Podstawowe pojęcia związane z ryzykiem zawodowym
Wœród podstawowych pojęć związanych z ryzykiem zawodowym można wymienić m.in.: zagrożenie, awaria, zdarzenie wypadkowe, zdarzenie potencjalnie wypadkowe, wypadek, wypadek przy pracy, wypadek zbiorowy, wypadek œmiertelny, wypadek ciężki, wypadek lekki, mikrouraz zawodowy, wypadkowoœć, choroby zawodowe, choroby parazawodowe, zachorowalnoœć zawodowa, norma higieniczna, NDN, NDS, NDSCh, NDSP, ryzyko, ryzyko zawodowe, ryzyko wypadkowe, ryzyko zdrowotne.
Zagrożenie
Zagrożenie jest to podstawowe pojęcie związane z ryzykiem zawodowym, które jest definiowane na wiele różnych sposobów.
Zagrożenie jest to stan œrodowiska pracy, który może spowodować wypadek lub chorobę zawodową w wyniku wzajemnego oddziaływania œrodowiska pracy i człowieka.
Zagrożenie jest to każda sytuacja lub zdarzenie, które mogą doprowadzić do utraty życia i zdrowia pracowników, uszkodzenia lub zniszczenia wyposażenia, obiektów technicznych czy œrodowiska naturalnego w bliższym lub dalszym otoczeniu.
Awaria jest to nagłe, nieprzewidziane i poważne uszkodzenie obiektu, układu lub systemu, powodujące przerwę w jego użytkowaniu lub utratę jego własnoœci funkcjonalnych, stwarzające zagrożenie dla życia lub wyposażenia. Usunięcie awarii wymaga na ogół poniesienia znacznych nakładów finansowych i czasowych.
Zdarzenie wypadkowe jest to zdarzenie nagłe, niezamierzone i poprzedzone wystąpieniem zagrożenia, które może doprowadzić do urazu pracownika. Zdarzenia wypadkowe można podzielić na zdarzenia potencjalnie wypadkowe i wypadki.
Zdarzenie potencjalnie wypadkowe
Zdarzenie potencjalnie wypadkowe (wypadek bezurazowy, prawie wypadek, nieomal wypadek) jest to zdarzenie nagłe, niezamierzone, poprzedzone wystąpieniem zagrożenia wypadkowego, nie powodujące żadnego urazu fizycznego, często tylko wskutek szczęœliwego zbiegu okolicznoœci.
Wyniki badań przeprowadzone przez Heinricha wskazują, że na każdy wypadek ciężki przypada co najmniej 29 wypadków lekkich i 300 zdarzeń potencjalnie wypadkowych.
Badania przeprowadzone przez Birda ujawniły, że na każdy wypadek inwalidzki przypada 10 wypadków lekkich, 30 wypadków powodujących szkody w wyposażeniu oraz 600 zdarzeń, które nie przyniosły ani urazu ani szkody.
Wypadek
Wypadek jest to zdarzenie nagłe, niespodziewane, nieplanowane i powodujące uraz pracownika, które powstało w wyniku niebezpiecznego oddziaływania œrodowiska pracy i człowieka.
Aby doszło do wypadku muszą być spełnione jednoczeœnie trzy warunki:
zagrożenie musi posiadać odpowiedni potencjał energetyczny,
w strefie oddziaływania zagrożenia musi znajdować się człowiek,
musi wystąpić inicjał jako czynnik wyzwalający energię.
Wypadek przy pracy
Wypadek przy pracy jest to zdarzenie, które spełnia jednoczeœnie cztery kryteria:
zdarzenie nagłe powstałe w trakcie jednej zmiany roboczej,
zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną nie wynikającą z ukrytej wady lub choroby pracownika,
zdarzenie pozostające w związku z pracą, podczas wykonywania czynnoœci związanych z pracą,
zdarzenie powodujące niezdolnoœć do pracy, uszczerbek na zdrowiu lub œmierć pracownika.
Do kwietnia 1992 r. obowiązywał w Polsce podział wypadków na pięć kategorii. Zakwalifikowanie poszczególnego wypadku do danej kategorii opierało się na okreœleniu czasu niezdolnoœci do pracy po zaistnieniu wypadku. Stary podział wyróżniał następujące kategorie wypadków:
I - wypadki œmiertelne,
II - wypadki bardzo ciężkie powyżej 90 dni,
III - wypadki ciężkie 29 90 dni,
IV - wypadki lekkie 4 28 dni,
V - wypadki drobne do 3 dni.
Nowy podział wypadków wyróżnia trzy kategorie: zbiorowe, œmiertelne i ciężkie. Ciekawostką jest to, że w wyniku tego podziału wypadków zmniejszyła się w bardzo znaczny sposób iloœć wypadków zaliczanych do kategorii ciężkich.
Wypadek zbiorowy jest to wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.
Wypadek œmiertelny jest to wypadek, w wyniku którego nastąpiła œmierć w miejscu wypadku lub w okresie 6 miesięcy od chwili wypadku.
Wypadek ciężki jest to wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, np.: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolnoœci płodzenia lub inne uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, trwała, całkowita lub znaczna niezdolnoœć do pracy w zawodzie, albo trwałe zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.
Wypadek lekki jest to wypadek, który w ostatecznoœci (po odbyciu odpowiedniej rehabilitacji zawodowej) nie powoduje ciężkiego i trwałego uszkodzenia ciała, całkowitej lub znacznej niezdolnoœci do pracy w zawodzie lub innych skutków wymienionych w definicji wypadku ciężkiego.
Mikrouraz zawodowy jest to drobne okaleczenie urazowe nie powodujące zwolnień z pracy, a wymagające najczęœciej tylko założenia opatrunku.
Wypadkowoœć jest to suma wypadków zarejestrowanych w zakładzie, branży lub kraju, zaistniałych w okreœlonym okresie czasu, najczęœciej w ciągu roku. Wypadkowoœć jest przedstawiana za pomocą różnego rodzaju wskaŸników, wœród których można wyróżnić wskaŸniki częstoœci i wskaŸnik ciężkoœci wypadków oraz wskaŸnik uogólnionych strat.
Choroby zawodowe
Choroby zawodowe są to różnorodne zmiany chorobowe (czynnoœciowe i organiczne) powstałe w rezultacie znacznej i najczęœciej długotrwałej ekspozycji zawodowej na œciœle okreœlony czynnik szkodliwy œrodowiska pracy.
Chorobą zawodową może być każda choroba okreœlona w wykazie chorób zawodowych, obejmujących obecnie w Polsce 26 pozycji, jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w œrodowisku pracy.
Z punktu widzenia medycznego chorobami zawodowymi są wszelkie zaburzenia stanu zdrowia swoiœcie związane ze stanowiskiem pracy lub sposobami jej wykonywania.
Aby doszło do choroby zawodowej muszą być spełnione jednoczeœnie trzy warunki:
zagrożenie musi posiadać odpowiednią intensywnoœć, przekroczyć wartoœć NDS i NDN,
w strefie oddziaływania zagrożenia musi znajdować się człowiek,
czas oddziaływania zagrożenia musi być odpowiednio długi.
Choroby parazawodowe (schorzenia zawodowe) są to choroby pochodzenia zawodowego nie zaliczane do chorób zawodowych. Schorzenia te zmniejszają ogólną odpornoœć organizmu na zachorowalnoœć, zwłaszcza na niektóre choroby.
Zachorowalnoœć zawodowa jest to suma nowych przypadków chorób zawodowych zarejestrowanych w zakładzie, branży lub kraju, zaistniałych w okreœlonym okresie czasu, najczęœciej w ciągu roku. Jest ona przedstawiana najczęœciej za pomocą wskaŸnika zachorowalnoœci zawodowej w przeliczeniu na 100 tys. zatrudnionych.
Norma higieniczna (normatyw higieniczny)
Pojęcie "norma higieniczna" lub "normatyw higieniczny" wyznacza granicę nieszkodliwoœci, okreœloną odpowiednią wartoœcią najwyższego dopuszczalnego stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego. Można wyróżnić następujące rodzaje norm higienicznych: NDN, NDS, NDSCh, NDSP.
Utrzymanie w œrodowisku pracy stężeń i natężeń poniżej norm higienicznych powinno zabezpieczyć pracownika przed ujemnymi zmianami stanu zdrowia przez cały okres działalnoœci zawodowej.
Najwyższe dopuszczalne natężenia (NDN) czynników fizycznych są to wartoœci œrednie ważone, których oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego czasu pracy, przez cały okres jego aktywnoœci zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia przyszłych pokoleń.
Najwyższe dopuszczalne stężenia (NDS) czynników chemicznych są to wartoœci œrednie ważone, których oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego czasu pracy, przez cały okres jego aktywnoœci zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia przyszłych pokoleń.
Najwyższe dopuszczalne stężenia chwilowe (NDSCh) czynników chemicznych są to wartoœci œrednie, które nie powinny spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia przyszłych pokoleń, jeżeli utrzymują się w œrodowisku pracy nie dłużej niż 30 minut w czasie zmiany roboczej.
Najwyższe dopuszczalne stężenia pułapowe (NDSP) czynników chemicznych są to wartoœci, które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie mogą być w œrodowisku pracy przekroczone w żadnym momencie.
Ryzyko
Ryzyko jest nieodłączną cechą działalnoœci człowieka i podejmowania decyzji. Ryzyko okreœla wielkoœć prawdopodobieństwa zajœcia zdarzeń niezależnych od podmiotu działającego, których nie może on dokładnie przewidzieć i którym nie może w pełni zapobiec.
W warunkach ryzyka człowiek kieruje się najczęœciej dwiema zmiennymi decyzyjnymi:
subiektywną użytecznoœcią otrzymania wyniku,
subiektywnym prawdopodobieństwem otrzymania wyniku.
Ryzyko jest niepewnoœcią, którą można i należy strać się zmierzyć. Ryzyko to sytuacja, w której istnieje prawdopodobieństwo osiągnięcia wyników większych lub mniejszych od przewidywanych oraz znany jest rozkład prawdopodobieństwa odchyleń tych wyników od ich wartoœci oczekiwanych.
Ryzyko w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy jest to możliwoœć wystąpienia niepożądanych zdarzeń dla życia i zdrowia człowieka oraz jego bliższego i dalszego otoczenia wraz z możliwoœcią wystąpienia potencjalnych skutków lub strat.
Ryzyko zawodowe
Ryzyko zawodowe (zgodnie z PN-N-18002 i Rozporządzeniem MPiPS w sprawie ogólnych przepisów bhp) jest to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególnoœci wystąpienie u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w œrodowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.
Ryzyko zawodowe okreœla potencjalne następstwa zagrożeń występujących w œrodowisku pracy, które wiążą się z pracą wykonywaną na okreœlonym stanowisku pracy i w okreœlonych warunkach pracy, zdeterminowanych głównie przez warunki œrodowiska materialnego pracy, zastosowaną technologię, wyposażenie techniczne, warunki przestrzeni roboczej i organizację pracy.
Ze względu na czynnik sprawczy i szybkoœć wystąpienia skutków można wyróżnić dwie kategorie ryzyka zawodowego, tj. ryzyko wypadkowe i ryzyko zdrowotne.
Ryzyko wypadkowe okreœla rodzaj i potencjalną możliwoœć wystąpienia zagrożenia bezpieczeństwa pracownika, spowodowanego przez nagłe i gwałtowne oddziaływanie na niego czynników niebezpiecznych œrodowiska pracy. Ryzyko wypadkowe charakteryzuje potencjalne następstwa zagrożeń wypadkowych z uwzględnieniem ciężkoœci tych następstw i prawdopodobieństwa ich wystąpienia oraz prawdopodobnego ich zasięgu oddziaływania.
Ryzyko zdrowotne okreœla rodzaj i potencjał narażenia zdrowia pracownika spowodowany przez długotrwałe oddziaływanie na niego czynników szkodliwych œrodowiska pracy. Ryzyko zdrowotne charakteryzuje potencjalne następstwa zagrożeń chorobowych z uwzględnieniem ciężkoœci tych następstw i prawdopodobieństwa ich wystąpienia oraz prawdopodobnego ich zasięgu oddziaływania.