworzenie nowego prawa.

1. Teoria wykładni „aktualnego ustawodawcy”:

• Jest pewną modyfikacją wykładni dynamicznej i ma łagodzić jej niedoskonałości

• Służy zapobieżeniu dowolności interpretacyjnej wykładni dynamicznej

3. Założenie racjonalności ustawodawcy:

1. Jest to założenie w zasadzie kontrfaktyczne

2. Nie poddajemy go porównaniu z rzeczywistymi faktami

3. Założenie to jest uznawane za niezbędne w procesie wykładni i stosowania prawa

4. Bez stosowania tej zasady nie trzeba byłoby się kierować tym, że jest się związanym treścią normy prawnej

4. Rodzaje wykładni prawa:

1. Zróżnicowanie wykładni ze względu na podmiot jej dokonujący:

• Wykładnia autentyczna: dokonywana przez ten podmiot, który przepis ustanowił. Ten kto stanowi ten przepis może określać jego znaczenie.

• Wykładnia legalna: dokonywana przez upoważniony do tego organ państwa.

• Wyróżnia się także wykładnię legalną delegowaną (urzędniczą)

• Wykładnia operatywna (wykładnia organów stosujących prawo) takiej wykładni mogą używać wszystkie organy władzy publicznej.

• Wykładnia ta wiąże organ jej dokonujący i podmioty, wobec których jest stosowany

• Szczególną jest tu wykładnia sądowa a w szczególności SN:

• Skargi kasacyjne rozpatrywane są zwykle w składzie trzyosobowym; SN w takiej sytuacji daje wykładnię prawa dla sądu, któremu sprawa została przekazana do ponownego rozpatrzenia. Inne sądy jak również inne składy SN nie są związane taką wykładnią przepisów

• SN może podejmować uchwały, jeżeli uzna że celowe jest wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce. Nie są to uchwały dot. bezpośrednich spraw. Dochodzi do nich na wniosek określonego organu. Odpowiedzi na pyt. Prawne są udzielane przez 7 sędziów.

• SN może podejmować uchwały do rozstrzygnięcia tzw. zagadnienia prawnego, budzącego wątpliwości w konkretnej sprawie. Uchwały podejmowane w składzie 7- osobowym. Wiąże on skład lub sąd.

• Uchwały 7- osobowych składów mogą uzyskać moc zasad prawnych, jeżeli ów skład tak postanowi. Moc zasady automatycznie będzie także miała uchwała wydana przez całą izbę, połączone izby lub cały sąd.

• Wykładnia doktrynalna: jest w istocie wykładnią prywatną, tyle że przeprowadzoną przez prawników. Jeżeli oddziałuje na decyzje organów stosujących prawo, to tylko siłą autorytetu.

1. Zróżnicowanie wykładni ze względu na sposób dokonywania wykładni

• Wykładnia językowa (językowo-logiczna) polega na interpretacji przepisów prawnych przy wykorzystaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka prawnego i naturalnego, oraz reguł poprawnego myślenia oraz logiki.

• Wykładnia systemowa: polega na ustaleniu rzeczywistego znaczenia przepisów ze względu na ich usytuowanie w systematyce wewnętrznej aktu normatywnego. Stosując tą wykładnię należy mieć na uwadze:

• W syst. prawa nie powinno być norm sprzecznych

• Umieszczenie danego przepisu w danym miejscu podyktowane zostało racjonalnymi względami

• Zostało świadomie ustanowione

• Wykładnia funkcjonalna (celowościowa, teleologiczna): wyraża się w ustaleniu znaczenia przepisu zgodnie z celem jaki chciał osiągnąć ustawodawca

• Wykładnia porównawcza: ustalenie znaczenia przepisów oraz porównanie ich z innymi, podobnymi przepisami i wyciągnięcie wniosków. Wyróżniamy porównania:

• W układzie synchronicznym: porównuje się przepisy obowiązujące w różnych syst prawa

• W układzie diachronicznym: porównuje się przepisy obecnie obowiązujące z niegdyś obowiązującymi

1. Zróżnicowanie rodzajów są wyniki (zakres) wykładni:

• Wykładnia literalna (dosłowna, ścisła) występuje gdy spośród różnych znaczeń uzyskanych za pomocą odmiennych rodzajów wykładni, wybierzemy to, które zostało ustalone dzięki zastosowaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka

• Wykładnia rozszerzająca: porównanie wyników wykładni językowej oraz wykładni systemowej lub celowościowej i przyjęcia szerszego znaczenia przepisu niż wynikałoby to z interpretacji językowej

• Wykładnia zwężająca: Wykładnia ta przyjmuje węższe rozumienie, niż wynikało by to z wykładni literalnej.

• Reguły interpretacyjne i inferencyjne. Topiki prawnicze

1. Reguły interpretacyjne: ich zastosowanie pozwala ustalić „właściwe” znaczenie przepisów prawnych.

2. Najczęściej wykorzystywane reguły interpretacyjne wykładni językowej:

• Do tekstu przepisu nie wolno nic dodać ani nic ująć

• Zwrotom języka prawnego nie należy nadawać innego znaczenia bez wyraźnego powodu

• Jeżeli w danym akcie normatywnym użyty jest specyficzny zwrot j. prawnego należy go rozumieć zgodnie z jego znaczeniem

• Terminy jednobrzmiące użyte w tekście aktu normatywnego należy rozumieć jednolicie

• Zwrotów brzmiących odmiennie nie należy interpretować jednolicie

• Wyjątków od reguł ogólnych nie wolno interpretować rozszerzająco

• Reguły inferencyjne: reguły wnioskowań prawniczych

• Quasi- logiczne reguły wnioskowań akceptowane i szeroko wykorzystywane w odniesieniu do prawa stanowionego

• Najczęściej stosowane reguły inferencyjne:

• Argumentum a fortiori- z silniejszego (jeżeli ktoś jest upoważniony do czynienia „więcej” jest też upoważniony do czynienia „mniej”)

• A maori ad minus- od większego do mniejszego

• A minori ad maius- od mniejszego do większego

• A contrario- z przeciwieństwa

• Argumentum a simili- wnioskowanie przez analogię

• Analogia legis (analogia ustawy)- zastosowanie do stanu rzeczy nieuregulowanego (luka)

• Analogia iusris (analogia z prawa)- sformułowanie nowej normy, która by regulowała stan rzeczy objęty luką.

• Wnioskowanie per analogium jest wnioskowaniem przeciwnym do a contrario

• Wnioskowanie „z celu na środki”- opiera się na potocznym rozumieniu „cel uświęca środki”

1. Topiki prawnicze: argumenty wypracowane przez kulturę prawniczą

• In dubio pro reo

• Absurda sunt vitanda- należy unikać niedorzeczności

• Interpretatio est contra eum facienda, qui clarius logui debuisset- prawo należy interpretować przeciwko temu, kto powinien mówić jaśniej

• Cum In testamento ambigue scriptum est, benigne interpretari debet- gdy w testamencie zapisano coś nie jasno należy to interpretować przychylnie

Sprawiedliwość i rządy prawa:

1. Idea sprawiedliwości i jej znaczenie w procesie stanowienia prawa:

1. Wg starożytnych sprawiedliwością jest: cnota doskonałości etycznej- żyć uczciwie, nikogo nie krzywdzić, każdemu oddawać co jego.

2. Wg Arystotelesa:

• Sprawiedliwość wyrównawcza

• Sprawiedliwość rozdzielcza

1. Materialne koncepcje sprawiedliwości:

• Każdemu według jego dzieł

• Każdemu według zasług

• Każdemu według jego potrzeb

• Każdemu według jego pozycji

• Każdemu to samo

• Każdemu według tego co przyznaje mu prawo

1. Tzw. formalna koncepcja sprawiedliwości („zasada zasad”): właściwość czyjegoś postępowania polegającą na równym traktowaniu podmiotów znajdujących się w jednakowej sytuacji lub noszących jednakowe cechy

2. Sprawiedliwość proceduralna: uczciwe i równe traktowanie wobec wszystkich posługujących się procedurami decyzyjnymi prowadzącymi do stosowania prawa.

• Państwo prawne (rządy prawa)

1. Należy zwrócić uwagę na:

• Idea państwa prawnego dot. działań państwa nieco szerzej wszystkich instytucji sprawujących władze publiczną w państwie.

• Państwem prawa może być tylko takie państwo, w którym prawo określa granice władzy publicznej, zadania, kompetencje i tryb działania organów.

• Nie każde naruszenie prawa przez państwo jest równoznaczne z brakiem praworządności

1. Dwie koncepcje praworządności:

• Koncepcja praworządności formalnej: porządek prawny akcentujący wartości formalne związane ze sposobem stanowienia prawa

• Koncepcja praworządności materialnej: porządek prawny dla którego fundamentalne znaczenie mają wartości materialne, dot. Także jego treści

1. Dobre prawo (rządy prawa) gdy:

• Jest dostatecznie ogólne aby być obiektywnym arbitrem

• Nie działa z mocą wsteczną

• Prawo jest jasne

• Unika sprzeczności norm

• Nie domaga się od adresatów rzeczy niemożliwych

• Jest względnie trwałe w czasie

• Działania urzędowe pozostają w zgodności z prawem.

3. Gwarancje państwa prawego:

1. Gwarancje materialne:

• Taki sposób zorganizowania życia społecznego, ekonomicznego i politycznego w państwie, który uczyni naruszenie prawa przez państwo mało prawdopodobnym lub zminimalizuje jego zasięg.

1. Gwarancje formalne:

• Gwarancje ustrojowe: trójpodział władzy, swoboda działania legalnej opozycji etc.

• Gwarancje legislacyjne: związane ze sposobem tworzenia prawa

• Gwarancje proceduralne: związane ze stosowaniem prawa

• Gwarancje procesowe

• Demokratyczne państwo prawne:

1. Realizacja zasady trójpodziału władz

2. Pełna niezależność sądownictwa

3. Sądowa kontrola stosowania prawa przez administrację krajową i rządową

4. Sądowa kontrola zgodności prawotwórstwa z konstytucją

5. Zagwarantowanie każdemu prawa do sądu oraz uczciwego i bezstronnego procesu

6. Przestrzeganie przez wszystkie organy władzy publicznej wyznaczonych im kompetencji.

7. Istnienie i respektowanie wolności i praw człowieka i obywatela

8. Przestrzeganie w tworzeniu prawa szeregu fundamentalnych zasad prawa:

• Indywidualizacja odpowiedzialności karnej

• Domniemanie niewinności

• Nie działania prawa wstecz

1. Respektowanie zasad: pewności, jawności prawa, vacatio legis, pacta sunt servanda.

1. W węższym znaczeniu — szczegółowa teoria wartości, wchodząca w skład poszczególnych dyscyplin naukowych, dziedzina rozważań nad wartościami określonego rodzaju, np. moralnymi, estetycznymi, poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi...

2. W szerokim znaczeniu — ogólna teoria wartości, nauka o wartościach, wieloaspektowe rozważania teoretyczne dotyczące pojęcia wartości, wywodzące się z etycznych koncepcji dobra.

Czynności konwencjonalne

Czynności konwencjonalne prawnie istotne

Czynności konwencjonalne prawnie obojętne

Akty tworzenia prawa

Akty stosowania prawa

Czynności prawne

Obyczajowe

Organizacyjne

Religijne

inne

32