1. System westfalski i jego znaczenie dla porządku międzynarodowego

POKÓJ WESTFALSKI - wielostronny układ kończący wojnę trzydziestoletnią 1618-1648, zawarty 24 października 1648 między Habsburgami austriackimi (cesarz Ferdynand III) a Francją (Ludwik XIV, kardynał Jules Mazarin) i jej sojusznikami oraz między Habsburgami a Szwecją. Jeden z najbardziej znaczących traktatów międzynarodowych w historii nowożytnej Europy.

Wojna trzydziestoletnia (1618-48), konflikt angażował dużą grupę europejskich krajów protestanckich i katolickich, a głównymi przyczynami wojny były:

• Książęta , którzy rywalizowali w Rzeszy Niemieckiej z cesarzem o władzę

• Działania Habsburgów prowadzące do zjednoczenia Rzeszy w państwo z religią katolicką jako panującą

• Habsburgowie na Węgrzech i w Czechach łamali otrzymane przez protestantów prawa

• Rozbicie religijne w Europie

• Powołanie w 1608 Unii Ewangelickiej (protestanci) popieranej przez Francję, Szwecję, Holandię i Danię

• Powołanie Ligi Katolickiej w 1609 popieranej przez Habsburgów i Hiszpanię)

Wojnę zakończył w/w pokój westfalski , podpisane zostały 2 układy pokojowe w Münsterze między Francją a cesarstwem i w Osnabrück między Szwecją a Rzeszą. W styczniu 1648 Niderlandy podpisały traktat, w którym Hiszpania uznała ich niepodległość.

Postanowienia pokoju westfalskiego:

• Francja uzyskała prawo do habsburskich posiadłości w Alzacji, 10 miast na prawym brzegu Renu, i prawa do 3 biskupstw.

• Szwecja uzyskała Pomorze Szczecińskie, wyspy Uznam i Rugię oraz potwierdzenie dawnych nabytków

• Brandenburgia otrzymała wschodnią część Pomorza Zachodniego, 3 biskupstwa i arcybiskupstwo w Magdeburgu

• Została uznana niepodległość Szwajcarii i Niderlandów

• Na terenie Rzeszy wprowadzono: wolność wyznania kalwińskiego, luterańskiego i katolickiego, ogłoszono amnestię dla władców, którzy utracili księstwa podczas wojny,

Skutki:

• Pokój westfalski w 1648 r. był wielkim zwycięstwem Francji w jej wielowiekowej rywalizacji z dynastią Habsburgów. Król francuski stał się gwarantem pokoju, a więc także stanu ustrojowego w Rzeszy Niemieckiej, gwarantem słabości władzy cesarskiej.

• Pokój westfalski właściwie przekreślił możliwość konsolidacji Rzeszy i wzmocnienia centralnej władzy cesarskiej, do czego dążyli Habsburgowie austriaccy.

• Ostateczne fiasko walki Habsburgów z niemieckim protestantyzmem.

• Habsburgowie hiszpańscy musieli ostatecznie przyzwolić na istnienie protestanckich, wolnych i niepodległych Niderlandów Północnych.

• Widząc upadek swoich planów wobec Rzeszy Niemieckiej Habsburgowie austriaccy główną uwagę skupili na budowie scentralizowanego państwa absolutnego w Austrii, Czechach i na Węgrzech.

• Francja uzyskała Alzację, krainę germańskojęzyczną.

• Wzrosło znaczenie elektorów saskiego i brandenburskiego. Mimo anulowania pokoju praskiego Wettynowie zachowali Łużyce uzyskane w 1635 r., a Hohenzollernowie przejęli Pomorze

• Pomimo podziału Palatynatu katolicy zachowali większość głosów w Kurii Elektorów Rzeszy, co gwarantowało Habsburgom następne elekcje na tron niemiecki.

• Zwycięstwo monarchii absolutnych: największym zwycięzcą okazała się Francja. Upadła monarchia stanowa w Czechach. Rozpoczął się proces budowy monarchii absolutnych w Niemczech.

• Dowód na polityczne podłoże wojen religijnych.

• Dowód na nietrwałość pokoju augsburskiego, który wprowadzał wzajemną tolerancję tylko pomiędzy katolikami a luteranami, pomijał kalwinistów.

• Koniec wielkich konfliktów religijnych w Rzeszy.

• Wzrost znaczenia armii zawodowych.

Podsumowanie:

• Traktat westfalski przyjmował pojęcie suwerenności.

• Monarchowie zaczęli mieć odtąd poniekąd władzę religijną, nie Kościół.

• Przyjęto koncepcję państwa terytorialnego.

• Traktat stanowił że państwa mogą określać swoją politykę wewnętrzną - wolne od zewnętrznej presji i z pełną jurysdykcją w obrębie własnego obszaru geograficznego.

• Wprowadził także zasadę nieingerencji w sprawy innych państw.

• Władcy po zawarciu traktatu westfalskiego starali się stworzyć własne, stałe, narodowe siły zbrojne, co doprowadziło do większej centralizacji władzy, zatem państwo musiało ściągać podatki.

• Władcy mieli absolutną kontrolę nad wojskiem. Powstały państwa z armią narodową, potwierdzoną suwerennością i solidnymi fundamentami świeckimi. Techniczne zaawansowanie uzbrojenia sprawiło, że jednostki (państwa) większe pod względem terytorialnym uzyskiwały przewagę.

• Traktat westfalski ukształtował grupę państw, które dominowały w świecie aż do początków XIX w. To Austria, Rosja, Prusy, Anglia, Francja oraz Republika Zjednoczonych Prowincji ( obszar dzisiejszej Belgii i Holandii).

• Państwa zachodnie - Anglia, Francja, i Zjednoczone Prowincje - przeżywały ożywienie gospodarcze w ramach kapitalizmu, a wschodnie - Prusy i Rosja - powróciły do praktyk feudalnych.

• Do końca XVIII w. polityka europejska była zdominowana wieloraką rywalizacją i zmiennymi sojuszami międzynarodowymi. Rywalizacja była też widoczna poza Europą, bo też poza nią była prowadzona. Francja i Wielka Brytania konkurujące ze sobą w Ameryce Północnej rywalizowały w walce o władzę.

• W tych czasach najważniejszym teoretykiem był Adam Smith. Jednostki działające razem - na poziomie zbiorczym, mają wpływ na zwiększanie się bogactwa państwa i całego systemu międzynarodowego. Siłą napędową jest tzw. niewidzialna ręka rynku. Ta koncepcja wywarła głęboki wpływ na politykę ekonomiczną państw

2. Główne cechy współczesnej globalizacji

Pojęcie globalizacji: W dzisiejszych czasach państwa są połączone ze sobą i współzależne na skalę nigdy wcześniej nie spotykaną. Sprawia to, że zagadnienia globalizacji są widoczne w ramach kilku zagadnień (m.in. choroby, gospodarka, kultura, środowisko), przed którymi stoi świat. W polityce międzynarodowej XXI w. uczestniczy większa niż kiedykolwiek liczba rozmaitych aktorów: państwa, rywalizujące grupy etnonarodowe, wielonarodowe korporacje, OM i pozarządowe, ruchy i sieci ponadnarodowe oraz jednostki. Nowi aktorzy (kiedyś tylko państwa) zajmują się mnóstwem różnych zagadnień, połączonych ze sobą treściowo i geograficznie na poziomach od lokalnego do globalnego. Również międzynarodowa ekonomia polityczna jest zaledwie częścią procesu globalizacji zdominowanego przez aktorów innych niż państwa. Decyzje gospodarcze podejmowane przez wielonarodowe korporacje wpływają na bilans płatniczy, a na poziomie lokalnym na możliwości robotników utrzymania stanowisk pracy i uzyskania godziwej płacy. Odległości i czas skurczyły się, a ważne informacje mogą być przekazywane natychmiast.

Globalizacja a zdrowie:

• Już w 1948 powstaje WHO i zajmuje się malarią i ospą. ( kampania przeciwko ospie okazała się sukcesem)

• Migracje, rozwój transportu lotniczego, problem uchodźców - powodują trudności w ograniczaniu liczby zachorowań

• AIDS - to kwintesencja globalizacji, 1996 uruchomienie UNAIDS, czyli połączonego programu HIV/AIDS Narodów Zjednoczonych, ONZ w tym czasie zainicjował praktykę zwoływania co 2 lata konferencji w sprawie AIDS, a w 2001 utworzono Globalny Fundusz HIV/AIDS i ochrony zdrowia.

• Organizacje pozarządowe: Lekarze bez Granic, organizacja CARE, Międzynarodowa Rada Organizacji Pracujących w zakresie HIV/AIDS, Globalna sieć osób żyjących z HIV.

• Inne wirusy i choroby na skalę światową: wirus ebola, choroba wściekłych krów, ptasia grypa, SARS (panika w 2003).

Globalizacja a środowisko naturalne:

• Rosnąca podaż na surowce, eksploatacja zasobów naturalnych - problem ogólnoświatowy.

• Więcej domów, autostrad, połączeń lotniczych - wpływ na środowisko naturalne.

• Debaty nt. emisji dwutlenku węgla i ciągłe deklaracje bez zobowiązań.

• Wyczerpalność zasobów naturalnych.

Globalizacja a prawa człowieka:

• 1948 - Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, oraz Pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturowych oraz Pakt praw obywatelskich i politycznych (1966, a ratyfikowane '76)

• 1950 - Europejska Konwencja Praw Człowieka

• Rada Praw Człowieka ONZ z siedzibą w Genewie

• Komitet Praw Człowieka ONZ z siedzibą w Genewie

• Europejski Trybunał Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu

• Azjatycka Rada ds. Praw Człowieka z siedzibą w Pekinie

• Amnesty International (NGO)

• Helsińska Fundacja Praw Człowieka (NGO)

• Human Rights Watch (NGO)

• Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć (NGO)

• Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca (NGO)

Początkowo proces globalizacji odnoszono jedynie do sfery stosunków gospodarczych. Zauważono, iż gospodarka światowa przestaje być konglomeratem gospodarek narodowych i coraz wyraźniej zmierza ku powstaniu jednej gospodarki globalnej, opartej na globalnych zasadach. Przykładem takiego pojmowania procesów globalizacji jest definicja Arzeniego według którego „globalizacja oznacza przesunięcie procesu integracji stopień wyżej, ponad i poza zwykłą współzależność, a jej następstwem staje się stapianie gospodarek narodowych w jedna funkcjonalną całość”.

W definicjach tego typu podkreślana jest najczęściej rosnąca współzależność gospodarek narodowych i integracja gospodarki światowej. U podstaw tego procesu leżeć ma dynamiczny rozwój pięciu sfer: rosnącej wymiany międzynarodowej, transferu kapitału, nowoczesnych metod komunikacji, postępu technologicznego i wzrostu mobilności społeczeństw.

Z czasem jednak badacze tego zjawiska zaczęli zwracać uwagę także na pozaekonomiczne aspekty tego procesu, zarówno w sferze kulturalnej, społecznej, jak i politycznej. Terminem tym zaczęto określać zespół procesów, który prowadzi do zunifikowania praktyk politycznych, gospodarczych i kulturowych wywodzących się z zachodu i emanujących na pozostałe części świata.

W tym szerokim rozumieniu globalizacji mieści się definicja P. Sztompki według którego przez globalizację należy rozumieć „proces zagęszczania i intensyfikowania się powiązań i zależności ekonomicznych, finansowych, politycznych, militarnych, kulturowych, ideologicznych, między społecznościami ludzkimi, co prowadzi do uniformizacji świata w tych zakresach i odzwierciedla się w pojawieniu się więzi społecznych, solidarności i tożsamości w skali ponadlokalnej i ponadnarodowej".

Wymiar gospodarczy: Globalizacja w wymiarze gospodarczym polega w głównej mierze na ujednoliceniu rynków i obracanych na nich różnorodnych towarów. Pozwala to znieść większość barier występujących w handlu międzynarodowym, dzięki czemu firmy z Azji czy Ameryki Południowej mogą konkurować swoimi towarami na rynkach europejskich, czy amerykańskich.

W tym wymiarze globalizacja oznacza rozszerzenie się systemu kapitalistycznego na coraz większy obszar kuli ziemskiej oraz transformację lokalnych gospodarek w jeden "globalny" system.
Podstawowymi czynnikami globalizacji w sferze gospodarczej są: światowy system walutowy, rozwój struktur integracji gospodarczej, rozrost międzynarodowych korporacji, międzynarodowych firm, tworzenie i umacnianie organizacji współtworzących ład gospodarczy w skali światowej.

Wymiar społeczno-kulturowy: Globalizacja w wymiarze społeczno-kulturowym jest rezultatem rozwoju masowej turystyki, wzmożonych migracji, komercjalizacji produktów kulturowych oraz rozprzestrzeniania się ideologii konsumeryzmu. Do jej rozwoju przyczyniają się również działania marketingowe międzynarodowych korporacji oraz rozwój masowych środków komunikacji. W tym kontekście często wspomina się również o makdonaldyzacji społeczeństwa. Przeciwwagą dla takich zachowań jest spowodowany globalizacją powrót do korzeni kultury. Globalizacja powoduje również głębokie zmiany w stylu życia i strukturach społecznych. Do najczęściej wymienianych zjawisk należą: amerykanizacja życia, konsumpcjonizm oraz pogłębianie różnic pomiędzy krajami wysoko, a słabo rozwiniętymi gospodarczo.

Z całym tym procesem integracji, szybkości przekazywania informacji wiąże się pojęcie „globalnej wioski”. Termin ten został wprowadzony przez kanadyjskiego teoretyka komunikacji Marshalla McLuhana (1911-1980), dla określenia świata, w którym media elektroniczne, migracje zmniejszają odległość między ludźmi i ich izolację, doprowadzając do przekonania że żyjemy w wiosce gdzie każdy każdego zna a informacje przemieszczają się w szybkim tempie.

Wymiar polityczny: W wyniku procesu globalizacji politycznej powstały takie OM jak: Bank Światowy, MFW czy WTO. Organizacje te wpływają na gospodarkę światową, a przez to ograniczają niezależność państw narodowych. W tym kontekście często wymienia się również Unię Europejską. Powstały także inne unie kontynentalne: Unia Afrykańska (UA), Unia Narodów Południowoamerykańskich (UNASUR).

Globalizm polityczny zmierza do zniesienia wszelkich ograniczeń w handlu, takich jak cło, monopole państwowe na strategiczne działy przemysłu i usług.

3. Przedstaw różnice pomiędzy pojęciem Polityka globalna, a geopolityka i polityka międzynarodowa

POLITYKA GLOBALNA - nie ma jednego, dookreślonego sposobu rozumienia pojęcia „polityka globalna”. Ogólnie przyjęto, że polityka globalna zajmuje się badaniem procesów politycznych w skali globalnej, tzn. nie patrzy na świat przez pryzmat poszczególnych części składowych jakimi są państwa, lecz traktuje go jako społeczną strukturę globalną, umożliwiającą międzynarodową wymianę idei, kapitału ludzi, itd.

Polityka globalna zajmuje się przede wszystkim:

• procesami integracyjnymi w świecie;

• procesami globalizacyjnymi i kwestiami z nimi powiązanymi;

• postępem naukowo- technicznym;

• niwelowaniem zacofania gospodarczego państw Trzeciego Świata;

• rozwiązywaniem problemów globalnych, tj. problemów na ogólnoświatową skale, o ogromnej wadze, oraz których rozwiązanie wymaga zaangażowania i zjednoczenia wysiłków całej społeczności międzynarodowej;

Dla Samuela Huntingtona polityka globalna to polityka prowadzona w świecie postzimnowojennym pomiędzy „cywilizacjami”: zachodnią, konfucjańską, japońską, muzułmańską, hinduistyczną, słowiańsko-prawosławną, łacińsko-amerykańską i ewentualnie afrykańską. Twierdzi on, że najważniejsze konflikty przyszłości przebiegać będą wzdłuż linii (fault lines) oddzielających od siebie różne "cywilizacje". Te konflikty zdominują politykę globalną.

GEOPOLITYKA - nauka powstała na przełomie XIX i XX wieku, badająca wpływ czynników geograficznych na zjawiska i procesy społeczno-polityczne. Termin ten został stworzony przez Szweda, Rudolfa Kjelléna. Po raz pierwszy użył go w swoim artykule naukowym opublikowanym w Sztokholmie na łamach czasopisma "Ymer" w 1899 r. Ten rok uznawany jest za symboliczną datę narodzin geopolityki, jako nauki akademickiej.

W Polsce geopolityka akademicka narodziła się bardzo wcześnie, bo na przełomie XIX i XX wieku. Ojcem geopolityki polskiej był Eugeniusz Romer, którego sztandarowe dzieła takie jak „Rola rzek w historii i geografii narodów” (1901), czy „Ziemia i państwo. Kilka uwag geopolitycznych” (1939) po dziś dzień nie straciły swojej aktualności. Polska geopolityka wyłoniła się z naukowego sporu między Eugeniuszem Romerem oraz Wacławem Nałkowskim. Ten ostatni stworzył tezę badawczą o przejściowym charakterze ziem polskich, zarówno w znaczeniu komunikacyjnym jak i kulturowym. Romer odniósł się do niej bardzo krytycznie, wskazując na pomostowy charakter ziem polskich, usytuowanych między Morzem Bałtyckim a Morzem Czarnym.

POLITYKA MIĘDZYNARODOWA - Politykę międzynarodową można rozumieć na kilka sposobów, m. in. jako badanie procesów politycznych w skali globalnej, jednak nie przez pryzmat całego świata, lecz jego poszczególnych części składowych. W podobny sposób myślą politolodzy rosyjscy uważając politykę międzynarodową, za wieloaspektową politykę zagraniczną. W tym kontekście polityką międzynarodową jest np. polityka gazowa Rosji, a więc polityka dotycząca stosunków wielostronnych. Należy jednak uważać, żeby nie popełnić błędu i nie używać zamiennie pojęć: „polityka zagraniczna” i „polityka międzynarodowa”, gdyż nawet jeżeli pojęcia te są używane w podobnych kontekstach, a granica pomiędzy nimi jest płynna, to nie są to terminy synonimiczne.

Polityka międzynarodowa zajmuje się m.in.:

• kwestiami bezpieczeństwa energetycznego;

• kwestiami związanymi z członkostwem w organizacjach międzynarodowych;

• politycznymi aspektami międzynarodowych traktatów wielostronnych.

4. Normy europejskiej społeczności międzynarodowej jako normy o charakterze uniwersalnym

W dzisiejszym świecie najszerszy zasięg mają procesy modernizacji i globalizacji.

Teorie modernizacji analizują związki między przemianami w gospodarce, polityce i kulturze. Opisują i wyjaśniają współzależności między zmianami techniki, wzrostem gospodarczym, industrializacją i urbanizacją, rozwojem edukacji, przekształceniami struktury społecznej, powstawaniem państw narodowych, demokratyzacją polityki a przemianami wartości, norm, postaw, dyspozycji psychicznych, osobowości i tożsamości człowieka nowoczesnego.

Procesy globalizacji oznaczają rozszerzanie się w skali ogólnoświatowej powiązań i oddziaływań między zbiorowościami ludzkimi, rosnące tempo przepływu technik, dóbr, usług, kapitału, siły roboczej, informacji i idei. Łączą się z dominacją wytworzonych w kręgu cywilizacji zachodnioeuropejskiej standardów i mechanizmów rozwoju racjonalności, produktywności i efektywności.

Procesy modernizacji i rozwoju gospodarczego prowadzą do podważania autorytetu tradycyjnych instytucji, zwłaszcza religijnych, do pluralizacji światopoglądów, sekularyzacji i indywidualizacji wartości.

Indywidualizacja oznacza rosnące uznawanie autonomii jednostek, które dokonują samodzielnego wyboru wartości i norm postępowania, kierując się własnym interesem i preferencjami, a jednocześnie uznają prawa innych do takich wyborów. Jest wiązana z relatywizacją zasad moralnych i kryteriów odróżniania dobra od zła oraz liberalizacją stylów życia i zachowań, a także ze spadkiem rygoryzmu ocen moralnych i wzrostem permisywizmu (skłonności usprawiedliwiania wykroczeń przeciw normom). Towarzyszy temu instrumentalizacja, fragmentaryzacja i odrębność wartości i norm regulujących działania w różnych sferach życia prywatnego i publicznego (rodziny, pracy, religii, moralności, polityki), w których rozwijają się swoiste, odmienne logiki racjonalności działania.

Najwyższy stopień przyjmowania zarówno wartości świecko-racjonalnych, jak i postmaterialistyczno-indywidualistycznych występuje w krajach o wysokim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, takich jak Japonia, Szwecja, Norwegia, Dania, Holandia, Niemcy, Finlandia, Szwajcaria, Francja, Belgia.

NORMY O CHARAKTERZE UNIWERSALNYM:

1. normy ius cogens - mają charakter bezwzględnie obowiązujący dlatego, że odzwierciedlają wartości szczególnie istotne dla całej społeczności międzynarodowej.

2. ogólne zasady prawa międzynarodowego - część prawa międzynarodowego, która obejmuje normy uznane przez wszystkie państwa i nie podlegające w zasadzie dyskusji. Normy te odnajdziemy w różnej postaci w systemach prawnych wszystkich państw.

Wyznacznik norm europejskiej społeczności międzynarodowej - Karta Praw Podstawowych UE z 12. 12. 2007 r., weszła w życie 01. 12. 2009 r.

Normy wg Karty Praw Podstawowych:

• godność ludzka jest nienaruszalna, musi być szanowana i chroniona. (art. 1 KPP)

• każdy ma prawo do życia (art.2 KPP/art.3 PDPCz.)

• nikt nie może być poddany torturom, nieludzkiemu, poniżającemu traktowaniu albo karaniu (art. 4 KPP/ art.5 PDPCz.)

• zakaz niewolnictwa, pracy przymusowej, handlu ludźmi (art. 5 KPP/art. 4 PDPCz.)

• prawo do wolności i bezpieczeństwa (art. 6 KPP/art.3 PDPCz.)

• prawo do zawarcia małżeństwa i prawo do założenia rodziny (art. 9 KPP/art. 16 PDPCz.)

• wolność myśli, sumienia i religii (art. 10 KPP/art. 18 PDPCz.)

• wolność wypowiedzi i informacji (art. 11 KPP/ art. PDPCz.)

• wolność gromadzenia się i stowarzyszania się (art. 12. KPP/art. 20 PDPCz.)

• wolność sztuk i nauk (art. 1G3 KPP/art. 27 PDPCz.)

• prawo do oświaty (art. 14 KPP/ art. 26 PDPCz.)

• prawo do własności ( art. 17 KPP/ art. 17 PDPCz.)

• prawo do azylu ( art. 18 KPP/art. 14 PDPCz.)

• zakaz dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, kolor skóry , pochodzenie, język, religię, światopogląd itp.
  (art. 21 KPP/ art. 7 PDPCz.)

• równość wobec prawa (art. 20 KPP/ preambuła PDPCz.)

• należyte i sprawiedliwe warunki pracy (art. 31 KPP/ art. 72 PDPCz.)

• prawo do zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej ( art. 34 KPP/ art. 22 PDPCz.)

• prawo do dochodzenia swych praw przed wymiarem sprawiedliwości, prawo do sprawiedliwej i jawnej rozprawy

przed niezawisłym i bezstronnym sądem (art. 47 KPP/ art. 8 oraz art. 10 PDPCz.)

• domniemanie niewinności i prawo do obrony (art. 48 KPP/art. 11 ust. 1 PDPCz.)

• zasady legalności oraz proporcjonalności czynów zabronionych zagrożonych karą i kar (art.49 KPP/ art.11 ust.2

PDPCz.)

Powody rozprzestrzeniania norm europejskich (m.in.):

• atrakcyjność norm europejskich

• efektywność i racjonalność cywilizacji europejskiej

• w większości przypadków brak przymusu wobec jednostki

• możliwość odejścia od religii (wygoda, więcej czasu, własna wizja świata)

• ciągłe innowacje i udoskonalania, co wiąże się ze wzrostem udogodnień dla obywatela

• samodzielny wybór norm i wartości przez obywatela

• liczy się interes jednostki i jednostka rozumie prawo wyboru innego człowieka

• spadek rygoryzmu ocen moralnych

• możliwość rezygnacji z założenia rodziny z własnego wyboru (kariera, wolny wybór, wygoda)

5. Układ hierarchiczny w stosunkach międzynarodowych i odzwierciedlające go kategorie państw

Główną organizacją, która przyczyniła się do powstania ładu światowego i stworzyła hierarchię państw jest Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej.

OECD jest międzyrządową organizacją gospodarczą, powołaną do życia w 1960 r. na mocy Konwencji Paryskiej, podpisanej w 1960 r. Jest bezpośrednią sukcesorką Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC), powstałej w 1948 r. w celu odbudowy Europy ze zniszczeń wojennych w ramach realizacji Planu Marshalla.

OECD tworzy "klub najbogatszych" - elitarną organizację krajów stanowiących niespełna 1/6 ludności świata, a dostarczających ok. 2/3 globalnej produkcji towarowej, 3/5 światowego eksportu i 4/5 ogółu publicznej pomocy rozwojowej. Członkami założycielami OECD było 20 najbardziej rozwiniętych gospodarczo państw świata: Austria, Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, RFN, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, USA i Wielka Brytania, które ratyfikowały konwencję w 1961 roku oraz Włochy po ratyfikacji rok później. W ciągu następnych lat do OECD przystąpiły kolejne kraje: Finlandia (1963), Japonia (1964), Australia (1971), Nowa Zelandia (1973), Meksyk (1994), Czechy (19950, Węgry i Polska (1996), Korea Południowa (1996). W grudniu 2000 roku dołączyła do nich Słowacja i tym samym liczba członków organizacji wzrosła do 30. Jak widać z powyższego harmonogramu przyjęć państw członkowskich, od roku 1973 przez 21 lat nie przyjęto do OECD żadnego nowego kraju. W tym okresie organizacja stanowiła niejako zamknięty klub najbogatszych państw świata. Dopiero dołączenie do tego klubu Meksyku w 1994 roku spowodowało dalsze akcesje, rozpoczynając jednocześnie nowy okres w działalności OECD, który doprowadził do członkostwa 30 liczących się na arenie międzynarodowej państw, niekoniecznie najbogatszych. Świadczy o tym chociażby udział w organizacji Polski, Czech i Węgier.

Kolejnym dowodem na to, że istnieje układ hierarchiczny w stosunkach międzynarodowych jest członkostwo 5 państw w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Chiny, Wielka Brytania, Francja, USA i Rosja mają największy wpływ na podejmowanie decyzji z ONZ, która zrzesza prawie wszystkie państwa świata. W historii Rady Bezpieczeństwa najczęściej wetowali: Związek Radziecki (116), USA (42), Wielka Brytania (23), Francja (15) i Chiny (5, w tym raz przedstawicie Republiki Chińskiej).

Kolejną sprawą jest potencjał surowcowy danego państwa, gdyż jak wiemy surowce naturalne tj. gaz czy ropa mogą stanowić główne i czasem jedyne dużo źródło pozyskiwania pieniędzy przez państwo (np. Rosja i jej szantaż surowcowy. Im większe państwo, z dużymi zasobami naturalnymi i dostępem do morza czy oceanu liczy się o zdecydowanie bardziej na arenie międzynarodowej niż małe państewko z lichymi zasobami.

Siła militarna również wpływa na pozycję państwa. Państwo może zastraszać, a czasem nawet sama wiadomość o posiadaniu broni i armii odstrasza potencjalnego przeciwnika. Siła militarna wiąże się oczywiście ze zdolnościami finansowymi.

Nowe technologie powodują iż państwo może się rozwijać i piąć się w hierarchii na arenie międzynarodowej. W czasach globalizacji sprzedaż know-how i high-tech wiąże się z wielkimi pieniędzmi.

Jeśli chodzi o UE, tutaj również możemy zaobserwować pewną hierarchię państw. Zgodnie z Traktatem z Lizbony państwa o dużej powierzchni i dużej liczbie ludności (głownie „starzy” członkowie) bez problemu będą mogli blokować decyzję państw mniejszych z mniejszą liczbą ludności.

Podsumowanie (od czego zależy pozycja państwa na świecie):

• przynależność do organizacji (G-7, czy G-8, UE, OEDC)

• członkostwo w Radzie Bezpieczeństwa

• powierzchnia państwa

• dostęp do morza, zasobów naturalnych, żyzne gleby, atrakcje naturalne np. dla turystów

• wykwalifikowani ludzie, zaawansowane metody produkcji, ciągła innowacja, opieka medyczna,

• siła militarna państwa, wyszkolenie, sprzęt nowy, sprawny

6. Geneza doktryny bezpieczeństwa zbiorowego

Koncepcja zbiorowego bezpieczeństwa jest związana z podejściem liberalnym do stosunków międzynarodowych.

Wg niej to instytucje międzynarodowe koordynują działania zmierzające do poskramiania mocarstw.

Z kolei wg stanowiska realistycznego istnieje poleganie na sile albo groźbie jej użycia w celu poskramiania mocarstw. Pojawiają się tu pojęcia równowagi sił i odstraszania.

Po zakończeniu I WŚ, w ramach ładu wersalsko- waszyngtońskiego, Niemcy zostały uznane za agresora, odpowiedzialnego za wybuch I WŚ i obarczone konsekwencjami. Sytuacja taka w poważnym stopniu niepokoiła rządy nie tylko Niemiec, ale także Wielkiej Brytanii i po części USA. Sądzono iż zbytnie osłabienie Rzeszy zachwieje europejską równowagę sił. Już w czasie konferencji pokojowej wyraźnie zarysowała się tendencja do oszczędzania Niemiec, co w rezultacie prowadziło do połowicznych rozwiązań będących źródłem nowych konfliktów, godzących w system wersalski. Aby zapobiec kolejnej wojnie i zapewnić międzynarodowy, zbiorowy pokój i bezpieczeństwo powołano do życia Ligę Narodów. Szybko jednak okazało się, że jest to organizacja nieefektywna.

W roku 1924 Francja, tak jak i Wielka Brytania zdawały sobie sprawę iż system bezpieczeństwa tworzony przez Ligę Narodów jest mało skuteczny. Podstawową słabością Ligi był brak strony wykonawczej systemu bezpieczeństwa zbiorowego- Liga nie posiadała żadnych sił zbrojnych. Reakcją na agresję ze strony państw zrzeszonych w Lidze mogło być co najwyżej potępienie napastnika, zerwanie z nim stosunków dyplomatycznych i zastosowanie wobec niego sankcji gospodarczych. Brak definicji agresora w Pakcie, powolność i nieefektywność w działaniu, nikły poziom przebicia na arenie międzynarodowej - to tylko niektóre wady systemu bezpieczeństwa stworzonego przez pakt Ligi Narodów. Z tego też powodu bardzo szybko powrócono do tradycyjnych form gwarancji bezpieczeństwa. Najczęściej były to dwustronne traktaty o nieagresji, lub przymierza o charakterze obronnym. Pierwszym tego typu układem sojuszniczym między Francją a Belgią (7 września 1920). Później zawarto sojusz polsko-francuski ( 19 lutego 1921). Pierwszym wielostronnym układem obronnym był ten, który stworzył tzw. „małą Ententę” (Czechosłowacja, Jugosławia i Rumunia) w latach 1920-21. Układy te potwierdzają brak zaufania do systemu bezpieczeństwa Ligi Narodów .

Na forum Ligi Narodów w tym czasie toczył się zapoczątkowany jeszcze w 1919 roku spór pomiędzy delegatami Francji i Wielkiej Brytanii dotyczący właśnie budowy ulepszonego systemu bezpieczeństwa. Francuzi za wszelką cenę pragnęli uwolnić się od groźby agresji niemieckiej. Wielka Brytania natomiast próbowała unikać stosowania środków które osłabiałyby czy politycznie czy ekonomicznie Niemcy. Brytyjczycy obawiali się hegemonii francuskiej na kontynencie. Widzieli oni także w Republice Weimarskiej przyszłego partnera handlowego. Efektem długotrwałych dyskusji był dokument nazwany Traktatem o pomocy wzajemnej. Był to pierwszy szczegółowy plan zbiorowego bezpieczeństwa, opracowany przez Ligę Narodów. Po raz pierwszy zapisano iż wojna napastnicza jest zbrodnią międzynarodową. Traktat ten jednak nadal nie zawierał definicji agresora. Niestety traktat ten wzbudzał wiele zastrzeżeń wśród samych tylko członków Ligi i został odrzucony.

Kolejny projekt bezpieczeństwa międzynarodowego, który nazwano „protokołem dla pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych” lub po prostu protokół genewski został już jednogłośnie zaakceptowany przez Ligę Narodów w 1924 roku. Był to jednak tylko projekt. Bez wątpienia stanowił on znaczny postęp w organizacji bezpieczeństwa międzynarodowego. Ale miał on swoją cenę - było nią ograniczenie suwerenności państw, gdyż wszystkie państwa zobowiązywały się uznać specjalne uprawnienia i kompetencje stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej, a także Rady Ligi Narodów, w zakresie przygotowywania arbitrażów w celu rozwiązywania sporów. Obowiązek arbitrażu spotkał się ze sprzeciwem szeregu państw. I ponownie rozmowy utknęły w miejscu.

Efektem prac nad systemem zbiorowego bezpieczeństwa było powszechne zniechęcenie do poszukiwania uniwersalnego rozwiązania. Uznano więc po raz kolejny, że bardziej skuteczne są bezpośrednie układy z poszczególnymi państwami (dwustronne lub wielostronne) gwarantujące sobie nawzajem bezpieczeństwo. Z tego jednak wynikało zagrożenie podziału Europy na szereg grup regionalnego bezpieczeństwa.

Niespodziewanie, z pierwszą inicjatywą stworzenia systemu bezpieczeństwa regionalnego w Europie Zachodniej, wystąpiła Wielka Brytania argumentując iż taki system jest niezbędnym krokiem do realizacji idei powszechnego bezpieczeństwa. U podstaw tej inicjatywy tkwił chytry zamysł, aby wreszcie zaspokoić Francję w jej dążeniach zapewnienia sobie bezpieczeństwa ze strony Niemiec. Ambasador brytyjski w Berlinie Lord Edgard D'Abernon w grudniu 1924 zwrócił się z postulatem do niemieckiego MSZ aby rząd niemiecki zdecydował się na zawarcie paktu gwarancyjnego z Francją. Stresemann (niem. MSZ) świetnie wykorzystał tą sytuację zwracając się do rządu francuskiego z propozycją uzyskania przez nią gwarancji swojej granicy z Niemcami. Kanclerz niemiecki doskonale zdawał sobie sprawę iż tworzony system gwarantował i zabezpieczał tylko zachodnie granice, natomiast wschodnie pozostawały w pewnym stopniu „otwarte”. Oczywiście system ten pozostawał w sprzeczności z układami sojuszniczo-obronnymi, jakie Francja zawarła z Polską i Czechosłowacją. Krocząc drogą ustępstw, rząd francuski zgodził się aby gwarantem bezpieczeństwa na granicy polsko-niemieckiej i czechosłowacko-niemieckiej były jedynie traktaty arbitrażowe i gwarancja strony francuskiej. Zgadzając się na ten układ w tym brzmieniu Francja poświęcała interesy swych sojuszników ze Wschodu. Decyzje w tej sprawie zapadły w Locarno w 1925 r. Locarno godziło w system wersalski , gdyż gwarancje nienaruszalności granic francusko-niemieckiej i belgijsko-niemieckiej oznaczały faktycznie niemożność (niedostateczność) gwarantowania pokoju przez Ligę Narodów. Poza tym nie udzielono gwarancji nienaruszalności granicy polsko-niemieckiej i czechosłowacko -niemieckiej, mimo że Niemcy zawarły z Czechosłowacją i Polską traktaty rozjemcze. Zawarte układy bardzo osłabiły sojusz polsko-francuski z 1921, ponieważ Francja udzielając Polsce pomocy musiałaby przekroczyć granicę niemiecką, a wtedy zostałaby zaatakowana przez Anglię i Włochy.

Układ przyczynił się więc do dalszej normalizacji sytuacji międzynarodowej Republiki Weimarskiej, zwiększył poczucie bezpieczeństwa Francji i Belgii, ale jednocześnie wpłynął na wzrost poczucia zagrożenia wschodnich sąsiadów Niemiec.

Poza tym w 1926r. do Ligi Narodów zostały przyjęte Niemcy. Zostały zwolnione z art. 16, a więc w przypadku wojny z ZSRR mogły pozostać neutralne. Został w ten sposób stworzony precedens godzący w podstawy Ligi Narodów, gdyż przyjęto do niej państwo, które nie było zobowiązane do występowania we wspólnej akcji państw członkowskich przeciw agresorowi. Nastąpiło załamanie koncepcji zbiorowego bezpieczeństwa.

W 1927 r. został zaproponowany pakt Brianda- Kelloga, który ustanawiał wyrzeczenie się wojny jako instrumentu polityki narodowej. Został zaproponowany w 1927 r. przez Brianda, msz Francji, jako traktat między Stanami Zjednoczonymi i Francją, zakazujący prowadzenia wojny między tymi krajami. Była to próba włączenia Stanów Zjednoczonych we francuski system bezpieczeństwa. Kellog, sekretarz stanu USA, odpowiedział propozycją zawarcia powszechnego paktu przeciwko wojnie. W praktyce pakt nie spełnił swojego głównego celu - zaniechania wojny. W tym sensie nie wniósł żadnego realnego wkładu do międzynarodowego pokoju, a swoją nieskuteczność okazał już w 1931 r. wraz z inwazją japońską w Mandżurii i w 1935 r. z włoską inwazją w Etiopii.

W 1936 r. Niemcy i Włochy podpisały traktat o przyjaźni. Powstała oś Berlin-Rzym. W 1940 r. przystąpiła do traktatu Japonia, oś zmieniła charakter na międzykontynentalny. Żadne z tych państw nie należało w tym czasie do Ligi Narodów. Nie były one zainteresowane koncepcją zbiorowego bezpieczeństwa, ale realizacją swoich celów narodowych. Utworzyły one porozumienie, które stało się zagrożeniem dla całego świata.

W sierpniu 1939 r. Niemcy i ZSRR podpisały pakt Ribbentrop - Mołotow. Składał się z dwóch części. W jawnym traktacie oba państwa zobowiązały się do powstrzymywania się od wzajemnych działań agresywnych, zachowania neutralności, gdyby druga strona "stała się przedmiotem działań wojennych ze strony trzeciego państwa". Tajny, dodatkowy protokół podejmował kwestię "rozgraniczenia obustronnych stref interesów w Europie Wschodniej". Był to definitywny koniec jakichkolwiek szans na zbiorowe bezpieczeństwo.

**********************

ZB - system polityczno-prawny mający na celu utrwalenie pokoju międzynarodowego przez ustanowienie zakazu agresji oraz obowiązku pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych;

system bezpieczeństwa zbiorowego przyjmuje zasadę zbiorowej samoobrony — napad na jednego z uczestników umowy jest uważany za napad na wszystkich pozostałych;

system bezpieczeństwa zbiorowego może mieć charakter uniwersalny lub regionalny (tzn. obejmujący wszystkie państwa danego regionu, w tym potencjalnych agresorów).

Pierwszą próbą stworzenia uniwersalnego systemu bezpieczeństwa zbiorowego była Liga Narodów

Od samego początku istniały różniące się w sposób zasadniczy koncepcje co do tego, jaki ma być kształt tworzonej struktury. Największe znaczenie miały dwie spośród nich - amerykańska i francuska. Pierwsza nie przewidywała wyposażenia Ligi w autonomiczne siły zbrojne jak również z założenia nie miała mieć charakteru antyniemieckiego. Była w opozycji do wizji francuskiej, która widziała w Lidze Narodów gwaranta interesów państw zwycięskich. Przewidywała ona wyposażenie Ligi w siły zbrojne oraz wprowadzenie systemu sankcji, co miało by nadać jej charakter represyjny. Koncepcja ta jednakże, mimo wskazywała na istotny element, jakim była potrzeba zapewnienia znaczenia praktycznego Ligi poprzez wprowadzenie instrumentów bezpośredniego i pośredniego oddziaływania, nie znalazła znaczącego poparcia ze strony innych państw. Mało tego, nawet w samej Francji wielu znaczących polityków zdecydowanie się jej sprzeciwiało.

Członkowie ratyfikując pakt zobowiązywali się do przestrzegania norm prawa międzynarodowego i zobowiązań międzynarodowych, pokojowego rozstrzygania sporów, nie uciekania się do wojny, respektowania nienaruszalności terytorium, utrzymywania jawności stosunków międzynarodowych i przestrzegania sprawiedliwości. Jak widać przytoczonych celów, priorytetem Ligi Narodów było utrzymanie międzynarodowego pokoju. Pakt zawierał postanowienia dotyczące przeprowadzenia ogólnego rozbrojenia (w tym celu powołano w 1932 roku Komisję Rozbrojeniową), stosowania sankcji w przypadku konfliktu państwa z członkiem Ligi (np. wykluczenie ZSRR w 1939 roku), rejestracji porozumień i traktatów międzynarodowych przez Sekretariat (do czasu dokonania tej operacji nie miały one mocy obowiązującej), rozstrzygania konfliktów między państwami (postępowanie rozjemcze lub sądowe) czy sposobu zarządzania terytoriami niesuwerennymi (system mandatowy).
Sukcesy Ligi w niektórych dziedzinach schodziły jednak w cień, gdy weźmie się pod uwagę brak efektywności przy rozwiązywaniu konfliktów środkami pokojowymi. Powodów takiego stanu rzeczy było wiele. Organizacja uwzględniała przede wszystkim interesy wielkich mocarstw (np. utworzenie systemu mandatowego), natomiast nie posiadała organów wykonawczych, które mogły tworzyć system bezpieczeństwa zbiorowego. Godziło to w interesy takich państw jak Polska, dla której Liga Narodów miała być gwarantem nienaruszalności granic i integralności terytorium. Poza tym godnym odnotowania jest fakt, że w zasadzie przez większą część czasu swojego funkcjonowania Liga nie skupiała w swoim gronie niektórych najbardziej liczących się ośrodków władzy na świecie (Stany Zjednoczone, Związek Radziecki (tylko w latach 1934-39), Japonia (do 1933 roku)), nie mogła więc być gwarantem utrzymania pokoju. Dodatkowo te mocarstwa, które do Ligi przynależały nie potrafiły dojść do porozumienia w kwestiach o niekiedy zasadniczym znaczeniu (było to wyraźne szczególnie przypadku sporów angielsko-francuskich), co jeszcze bardziej utrudniało jej działanie. Do tego wszystkiego należy jeszcze dodać art. 12 Paktu, który legalizował wojnę traktując ją jako element polityki zagranicznej (zmiana tego stanu rzeczy nastąpiła dopiero w wyniku podpisania Paktu Brianda-Kelloga w 1928 roku).

Działalność Ligi obejmowała problemy zarówno o charakterze politycznym i militarnym jak również problemy społeczne, ekonomiczne z dziedziny nauki i zdrowia. Liga rozpatrywała spory pomiędzy Polską Wolnym Miastem Gdańskiem, jak również z Litwą o Wilno. Rozpatrywała również spór dotyczący Górnego Śląska. Od 1926 roku Polska otrzymała status członka tj. z możliwością ponownego wyboru do Rady (obok Polski członkostwo takie otrzymała Hiszpania).
Powstanie Ligi Narodów było efektem dążenia zmęczonych trudami Wojny Światowej Państw do zapewnienia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Mimo tego że oczywistym jest, iż organizacja nie spełniła wyznaczonego jej zadania, godnym podkreślenia jest fakt jej wpływu na rozwój pewnych regulacji i zwyczajów w prawie międzynarodowym. Stanowi to istotny walor, tym bardziej jeżeli weźmie się pod uwagę, praktyki i sposoby działania zapoczątkowane przez Ligę Narodów odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu współczesnych organizacji międzynarodowych, a w szczególności, Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Zanim powstała Liga Narodów, prawie powszechnym było przekonanie, że każde państwo jest jedynym suwerennym sędzią swoich własnych czynów, pozostaje więc nieczuły na wszystkie krytyki i zastrzeżenia innych państw. Idea - dziś generalnie przyjęta - iż wspólnota narodów posiada prawo moralne i sądowe dyskutowania i osądzania zachowania się międzynarodowego swoich członków, nie znajdowała w żadnym traktacie i w żadnej instytucji przed Paktem Ligi Narodów - tak oceniał Ligę Sekretarz Generalny ONZ U Thant w 1964 roku.

Przygotowania do powołania nowej organizacji rozpoczęto jeszcze w czasie drugiej wojny światowej w gronie wielkich mocarstw - sojuszników koalicji antyhitlerowskiej. Na konferencji w San Francisco przyjęto Kartę Narodów Zjednoczonych - konstytucję nowej organizacji - która weszła w życia 24 października 1945. Siedzibą nowej organizacji stał się Nowy Jork.

Cele ONZ zawarte są we wstępie i artykule 1, wiele odniesień do nich znajduje się w dalszej części Karty. Wyłaniają się z nich trzy kluczowe kwestie:

• Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

• Wspieranie międzynarodowej współpracy o charakterze gospodarczym i społecznym

• Działanie na rzecz przestrzegania praw człowieka
  

Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa to cel podstawowy, jego też dotyczą najważniejsze artykuły Karty, które wyszczególniają instrumenty i metody służące do jego osiągnięcia. Rozdział VI Karty poświęcono metodom pokojowego rozstrzygania sporów, zaś Rozdział VII odnosi się do działań podejmowanych w sytuacjach poważniejszych - zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji.

ONZ - organizacja suwerennych państw
Artykuł 2 Karty wymienia zasady, według których powinien postępować ONZ i jego członkowie. Zasada o charakterze fundamentalnym to suwerenna równość członków ONZ ( pkt. 1). Państwa winny być równe wobec prawa, wyrazem tego jest zasada: jedno państwo - jeden głos w organach ONZ (wyłom od tej zasady stanowi instytucja stałych członków Rady Bezpieczeństwa). Z normy tej wynika istota tego czym jest ONZ - organizacją suwerennych państw, a nie światowym rządem. Założenie takie drastycznie ogranicza samodzielne kompetencje decyzyjne organizacji. Suwerenność oznacza, że państwa członkowskie zachowują dla siebie prawo podejmowania ostatecznych decyzji. To właśnie powoduje, że efektywność działań ONZ zależy od woli jego członków podjęcia wspólnego działania, współpraca zaś może zostać zablokowana w imię interesów poszczególnych państw.

Utrzymanie pokoju
Kolejne zasady zawarte w Artykule 2 odnoszą się do kwestii utrzymania pokoju. W myśl nich państwa powinny załatwiać międzynarodowe spory środkami pokojowymi oraz powstrzymać się od groźby użycia siły lub wykorzystania jej przeciw integralności terytorialnej lub niepodległości innego państwa oraz w inny sposób niezgodny z celami ONZ. Państwa mają również obowiązek okazać wszelką pomoc ONZ w każdej akcji podjętej zgodnie z Kartą oraz nie udzielać pomocy państwom, przeciwko którym ONZ zastosowała środki zapobiegawcze lub środki przymusu.

Operacje pokojowe

Pokojowe rozwiązywanie sporów z udziałem organizacji międzynarodowych polega m.in. na mediacji, rozjemstwie, wydaniu zaleceń, przekazywaniu sporu do rozstrzygnięcia sądowego (działanie te są przedstawione w rozdziale VI Karty).

W sytuacji gdy akty agresji są nieuchronne lub już się rozpoczęły wymagane są bardziej zdecydowane działania (rozdział VII - Akcja w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji).

Koncepcja zbiorowego bezpieczeństwa zakłada, że pokój musi być postrzegany jako niepodzielny - gdziekolwiek powstanie jego zagrożenie winno stać się ono przedmiotem troski wszystkich członków społeczności międzynarodowej. W rzeczywistości jednak bezpieczeństwo narodowe ma prymat nad zasadą zbiorowego bezpieczeństwa, rywalizacja między państwami, realizacja ich własnych celów i interesów, powoduje że zwycięża "egoizm" - państwa nie chcą lub nie mogą w równym stopniu uczestniczyć w akcjach zbiorowych przeciwko agresorowi. Niechęć do tych akcji dotyczy nie tylko użycia siły zbrojnej, ale również sankcji ekonomicznych, które w historii ONZ wprowadzano rzadko i często nieskuteczne.

W praktyce działania ONZ wykształciła się nowa formuła nie przewidywana Kartą - peacekeeping (operacje pokojowe). Użycie sił zbrojnych jest tylko jedną z możliwości i nie ma ono na celu pokonania agresora, ale zapobiegnięcie walce, utrzymanie zawieszenia broni, itd. Dlatego też siły pokojowe używają broni tylko w celu samoobrony. Oprócz tego w miejsce konfliktu mogą być wysyłane nieuzbrojone misje obserwacyjne, zespoły zajmujące się zbieranie informacji. Wraz z końcem Zimnej Wojny nastąpiła eksplozja operacji pokojowych - w latach 1988-1994 miało miejsce 21 operacji (13 w ciągu poprzednich 40 lat). Siły pokojowe mogły być skuteczne w przypadku dobrej woli skonfliktowanych stron i ich chęci zakończenia konfliktu, gdy jednak jak w b. Jugosławii walcząca strona nie jest zainteresowana pokojem, siły pokojowe ze względu na ograniczony mandat są nieskuteczne.

Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego,w skrócie NATO

- organizacja polityczno-wojskowa powstała 24 sierpnia 1949 w wyniku podpisania 4 kwietnia 1949 Traktatu Północnoatlantyckiego przez 10 krajów europejskich: państw-członków Unii Zachodniej (Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Wielka Brytania) wraz z pięcioma dodatkowymi krajami (Dania, Islandia, Norwegia, Portugalia, Włochy) oraz USA i Kanadę. Początkowym celem istnienia organizacji, na mocy traktatu waszyngtońskiego, była obrona militarna przed atakiem ZSRR.

Podstawowym aktem prawnym, będącym podstawą działania NATO jest Traktat Północnoatlantycki, podpisany w Waszyngtonie 4 kwietnia 1949. Sam Traktat jest w istocie bardzo prostym dokumentem złożonym z 14 artykułów określających najważniejsze zobowiązania sojuszników wobec siebie z osobna, jak i Sojuszu jako całości.

Szczególnie ważny z punktu widzenia aspektu obronności jest art. 5., który mówi o tym, że atak zbrojny z zewnątrz zwrócony przeciwko jednemu lub kilku państwom członkowskim traktowany będzie jako atak przeciwko całej organizacji. Zawarta w tym artykule formuła casus foederis jest szczególnym rodzajem solidarności wojskowej między członkami Sojuszu.

NATO jest organizacją stawiającą sobie za cel zbiorową ochronę swoich członków, jako podstawę zachowania pokoju i umocnienia bezpieczeństwa międzynarodowego. Z prawnomiędzynarodowego punktu widzenia NATO jest międzynarodową organizacją opartą na sojuszniczym systemie bezpieczeństwa. Zgodnie z Traktatem Waszyngtońskim każde państwo członkowskie zobowiązuje się przyczyniać do rozwoju pokojowych i przyjaznych stosunków międzynarodowych.

Głównym celem Sojuszu jest zagwarantowanie - środkami politycznymi i militarnymi - wolności i bezpieczeństwa wszystkim państwom członkowskim.

Do osiągnięcia tego celu NATO wykonuje podstawowe zadania w zakresie bezpieczeństwa:

• zapewnia fundament trwałego bezpieczeństwa w Europie, opartego na rozwoju instytucji demokratycznych i pokojowym rozwiązywaniu konfliktów;

• zapewnia środki odstraszania i obrony przed jakąkolwiek formą ataku na terytorium każdego państwa członkowskiego;

• rozwija bezpieczeństwo międzynarodowe poprzez stałą i aktywną współpracę ze wszystkimi państwami partnerskimi należącymi do programu Partnerstwo dla Pokoju oraz Euroatlantyckiej Rady Partnerstwa;

• wysyła swoje misje wojskowe do państw, na terytorium których toczy się konflikt zbrojny, celem zażegnania tego konfliktu.

Unia Zachodnioeuropejska (UZE)

- została utworzona na mocy tzw. Układów Paryskich z 23 października 1954, które po zakończeniu procesu ratyfikacji weszły w życie 5 maja 1955 przekształcając tym samym powstałą w 1948 Unię Zachodnią grupującą Francję, Wielką Brytanię i kraje Beneluksu.

Jej główne cele to: współpraca gospodarcza, polityczna, kulturalna, a także zapewnienie bezpieczeństwa zbiorowego.

Powstanie UZE związane było z fiaskiem powołania do życia Europejskiej Wspólnoty Obronnej.

Główne zadanie UZE to zapewnienie bezpieczeństwa państwom członkowskim - w praktyce realizowało je NATO, a UZE nie miała zdolności obronnych. Dopiero lata 80. i 90. XX w. przyniosły próbę wzmocnienia roli organizacji poprzez włączenie jej w system wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej. Zdecydowano m.in. o zwiększaniu zdolności operacyjnych UZE tak, aby mogła ona funkcjonować z użyciem sił zbrojnych poza obszarem państw członkowskich, np. w celu niesienia pomocy humanitarnej lub dla utrzymania bądź przywracania pokoju. W tym względzie często mówi się o tworzeniu tzw. europejskiej tożsamości obronnej, która może mieć miejsce raczej w ramach NATO niż poza tą organizacją. Krajami inicjującymi nowy kierunek były Francja i Niemcy postulujące utworzenie europejskiego korpusu podlegającego UZE, choć też możliwego do wykorzystania przez NATO.

Traktat z Maastricht włączył UZE w system Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa z zadaniem realizacji celów służących obronności UE. Rada UE w porozumieniu z instytucjami UZE może podejmować decyzje o wspólnych akcjach. Jednak ostateczny kształt Traktatu Amsterdamskiego wykazał, iż członkowie UE mają odmienne wizje roli UZE i jej przyszłości.

W 1972-73 odbyły się w Helsinkach rozmowy przygotowawcze do KBWE. Obrady KBWE zakończyły się 1975 podpisaniem Aktu końcowego określającego zasady bezpieczeństwa europejskiego, współpracy gospodarczej, naukowo-technicznej i kulturowej oraz współpracy humanitarnej. Wojskowy nurt procesu KBWE doprowadził do wypracowania norm i zasad postępowania państw w sferze militarnej (wojskowe środki budowy zaufania i bezpieczeństwa).

Zmiany polityczne w państwach Europy Wschodniej na przełomie lat 80. i 90. oraz rozpad konfrontacyjnego układu Wschód-Zachód pozwoliły rozpocząć negocjacje nad redukcją potencjału konwencjonalnych sił zbrojnych w Europie.

Przyczyniły się też do zwiększenia roli ONZ w regulowaniu konfliktów zbrojnych i intensywniejszych prac nad unormowaniem wojskowych aspektów bezpieczeństwa (rozbrojenie, gł. eliminacja broni jądrowej, nowe formy współpracy w zapewnieniu bezpieczeństwa zbiorowego i nowa generacja środków budowy zaufania).

Uzupełnieniem bezpieczeństwa zbiorowego w skali regionalnej stało się rozwinięcie go w skali uniwersalnej na obszarze „od Vancouver do Władywostoku”.

W procesie tym uczestniczą, w różnym zakresie, KBWE, NATO (gł. Rada Atlantycka), Unia Zachodnioeuropejska.

Cechą tego procesu jest dążenie, by bezpieczeństwo zbiorowe w większym stopniu opierało się na współpracy i korzystaniu z pokojowych środków rozstrzygania sporów, niż na pewności ukarania agresora (relatywnie malejąca rola czynnika wojsk.).

7. Uniwersalistyczne organizacje bezpieczeństwa międzynarodowego - ich główne cele i metody działania

Pierwszą organizacją bezpieczeństwa międzynarodowego była LIGA NARODÓW.

Pakt Ligi Narodów mówił w preambule, że celem powstania organizacji jest promocja współpracy międzynarodowej i osiąganie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego poprzez powzięcie zobowiązania do nieuciekania się do wojny, przyjęcie zasady otwartych, sprawiedliwych i honorowych stosunków międzynarodowych, kierowanie się uznanymi normami prawa międzynarodowego wyznaczającymi postępowanie rządów, skrupulatne szanowanie wszystkich zobowiązań traktatowych.

Pakt LN nie wprowadzał bezwzględnego zakazu wojny, który zawarto dopiero w 1928 roku w pakcie Brianda-Kellogga. Mówił jedynie w artykule 12, że w przypadku zaistnienia sporu zostanie on przekazany postępowaniu arbitrażowemu, sądowi lub Radzie, a po wydaniu decyzji arbitrażowej lub sądowej bądź sprawozdania Rady strony sporu nie rozpoczną wojny przez kolejne 3 miesiące. Jednak kluczowy artykuł 10 zawierał zobowiązanie członków LN do "poszanowania i chronienia przed zewnętrzną agresją integralności terytorialnej i obecnej niezależności politycznej wszystkich członków Ligi"; w przypadku zaistnienia takiej agresji lub groźby agresji Rada LN miała okreslić jakimi środkami wypełniane będzie to zobowiązanie. Natomiast nieufność, zwłaszcza małych państw, mógł budzić nieprecyzyjny artykuł 19 - Dawał on możliwość ponownego badania traktatów, gdy okaże się, że jego dalsze obowiązywanie może grozić pokojowi. Artykuł 16 stanowił, że wszczęcie wojny z pominięciem przewidzianej w Pakcie procedury rozwiązywania sporów oznaczało popełnienie aktu wojny przeciw wszystkich członkom LN i pociągało za sobą sankcje: zerwanie stosunków handlowych i finansowych oraz zakaz utrzymywania kontaktów z obywatelami państwa-agresora; członek LN gwałcący postanowienia Paktu mógł zostać decyzją Rady usunięty z organizacji. Na mocy artykułu 14 Paktu utworzony został Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, rozstrzygający przekazane mu spory międzynarodowe.

W artykule 8 Paktu członkowie LN deklarowali, że "utrzymanie pokoju wymaga redukcji zbrojeń narodowych do najniższego poziomu dającego się pogodzić z bezpieczeństwem narodowym i egzekwowaniem zobowiązań międzynarodowych wspólnym działaniem" i zobowiązywali się do przedstawienia planów redukcji zbrojeń "przy uwzględnieniu sytuacji geograficznej i okoliczności" danego państwa. W 1925 roku LN powołała komisję przygotowującą Komisję Rozbrojeniową, która obradowała w latach 1932-37, ale bez żadnych rezultatów.

Była to również instytucja zajmująca się poprawianiem warunków społecznych i ekonomicznych w skali ogólnoświatowej, i na tym polu funkcjonowała w sposób efektywny ( WHO, ILO ).

Pakt zawierał postanowienia dotyczące przeprowadzenia ogólnego rozbrojenia tym celu powołano w 1932 roku Komisję Rozbrojeniową), stosowania sankcji w przypadku konfliktu państwa z członkiem Ligi (np. wykluczenie ZSRR w 1939 roku), rejestracji porozumień i traktatów międzynarodowych przez Sekretariat (do czasu dokonania tej operacji nie miały one mocy obowiązującej), rozstrzygania konfliktów między państwami (postępowanie rozjemcze lub sądowe) czy sposobu zarządzania terytoriami niesuwerennymi (system mandatowy). Każde państwo członkowskie, w wypadku konfliktu międzynarodowego, miało podporządkować się wyrokowi Trybunału Międzynarodowego w Hadze.

Sukcesy Ligi w niektórych dziedzinach schodziły jednak w cień, gdy weźmie się pod uwagę brak efektywności przy rozwiązywaniu konfliktów środkami pokojowymi. Powodów takiego stanu rzeczy było wiele. Organizacja uwzględniała przede wszystkim interesy wielkich mocarstw (np. utworzenie systemu mandatowego), natomiast nie posiadała organów wykonawczych, które mogły tworzyć system bezpieczeństwa zbiorowego. Godziło to w interesy takich państw jak Polska, dla której Liga Narodów miała być gwarantem nienaruszalności granic i integralności terytorium. Poza tym godnym odnotowania jest fakt, że w zasadzie przez większą część czasu swojego funkcjonowania Liga nie skupiała w swoim gronie niektórych najbardziej liczących się ośrodków władzy na świecie (Stany Zjednoczone, Związek Radziecki (tylko w latach 1934-39), Japonia (do 1933 roku)), nie mogła więc być gwarantem utrzymania pokoju.

Podstawową słabością Ligi był brak strony wykonawczej systemu bezpieczeństwa zbiorowego- Liga nie posiadała żadnych sił zbrojnych. Reakcją na agresję ze strony państw zrzeszonych w Lidze mogło być co najwyżej potępienie napastnika, zerwanie z nim stosunków dyplomatycznych i zastosowanie wobec niego sankcji gospodarczych. Autorytet Ligi zmniejszał wyraźnie brak wśród jej członków Stanów Zjednoczonych, bowiem kongres odmówił poparcia polityki Wilsona, nie ratyfikował Traktatu Wersalskiego i nie zgodził się na przystąpienie do Ligi Narodów. O ile działalność polityczna Ligi Narodów zakończyła się w gruncie rzeczy fiaskiem , o tyle ogromna rolę odgrywały prowadzone przez nią akcje humanitarne oraz działalność utworzonych z jej inicjatyw instytucji niepolitycznych. Liga zapoczątkowała akcję opieki nad uchodźcami, międzynarodową pomoc ofiarom epidemii, opiekę nad matka i dzieckiem. Przy Lidze Narodów powstały: Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej oraz Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP), zajmująca się ustawodawstwem pracy. Obie te instytucje, po pewnych przekształceniach działają do dziś. Liga powołała Międzynarodowy Instytut Współpracy Kulturalnej, poprzednika obecnego UNESCO. Niezależnie od bezsilności w sferze politycznej i faktu, iż w praktyce Liga stanowiła forum rywalizacji angielsko- francuskiej, zostały stworzone pewne struktury i obyczaje współpracy międzynarodowej. Organizacja Narodów Zjednoczonych kontynuuje wiele z nich.

Struktura i sposób działania Ligi Narodów

Struktura Ligi Narodów była trójelementowa:

• Zgromadzenie - mające charakter plenarnych obrad przedstawicieli państw członkowskich. Każdemu członkowi przysługiwał jeden głos, delegacje państw mogły być maksymalnie trzyosobowe. Jego kompetencje nie były sprecyzowane - Zgromadzenie zajmowało się każdą sprawą, która miała związek ze światowym pokojem i zapobieganiem konfliktom. Pełniło rolę uchwałodawczą w procesie pracy Ligi Narodów. Zgromadzenie zbierało się raz w roku na sesjach zwyczajnych a w razie potrzeby na sesjach nadzwyczajnych

• Rada Ligii Narodów - będąca władzą wykonawczą Ligi Narodów, nazywana czasami jej rządem. Stała się najważniejszym i najbardziej skutecznym jej organem. Składała się z członków - stałych (najważniejszych mocarstw) i 4 niestałych, wybieranych na 6-letnią kadencję. Rada obradowała kilka razy do roku.

• Sekretariat Ligii Narodów - organ koordynujący i organizujący pracę Ligi Narodów. Przygotowywał projekty ustaw, w tym ustawy budżetowej. Był to jedyny organ Ligii Narodów, który pracował permanentnie. Na jego czele stał Sekretarz Generalny, który był najwyższym przedstawicielem Ligi. Pierwszym Sekretarzem Generalnym został James Drummond z Wielkiej Brytani, po nim urząd ten pełnili jeszcze: Francuz Joseph Avenol oraz Irlandczyk Sean Lester.

Liga Narodów nie funkcjonowała podczas II Wojny Światowej. W dniach 8-18 kwietnia 1946 roku odbyło się ostatnie posiedzenie Zgromadzenia LN, na którym podjęto decyzję o rozwiązaniu organizacji i przekazaniu całego jej majątku Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Mimo, że Liga Narodów nie spełniła wyznaczonego jej zadania, godnym podkreślenia jest fakt jej wpływu na rozwój pewnych regulacji i zwyczajów w prawie międzynarodowym. Praktyki i sposoby działania zapoczątkowane przez LN odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu współczesnych organizacji międzynarodowych, a w szczególności ONZ.

ONZ:

Zanim Liga Narodów została ostatecznie rozwiązana ustanowiono inną organizację o podobnym charakterze. Idea jej powołania padła jeszcze czasie II Wojny Światowej. (W 1943 roku w Teheranie). W drugiej połowie 1944 roku została zwołana konferencja w Waszyngtonie, gdzie ustalono cele, sposoby oraz zakres działania przyszłej organizacji. Kolejnym krokiem było podpisanie dnia 26 czerwca 1945 roku w San Francisco Karty Narodów Zjednoczonych, będącej podstawą prawną działania i istnienia Organizacji Narodów Zjednoczonych. Sama organizacja została powołana do życia 24 października 1945 roku.

Założyciele ONZ wyznaczyli organizacji cztery główne cele. Miały one stanowić przeciwwagę dla polityki agresji państw osi, której punktem kulminacyjnym była II wojna światowa. Podstawą istnienia i działania ONZ jest jej Karta podpisana w San Francisco 26 czerwca 1945r. Karta jest umową obejmującą 111 art. , załącznikiem do Karty jest Statut MTS.

Art..1 Kart NZ wymienia cztery cele jakim ma służyć ONZ:

• utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

• rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami, opartych na poszanowaniu zasady równości praw i samostanowienia narodów

• rozwiązywanie w drodze współpracy zagadnień międzynarodowych o charakterze społecznym, gospodarczym, kulturalnym i humanitarnym oraz w zakresie ochrony praw człowieka

• stanowienie ośrodka uzgodnienia działalności międzynarodowej , zmierzającej do osiągnięcia wymienionych wyżej wspólnych celów

W art.2 Karty NZ podano zasady , według których postępować powinna organizacja i jej członkowie:

• zasada suwerennej równości wszystkich jej członków

• członkowie organizacji powinni wykonywać w dobrej wierze zobowiązania przyjęte zgodnie z niniejszą Kartą

• zasada załatwienia sporów międzynarodowych środkami pokojowymi

• wszyscy członkowie powstrzymują się w swych stosunkach międzynarodowych od groźby użycia siły lub użycia jej przeciwko całości terytorialnej lub niezawisłości politycznej któregokolwiek z państw

• zasada zobowiązująca państwo członkowskie do udzielania pomocy organizacji w akcji podjętej zgodnie z Kartą i powstrzymania się od udzielania pomocy państwu wobec którego ONZ zastosowało środki zapobiegające

• organizacja zapewni by państwa , które nie są jej członkami , postępowały zgodnie z niniejszymi zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

• żadne postanowienia niniejszej Karty nie upoważnia Narodów Zjednoczonych do ingerencji w sprawy , które z istoty swej należą do kompetencji wewnętrznej któregokolwiek państwa

Metody działania:

ART. 41 - sankcje nie polegające na użyciu siły

ART. 42 - sankcje polegające na użyciu siły

5 kryteriów w celu usprawiedliwienia użycia siły przez RB.

1. Istotne zagrożenie.

2. Właściwy cel.

3. Użycie siły jako środek ostateczny.

4. Zastosowanie proporcjonalnych środków.

5. Zrównoważenie skutków użycia siły.

Rada Bezpieczeństwa ONZ wydaje rezolucje dotyczące utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, a zwłaszcza decyzje o zastosowaniu sankcji nie wymagających użycia siły zbrojnej oraz decyzje o sankcjach zbrojnych.

Jako jedyne spośród rezolucji uchwalanych przez organy ONZ, mają moc prawnie wiążącą dla państw - na mocy art. 25 KNZ. Ich legalność nie może być kwestionowana, nie podlegają także kontroli sądowej ze strony MTS.

ARTYKUŁ 41

Rada Bezpieczeństwa może zadecydować, jakie środki nie wymagające użycia siły zbrojnej należy zastosować dla skutecznego przeprowadzenia jej decyzji oraz może wezwać członków ONZdo zastosowania takich środków.

Środki te mogą obejmować zupełne lub częściowe przerwanie stosunków gospodarczych oraz komunikacji: kolejowej, lotniczej, pocztowej, telegraficznej, radiowej i innej, jak również zerwanie stosunków dyplomatycznych.

ARTYKUŁ 42

Jeżeli Rada Bezpieczeństwa uzna, że środki przewidziane w artykule 41 mogłyby okazać się niewystarczającymi albo już okazały się niewystarczającymi, jest ona władna podjąć taką akcję przy pomocy sił powietrznych, morskich lub lądowych, jaka mogłaby okazać się konieczną do utrzymania albo przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Akcja taka może polegać na demonstracjach, blokadzie i innych operacjach sił zbrojnych powietrznych, morskich lub lądowych członków Narodów Zjednoczonych.

Operacje pokojowe ONZ, działania ONZ na rzecz utrzymania pokoju lub zahamowania eskalacji konfliktu zbrojnego w danym regionie - Decyzja o podjęciu takich kroków musi wynikać z uchwały ZO NZ, RB lub z zalecenia Sekretarza Generalnego. Realizowane są przez siły zbrojne ONZ bądź przez misje obserwatorów pokojowych.

Należy też uzyskać zgodę stron, na których terytorium operacje są prowadzone, bowiem działania nie mają charakteru sankcji, a służą jedynie wsparciu pokojowych tendencji, poprzez doradztwo i utrzymanie porządku publicznego oraz rozdzielenie sił walczących. Siły te powoływane są w trybie doraźnym przez ZO lub RB ONZ, zgodnie z KNZ.

W założeniach ONZ, siły pokojowe stanowią - dla państw w nich uczestniczących - nieprzymusowy instrument kontroli konfliktów zbrojnych. Obecnie działa 15 misji, które są rozmieszczone w Europie, na Bliskim Wschodzie, Azji, Ameryce Łacińskiej i w Afryce:

Europa

• 1964- UNFICYP - Siły Pokojowe ONZ na Cyprze

• 1993 - UNOMIG- Misja Obserwacyjna ONZ w Gruzji

• 1999 - UNMIK - Misja Tymczasowej Administracji ONZ w Kosowie- 1965 (101 Polaków)

Bliski Wschód

• 1948- UNTSO - Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Nadzorowania Rozejmu - pierwsza akcja w ramach sił pokojowych ONZ w Palestynie - celem było i nadal jest kontrolowanie arabsko-izraelskiego porozumienia o przerwaniu walk

• 1974 - UNDOF- Siły ONZ ds. Nadzoru Rozdzielenia Wojsk na Wzgórzach Golan

• 1978 - UNIFIL - Tymczasowe Siły ONZ w Libanie - 1990

Azja

• 1949 - UNIMOGIP - Grupa Obserwatorów Wojskowych ONZ w Indiach i Pakistanie

1. System dwubiegunowy a kształtowanie się sytuacji zimnowojennej

Po II WŚ ukształtował się dwubiegunowy podział polityczny świata (Wschód- Zachód). Wokół dwóch supermocarstw USA i ZSRR skupione były BLOKI PAŃSTW: krajów sojuszniczych i satelickich. Było to konsekwencją:

• Upadku państw Osi i kryzysu mocarstw - imperium brytyjskiego, francuskiego

• Błędów administracji Roosevelta co do oceny polityki radzieckiej (Roosevelt łudził się możliwością współpracy z ZSRR w okresie powojennym)

Oba supermocarstwa miały potęgę wojskową. Początkowo USA i następnie od 1949 ZSRR posiadały monopol na broń atomową, potem na wodorową. Kiedy następne państwa weszły w jej posiadanie, istotna rolę odgrywały środki przenoszenia ładunków, gdzie też przodowały ZSRR i USA.

Potencjał ekonomiczny wyróżniał supermocarstwa na tle innych państw, chociaż USA miały przewagę.

Ideologia

• dla USA ważna była chęć przewodzenia demokratycznemu i liberalnemu światu, powstrzymywanie i zwalczanie postępów komunizmu, akcentowanie nieprzezwyciężalnych sprzeczności między demokracją i totalitaryzmem, gospodarką wolnorynkową i planowaną, indywidualizmem a kolektywizmem.

• Dla ZSRR ważna była realizacja interesów imperialnych, uzasadniana hasłem urzeczywistnienia w skali globalnej ideałów komunizmu.

W okresie zimnej wojny polityka globalna przybrała charakter dwubiegunowy, świat podzielił się na dwie części. Grupa najbogatszych i tym samym demokratycznych społeczeństw, ze Stanami Zjednoczonymi na czele, zaangażowała się w ideologiczną, polityczną, ekonomiczną, a czasami i militarną rywalizację z grupą skupioną wokół Związku Radzieckiego.

Powstały dwa wielkie mocarstwa, bloki, dwie wielkie idee, dwie zasadnicze propozycje systemowe.

Oba systemy były globalne i miały ambicję, aby zapanować nad światem.

W tej dwubiegunowości oba mocarstwa chciały i potrafiły się ze sobą porozumieć.

Były one dla siebie zarówno przeciwnikiem, jak i partnerem, a tam gdzie nie sięgała władza któregoś z nich zawsze powstawały konflikty i chaos.

System dwubiegunowy był rywalizacją i współpracą między dwoma obozami. Koniec zimnej wojny i zanik żelaznej kurtyny otworzył w 1989 roku nowy etap w tworzeniu ładu międzynarodowego.

DWA BLOKI:

USA - NATO: Francja, WB, Włochy, RFN, Hiszpania itd.

ZSRR - UW: Polska, Czechosłowacja, Węgry, Bułgaria, Rumunia, NRD

Ukształtowanie się systemu dwóch wrogich bloków doprowadził do powstania zimnej wojny.

1. Lata 1946- 53 - okres konfrontacji. Agresywna polityka ZSRR zarówno w Europie Środkowej i Południowej (Grecja), jak i na dalekim Wschodzie (Chiny, Korea). Przeciwieństwem były działanie zachodnie - w ramach doktryny Trumana i planu Marshalla.

2. Lata 1953- 56 - okres spadku napięcia w SM.

3. Po 1956 r. - nastąpiło powolne przejście do polityki koegzystencji między blokami- czyli tzw. odprężenia (detante), ideologia pokojowego współistnienia.

4. lata 70. - okres kulminacji polityki odprężenia, rokowania w ramach KBWE

5. okres konfrontacji miedzy dwoma blokami , aktywność polityki ZSRR w krajach „trzeciego świata”, realizacja doktryny Reagana (traktowanie ZSRR w kategoriach imperium zła, dążenie nie tylko do powstrzymywania ZSRR, lecz do jego odepchnięcia z posiadanych stref wpływów).

6. upadek bloku państw socjalistycznych po 1989 i samego ZSRR po 1991, koniec tym samym dwubiegunowego podziału świata na rzecz modelu wielobiegunowego.

ograniczenia zbrojeń strategicznych - wprowadzane na podstawie układów rozbrojeniowych ABM, INF, SALT, START, NPT.

• ABM - Układ między USA a ZSRR o ograniczeniu systemów obrony przeciwrakietowej, podpisany w 1972 r. w Moskwie

• INF - Układ z 1987 r. o eliminacji broni jądrowej średniego i krótszego zasięgu

• SALT - dwa porozumienia rozbrojeniowe;

SALT I - 1972 - porozumienie tymczasowe między USA a ZSRR o niektórych środkach w zakresie ograniczenia strategicznych zbrojeń ofensywnych.

SALT II - 1979 - o ograniczeniu strategicznych zbrojeń ofensywnych.

• START I - 1991 - układ o redukcji i ograniczeniu strategicznych broni ofensywnych.

START II - układ między USA a Federacją Rosyjską o dalszej redukcji i ograniczeniu strategicznych broni ofensywnych

• NPT - 1968 - układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej

9. Broń jądrowa jako instrument politycznego oddziaływania

Kwestia rozprzestrzeniania (proliferacji) broni jądrowej jest dobitnym przykładem globalizacji polityki światowej. Pojawienie się broni jądrowej z jej potencjałem niszczycielskim i wielkim zasięgiem rażenia przemieniło świat.

Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej - NTP uznaje tylko pięć państw świata ze takie, które dysponują bronią , są to: Chiny, Francja, Rosja, Stany Zjednoczone i Wielka Brytania. Jednak również inne państwa są zdolne do skonstruowania urządzeń nuklearnych a także do ich przenoszenia przy użyciu coraz bardziej zaawansowanych metod. Te fakty stały się znacznie bardziej istotne po tym jak Indie i Pakistan, niezależnie od siebie w 1998 przeprowadziły serie prób jądrowych i prób z rakietami balistycznymi. W 2002 r. Amerykanie odkryli, że ojciec pakistańskiej bomby atomowej Abdul Kadir Khan sprzedał technologie wzbogacania uranu Koreańczykom, Libijczykom i Irańczykom. Z tych trzech krajów tylko Libia zgodziła się oddać prototypy wirówek, otrzymując w zamian prawo powrotu na międzynarodowe salony. Korea Płn. wykonała test atomowy w 2006 r., Iran jest o krok od tzw. breakout capacity, zasobu materiałów i technologii, przy którym produkcja bomby będzie już tylko kwestią politycznego wyboru. W obu przypadkach bezpośrednim powodem przyspieszenia prac nad bombą były amerykańskie interwencje w Afganistanie i Iraku - Kim Dzong Il i Mahmud Ahmadineżad nie chcieli podzielić losu Saddama Husajna. Z tego samego powodu atomem interesuje się od niedawna bliski przyjaciel irańskiego prezydenta Hugo Chavez. Żaden z nich nie odważy się użyć broni jądrowej, ale nie to spędza sen z powiek zachodnim przywódcom - wystarczy jeden irański test, by na Bliskim Wschodzie ruszył atomowy wyścig zbrojeń, to samo może stać się w Azji Wschodniej i Ameryce Łacińskiej. A wtedy dawne potęgi na zawsze stracą kontrolę nad bronią, która kiedyś była ich wyłącznym przywilejem.

Po 1991 roku społeczność międzynarodowa podjęła działania w związku z podejrzeniami o posiadanie zdolności nuklearnej lub realizację planów służących jej uzyskaniu wysuwanymi wobec Korei Północnej. W 1994 roku zawarto specjalne porozumienie o zasadach rozwoju technologii jądrowej w KRLD. Przewidywało ono przekazanie Korei technologii reaktora lekko wodnego oraz zapasów paliwa w zamian za rezygnację tego kraju z produkcji broni jądrowej. Jednakże realizacja tego projektu od początku napotykała na problemy podające w wątpliwość szczerość koreańskich intencji. W sierpniu 1998 Korea przeprowadziła próbę z rakietą balistyczną, która przeleciała nad terytorium Japonii, zaś napięcie wzrosło w 2003 roku, kiedy to Korea Północna wycofała się w układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT) i zapowiedziała kontynuacje programu nuklearnego. Próby rozwiązania problemu trwają do dziś. Obejmują rozmowy na szczeblu między władzami obu państw koreańskich, dyskusje na temat bezpieczeństwa z udziałem USA, Chin, Rosji i innych państw a także inicjatywy multilateralne, wysuwane na forum Międzynarodowej Agencji Atomowej i ONZ.

W wypadku Iraku po wojnie w Zatoce Perskiej w 1991 roku powołano Specjalną Komisję ONZ mającą nadzorować likwidację irackiego programu broni masowego rażenia, ujawnionego w toku wojny. Przed końcem lat 90-tych władze Iraku zaczęły utrudniać dostęp do niektórych obiektów i usuwać z kraju inspektorów Komisji. Pojawiły się także różnice zdań wśród stałych członków Rady Bezpieczeństwa co do trybu realizacji rezolucji ONZ w sprawie Iraku przyjętych po 1991 roku. Kontrowersje te pozostały nierozwiązane nawet do chwili inwazji na Irak w 2003 roku.

Obydwa przypadki - zarówno Iraku jak i KRLD - ujawniły trudności w uzyskaniu na forach międzynarodowych konsensusu w kwestii problemów przestrzegania zobowiązań i specjalnych inspekcji.

Innym źródłem niepokoju są domniemane plany atomowe Iranu, będącego również sygnatariuszem NPT. W latach 70-tych niemieckie firmy rozpoczęły budowę elektrowni jądrowej w Bushehr nad Zatoką Perską. Jeszcze przed jej zakończeniem została ona zbombardowana podczas wojny iracko-irańskiej. W następnych latach Iran starał się odbudować zniszczony kompleks. Dodatkowy niepokój wzbudzała zwłoka w podpisaniu przez Iran protokołu uzupełniającego porozumienie na temat zabezpieczeń o wymóg szczególnej przejrzystości programów nuklearnych państw niejądrowych. W grudniu 2003 Iran ostatecznie podpisał ów protokół. Jednak nie zaprzestał praktyk rozwijania programu atomowego. W 2009 roku poinformowano, że Iran potajemnie zbudował drugi ośrodek wzbogacania uranu. Tym razem rozmowy w Genewie przyniosły efekt: 1 października Teheran przystał na inspekcję nowego ośrodka i wyraził wstępną zgodę na przekazanie wzbogaconego dotychczas uranu do Rosji i Francji, gdzie zostanie przerobiony na paliwo jądrowe - dobre do reaktora, ale nie na głowice.

Motywy zbrojeń nuklearnych

• strategiczne - związane są z rolą bezpośredniego instrumentu prowadzenia polityki i wygrywania wojen jaką broń jądrowa odegrała podczas II wojny światowej i w kalkulacjach czynionych bezpośrednio po jej zakończeniu. Później zwrócono uwagę na odstraszającą funkcję tej broni, zakładając, że państwa włączają ją do swoich arsenałów, aby uzyskać zdolność odstraszania innych państw dysponujących tą bronią.

• polityczne - dowód zaawansowania technicznego

• prestiżowe - jw.

Analizę motywów komplikuje jednak fakt obecności podmiotów subpaństwowych lub ponadpaństwowych na arenie międzynarodowej. Podmioty te starają się zdobyć broń jądrową z zasadniczo innych powodów. Badania prowadzone w latach 70 i 80-tych wykazały ryzyko zdobycia urządzeń jądrowych przez niektóre organizacje terrorystyczne, a także dokonania przez nie ataków na cywilne lub wojskowe obiekty nuklearne. Udowodniono, że odpowiednio umotywowana organizacja terrorystyczna dysponująca wystarczającą ilości silnych chemicznych środków wybuchowych i odpowiednich materiałów rozszczepialnych może skonstruować prymitywne urządzenie jądrowe. Wcześniej uważano, że terroryści staraliby się raczej przekonująco zagrozić użyciem broni, wywołując w ten sposób panikę i zamęt społeczny, aniżeli doprowadzić do rzeczywistej detonacji urządzenia jądrowego i związanych z nim masowych ofiar w ludziach i zniszczeń. Późniejsze wydarzenia skłaniają jednak do rewizji takiej oceny.

Uwagę zwraca także przemyt materiałów nuklearnych oraz niebezpieczeństwo, że grupy etniczne uwikłane w konflikty wewnętrzne sięgną po broń jądrową jako po atut w walce o cele polityczne czy wojskowe.

Szczególny lęk wywołuje oczywista nieprzewidywalność i trudna do wykluczenia nieodpowiedzialność tego rodzaju dysponentów broni nuklearnej, działających w niestabilnych warunkach politycznych i wojskowych. Podkreśla się też, że w sytuacji posiadania pojedynczych lub nielicznych bojowych urządzeń jądrowych bądź radiologicznych rachunek zysków i strat może skłaniać do szybkiego ich wykorzystania, co zapobiegałby wykryciu i ewentualnym działaniom uprzedzającym.

Obawy przed proliferacją broni jądrowej niewątpliwie znalazły się wśród głównych globalnych wyzwań po zakończeniu zimnej wojny. Po 1945 roku technologia jądrowa, wykorzystywana do celów cywilnych czy wojskowych rozprzestrzeniała się na skale globalną. W ciągu 19 lat od zakończenia wojny cztery kolejne państwa (ZSRR, Wielka Brytania, Francja i Chiny) dokonały prób eksplozji nuklearnych co tradycyjnie uważa się za kryterium przekroczenia zbrojeń jądrowych. W latach 50-tych użycie broni jądrowej wymagało dużego samolotu bombowego, zaprojektowanego specjalnie do jej przenoszenia, jednak rozwój technologii rakiet balistycznych i zmniejszenia rozmiarów samych głowic jądrowych umożliwiały w coraz większym stopniu i coraz większej liczbie państw uzyskanie zdolności przenoszenia ładunków nuklearnych. Przyczyniło się to do powrotu w latach 90-tych zagadnień nuklearnych do centrum światowej polityki, odżyła też debata nad wartością obronną systemów antyrakietowych.

W 1999 roku, wraz z uchwaleniem przez Kongres USA ustawy o narodowej obronie przeciwrakietowej (National Missle Defence Act, NMD) debata przybrała na sile. Ogłoszenie tego projektu spotkało się z żywymi i zróżnicowanymi reakcjami w kraju i za granicą. Amerykańskie plany spotkały się z obawami ze strony Rosji i Chin o destabilizację stosunków międzynarodowych wywołaną podkopaniem układu ABM (Anti-Ballistic Missile Treaty), podobne zastrzeżenia zgłaszały kraje europejskie.
13 grudnia 2001 USA wystąpiły z układu ABM, a następnie zawarły z Rosją nowe porozumienie - traktat o redukcji ofensywnych sił strategicznych (Strategic Offensive Reductions Treaty), zaś 17 września 2009 Biały Dom zrezygnował z tarczy antyrakietowej według projektu George'a Busha, uzyskując w zamian zniesienie rosyjskiego weta wobec ostrzejszych sankcji dla Iranu.

Do stale roztrząsanych zagadnień związanych z bronią jądrową należy pytanie o przyczyny długotrwałego powstrzymywania się od jej użycia po 1945 roku.

Biorąc pod uwagę, iż podstawowym interesem państwa jest jego przetrwanie, oczywistym jest, iż będzie ono unikać wojny nuklearnej za wszelką cenę. To zupełnie inaczej niż w przypadku wojen konwencjonalnych. Tam wystarczył zwykły pretekst (zamach, incydent graniczny), by doszło do wybuchu konfliktu. Ciekawe ile takich konfliktów wybuchłoby podczas zimnej wojny, gdyby nie fakt, że oba rywalizujace ze sobą mocarstwa posiadaly broń atomową? Ciekawe jak długo czekalibyśmy na III wojnę światową, gdyby nie widmo tego, iż mogłaby to być ostatnia wojna w dziejach ludzkości?

Podstawową cechą konfliktu nuklearnego jest to, iż nie da się go wygrać, a przynajmniej nie w tradycyjnym rozumieniu tego słowa. Zwycięstwo takie nie przyniosłoby nam bowiem terytorium, ludności, zasobów naturalnych czy innych bogactw. Tylko pusty, zniszczony obszar, na dodatek śmiertelnie skażony promieniowaniem. I to wszystko przy optymistycznym wariancie, w którym atakujemy państwo słabsze od nas, lub w ogóle nie posiadające arsenału nuklearnego. Gdy porywamy się na wroga o porównywalnym potencjale, zdolnego odpowiedzieć, eisenhowerowski opis dotyczyć będzie nie tylko jego terytorium, ale i naszego. W momencie, gdy wojna nuklearna wybucha między mocarstwami, których potencjał wystarczyłby na zniszczenie przeciwnika kilkadziesiąt razy należy obawiać się całkowitego unicestwienia życia na Ziemi.

Wśród innych racji, dla których przez dekady nikt nie sięga po broń jądrową wymienia się sam jej charakter oraz wpływ na oceny moralne. Argumentom odwołującym się do siły, potencjału, interesów oraz analiz strat i korzyści Nina Tannenwald przeciwstawi rozumowanie, które uwypukla niematerialne aspekty zagrożenia - tzw. tabu nuklearne. Barry Buzan i Eric Herring starali się z kolei określić owo tabu i zdefiniowali je jako „strategiczny, kulturowy zakaz użycia broni jądrowej (..), raczej założenie niewłaściwości jej użycia niż świadomy rachunek strat i korzyści”

Starania o ograniczenie zbrojeń jądrowych podjęto i to na skalę globalną, już wkrótce po zakończeniu II WŚ.

Do inicjatyw należą:

• Komisja Energii Atomowej ONZ - UNAEC, 1946

• Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej - IAEA, 1957

• Układ o częściowym zakazie prób z bronią jądrową - PTBT, 1963

• Traktat o Zakazie Broni Jądrowej w Ameryce Łacińskiej - Tlatelolco, 1967

• tzw. rezolucja irlandzka - apel o ograniczenie możliwości uzyskania broni jądrowej przez kolejne kraje oraz o powstrzymanie się wszystkich państw od przekazywania tej broni innym, 1961

• Jednostronne oświadczenia o tzw. negatywnych gwarancjach bezpieczeństwa, 1978

• Reżim Kontrolny Technologii Rakietowych - MTCR, 1987

• Układ o całkowitym zakazie prób z bronią jądrową - CTBT, 1996

• Tzw. rezolucja bliskowschodnia, 1995

• Plan atomowej abolicji

Ład atomowy nakreślony w 1968 r. nie ma już racji bytu. Tabu rozprzestrzeniania zostało złamane, materiały rozszczepialne i wiedza potrzebna do budowy broni jądrowej są dziś łatwo dostępne, a reżim kontrolny MAEA zawiódł. Stąd plan ostatniej szansy, zanim kolejny reżim zacznie szantażować świat swoim programem jądrowym: całkowita eliminacja broni atomowej. Wielcy mają wyrzec się swoich arsenałów, mali raz na zawsze zrezygnować z ich budowy, a wszystko w imię światowego pokoju.

Plan atomowej abolicji przedstawiła w grudniu ub.r. międzynarodowa Global Zero Commission, w której zasiedli np. Henry Kissinger i George Shulz. Na dobry początek USA i Rosja miałyby zredukować swoje zasoby do tysiąca głowic każde, później do 500 wzamian za to, że pozostałe potęgi atomowe nie zbudują ani jednej nowej bomby. W 2019 r. międzynarodowa konferencja miałaby ustalić harmonogram wyzerowania wszystkich arsenałów do 2030 r. Tak ambitny terminarz nie zostanie oczywiście przyjęty, ale od dat ważniejszy jest proces polityczny, który już udało się uruchomić.

Bo inicjatywa Obamy to przede wszystkim inteligentny sposób na odbudowę amerykańskiego przywództwa i ożywienie dialogu między mocarstwami - za to dostał Nobla. Wizja świata bez broni atomowej przemawia do wszystkich, także niedemokratycznych potęg, bez których Ameryka nic dziś nie zrobi. Rezygnacja z tarczy pozwoliła wciągnąć na pokład Rosję, bez której jakiekolwiek redukcje arsenałów nie miałyby sensu i która blokowała sankcje dla Iranu. Niebawem podobnej uwertury doczekają się także Chiny, których wsparcia Obama potrzebuje w rozmowach z Phenianem.

Dlaczego mocarstwa godzą się na abolicję? Bo nie mają nic do stracenia. Swoją pozycję zawdzięczają i tak siłom konwencjonalnym, głowice atomowe od końca zimnej wojny są bezużyteczne, a ich utrzymanie kosztuje. To jeden z powodów, dla których Wielka Brytania ogłosiła, że rezygnuje z jednego z czterech okrętów podwodnych do przenoszenia rakiet międzykontynentalnych Trident. Rosja wpisała abolicję jako cel do swojej nowej strategii obronnej. Redukcji arsenałów nie przyklasnął tylko Nicolas Sarkozy, choć poparł rezolucję wzywającą do powszechnego rozbrojenia.

Często można spotkać się z poglądem, że nie da się zapobiec proliferacji broni jądrowej, wobec tego najwłaściwszą postawą jest takie kierowanie uzyskiwaniem przez kolejne państwa zdolności nuklearnych, które sprzyjałoby stabilnym relacjom opartym na odstraszaniu. Wielu uczonym wątpliwe wydają się jednak dwa założenia tej strategii, które głoszą, że procesem rozprzestrzeniania broni jądrowej można niezawodnie sterować oraz, że relacje oparte na odstraszaniu prowadzą ostatecznie do stabilności systemu międzynarodowego.

Żadna broń wcześniej nie stanowiła tak poważnego zagrożenia jak stworzona w 1945r. głowica nuklearna. Przede wszystkim trzeba zdać sobie sprawę z tego, iż jest to pierwsza broń, za pomocą której można by zgładzić całkowicie życie na ziemi. Jest to jedyna broń, która mogłaby sprawić, że gatunek ludzki przestał by istnieć.

10. Przyczyny użycia przez Stany Zjednoczone broni atomowej w wojnie z Japonią

O bezpośrednim wejściu Stanów Zjednoczonych do II wojny światowej zadecydowała Japonia, która już w lipcu 1941 r. zmusiła kolaboracyjny francuski rząd Vichy do przekazania jej kolonii francuskich w Indochinach, coraz wyraźniej zmierzając do stworzenia imperium na Pacyfiku kosztem interesów amerykańskich.

Od 1941 r. Japonia przystąpiła do realizacji planu głównego. Plan ten zakładał, że wraz z uderzeniami na Filipiny, Formozę, Hongkong, Singapur i Indie Holenderskie, nastąpi główny atak na instalacje wojskowe Stanów Zjednoczonych w obrębie Pacyfiku, w pierwszej kolejności na Guam, Wake, Midway, a przede wszystkim na wielką bazę floty w Pearl Harbor na Hawajach.

7 grudnia 1941 r. japońskie wojska bez wypowiedzenia wojny zaatakowały Pearl Harbor rozpoczynając tym samym wojnę na Pacyfiku. Japoński sukces był dla Amerykanów dużym szokiem i skłonił ich do przejścia do obrony na akwenie Pacyfiku. To pozwoliło Japończykom na przeprowadzenie udanej serii śmiałych ataków i stworzenie rozległej pozycji obronnej przez opanowanie szeregu wysp na wielkim łuku od Aleutów po Birmę, a także zniszczenie sił amerykańskich na Filipinach. Pasmo japońskich zwycięstw na Pacyfiku ciągnęło się przez następne pół roku, aż do ich klęski w bitwie o Midway.

Przez pierwsze 6 miesięcy wojny japończycy szli od sukcesu do sukcesu. Natomiast od połowy 1942 r. Amerykanie (wspierani przez Brytyjczyków, Australijczyków i Nowozelandczyków) zaczęli coraz lepiej wykorzystywać swe atuty, m.in. zdolność szybkiego rozwoju potencjału wojskowego, przewagę myśli technicznej (stosowanie urządzeń radiolokacyjnych, których brakowało Japończykom), doskonałą pracę wywiadu (złamał japońskie szyfry), co spowodowało zatrzymanie japońskiego pochodu.

6 sierpnia 1945 r. Amerykanie zrzucili bombę atomową na Hiroszimę (78 tys. zabitych, ok. 300 tys. rannych). Amerykanie spodziewali się, że jeszcze tego samego dnia, lub najpóźniej nazajutrz Japonia skapituluje. Kiedy to nie nastąpiło, zdecydowano, że przeprowadzony zostanie drugi atak. Bomba na Nagasaki spadła 9 sierpnia 1945 r. (35 tys. zabitych, 60 tys. rannych). Dalsze dziesiątki tysięcy osób zmarły w wyniku choroby popromiennej.

Wcześniej rozważano trzy scenariusze. Pierwszym z nich była próbna eksplozja na terenie Stanów Zjednoczonych z udziałem obserwatorów japońskich. Drugim wariantem był atak na Wyspy Japońskie, ale z wcześniejszym ostrzeżeniem, tak aby można było ewakuować ludność miast. Trzecią opcją był atak bez ostrzeżenia. Z informacji, które prezydent Truman uzyskiwał od dowódcy wojsk alianckich na Pacyfiku, wynikało, że Japończycy są w stanie przyznać się do klęski militarnej tylko w przypadku jakiegoś niezwykłego, nadzwyczajnego wydarzenia o porażającej sile. Inaczej będą trwać dalej w oporze i trzeba będzie przeprowadzić bezpośrednią inwazję wojsk amerykańskich na terytorium Japonii.

Podejmując decyzję o zrzuceniu bomby, prezydent Harry Truman kierował się swoistym rachunkiem strat. W Stanach Zjednoczonych szacowano, że inwazja na wyspy japońskie może pochłonąć ponad 1 mln ofiar po obu stronach. Rząd japoński odrzucił amerykańskie żądanie bezwarunkowej kapitulacji, mimo zawiadomienia przez Stany Zjednoczone o posiadaniu nowej broni masowej zagłady. Czy porównanie liczby ofiar tego ataku stanowi wystarczający argument do oceny decyzji o użyciu broni jądrowej?

Do dziś trwają spory o to, czy atak był konieczny, jednak użycie broni jądrowej złamało opór Japonii. 8 sierpnia 1945 r. wojnę wypowiedział jej ZSRR, a wojska radzieckie wkroczyły do Mandżurii, rozbiły stacjonującą tu milionową armię kwantuńską, po czym zajęły Koreę Północną i Sachalin. 15 sierpnia Japonia zaproponowała zawieszenie broni, a 2 września Japonia podpisała akt bezwarunkowej kapitulacji.

Dlaczego Amerykanie zrzucili dwie bomby atomowe na Japonię? Do dnia dzisiejszego pojawiają się różne wyjaśnienia tej zagadki.

Oficjalna wersja podana przez prezydenta Trumana mówiła, że chodziło o zastraszenie Japonii, zmuszenie jej do kapitulacji, skrócenie agonii.

***************

Cesarz już w 1942 został powiadomiony o niemożliwości wygrania tej wojny. W 1943 dowództwo floty japońskiej stwierdziło, że klęska jest nieunikniona. W maju 1945 zaproponowano Rosji rolę mediatora. Stalin nie odpowiedział na tą ofertę, gdyż już w styczniu w Jałcie sojusznicy obiecali mu duże korzyści terytorialne w zamian za przystąpienie w sierpniu do wojny z Japonią. Japonia stworzyła swój plan obrony terytorium zwany „Operacja Decyzja”. Przewidywał on użycie 10 tysięcy samolotów samobójczych (w większości przerobionych samolotów szkoleniowych), 53 dywizje piechoty i 25 brygad. Alianci obliczyli, że jeżeli inwazja okaże się konieczna, to straty w ludziach będą dla nich wynosiły około miliona zabitych i rannych, po stronie japońskiej spodziewano się liczby 10 do 20 milionów. Dlatego też celem aliantów było złamanie oporu Japonii zanim inwazja będzie konieczna.

1 sierpnia 6 600 ton materiałów wybuchowych spadło na pięć miast na Północnym Kiusiu, a w pięć dni później zrzucono pierwszą bombę atomową na Hiroszimę - główną kwaterę II armii oraz ważny port przeładunkowy. 4 sierpnia zrzucono prawie 1 milion ulotek, że miasto zostanie „starte“, ale nikt na to nie zwrócił uwagi. Spośród 245 tysięcy mieszkańców miasta 100 tysięcy zmarło zaraz po wybuchu a kolejne 100 w dniach następnych.
Rząd japoński za pośrednictwem ambasady szwajcarskiej wysłał protest do całego świata. Uskarżał się w nim na „lekceważenie prawa międzynarodowego przez USA, a zwłaszcza brutalność nowej miny lądowej użytej przeciw Hiroszimie”.

Drugą „minę” zrzucono 9 sierpnia na alternatywny cel, którym stało się chrześcijańskie miasto Nagasaki . Po eksplozji zginęło ok. 74 800 osób. Przekonało to rząd japoński, że Amerykanie mają więcej takich bomb - w rzeczywistości były gotowe następne dwie, które miały spaść na Japonię 13 i 16 sierpnia. 10 sierpnia Rosja w myśl umowy w Jałcie wypowiedziała wojnę i wystawiła na granicy mandżurskiej 600-tysięczną armię. W kilka godzin po tym rząd japoński wysłał do aliantów depeszę zawierającą przyjęcie bezwarunkowej kapitulacji. Przerwano więc wojnę nuklearną, ale kontynuowano konwencjonalne naloty. Ostateczna decyzja o kapitulacji zapadła 14 sierpnia. Nie wszyscy się z tym zgadzali. Minister wojny i dwaj szefowie sztabu Japonii byli temu przeciwni. Dlatego admirał Suzuki musiał poprosić Hirohito, aby rozstrzygnął ten spór. Następnie Hirohito nagrał na taśmę przemówienie do narodu japońskiego, w którym powiedział, że „sytuacja wojenna rozwinęła się niezupełnie na korzyść Japonii” i aby uniknąć „ kompletnej zagłady cywilizacji ludzkiej” Japonia będzie musiała „ wytrzymać to, co jest nie do wytrzymania”. Gdy dowiedzieli się o tej taśmie wyżsi oficerowie włamali się do pałacu, żeby ją zniszczyć. Zabili naczelnika Straży Cesarskiej i podpalili domy premiera i ochmistrza dworu. Krótko po tym minister wojny i inni popełnili na dziedzińcu pałacowym samobójstwo.

Nic nie świadczyło, że można doprowadzić do kapitulacji Japonii bez użycia broni jądrowej. Rosja wkroczyłaby wtedy na teren Japonii, doszłoby do ciężkich walk w Mandżurii i na pewno nie poprzestanoby konwencjonalnych bombardowań, które i tak siłą dorównywały prawie broni jądrowej (ok. 110 tysięcy ton TNT dziennie). Najprawdopodobniej nie obeszłoby się bez inwazji! Dlatego też zrzucone bomby uratowały życie wielu Japończykom i aliantom. „Polegli w Hiroszimie i Nagasaki byli nie tyle ofiarami technologii anglo-amerykańskiej, ile sparaliżowanego systemu rządzenia”. Wielu wojskowych, w tym również amerykańskich, jest zdania, że użycie broni atomowej z punktu widzenia militarnego nie było konieczne. Japonia i tak już była na krawędzi kapitulacji. Generał Henry H. Arnold, dowódca amerykańskiego lotnictwa sił zbrojnych, przyznał, że Japończycy „nie wytrzymaliby dłużej, ponieważ stracili już wówczas kontrolę w powietrzu”. Admirał William F. Halsey Jr. również pisał, że “pierwsza bomba atomowa była niepotrzebnym eksperymentem. Zrzucenie jej było błędem”. Niektórzy naukowcy amerykańscy (m.in. Enrico Fermi, J.R. Oppenheimer) pracujący nad bombą atomową proponowali, aby zademonstrować politykom i generałom japońskim pokazowy wybuch bomby atomowej. I to podziałałoby już dostatecznie odstraszająco, by zmusić ich do kapitulacji. Rząd i generałowie amerykańscy odrzucili jednak tę propozycję.

Wydawało się, że siła jaką posiada bomba, jest jedyną możliwością by w końcu przełamać nieugięty opór Japonii.

11. Rola dekolonizacji w kształtowaniu się nowoczesnego sytemu międzynarodowego

W procesie ewolucji stosunków międzynarodowych po zakończeniu drugiej wojny światowej jednym z wydarzeń najbardziej brzemiennych w skutki był rozpad imperiów kolonialnych i narodziny kilkudziesięciu nowych państw na obszarze tak zwanego Trzeciego Świata. Doprowadziło to do pojawienia się na scenie światowej państw obarczonych nie tylko spuścizną goryczy mającej swe źródło w ich wcześniejszym statusie, lecz także problemami związanymi z własnym rozwojem społecznym, gospodarczym i politycznym. W obliczu takich okoliczności było zupełnie naturalne, że struktura i doktryny prawa międzynarodowego staną się obiektem ataku. Dziewiętnastowieczny rozwój prawa narodów, oparty na europocentryzmie i przepojony wartościami charakterystycznymi dla chrześcijańskiej, zurbanizowanej i rozwijającej się Europy, ze zrozumiałych względów nie mógł odzwierciedlać potrzeb i interesów nowych państw, które uzyskały niepodległość w połowie XX wieku. Uważano, że normy te ułatwiły ujarzmienie tych państw, a później stanowiły tego wyraz, za konieczne uznano więc wprowadzenie zmian.

Przede wszystkim wyraźnie odrzucono normy prawa międzynarodowego świecące triumfy w ubiegłym stuleciu, to jest zasady, które uosabiały potęgę i dominację Zachodu. Nie zakwestionowano podstawowych pojęć prawa międzynarodowego. Przeciwnie, poszukując bezpieczeństwa w ramach powszechnie uznanego systemu prawnego, nowe państwa chętnie przyjęły idee suwerenności i równości państw, a także zasady odnoszące się do nieagresji i nieingerencji. O ile nowe podejście do prawa międzynarodowego, które nastąpiło w ostatnim dwudziestoleciu, zniszczyło jego europejską homogeniczność, o tyle podkreśliło zarazem jego powszechny zasięg. Odzwierciedleniem tego stanu rzeczy jest na przykład skład Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości oraz Rady Bezpieczeństwa ONZ. Wpływ nowych państw w największym stopniu można zaobserwować w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ, gdzie stanowią one większość ze stu dziewięćdziesięciu jeden państw członkowskich.

Proces dekolonizacji zapoczątkowany w końcu lat czterdziestych, trwa do dnia dzisiejszego. W okresie od 1945 do 1976 roku rozpadł się system kolonialny, a 1,5 miliarda ludzi zamieszkujących blisko osiemdziesiąt terytoriów zależnych uzyskało niepodległość. Rozpad systemu kolonialnego należy rozpatrywać z jednej strony jako proces wynikający z sytuacji wewnątrz kolonii i kraju zależnego, z drugiej zaś z powstałej sytuacji międzynarodowej. Niewątpliwie decyduje wpływ na wymieniony proces miało utworzenie Organizacji Narodów Zjednoczonych zasady suwerennej równości państw i samookreślenia. Podstawą suwerenności jest prawo do samostanowienia, czyli między innymi prawo do walki o niepodległość i suwerenny byt państwowy. Zasada samostanowienia narodów odegrała istotną rolę w procesie dekolonizacji, a jej obecność w życiu politycznym zapewniają powszechne normy prawa międzynarodowego posiadające moc obowiązującą. W ostatnich latach proces dekolonizacji przebiegał z rożnym natężeniem i efektywnością, a tendencje emancypacyjne krajów Trzeciego Świata i dążenia sił postępowych społeczności międzynarodowej do zapewnienia wszystkim narodom życia w warunkach równości można podzielić na trzy zasadnicze etapy. Pierwszy etap dekolonizacji zamyka się rokiem 1955, a jego początkiem było zakończenie II wojny światowej i związane z tym przemiany. Powstanie ONZ i nadanie w Karcie Narodów Zjednoczonych na odpowiednim miejscu zasady samostanowienia narodów było pierwszym w historii zespołem norm prawa międzynarodowego powszechnie obowiązującego, a dotyczącego dekolonizacji. W roku 1955 odbyła się konferencja krajów Azji i Afryki w Bandung, będąca niejako podsumowaniem pierwszego etapu dekolonizacji. Wzięło w niej udział dwadzieścia dziewięć państw, w tym te, które uzyskały niepodległość po II wojnie światowej. (..) Potwierdzeniem zaistniałych przemian, a zarazem likwidacji wszelkich form kolonializmu stała się Deklaracja o przyznaniu niepodległości krajom i ludom kolonialnym uchwalona w 1960 roku. (..)Trzeci etap dekolonizacji przypada na drugą połowę lat sześćdziesiątych i na lata siedemdziesiąte, w którym to okresie wola narodów zależnych walczy o należne im prawa wkracza w końcową fazę. Z pomocą im przychodzi Zgromadzenie Ogólne NZ, uchwalając w 1970 roku Deklarację zasad prawa międzynarodowego, dotyczącą przyjaznych stosunków i współpracy między państwami. Wymienia ona sposoby realizacji prawa do samostanowienia przez zainteresowane narody, do których należą: utworzenie suwerennego i niepodległego państwa, stowarzyszenie się lub połączenie z niepodległym państwem bądź obranie jakiegokolwiek innego statusu politycznego swobodnie wybranego przez naród. Ponadto stworzono narodom zależnym szerokie możliwości walki o suwerenne prawa państwowe.

(..) Druga wojna światowa przyczyniła się do rozwoju zasady samostanowienia, która została włączona do Karty Narodów Zjednoczonych. W artykule 1 jako jeden z celów organizacji wymieniony jest rozwój przyjaznych stosunków między narodami na zasadach poszanowania równości praw oraz samostanowienia. Sformułowania te zostały powtórzone w artykule 55. (..) System powiernictwa zastąpił system mandatowy, lecz zasadniczo różnił się od niego tym, że oparty był na uznaniu prawa narodów do samostanowienia. Państwa sprawujące władzę zarządzającą na obszarach powierniczych zobowiązane zostały m.in. do popierania postępu politycznego, społecznego i oświatowego ludności oraz uznawania jej stopniowego rozwoju w kierunku samorządu lub niepodległości, stosowanie do swobodnie wyrażonego życzenia ludności. Według art. 77 Karty NZ systemem powiernictwa mogą być objęte: obszary mandatowe, obszary odłączone od państw nieprzyjacielskich w wyniku drugiej wojny światowej oraz obszary niesamodzielne dobrowolnie poddane temu systemowi. (.) Pozostaje kwestią sporną, czy wymienienie zasady samostanowienia wśród ogólnych sformułowań, wystarczy do uznania jej za prawo wiążące. W większości stanowiska w tej sprawie są negatywne. Nie każe z haseł, wymienionych w Karcie jako cel polityczny, może być automatycznie postrzegane jako stwarzające zobowiązanie prawne. Z drugiej jednak strony włączenie tej zasady do Karty, szczególnie w kontekście celów postawionych przed ONZ , powoduje, by rozpatrywać tę zasadę zarówno pod względem jej skutków prawnych, jak i jej definicji. Należy przy tym zauważyć, że rozdziały XI i XII Karty dotyczą terytoriów niesamodzielnych oraz powierniczych i mogą być postrzegane w tym kontekście jako odnoszące się do rozwoju zasady i definicji prawa do samostanowienia, chociaż termin ten nie został tam użyty. Karta Narodów Zjednoczonych jest umową wielostronną, która może być interpretowana na podstawie praktyki. Praktyka poszczególnych państw i organizacji w łonie samej ONZ może doprowadzić do ukształtowania się norm prawa zwyczajowego. Ilość materiałów dotyczących samostanowienia dowodzi znaczenia tej koncepcji. Nowo powstałe w wyniku dekolonizacji państwa przyczyniły się w decydujący sposób do powszechnego uznania prawa narodów do samostanowienia jako jednej z podstawowych zasad współczesnego prawa międzynarodowego.

Potwierdzeniem tych przemian, a zarazem nakazem likwidacji wszelkich form kolonializmu stała się Deklaracja o przyznaniu nieodległości państwom i ludom kolonialnym, która została uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne NZ 14 XII 1960 roku. Proklamowała ona konieczność szybkiego i bezwarunkowego położenia kresu kolonializmowi, we wszystkich jego formach i przejawach. Stwierdziła, że wszystkie narody mają prawo do samostanowienia, na mocy tego prawa określają według własnej woli swój status polityczny i swobodnie rozwijające swe życie gospodarcze, społeczne i kulturalne. Niedostateczne przygotowania nie powinno w żaden sposób stanowić pretekstu do zwlekania z przyznaniem niepodległości. (..) Deklaracja potwierdziła prawo kolonii do uzyskania w krótkim czasie niepodległości oraz wezwała do uznania zasady samostanowienia. (Malcolm str. 51,52,53) W świetle prawa i praktyki międzynarodowej od lat 60 XX wieku nie kwestionuje się już prawa do samostanowienia ludności zamieszkującej terytoria kolonialne. Stwierdzono, że wszystkie narody mają prawo swobodnie określać, bez zewnętrznej ingerencji, swój status polityczny i dążyć do swego gospodarczego, społecznego i kulturalnego rozwoju, każde zaś państwo ma obowiązek szanować to prawo zgodnie z postanowieniami Karty NZ. Przyjmuje się, że podmiotem uprawnionym do skorzystania z tego prawa są w tym przypadku mieszkańcy danego politycznie wyodrębnionego terytorium, niezależnie od jego zróżnicowania etnicznego. Oznacza to zatem postulat zachowania granic terytoriów kolonialnych, jako granic przyszłych suwerennych państw. Do tej pory wymóg ten stanowi przyczynę wielu konfliktów i ruchów separatystycznych, głównie w Afryce. Status kolonialny danego terytorium trwa aż do czasu pełnego urzeczywistnienia przez zamieszkujący je naród prawa do samostanowienia. Proces dekolonizacji został już prawie zakończony, choć nie należy zapominać o terytoriach, które mogą jeszcze potencjalnie skorzystać z tego prawa. Zasada samostanowienia symbolizuje wzrost znaczenia państw postkolonialnych i wpływ wywierany przez nie na rozwój prawa międzynarodowego. (Radosław Zenderowski „Stosunki międzynarodowe Vademecum” atla 2,Wrocław 2006). Deklaracja z 1960 roku została wzmocniona przez powołanie Komitetu do spraw Dekolonizacji, który obecnie zajmuje się wszystkimi terytoriami zależnymi. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości specjalnie nawiązał do tej deklaracji, nazywając ją „ważnym etapem” w rozwoju prawa międzynarodowego w odniesieniu do terytoriów niesamodzielnych oraz „podstawą procesu dekolonizacji”. (..)

W 1966 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło Międzynarodowe konwencje praw człowieka. Obydwie mówią o prawie narodów do samostanowienia. Państwa będące stronami konwencji wspierają realizację tego prawa oraz szanują postanowienia Karty Narodów Zjednoczonych. Konwencje weszły w życie w 1976 roku i stanowią wiążące ustalenia między jej stronami. Ponadto mogą być traktowane jako autorytatywna interpretacja zawartych w Karcie kilku postanowień dotyczących praw człowieka, w tym prawa do samostanowienia. Deklaracja zasad prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współpracy między państwami z 1970 roku może być zawarta jako autorytatywna interpretacja zawartych w niej siedmiu postulatów Karty. Wymienia ona sposoby realizacji prawa do samostanowienia przez zainteresowane narody, do których należą: utworzenie suwerennego i niepodległego państwa, stowarzyszenie się lub połączenie z niepodległym państwem bądź obranie jakiegokolwiek innego statusu politycznego swobodnie wybranego przez naród. Ponadto stworzono narodom zależnym szerokie możliwości walki o suwerenne prawa państwowe. Deklaracja została wydana w celu wyjaśnienia pewnych istotnych ustaleń Karty i została bez sprzeciwu przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne.

(..) Ich trosce o uznanie suwerenności państw towarzyszy poparcie dla Organizacji Narodów Zjednoczonych i Karty NZ, a także dążenie do realizacji „ekonomicznego samookreślania” lub prawa do pełnej suwerenności nad bogactwami naturalnymi. Ta ekspansja prawa międzynarodowego na gruncie ekonomii jest jednym z głównych rezultatów jego rozwoju w XX wieku i może być zilustrowana niezliczonym mnóstwem przykładów, takich jak powołanie Układu Ogólnego w sprawie Ceł i Handlu, konferencje ONZ dotyczące handlu i rozwoju czy utworzenie Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (banku Światowego).

Interesy nowych państw Trzeciego Świata o orientacji niezachodniej i niekomunistycznej często są sprzeczne z interesami państw uprzemysłowionych. Nierzadkie są spory dotyczące przeprowadzanych nacjonalizacji. Należy jednak podkreślić, że mimo wielu obaw wyrażanych w pierwszych latach ery dekolonizacyjnej, prawo międzynarodowe nigdy nie było odrzucone lub nieuznawane, Jego ramy zostały zachowane, ponieważ nowe państwa również pragnął czerpać korzyści płynące z norm regulujących stosunki dyplomatyczne czy kontrolowane użycie siły, jednocześnie opowiadając się przeciwko tym regułom, które uznają za sprzeczne z własnymi interesami.. (..)Proces dekolonizacji przyniósł niepodległość wielu krajom Afryki i Azji, stając się tym samym potwierdzeniem obecności zasady samostanowienia w stosunkach międzynarodowych. Deklaracja zasad prawa międzynarodowego, umowy dwu- i wielostronne oraz stanowisko Stolicy Apostolskiej w wielu miejscach podkreślały wielkie znaczenie zasady samostanowienia narodów dla pokojowego nie tylko współistnienia państw, ale i współpracy, szczególnie realizacji jej przez autonomię terytoriów zależnych. Należy tu zaznaczyć, iż Stolica Apostolska nigdy nie zaakceptowała zasady współistnienia. Formalne uznanie niepodległości państw nie oznaczało jednak w praktyce, że mogą one bez przeszkód włączyć się w tok międzynarodowego życia polityczno-gospodarczego. Dekolonizacji często bowiem towarzyszy neokolonializm, skutecznie blokujący proces pełnej emancypacji krajów Trzeciego Świata. (..) Choć nowe państwa łączy wspólna przeszłość, charakteryzują się obcą dominacją i niedorozwojem, oraz budzące się poczucie narodowej tożsamości, należy uznać, iż nie stanowią one homogenicznej grupy. Możliwe, że w przyszłości - wraz z osłabieniem emocji związanych z procesem dekolonizacji i dalszą erozją zachodniej supremacji nad prawem międzynarodowym - pojawią się namacalne różnice w podejściu do prawa. Ta tendencja pozwoli również na lepsze zrozumienie i wykorzystane tradycji historycznych oraz pojęć sprzed epoki kolonizacji, a także uświadomienie sobie ich wagi dla dalszego rozwoju prawa międzynarodowego.(..)

12. Wyścig zbrojeń nuklearnych i jego znaczenie w kontekście stosunków radziecko - amerykańskich

Wyścig zbrojeń między byłym ZSRR i USA przez 40 lat stanowił zagrożenie dla całego świata. Zgoda mocarstw na likwidację części arsenałów wydawała się być punktem zwrotnym w historii ludzkości, choć broń nuklearna, którą dysponują inne państwa wciąż pozostaje nierozwiązanym problemem.

Konkurencja między państwami w dziedzinie zbrojeń nie jest nowym zjawiskiem. Jednakże współcześnie w arsenałach niektórych państw znajdują się ogromne ilości broni masowej zagłady. Kiedy wyścig zbrojeń już się zacznie, niezwykle trudno doprowadzić do ustabilizowania się sytuacji, ponieważ państwa zaangażowane w niego są zmuszone do ciągłego ulepszania i powiększania swoich arsenałów.

Dzień, w którym wojska amerykańskie i radzieckie spotkały się nad Łabą (23.04.1945 r) był symbolicznym początkiem nowej ery, w której stosunki obu państw stały się najważniejszym elementem sytuacji międzynarodowej. Współpraca USA i ZSRR trwała jeszcze przez kilka miesięcy (do zakończenia wojny na Dalekim Wschodzie), po czym stopniowo ustąpiła ona rywalizacji ideologiczno-politycznej. Konfrontacja między dwoma systemami objęła prawie wszystkie dziedziny życia - politykę, ekonomię, naukę i oświatę, sztukę i kulturę. Terenami tej rywalizacji stały się w równym stopniu obszary wydobycia surowców strategicznych, co przestrzeń międzyplanetarna (wyścig o opanowanie Kosmosu) i festiwale filmowe. Rywalizacja ta objęła też większość regionów świata. Jej stawką były, bowiem nie tylko doraźne korzyści gospodarcze lecz także ideologiczna dominacja i chęć udowodnienia wyższości swego systemu. Dlatego oba mocarstwa angażowały się w wydarzenia na bogatym w ropę naftową Bliskim Wschodzie, jak i w konflikty w tak ubogich krajach jak Wietnam i Afganistan.

Za umowny początek „zimnej wojny” uważa się przemówienie Churchilla w Fulton (5.03.1946), w którym stwierdził on, że z powodu ekspansjonistycznej polityki ZSRR Europę przecięła „żelazna kurtyna”, biegnąca „od Szczecina na Bałtyku do Triestu na Adriatyku”.

W latach 1945-1953 terenem konfrontacji dwóch bloków była Europa oraz niektóre regiony Dalekiego Wschodu. W Europie końcowa linia operacji wojsk radzieckich stała się granicą radzieckiej strefy wpływów, a w krajach zajętych przez Armię Czerwoną władzę przejęli komuniści. W zachodniej części kontynentu wyzwolone spod okupacji niemieckiej kraje wróciły do swych przedwojennych rozwiązań ustrojowych. Oprócz tego istniało też kilka krajów (w pasie między Europą Zachodnią a państwami bloku radzieckiego - Finlandia, Grecja, Jugosławia, Austria) o nie całkiem jasnej przyszłości.

W 1947 r. USA wystąpiły z planem pomocy w odbudowie gospodarczej Europy tzw. Plan Marshala. ZSRR do tej propozycji odniósł się negatywnie.

Wzrost napięcia w stosunkach międzynarodowych między krajami zachodnimi a ZSRR był rezultatem zlikwidowania przez komunistów systemu demokratycznego w państwach radzieckiej strefy wpływów.

Od 1948 r. główną płaszczyzną konfrontacji między USA a ZSRR stała się w Europie kwestia niemiecka. W 1949 r. na obszarze Niemiec powstają 2 państwa: Republika Federalna Niemiec oraz Niemiecka Republika Demokratyczna. Podział kraju i brak ogólnoniemieckiego rządu uniemożliwiały ostateczne uregulowanie pod względem prawnym problemów terytorialnych (m.in. kwestia granicy polsko-niemieckiej) i gospodarczych (odszkodowania wojenne). Te i inne sprawy dostarczały pretekstów do walki politycznej i propagandowej, powodując, że problem niemiecki nabrał na długie lata charakteru najbardziej zapalnej kwestii europejskiej.

W Azji z kolei konfrontacja była związana ze zwycięstwem rewolucji komunistycznej w Chinach i dążeniem bloku komunistycznego ( rząd Kuomintangu przenosi się na Tajwan) do dalszego rozszerzenia swych wpływów, co doprowadziło do wybuch wojny koreańskiej w 1950 r. W tym roku armia Korei Północnej atakuje Koreę Południową. Do wojny włączyły się USA (występujące pod flagą ONZ) i Chiny (tzw. Chińscy ochotnicy). W 1951 r. front w wojnie koreańskiej ustabilizował się na wysokości 38 równoleżnika (jest to dotychczasowa granica między państwami koreańskimi).

Apogeum „Zimnej Wojny”stanowił konflikt w Korei, który spowodował m.in. gwałtowny wzrost wydatków zbrojeniowych państw obu bloków. Impas militarny na froncie skłonił jednak walczące strony do refleksji, a tendencjom odprężeniowym sprzyjały zmiany polityczne tak w ZSRR (śmierć Stalina w 1953) jak i w USA (początek prezydentury D.Eisenhowera w 1953r). Nikita Chruszczow (przywódca partii od 09.1953 r.), pragnął od początku swych rządów zdystansować się od metod postępowania Stalina, dzięki czemu w 1953 r. doszło do podpisania porozumienia kończącego wojnę koreańską.

W 1954 r utworzono sojusz militarny Australii, Filipin, Francji, Nowej Zelandii, Pakistanu, Tajlandii, USA i Wlk.Bryt.

W 1955 r ZSRR odbudował swe stosunki z Jugosławią, zawarł układ w sprawie Austrii, sam Chruszczow spotkał się z przywódcami USA, Wlk.Bryt. i Francji na konferencji w Genewie (1955).

Od 1956 r Chruszczow stał się symbolem destalinizacji. W 1957 r. pierwszy sztuczny satelita Ziemi został wystrzelony za pomocą rakiety przez ZSRR. W 1961 r. pierwszym człowiekiem w Kosmosie jest Rosjanin Jurij Gagarin. W tym samym roku zostaje zbudowany mur berliński.

Istota stosunków między blokami pozostała jednak nie zmieniona. Najważniejszym novum stało się uznanie przez Chruszczowa, że rywalizacja między dwoma systemami nie musi prowadzić do nowej wojny światowej.

Samej natomiast potrzeby takiej rywalizacji Moskwa nie tylko nie negowała, lecz odwrotnie, postanowiła udowodnić wyższość komunizmu poprzez gwałtowne przyspieszenie gospodarcze oraz opanowanie kosmosu. Temu wszystkiemu towarzyszyły intensywne zbrojenia ZSRR (zwłaszcza w zakresie broni rakietowej i jądrowej) oraz granicząca z agresywnością aktywność ZSRR w dziedzinie polityki zagranicznej w Europie (kwestia niemiecka) i poza nią (w Azji i Afryce pod hasłami popierania walki wyzwoleńczej uciemiężonych przez kolonializm ludzi).

W 1959 r. oddziały Fidela Castro wkroczyły do Hawany, a w 1962 r ZSRR rozpoczęło rozmieszczanie na Kubie rakiet ziemia-ziemia średniego zasięgu, jednostek lotnictwa oraz techników. J.F.Kenndey zarządza blokadę Kuby. Po tygodniu kryzysu Chruszczow zgodził się za demontaż rakiet w zamian za obietnicę USA rezygnacji z inwazji na Kubę.

W trakcie kryzysu berlińskiego i kubańskiego wojska amerykańskie i radzieckie stanęły naprzeciw siebie w pełnej gotowości bojowej. Groziło to wybuchem wojny atomowej, toteż obie strony zaczęły dbać, by sytuacja z lat 1961-1962 nie powtórzyła się oraz by konfrontacja supermocarstw odbywała się w formach nie powodujących niebezpieczeństwa bezpośredniego starcia USA i ZSRR. Wyścig zbrojeń i rywalizacja w Kosmosie trwały dalej. Konstruowano nową broń jądrową i środki jej przenoszenia, jednak zdawano sobie sprawę, że zostanie ona użyta w ostateczności, jej głównym celem było odstraszenie przeciwnika. Początkowe różnice w zakresie wyposażenia obu armii w broń masowego rażenia ustępowały miejsca tendencji do równowagi sił.

Po usunięciu, Chruszczowa (1964 r.) polityka zagraniczna ZSRR nabrała ostrożnego charakteru. Ekipa Leonida Breżniewa (u władzy 1964 - 1982) konsekwentnie dążyła do poszerzania wpływów ZSRR w krajach Trzeciego Świata i osłabienia tam pozycji państw zachodnich, jednak w taki sposób, aby nie narazić na szwank stosunków gospodarczych z USA. Rosnące zaangażowanie w innych rejonach świata powodowało, że w Europie ZSRR był zainteresowany w stabilizacji pojałtańskiego status quo, łącznie z utrzymaniem podziału Niemiec. Wszystko to sprzyjało rodzeniu się rozmaitych „odprężeniowych” inicjatyw, które znajdowały przychylny odzew u administracji USA.

Sferą, w której ZSRR i USA najszybciej znalazły wspólny język, były sprawy rozbrojeniowe. Rozmowy na temat kontroli zbrojeń strategicznych (broń masowego rażenia) dawały okazję do stałych kontaktów, umożliwiały demonstrowanie dobrej woli (co wykorzystywano propagandowo), a jednocześnie - wobec wyłącznie odstraszającego charakteru tej broni - nie krępowały politycznej i militarnej inicjatywy obu państw.

Czynnikiem zbliżającym ZSRR i USA było dążenie do zachowania kontroli nad bronią jądrową i środkami jej przenoszenia. Chęć utrzymania przez oba państwa monopolu w tej dziedzinie wywołała spore kontrowersje w obrębie poszczególnych bloków, powodując ich częściową dekompozycję.

1964 r. - Francja przystąpiła do tworzenia swych własnych sił nuklearnych, raczej o symbolicznym z punktu widzenia militarnego znaczeniu, zaś w 1966 r. opuściła struktury wojskowe NATO.

W bloku radzieckim kwestia dostępu do broni atomowej spotęgowała konflikt między ZSRR i Chinami. Spór zaczął się w końcu lat 50-tych od polemik ideologicznych, szybko przekształcił się w rywalizację dwu mocarstw o imperialnych dążeniach. W 1966 r., po wybuchu „rewolucji kulturalnej”, ZSRR stał się dla Pekinu wrogiem nr 1, zaś stanowisko Chin zyskało poparcie Albanii i częściowo Rumunii.

W 1972 r podpisano amerykańsko-radzieckie układy SALT (skrót od rokowań w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych). Pierwszy był to układ o ograniczeniu systemów broni antyrakietowej, a II o ograniczeniu zbrojeń ofensywnych.

Drugim obszarem konfrontacji wielkich mocarstw był rejon Bliskiego Wschodu. ZSRR popierał tutaj od 1956 r. stanowisko arabskie, natomiast USA traktując Izrael jako swego głównego sojusznika w tym rejonie, starały się jednocześnie nie zrażać do siebie opinii państw arabskich.

Na tle zapalnych obszarów Bliskiego i Dalekiego Wschodu Europa na początku lat 70-tych jawiła się jako rejon bardzo stabilny. Tu też mogły najpełniej dojść do głosu tendencje odprężeniowe, widoczne zarówno w polityce ZSRR, jak i USA. ZSRR był zainteresowany utrzymaniem spokoju w Europie ze względu na nasilający się konflikt z Chinami. USA pragnęły z kolei upokorzenia doznane w wojnie wietnamskiej (1965-1973) zrekompensować poprzez porozumienia z ZSRR i Chinami, przynoszące trwały podział stref wpływów w Świecie.

Odprężenie (detente) w Europie miało dokonać się na zasadzie uznania istniejącego podziału ideologicznego kontynentu oraz nienaruszalności aktualnych granic.

Wyrazem polityki odprężenia były układy SALT oraz obrady KBWE (1973-1975). Choć bezpośrednio przyniosły one znaczne korzyści krajom bloku radzieckiego (m.in. poprzez ożywienie wymiany gospodarczej i zwiększenie możliwości dostępu do zachodniej technologii), to na dłuższą metę polityka mocno eksponująca problem praw człowieka i swobód politycznych, okazała się dla tego bloku niebezpieczna, powodując nasilenie się w krajach komunistycznych społecznych dążeń wolnościowych.

Podpisanie Aktu Końcowego KBWE zakończyło okres „zimnej wojny” w Europie. W tym samym czasie dobiegła końca „zimna wojna” w Azji, a to dzięki normalizacji stosunków amerykańsko - chińskich i zakończeniu wojny w Wietnamie. Rezultatem polityki odprężenia w Azji Południowo-Wschodniej było jednak rozprzestrzenienie się wpływów komunistycznych.

Amerykańska polityka w latach 70-tych (szczególnie w czasie prezydentury R.Nixona) zmierzała do zastąpienia dwubiegunowego podziału świata układem, w ramach, którego istnieje 5 głównych podmiotów polityki światowej: USA, ZSRR, Europa Zachodnia, Chiny i Japonia. Koncepcja ta odwoływała się m.in. do realiów sytuacji gospodarczej. Oprócz trwającego nieprzerwanie od lat 50-tych dynamicznego rozwoju Japonii, zasadnicze znaczenie miał proces dalszej konsolidacji gospodarczej państw Europy Zachodniej, przekształcając się w wielki i jednoczący się organizm ekonomiczny. Właśnie Wspólnota Europejska miała odegrać główną rolę w przekształceniu Europy w duchu polityki detente, szczególnie przez ożywienie współpracy gospodarczej z krajami bloku radzieckiego.

Panowanie ducha detente zostało potwierdzone przez podpisanie 18.05.1979 r. w Wiedniu II porozumienia w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych (SALT II).

Polityka odprężenia przyniosła znaczne korzyści krajom komunistycznym. Jednak nie zamierzały one się trzymać zawartych porozumień, dążyły natomiast do wykorzystania ustępliwości państw zachodnich dla poszerzenia swych wpływów.

Pomimo podpisania układu SALT II (1979) Rosjanie rozmieścili w Europie nowe rodzaje rakiet balistycznych średniego zasięgu, wystrzeliwanych z ruchomych wyrzutni i trudnych przez to do zlokalizowania i zniszczenia. W tej sytuacji w grudniu 1979 r. Rada NATO podjęła decyzję o zainstalowaniu na terenie RFN wyrzutni pocisków samosterujących.

Zasadniczy cios polityce odprężenia zadała jednak inwazja radziecka na Afganistan, przeprowadzona w grudniu 1979 r. Wykazała ona złudność nadziei związanych z detente, umacniając w państwach zachodnich pozycję tych sił, które opowiadały się za bardziej zdecydowanym postępowaniem wobec obozu komunistycznego. Ich rzecznikiem stał się nowy prezydent USA (od 1980 r.) R.Reagan. Od początku swej kadencji zajął on twarda postawę wobec ZSRR, dążąc jednocześnie konsekwentnie do odbudowania mocarstwowego prestiżu USA oraz wzmocnienia ich potencjału militarnego.

Przebieg nowej „zimnej wojny” okazał się zdecydowanie niekorzystny dla ZSRR, uwikłanego coraz bardziej w pułapkę wydarzeń w Afganistanie. Interwencja Armii Czerwonej i stosowane tam przez nią metody walki (m.in. zastosowanie broni chemicznej) przyczyniły się do zburzenia wyidealizowanego wizerunku komunizmu, kreowanego ciągle jeszcze przez niektóre odłamy zachodniej opinii publicznej. Kompromitacją systemu komunistycznego było też wprowadzenie stanu wojennego w Polsce oraz pojawienie się informacji o zbrodniach Czerwonych Khmerów w Kambodży.

Największym problem ZSRR była jednak ujawniająca się coraz bardziej niewydolność ekonomiczna i organizacyjna systemu, powodująca, że blok radziecki zaczął tracić możliwości konkurowania z Zachodem w dziedzinie zbrojeń.

Dynamika rozwoju w USA nowych technologii, zwłaszcza ogłoszenie w 1983 r. przez Reagana programu SDI („wojen gwiezdnych”), zmusiła ZSRR do zrewidowania swych imperialnych dążeń. Wynikiem tego był historyczny zwrot w polityce ZSRR, w postaci zgody na układ o likwidacji rakiet krótkiego i średniego zasięgu (grudzień 1987), oznaczający KONIEC RYWALIZACJI MILITARNEJ OBU MOCARSTW.

Zmiany w polityce radzieckiej były związane z osobą Michaiła Gorbaczowa. Początkowo Gorbaczow jawił się jako kolejny reformator ustroju komunistycznego, reprezentant młodszych pokoleń w elicie władzy, sfrustrowanych zastojem i degrengoladą systemu. Zainicjowana przez niego pieriestrojka przyniosła zwiększenie swobód obywatelskich, walkę z nadużyciami, osłabienie monopolu władzy partii i aparatu bezpieczeństwa. Z mniejszym powodzeniem działał on w dziedzinie gospodarczej, gdzie próby modernizacji machiny socjalistycznej ekonomii nie wyszły poza sferę zamierzeń. W polityce zagranicznej Gorbaczow dążył do uwolnienia się od problemu afgańskiego oraz poprawy stosunków z USA. Najważniejszym i najbardziej brzemiennym w skutki posunięciem Gorbaczowa było jego przyzwolenie na odsunięcie partii komunistycznych od władzy w krajach europejskich bloku oraz zgoda na zjednoczenie Niemiec. Wydarzenia te, w połączeniu z ujawnieniem się silnych tendencji niepodległościowych w nierosyjskich republikach ZSRR, spowodowały w latach 1989-1991 rozpad imperium radzieckiego w jego dotychczasowym kształcie, koniec tzw. porządku jałtańskiego oraz bilateralnego układu sił w polityce światowej.

13. Procesy integracji międzynarodowej i najważniejsze regionalne ugrupowania integracyjne

INTEGRACJA jest to związek co najmniej dwóch państw lub, co najmniej trzech, jeśli wiąże się z powstaniem organizacji międzynarodowej, położonych w bliskości geograficznej. Podstawą tego związku jest umowa międzynarodowa, poddana prawu międzynarodowemu. Umowa ta wykazuje pewną specyfikę sprawiającą, że nie stosuje się wobec niej mechanizmu kolizji traktatów. Taki związek opiera się na podzielaniu wspólnych celów, a cele te wiążą się z zacieśnianiem stosunków wzajemnych. Podzielanie celów wiąże się ze zbliżonym pojmowaniem rynku, a także z istnieniem zbliżonych struktur gospodarczych pomiędzy państwami. Prowadzi do stworzenia, z odrębnych części, pewnej całości, która tworzy nową jakość.

J. Tinbergen wprowadził do teorii integracji dwa pojęcia:

• „integracji pozytywnej” - polega na modyfikacji istniejących instrumentów i instytucji narodowych oraz tworzeniu nowych ponadnarodowych, dla efektywniejszego działania rynku i osiągnięcia szerszych celów politycznych.

• „integracji negatywnej - aspekty, które obejmują zniesienie dyskryminacji na drodze liberalizacji

Obecnie kraje chętnie korzystają z integracji, jest to zjawisko powszechne i występuje praktycznie we wszystkich regionach świata. Integracja może przybierać różne formy, charakteryzować się odmiennym poziomem współpracy i różnym stopniem powiązań między gospodarkami. W zależności od omawianej dziedziny możemy wyróżnić integrację gospodarczą, polityczną czy też społeczną.

Do czynników warunkujących integrację zaliczamy między innymi: bliskie położenie, odpowiednią infrastrukturę i politykę sprzyjając integracji.

Źródłem współczesnych tendencji integracyjnych są przede wszystkim korzyści ekonomiczne, które spodziewają się odnieść kraje tworzące lub przystępujące do istniejącej już organizacji.

Państwa umawiają się, spotykają, wymieniają wspólne doświadczenia. Często podobne pojmowanie świata, wspólny cel sprawia, że łączą się w organizacje. Jedne są ukierunkowane politycznie, inne religijne, jeszcze inne gospodarczo, ideowo, a są też takie ukierunkowane na integracje wewnątrz swego regionu. Powstawanie organizacji regionalnych jest wyrazem przekonania, że państwo lepiej zaspokoi potrzeby i interesy swoich społeczeństw współpracując z innymi.

Organizacje regionalne tworzone są w celu:

• wzmocnienia i promowania regionu;

• nabycia większej siły oddziaływania jako grupa;

• realizacji wspólnych interesów;

• pogłębiania współpracy handlowej i wspólnej polityki handlowej;

• zniesienia ceł wewnętrznych i ustalenia wspólnych ceł zewnętrznych - unii celnych;

• zapewnienia uczciwych warunków konkurencji;

• tworzenia wspólnego stanowiska w stosunkach ze światem zewnętrznym;

• zapewnienia ochrony własności intelektualnej;

• ochrony dorobku kulturowego i specyfiki regionu.

Pierwsze struktury organizacyjne pojawiły się w XIX wieku.

• unie walutowe (związki państw przyjmujące wspólną walutę)

• unie celne (wspólna organizacja celna i eliminacja granic między państwami należącymi do unii)

Przykłady:

• Unia niemiecka Zollverein (Prusy, Hestia, Bawaria, Wirtembergia) 1833

• Unia celna między Szwajcarią a Lichtensteinem 1923

• Unia celna między Polską a Wolnym Miastem Gdańsk 1919

• Unia walutowa (Belgia, Francja, Holandia, Szwajcaria) 1865

• Unia skandynawska 1873

• Unia walutowa - Łacińska Unia Monetarna 1865-1927

Są dwa modele integracji: europejski i amerykański

Procesy integracyjne we współczesnym świecie rozpoczęły się w Europie. To wspólnoty europejskie stały się wzorem (paradygmatem).

MODEL EUROPEJSKI opiera się na integracji widzianej jako PROCES (dynamizm).

Integracja = sposób stopniowego i systematycznego zacieśniania więzów, nie tylko ekonomicznych, ale także wojskowych, kulturalnych; Marks - „ więzy ekonomiczne to baza, a inne to nadbudowa”.

Proces integracyjny nie jest procesem linearnym, a raczej schodkowym (każdy schodek to kolejny traktat).

Do niedawna panowało przekonanie, że nie jest możliwe zejście w dół w integracji schodkowej. Dopiero Traktat Lizboński mówi o możliwości zatrzymania tej integracji (kompetencje mogą być ograniczone, a nawet odebrane).

Istnieje możliwość wyłomu w procesie, ale TL nie eliminuje tego, że państwa europejskie tworzą coraz silniejsze związki.

Nakładanie się kolejnych struktur ekonomicznych na siebie, o coraz wyższym poziomie ekonomicznym.

• Strefa wolnego handlu - między państwami eliminuje się bariery w przepływie towarów i usług, bariery celne tzw. taryfowe oraz bariery podatkowe (pozataryfowe) i różne kontyngenty i inne ograniczenia; eliminacja granic celnych; wprowadza się reguły pochodzenia towarów - system zaświadczeń i certyfikatów co do tego z jakiego kraju towar pochodzi - służy to zapobieganiu obchodzenia barier celnych stosowanych przez państwa należące do strefy w stosunku do państw trzecich, a jednocześnie pozwalają zapewnić korzystanie z tych towarów w państwach członkowskich oraz zapewnienie traktowania ich według zasad wynikających z członkostwa w strefie wolnego handlu; brak wspólnej polityki celnej oraz negocjowania przez jeden organ strefy umów międzynarodowych z podmiotami trzecimi, w tym celu trzeba byłoby stworzyć blok handlowy z kompetencjami do zawierania takich umów; opiera się na teorii korzyści komparatywnych (struktury gospodarki poszczególnych państw są względem siebie komplementarne, a nie konkurencyjne, prowadzi to do specjalizacji gospodarek i podziału pracy), jednak strefa wolnego handlu na ogół nie wytwarza mechanizmu podziału dobra wytworzonego w działaniach tej strefy np. CEFTA, EOG, EFTA.

(imput lokalny = większość towarów danego rodzaju wychodzi z danego kraju, w takich przypadkach wystawiane jest zaświadczenie dla tego państwa)

• Unia celna - zakłada wszystko to samo co strefa wolnego handlu oraz dodatkowo wspólną politykę celną, a czasami nawet wspólną politykę konkurencji; np. Wspólnota Indyjska, Rada Współpracy Zatoki Perskiej, Południowo-afrykańska Unia Celna

• Wspólny rynek - opiera się na swobodach rynkowych, w szczególności swobodny przepływ pracowników, przedsiębiorczości, kapitału oraz przewiduje powstanie wspólnych dodatkowych polityk; większe korzyści dla konsumentów i przedsiębiorców; łączy się z deregulacją monopoli handlowych; np. Wspólny Rynek Ameryki Środkowej, Wspólnota Andyjska, Wspólnota Gospodarcza i Pieniężna Afryki Środkowej

• Unia gospodarcza i pieniężna - dodatkowo do tych wszystkich elementów, które zawierają wcześniejsze etapy występuje wspólna waluta

Wspólny rynek i Unia gospodarcza i pieniężna zakładają istnienie organizacji. Tak wysoki poziom zintegrowania możliwy jest tylko za sprawą paktu handlowego; np. strefa euro.

MODEL AMERYKAŃSKI - Integracja jest statyczna, zakłada constans. Opiera się na strefie wolnego handlu. Paradygmatem jest NAFTA (przekroczyła strefę wolnego handlu, ponieważ zawarła porozumienie dot. ochrony środowiska oraz pracowników). Wiąże się z istnieniem organizacji międzynarodowej, ale nie ma osobowości prawno-międzynarodowej.

Na każdym kontynencie odnajdujemy wiele organizacji regionalnych.

I. EUROPA

Integracja europejska, pojęcie odnoszące się do idei, historii, formalno-instytucjonalnego stanu współczesnych struktur integracyjnych oraz docelowego rezultatu podejmowanych obecnie działań. Integracja europejska jest formą integracji międzynarodowej, regionalnej, procesem zachodzącym na płaszczyźnie gospodarczej i politycznej. Idea integracji europejskiej wyrażała się w różnych koncepcjach federacyjnych, od "lig chrześcijańskich" w średniowieczu po federacje "narodów lub ludów" w oświeceniu. Rozwój ekonomiczny w XIX w. sprzyjał projektom integracji gospodarczej, rozumianej jako strefy wolnego handlu, unie celne. Przywódcą czy patronem takiej struktury ogólnoeuropejskiej lub regionalnej miały być np. Francja, Rosja, Niemcy, co było też wyrazem imperializmu ówczesnych mocarstw (np. Mitteleuropa z okresu I wojny światowej czy Europa III Rzeszy z czasów II wojny). Realizowana współcześnie integracja europejska została oparta na zasadach równości i współpracy jej członków. Ma ona charakter wielopłaszczyznowy - odbywa się ona na różnych poziomach (Europa koncentrycznych kręgów). Najwcześniejsza powojenna inicjatywa integracyjna związana jest z działalnością powstałej w związku z planem Marshalla Europejskiej Organizacji Współpracy Ekonomicznej. Przyjęcie przez państwa europejskiej pomocy finansowej od Stanów Zjednoczonych związane było z koniecznością utworzenia wspólnych organów oraz harmonizacji ekonomicznych przepisów prawnych. Stricte europejską inicjatywą było powstanie Rady Europy, która realizuje cele o charakterze politycznym, prawnym i kulturalnym.

Najbardziej zaawansowana integracja następuje w ramach Unii Europejskiej, gdzie poprzez instytucje ponadpaństwowe realizowana jest wspólna polityka gospodarcza, społeczna, a poprzez współpracę międzyrządową — międzynarodowa, bezpieczeństwa, sądownicza i spraw wewnętrznych (nieaktualne po TL?)

Integracja gospodarcza realizowana jest przez EFTA, CEFTA a także w ramach EOG.

• EFTA - Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu

Początki sięgają końca EWG. Powstała na podstawie Konwencji Sztokholmskiej podpisanej 4 I 1960 roku, weszła w życie w maju 1961 roku. Powstała z inicjatywy brytyjskiej (początkowo chodziło o objęcie państw Europy Zachodniej, tak się jednak nie stało). EFTA miała być alternatywą dla Wspólnot Europejskich.

Cele EFTY:

• promowanie stałego i zrównoważonego umacniania handlu i stosunków gospodarczych między państwami członkowskimi na warunkach uczciwej konkurencji i z poszanowaniem odpowiednich reguł strefy

• w ramach stowarzyszenia zakłada się:

• swobodny przepływ towarów

• liberalizacja przepływu osób (przedsiębiorców i pracowników)

• stopniowa liberalizacja handlu usługami i przepływu inwestycji

• uczciwe warunki konkurencji (zwalczanie niezgodnej z prawem pomocy państwom, dostosowanie monopoli do warunków rynku)

• zapewnienie właściwej ochrony praw własności intelektualnej

• podstawa do współpracy pieniężnej i walutowej

Organy:

• Rada EFTY - może zbierać się na poziomie ministerialnym - około dwa razy w roku, bądź na poziomie przedstawicieli państw; poziom ambasadorski zbiera się nawet 2 razy w miesiącu. Rada może podejmować decyzje (wiążące dla p.czł.), są one podejmowane jednomyślnie (istnieje możliwość powstrzymania się od głosu, a w niektórych przypadkach dopuszcza się decydowanie większością głosów). Rada może przyjmować także zalecenia.

• Sekretariat - siedziba w Genewie, funkcjonuje w Luksemburgu i Brukseli; obecnie przewodniczącym jest Norweg

• CEFTA - Środkowo- Europejska Strefa Wolnego Handlu

CEFTA powstała w 1992 r. Była ekonomicznym dopełnieniem Grupy Wyszehradzkiej. Państwa założycielskie to Polska, Czechosłowacja i Węgry. Państwa, które dołączyły to Bułgaria, Rumunia, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Mołdowa, Albania, Kosowo, Czarnogóra, Serbia, Macedonia. Kraje CEFTY powstały na gruzach RWPG (gospodarka planowana, uzależnienie od ZSRR).

Stosunki ekonomiczne rozwijały się etapami:

• 1993 r. - zniesiono cła na produkty, które nie dotykały ich gospodarek narodowych (drugorzędne)

• 1994 r. - obniżenie opłat o 1/3 na rok za towary przetwarzane

• 1997 r. - obniżenie opłat na produkty dotykające ich gospodarek narodowych (stal i tekstylia); 10% na rok redukcja opłat na produkty rolne

• Inną gałęzią integracji europejskiej jest bezpieczeństwo i obronność realizowane w ramach struktur NATO i KBWE/OBWE. Integracja europejska wyraża się także od lat 90. w rozwoju form integracji regionalnej w Europie Środkowo-Wschodniej oraz w procesie poszerzania UE o nowe kraje kontynentu. Otwarte pozostaje pytanie o przyszły kształt Europy, dyskusje toczą się wokół idei Europy Ojczyzn i Europy Ojczyzny, ściera się opcja europejska z opcją atlantycką.

• OECD - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju Gospodarki

Nie jest formalnie organizacją integracyjną. Cele są związane z rozwojem gospodarczym i istnieniem współzależności między gospodarkami państw członkowskich.

Art. 1 Konwencji Paryskiej - celem OECD jest promowanie polityk zmierzających do:

• Osiągnięcia najwyższego zrównoważonego wzrostu gospodarczego i zatrudnienia oraz podniesienie standardu życia w państwach członkowskich przy jednoczesnym zachowaniu stabilności finansowej, w taki sposób przyczynienie się do rozwoju gospodarki światowej.

• Przyczynienie się do zdrowej ekspansji gospodarczej w państwach członkowskich i państwach znajdujących się na drodze rozwoju.

• Przyczynienie się do ekspansji handlu światowego na zasadzie wielostronnej i niedyskryminacyjnej zgodnie z zobowiązaniami międzynarodowymi.

Siedzibą OECD jest Paryż. Członkami mogą być tylko państwa na zaproszenie Rady. Decyzje w sprawie zaproszenia państw podejmowane są jednomyślnie. Każde państwo może zrezygnować z członkowstwa. 30 państw należy do OECD. Wg Banku Światowego są one państwami o wysokim dochodzie na jednego mieszkańca. Głównie to państwa europejskie, ale także Kanada, USA, Turcja, (państwa założycielskie OECD) oraz Szwajcaria, Norwegia, Islandia, Japonia, Australia, Nowa Zelandia, Korea Południowa, Meksyk, Polska od 1996 r. Jako ostatnio przystąpiła Słowacja w 2002 r.

Organy OECD:

• Rada - zbiera się na sesjach raz na rok; reprezentowana przez państwa członkowskie (ministrowie gospodarki lub ambasadorowie); zbierają się przedstawiciele biznesu, rządu, związków zawodowych, społeczeństwa obywatelskiego i organizacji międzynarodowych; ministrowie spotykają się czasem na tematycznych spotkaniach np. dot. pracy, środowiska; może ustanowić komitet wykonawczy oraz inne organy pomocnicze

• Sekretariat z Sekretarzem Generalnym - około 2,5 tys. urzędników

• Komitety OECD

• Specjalne organy - np. Centrum Rozwoju, Agencja Energii Jądrowej, Komitet Doradczy Związków Zawodowych, Komitet Doradczy Biznesu i Przemysłu

• Unia Gospodarcza Beneluksu

Swoimi korzeniami sięga okresu średniowiecza. 21 VII 1921 Belgia i Luksemburg podpisały traktat tworzący unię gospodarczą belgijsko-luksemburską (założenia: zniesienie granic gospodarczych, oparcie kursów walut na określonym parytecie); unia ta istniała do chwili wkroczenia Niemiec w 1940. Dnia 5.09.1944 na emigracji podpisano wstępne porozumienie o trójstronnej organizacji, która miałaby rozpocząć działalność od 1.01.1948; na jego mocy kraje Beneluksu miałyby zapewniony swobodny przepływ osób, usług, towarów i kapitału.

1958 - nowy traktat ustanawiający Unię Gospodarczą Beneluksu (poprawiany w 1971, 1976, 1990)

Organy:

• Rada UGB - udzielała wytycznych, mogła się zbierać jako Rada zarządzająca

• Komitet Ministrów - MSZ, zamiast nich mogli występować inni ministrowie, decyzje zapadają jednomyślnie

• Sekretariat Generalny

• Doradczy Komitet Parlamentu (Parlament Beneluksu) - nie ma władzy prawodawczej, kompetencje doradcze

• Trybunał Sprawiedliwości - alternatywa dla krajowych sądów najwyższych

• Biuro Znaków Handlowych - rejestrowane od 1960, chronione w całym Beneluksie

• 1995 r. Grupa Mędrców - miała przemyśleć potrzebę zawarcia nowego traktatu (zdecydowano, że jest taka potrzeba)

II. AZJA

• ASEAN - Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo- Wschodniej

Jest to organizacja polityczno-gospodarcza, powstała na gruzach Association of South East Asia utworzonego przez Malezję, Filipiny i Tajlandię w 1961 roku. Założona 8 sierpnia 1967 w Bangkoku. Jej siedzibą jest Dżakarta.

Deklaracja ASEAN stwierdza, że główne cele i zamiary stowarzyszenia to:

• Przyspieszanie wzrostu ekonomicznego, rozwoju socjalnego i kulturalnego w regionie: fundacja ma budować pokojową i dobrze współpracującą wspólnotę narodów południowoazjatyckich.

• Promowanie regionalnego pokoju i stabilizacji poprzez trwałe respektowanie sprawiedliwości i reguł prawa w stosunkach między krajami w regionie i dochowywanie zasad Karty Narodów Zjednoczonych.

Stowarzyszenie reprezentuje zjednoczoną wolę narodów w związanie się przyjaźnią i współpracą i przez wspólny wysiłek i poświęcenie, zapewnia ludziom i potomności szczęście pokoju, wolności i dobrodziejstwa - Deklaracja ASEAN

Głównym zadaniem ASEAN jest współpraca gospodarcza, kulturalna, naukowo-techniczna i kulturalna w swoim regionie. ASEAN dąży również do utworzenia strefy pokoju, neutralności i wolności, pozbawionej broni jądrowej. Kraje ASEAN podejmują działania na rzecz pokojowego rozwiązywania sporów, normalizacji na Półwyspie Koreańskim.

Do współpracy zapraszane są także państwa trzecie, np. kraje Unii Europejskiej, USA, Rosja, Chiny.

ASEAN zadecydował o wprowadzeniu na swoim obszarze do 2005 strefy wolnego handlu (AFTA).

Do głównych organów tej organizacji należą:

• Konferencja Ministrów (naczelny)

• Stały Komitet (zajmujący się działalnością bieżącą)

• Sekretariat

• SOW - Szanghajska Organizacja Współpracy

Regionalna organizacja międzynarodowa, powołana 15 czerwca 2001 przez Rosję, Chińską Republikę Ludowa, Kazachstan, Kirgistan i Tadżykistan (istniejącą od 1996 tzw. Szanghajską Piątkę), w 2001 dołączył do niej Uzbekistan.

Jej celem jest umacnianie bezpieczeństwa regionalnego w Azji Centralnej, poprzez zachowanie hegemonicznej pozycji Rosji i Chin w tej części świata.

Jakkolwiek istnieją projekty przekształcenia SOW w sojusz wojskowy, to organizacja ta pozostaje na razie paktem politycznym państw, zagrożonych wzrastającymi wpływami USA w tym regionie.

Szanghajska Piątka powstała jako nieformalne forum konsultacyjne państw chcących uregulować spory graniczne, pomiędzy państwami powstałymi po rozpadzie ZSRR. Z czasem w orbicie zainteresowań tego gremium znalazły się sprawy bezpieczeństwa (m.in. zagrożenie terroryzmem islamskim w Azji Środkowej, dyslokacja wojsk w tej strefie).

26 kwietnia 1996 w Szanghaju strony podpisały Umowę o umocnieniu środków zaufania w kwestiach wojskowych na obszarze pogranicza (tzw. Układ Szanghajski).

24 kwietnia 1997 w Moskwie podpisano Umowę o wzajemnej redukcji sił zbrojnych w rejonie granicy, co umożliwiło delimitację 4 000 km chińskiej granicy.Kolejne szczyty Szanghajskiej Piątki odbyły się w Ałma-Acie (1998), Biszkeku (1999), Duszanbe (2000)

III. Afryka

• UA - Unia Afrykańska

Decyzja o ustanowieniu zapadła w ramach OJA na konferencji w Syrcie 1999 r .; Jest to organizacja międzynarodowa o charakterze politycznym, wojskowym i gospodarczym, obejmująca swym zasięgiem wszystkie państwa afrykańskie (oprócz Maroka) powołana w miejsce Organizacji Jedności Afrykańskiej 9 lipca 2002 roku na szczycie w Durbanie.

Powstanie UA wiąże się z dążeniami części afrykańskich przywódców do pogłębienia integracji celem głębszej realizacji idei panafrykanizmu. Każde państwo afrykańskie może być członkiem UA.

Cele organizacji (art. 3)

• Obrona suwerenności, integralności terytorialnej i niezależności p.czł.

• Promowanie bezpieczeństwa i pokoju kontynentu.

• Przyspieszenie integracji politycznej i społeczno-gospodarczej.

• Popieranie i obrona wspólnych stanowisk w interesie kontynentu i ludów afrykańskich..

• Popieranie zasad demokratycznej instytucji uczestnictwa ludności w rządzeniu.

• Popieranie praw człowieka i praw ludów.

• Włączenie kontynentu afrykańskiego w światowy system ekonomiczny, zapewnienie pozycji w rokowaniach, koordynacja i harmonizacja przyszłych i istniejących polityk regionalnych i wspólnoty gospodarczej.

Struktura instytucjonalna (organy wzorowane na AWG - ukształtowanie UA o wzorzec UE):

• Zgromadzenie UA - dotąd miało miejsce 12 spotkań, spotyka się minimum raz w roku; skład: szefowie państw i rządów; decyzje w drodze konsensusu lub większości kwalifikowanej 2/3 głosów, charakter wiążący. Określenie wspólnych polityk, podejmowanie decyzji i udzielanie zaleceń dla innych organów unii, przyjmowane budżetu Unii, przyjmowanie i zawieszanie członków do UA

• Parlament Panafrykański - skład: przewodniczący, prezydium, sekretariat, 10 komisji merytorycznych; 265 deputowanych (52 p.czł.); zbiera się raz na rok, a decyzje podejmuje większością głosów; kompetencje legislacyjne dookreślone przez Zgromadzenie UA, proces stopniowego przekazywania kompetencji legislacyjnych PA, dyskutowanie i badanie wszelkich spraw dot. politycznych aspektów odnoście p.czł.

• Komisja Unii Afrykańskiej - skład: przewodniczący, zastępca i komisarze; odpowiedzialny za rzeczywiste funkcjonowanie UA; pełni funkcje Sekretariatu organizacji.

• Rada Wykonawcza - ministrowie delegowani przez rządy p.czł. (min 2 razy w roku); decyzje podejmowane w drodze konsensusu, większości kwalifikowanej w sprawach handlu zagranicznego, zabezpieczeń społecznych, żywności, rolnictwa i komunikacji

• Komitet Stałych Przedstawicieli - ukształtowany przez rządy p.czł., odpowiednik Europejskiego COREPER; przygotowuje merytorycznie akty przyjmowane przez Radę, nadaję kształt aktów.

• Rada Pokoju i Bezpieczeństwa - skład: 15 osób - 10 p.czł. mianują na 2 lata, 5 p.czł. mianują na 3 lata, zadania: promowanie pokoju, bezpieczeństwa, stabilności w Afryce, wczesne ostrzeganie i dyplomacja prewencyjna, peace-making (zapewnienie pokoju przez różne środki np. interwencje, także wojskowe); odbudowa pokoju po konflikcie, działania humanitarne o zarządzanie kryzysowe.

• EAC - Wspólnota Wschodnioafrykańska - międzyrządowa organizacja łącząca pięć wschodnioafrykańskich państw: Burundi, Kenię, Rwandę, Tanzanię, i Ugandę.

• ECOWAS - Wspólnota Gospodarcza Krajów Afryki Zachodniej - regionalna organizacja zrzeszająca 15 państw Afryki Zachodniej; powstała na mocy traktatu z Lagos podpisanego 28 maja 1975. Głównym celem ECOWAS jest promowanie integracji ekonomicznej.

• Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Środkowej - afrykańska organizacja międzynarodowa powstała w 1983 z inicjatywy Gabonu z połączenia dotychczasowej Unii Celnej i Gospodarczej Afryki Środkowej (UDEAC) i Wspólnoty Ekonomicznej Krajów Wielkich Jezior (CEPGL).

W założeniu miała doprowadzić do utworzenia wspólnego rynku z ustaloną zewnętrzną taryfą celną i swobodą przepływu towarów, kapitału i osób w ciągu 12 lat od swego powstania. Destabilizacja polityczna i konflikty o charakterze zbrojnym stały się jednak czynnikami, które ograniczyły możliwości współpracy, jednak stopniowa liberalizacja handlu w ramach organizacji postępuje.

• SADC - Wspólnota Rozwoju Afryki Południowej - organizacja założona przez rządy dziewięciu południowoafrykańskich krajów: Angoli, Botswany, Lesotho, Malawi, Mozambiku, Suazi, Tanzanii, Zambii i Zimbabwe. W późniejszych latach dołączyły się: Demokratyczna Republika Konga, Mauritius, Namibia, Seszele i Republika Południowej Afryki.

Celem organizacji jest ujednolicenie polityki gospodarczej, rozejmowe rozwiązywanie konfliktów, zwalczanie wszelkich form szykanowania i prześladowań wewnątrzpaństwowych oraz międzynarodowych, zacieśnianie więzi gospodarczych, społecznych i politycznych. Efektem było m.in. rozwinięcie infrastruktury w zakresie transportu drogowego i kolejnictwa między krajami członkowskimi.

Organy:

• Szczyt Szefów Państw i Rządów

• Rada Ministrów

• Zintegrowany Komitet Ministrów

• Stały Komitet Urzędników

• Sekretaria

• Trybunał

• UDEAC - Unia Celna i Gospodarcza Afryki Środkowej - to organizacja międzynarodowa utworzona w 1964 roku, w jej skład wchodzi 6 krajów - Kongo, Czad, Gwinea Równikowa, Kamerun, Gabon i Republika Środkowoafrykańska. Państwa te ujednoliciły swą politykę w zakresie polityki inwestycyjnej i celnej. Od 1983 została wchłonięta przez Wspólnotę Ekonomiczną Państw Afryki Środkowej.

IV. Ameryka Północna i Południowa

• CAFTA - Strefa Wolnego Handlu Ameryki Środkowej - w składzie: Salwador, Nikaragua, Honduras, Gwatemala i Dominikana. Kostaryka podpisała umowę o CAFTA, lecz nie ratyfikował jej jeszcze parlament. Wenezuela została wyrzucona po niewybrednych komentarzach wypowiedzianych przez Hugo Chaveza pod adresem USA na szczycie w Miami w 2003 roku. Jego postawa została potępiona przez kraje Ameryki Łacińskiej, ale zyskała poklask wśród społeczeństw.

Układ CAFTA, podpisany 28 maja 2004 roku doczekał się ratyfikacji w amerykańskim Senacie 30 czerwca 2005 r. Dwustronną umowę o wolnym handlu z USA nadal negocjuje Panama.

CAFTA jest postrzegana jako wstęp do tworzenia FTAA, która ma objąć całą Amerykę Łacińską.

• CARICOM - Karaibska Wspólnota i Wspólny Rynek - powstała na mocy paktu z 4 lipca 1972 roku podpisanego przez cztery państwa: Barbados, Gujanę, Jamajkę oraz Trynidad i Tobago. Pakt wszedł w życie 1 sierpnia 1973 roku. Integralną część CARICOM stanowi Karaibskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu -CARIFTA.

Idee - wspólny rynek, koordynacja polityki zagranicznej, współpraca funkcjonalna (wspólne instytucje i promowanie działań na rzecz rozwoju)

Członkostwo - 15 państw członkowskich; Haiti i Bahamy nie są członkami Wspólnego Rynku; Grupa państw stowarzyszonych: Antyle, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Turks i Caicos, Brytyjska Anguilla, Kajmany, Bermudy; Status obserwatora: Meksyk, Wenezuela, Kolumbia, Antyle Niderlandzkie, Puerto Rico, Aruba

System instytucjonalny:

• Konferencja Szefów Rządów - składa się z szefów rządów lub innych reprezentantów, jest to organ najwyższy - odpowiednik RE, przesądza o zawarciu traktatów przez CARICOM, może podejmować decyzje.

• Rada Ministrów Wspólnoty - składa się z MSZ; organ decydujący większością kwalifikowaną, ale może ustalić, że jednomyślnie odpowiada za rozwój planowania strategicznego oraz koordynacji w dziedzinach objętych integracją ekonomiczną, zajmuje się stosunkami zewnętrznymi.

• OPA - Organizacja Państw Amerykańskich - Utworzona w 1948 r. na IX Między Amerykańskiej Konferencji w Bogocie jako kontynuacja Unii Panamerykańskiej utworzonej w 1910 r. Członkami OPA są wszystkie państwa Ameryki Łacińskiej (od 1962 r. bez Kuby) oraz USA i Kanada, łącznie 35 państw. Jest, obok Paktu Rio i Paktu bogotańskiego, jednym z trzech filarów systemu międzyamerykańskiego.

Cele: umacnianie pokoju i bezpieczeństwa na kontynencie amerykańskim, wspieranie współpracy gospodarczej, kulturalnej i społecznej, wspólne rozwiązywanie problemów ekonomicznych, społecznych i politycznych regionu, pokojowe regulowanie sporów między państwami członkowskimi.

Organy:

• Zgromadzenie Ogólne - jest najwyższym organem OPA. Składa się z przedstawicieli wszystkich państw wchodzących w skład organizacji. Zbiera się ono raz do roku. Każdy kraj posiada jeden głos, decyzje w kwestiach ogólnych zapadają zwykłą większością głosów, natomiast w szczególnych - większością 2/3 głosów. Zgromadzenie określa politykę i główne kierunki działania OPA, nadzoruje jej współpracę z innymi organizacjami, zatwierdza budżet oraz wybiera Sekretarza Generalnego OPA.

• Konferencje Konsultacyjne Ministrów Spraw Zagranicznych - są kolejnym organem OPA. Zwołuje się je w razie doraźnej potrzeby; ich przedmiotem są kwestie z zakresu stosunków międzynarodowych. Posiadają one organ pomocniczy w postaci Konsultacyjnego Komitetu Obrony, w skład którego wchodzą naczelni dowódcy armii państw członkowskich.

• Stała Rada z siedzibą w Waszyngtonie, jest organem kierującym bieżącymi sprawami organizacji, składa się z ambasadorów państw członkowskich.

• Sekretarz Generalny wraz z Sekretariatem Generalnym pełnią główne funkcje administracyjno-techniczne.

• Andyjski Wspólny Rynek (Wspólnota Andyjska) - ugrupowanie gospodarcze w Ameryce Łacińskiej. Powołany w 1969 roku Pakt Andyjski przez Boliwię, Kolumbię, Ekwador, Chile i Peru - układ z Cartageny.

W 1996 r. Pakt Andyjski został przekształcony we Wspólnotę Andyjską.

Jej celami są m.in. utworzenie wspólnego rynku i przyspieszenie procesu rozwoju gospodarki. Opiera się na zasadach wartości, demokracji, sprawiedliwości, pokoju.

Członkami stałymi są Boliwia, Kolumbia, Ekwador, Peru; stowarzyszonymi: wszystkie państwa MERCOSUR.

Struktura organizacyjna:

• Andyjska Rada Prezydentów - udziela politycznych wytycznych, określa kierunki rozwoju; ocenia postępy i rezultaty w procesie integracyjnym; opiniuje sprawozdania przedkładane przez organy wykonawcze; nadzór nad całością procesów integracyjnego

• Andyjska Rada MSZ - zajmuje się polityką subregionalną, ale może także formułować politykę bądź oceniać i koordynować politykę integracyjną; ustala wspólne stanowisko p.czł.; podpisuje konwencje i porozumienia z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi

• Komisja Wspólnoty Andyjskiej

• Parlament Andyjski

• Trybunał Sprawiedliwości Andyjski

• Sekretariat Generalny

• 3 Rady Doradcze (Biznes, Pracownicy, Ludy Tubylcze)

• Andyjska Korporacja Rozwoju

• Latynoamerykański Fundusz Rezerw

• Andyjski Uniwersytet Simona Boliwara

• ALADI - Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Integracyjne

Początki sięgają roku 1960. Kilka państw Ameryki Południowej (Argentyna, Chile, Brazylia, Paragwaj, Peru, Urugwaj) oraz Meksyk podpisały traktat w Montevideo 18 II 1960 (wszedł w życie 2 I 1962). Na jego mocy powstało Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, którego celem była strefa swobodnego handlu, eliminacja ceł na większość handlu między p.czł w ciągu 12 lat.

Dnia 12 VIII 1980 w Montevideo podpisano traktat rozwiązujący LAFTĘ i jednocześnie tworzący ALADI

Skład - 12 państw: Argentyna, Chile, Brazylia, Paragwaj, Peru, Urugwaj, Meksyk, Ekwador, Kolumbia, Wenezuela, Boliwia + Kuba (od 1999 r.). Celem jest ustanowienie wspólnego rynku

Organy:

• Rada Ministrów - msz p.czł., chyba że przedmiotem obrad mają być zagadnienia szczegółowe; określa główne kierunki działania, odpowiedzialna za realizację procesu integracyjnego, mianuje Sekretarza Generalnego, decyduje o statucie członków (może przyznać status obserwatora - obecnie 24 podmioty: 9 instytucji międzynarodowych m.in. CEPAL, KE i 15 państw m.in. Hiszpania, Portugalia, Chiny, Japonia, Korea, Rosja); poprawki do traktatu z Montevideo; decyzje zapadają większością 2/3 głosów

• Konferencja Oceny i Zbieżności - pełnomocnicy p.czł.; zbierają się raz na 3 lata lub w czasie posiedzeń nadzwyczajnych; zajmuje się oceną układu z Montevideo oraz tego co powstało; dba, aby porozumienia częściowe rozszerzały się na inne p.czł.; odpowiada za pogłębienie regionalnych preferencji celnych; promowanie integracji; zalecanie korekt w polityce wielostronnej

• Komitet Przedstawicieli - dwóch reprezentantów z p.czł. (członek i zastępca); Przewodniczący + 2 zastępców; zbiera się co 15 dni; decyduje większością głosów 2/3; organ wykonawczy, tworzy organy pomocnicze, w stosunkach zewnętrznych reprezentuje ALADI na podstawie zasad określonych przez Radę Ministrów

• Sekretariat Generalny - Sekretarz Generalny wybierany raz na 3 lata i możliwość jednej reelekcji

• MERCOSUR

U źródeł Mercosur leży porozumienie między Argentyną a Brazylią.

MERCOSUR ustanowiono 26.3.1991 r. traktatem z Asuncion.

W 1996 r. uzupełniono ekonomiczny charakter Mercosur o wymiar polityczny.

Cele:

• zapewnienie swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału

• stworzenie unii celnej

• ustanawianie wspólnej polityki handlowej

• koordynacja polityk sektorowych

• koordynacja działań na forum międzynarodowym

Organizacja wewnętrzna:

• Rada Wspólnego Rynku - międzyrządowa; odpowiada za ustanowienie wspólnego rynku; w jej skład wchodzą: MSZ, Ministrowie gospodarki; zbiera się przynajmniej raz na 6 miesięcy, wówczas jest to spotkanie równoległe do spotkań szefów państw; formułuje politykę integracyjną; nadzór nad wykonywaniem traktatów założycielskich; powołuje organy pomocnicze

• Grupa Wspólnego Rynku - międzyrządowa; organ złożony z 4 przedstawicieli rządów i 4 zastępców, muszą być wśród nich przedstawiciele MSZ, ministrowie gospodarki i banków centralnych; kontrola przestrzegania traktatów i prawa wydanego na podstawie traktatów; opiniowanie propozycji i zaleceń różnych organów Mercosur,

• Komisja Handlu MERCOSURu - międzyrządowa; Skład: przedstawiciele i eksperci - po 2 z każdego p.czł., tj. członek i jego zastępca; kontrola i wykonywanie prawa; przygotowuje sprawozdanie; jest odpowiedzialna za rozpatrywanie skarg wnoszonych przez sekcje krajowe Mercosur, przez państwa-strony i jednostki

• Wspólna Komisja Parlamentarna - Skład: po 18 przedstawicieli każdego państwa delegowanych przez Parlamenty narodowe. Od 2010 wybory powszechne.

• Stały Trybunał Przeglądowy (Arbitrażowy) Mercsuru - interpretacja i stosowanie prawa Mercosur; nie przyjmuje skarg od jednostek, a tylko od p.czł.

• Forum Konsultacyjne Społeczno-Gospodarcze - składa się z przedstawicieli życia społ-gosp (pracownicy, pracodawcy).

• Sekretariat Administracyjny

• Fundusz na rzecz zbieżności strukturalnej - powołany w 2006r

• UNASUR- UNIA NARODÓW POŁUDNIOWO-AMERYKAŃSKICH

Podstawą prawną jest porozumieniem między 4 państwami Mercosur a Kolumbią, Wenezuelą, Ekwadorem z 1998 r.

Cele ogólne:

• Osiągnięte przez zbieżne i skoordynowane wysiłki polityczne i dyplomatyczne, które wzmocnią region jako jedność w stosunkach międzynarodowych.

• Wzmocnienie zbieżności między Mercosur, Wspólnota Andyjską i Chile przez udoskonalenie Strefy Wolnego Handlu, oraz integracji gospodarczej, społecznej i instytucjonalnej

• Integracja w zakresie energetyki i komunikacji (autostrada Interoceaniczna, Południowo Amerykański Pierścień Energetyczny, integracja między Kolumbią i Wenezuelą - gazociąg trans-karaibski , wprowadzono projekt „Cała Ameryka Płd.” dot. wszystkich obywateli, podróżowanie na podstawie dowodu osobistego na terytorium całej Ameryki Płd., oprócz Gujany Francuskiej)

Członkowstwo: 5 państw Mercosur; 4 państwa Wspólnoty Andyjskiej; 3 państwa stowarzyszone = Chile, Gujana, Surinam (Wspólnota Karaibska - CARICOM); status obserwatora = Panama, Meksyk

Struktura instytucjonalna:

• Rada Szefów Państw i Rządów - najwyższy organ; zbiera się raz do roku; decyduje na zasadzie konsensusu; Polityczne wytyczne rozwoju procesu integracyjnego; decyduje o ustanowieniu innych organów, organizowanie spotkań na szczeblu ministerialnym

• Rada Ministrów Spraw Zagranicznych - zbiera się co semestr, na żądanie prezydencji lub połowy p.czł.; Uchwala rezolucje dot. wykonywania decyzji szefów państw i rządów; Koordynacja stanowisk p.czł. w procesie integracji, promuje dialog polityczny, dokonuje kontroli przebiegu procesu integracyjnego; Zatwierdza roczne programy działania i budżet roczny

• Rada Delegatów - ustanawia traktat UNASUR, organ wykonawczy wykonuje akty Rady Szefów Państw i Rządów i Rady MSZ; wspomaga działanie prezydencji, przygotowuje projekty aktów,

• Sekretariat Generalny - sekretarz wybierany na 2 lata; organ ponadnarodowy, niezależny; nie przyjmuje instrukcji od rządów, przygotowuje akty, posiedzenia; depozytariusz umów, funkcje koordynacyjne.

• SICA - SYSTEM INTEGRACJI AMERYKI ŚRODKOWEJ - protokół z Tegucigalpy, 1991.

Cele:

• Stworzenie wspólnoty gospodarczej i polityki, która zmierza do promowania integracji w Ameryce Środkowej.

• Konsolidacja, wzmocnienie demokracji, wzmocnienie instytucji.

• Stworzenie unii gospodarczej, wzmocnienie systemu finansowego.

• Wzmocnienie regionu jako bloku w stosunkach zewnętrznych.

Członkostwo: 5 państw założycielskich ODECA oraz Panama i Belize (od 2000 r.); Członek stowarzyszony - Dominikana; Status obserwatora - Tajwan (2003), Hiszpania i Meksyk (2004)

Struktura (mono-żłożona):

• Spotkanie Prezydentów - sesje zwyczajne min. co 6 miesięcy; dyskutują o kwestiach regionalnych dot. demokracji, rozwoju, wolności i bezpieczeństwa; podejmują stosowne decyzje, harmonizacja polityki zagranicznej, wzmacnianie tożsamości regionalnej, decyzja o przyjęciu nowych p.czł.

• Rada Ministrów - składa się z ministrów odpowiedzialnych za poszczególne dziedziny, zbierają się co pół roku; wykonuje decyzje przyjętych przez szefów państw, wydaje zalecenia, wydaje uchwały w drodze konsensusu i są one wiążące dla wszystkich p.czł.

• Komitet Wykonawczy - przedstawiciele p.czł mianowani przez prezydentów na wniosek MSZ, zbierają się co tydzień; rzeczywiste wykonywanie traktatów, odpowiedzialność za postęp procesu integracji, czuwa nad przestrzeganiem prawa i może wydać rozporządzenia

• Sekretariat Generalny - Sekretarz wybierany raz na 4 lata; funkcje reprezentatywne w stosunkach zewnętrznych, organ wykonawczy koordynujący, negocjuje i podpisuje umowy za zgodą Rady Ministrów,

• Trybunał Sprawiedliwości Ameryki Środkowej - Depozytariusz i strażnik wartości narodowości środkowoamerykańskich; rozstrzyga spory międzypaństwowe (państwa SICA a państwa trzecie).; przyjmuje skargi dot. aktów wydawanych przez organy SICA oraz od jednostek.

• NAFTA

Obejmuje USA, Kanadę i Meksyk. Między członkami NAFTY istnieją granice zróżnicowania ekonomicznego. W skład NAFTY może wchodzić każde państwo lub grupa państw, ale nie organizacja międzynarodowa. Nie stawia się warunków geograficznych ani cywilizacyjnych, ani nawet ekonomicznych. Ważne jest to, żeby wynegocjować umowę i uzyskać akceptację 3 p.czł.

Cele:

• Eliminacja przeszkód w handlu

• Zapewnianie transgranicznego przepływu towarów i usług

• Popieranie warunków uczciwej konkurencji

• Stałe zwiększanie możliwości inwestycyjnych na terytoriach państw-stron

• Dostarczanie odpowiedniej i skutecznej ochrony praw do własności intelektualnej

• Stworzenie efektywnych procedur wykorzystywania i stosowania umowy w celu wspólnego zarządzenia i rozstrzygania sporów

• Ustanowienie norm prawnych dla dalszej trójstronnej, regionalnej i wielostronnej współpracy w celu poszerzania i wzmacniania korzyści wynikających z umowy

Struktura instytucjonalna (jest płaska):

• Komisja Wolnego Handlu - ministrowie lub ich zastępcy; Komisja zbiera się minimum raz na rok na sesji zwykłej, może się zbierać na sesji nadzwyczajnej; Uchwała za pomocą konsensusu.

Zadania i kompetencje Komisji Wolnego Handlu:

• Wykonywanie umowy w sprawie NAFTA

• Dokonywanie przeglądu jej funkcjonowania

• Rozwiązywanie sporów dot. wykładni lub stosowania NAFTA

• Nadzorowanie pracy komitetów (8) i grup roboczych (6)

• Rozważanie innych spraw

KWH jest organem wykonawczo-prawodawczym, egzekucyjnym i organem rozstrzygania sporów.

• Sekretariat Generalny - Sekcje narodowe - mają swoich sekretarzy i aparat urzędniczy; w porozumieniu dot. umowy stosunku pracy sekretariat nie został wydzielony; są to struktury narodowe urzędów administracyjnych do stosunków pracy; porozumienie dot. środowiska ma swojego dyrektora wykonawczego w sekretariacie

• Wspólny Komitet Doradczy Publiczny

14. Koniec Zimnej Wojny a zmiana systemowa w polityce światowej

Zimna wojna umownie trwała od roku 1946 - rozpadu koalicji antyhitlerowskiej i ustanowienia w Europie Środkowej wyłącznej strefy wpływów ZSRR - do rozpadu systemu państw satelitarnych ZSRR (Jesień Ludów) w 1989 i rozpadu samego ZSRR w drugiej połowie 1991 roku. Rozpad bloku sowieckiego wyeliminował układ dwubiegunowy w polityce międzynarodowej i zakończył epokę zimnej wojny.

ZIMNA WOJNA - termin międzynarodowy wprowadzony przez amerykańskiego polityka B. Barucha w mowie wygłoszonej 16.04.1947 r. w Kolumbii, w USA. W tym samym roku termin ten został spopularyzowany książką W. Lippmana pt. „Cold War”, w której autor definiuje zimną wojnę jako stan otwartej wrogości, stan napięcia oraz rywalizacji ideologicznej i politycznej pomiędzy Związkiem Radzieckim i autorytarnymi państwami socjalistycznymi uzależnionymi od ZSRR, a demokratycznymi państwami kapitalistycznymi pod przywództwem Stanów Zjednoczonych. W okresie powojennym określeniem będącym symbolem podziału Europy na dwa bloki polityczno - ustrojowe i odizolowania krajów komunistycznych od reszty świata, było również pojęcie żelaznej kurtyny.

Przywódcy państw II wojny światowej - brytyjski premier Winston Churchill, amerykański prezydent Franklin D.Roosevelt i radziecki premier Józef Stalin - już w czasie jej trwania planowali porządek powojenny (tzw. Wielka Trójka). Ponadto, Karta Atlantycka z 14 sierpnia 1941 roku wzywała do współpracy w sprawach gospodarczych i przygotowywała stabilny system bezpieczeństwa. Plany te zostały skonsolidowane w latach 1943 i 1944 i zaowocowały utworzeniem w 1945 roku Organizacji Narodów Zjednoczonych. Ale kilka innych następstw II wojny światowej znalazło swój wyraz z Zimnej Wojnie, która właśnie miała się rozpocząć.

Następstwa II WŚ

• Najważniejszym skutkiem II WŚ było wyłonienie się dwóch supermocarstw - Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego jako głównych aktorów systemu międzynarodowego oraz towarzyszący temu schyłek Europy jako epicentrum polityki międzynarodowej.

• uznanie fundamentalnych - zarówno pod względem interesów narodowych, jak i ideologii - niezgodności między supermocarstwami. Różnice ujawniły się głównie w kwestiach geopolitycznych interesów narodowych. Stany Zjednoczone były przekonane, że Związek Radziecki zawsze będzie odczuwał brak bezpieczeństwa militarnego i z tego powodu będzie prowadził agresywną politykę zagraniczną. W związku z tym powstrzymywanie go stało się priorytetem powojennej polityki zagranicznej USA. Owa koncepcja została przełożona na działanie w roku 1947, w doktrynie Trumana („Wierzę, że polityką Stanów Zjednoczonych musi być wspieranie wolnych narodów, które opierają się próbom ujarzmienia przez siły zbrojne mniejszości lub czynniki zewnętrzne. Wierzę, że musimy wspomagać wolne narody, aby mogły na własny sposób kształtować własne losy”)

Między Stanami a Związkiem Radzieckim istniały również poważne różnice ideologiczne. Oba państwa miały całkiem odmienne wizje społeczeństwa i porządku międzynarodowego. Demokratyczny liberalizm USA opierał się na systemie społecznym akceptującym wartość i znaczenie jednostki, systemie politycznym zakładającym udział jednostki w procesie wyborczym oraz systemie gospodarczym - kapitalizmie - stwarzającym jednostkom możliwość racjonalnego ekonomicznie działania z niewielką co najwyżej ingerencją rządu. Komunistyczna ideologia Związku wpływała również na to, w jaki sposób przywódcy tego kraju postrzegali system międzynarodowy i praktyki państwa.

Państwo Radzieckie przyjęło zaś ideologię marksistowską, zgodnie z którą w kapitalizmie jedna klasa(burżuazja) kontroluje własność środków produkcji i wykorzystuje swe instytucje i władzę do utrzymania tej kontroli.

• początek końca systemu kolonialnego. Proces dekolonizacji, choć przebiegał bardzo długo, miał charakter zmiany dość pokojowej. Europejczycy wraz ze swym amerykańskim sojusznikiem byli bardziej zainteresowani zwalczaniem komunizmu, niż utrzymywaniem kontroli nad swymi terytoriami kolonialnymi.

• świadomość, że konflikty między dwoma nowymi mocarstwami będą rozgrywały się pośrednio, na bocznych scenach, a nie przez bezpośrednią konfrontację obu protagonistów. Wynikało to z faktu ,że w wyniku dekolonizacji zwiększyła się liczba państw, które dopiero co uzyskały niepodległość, tak więc supermocarstwa zaczęły współzawodniczyć o wpływy w nowych krajach, rozciągając w ten sposób swe siły na obszary leżące poza ich tradycyjnymi sferami oddziaływania. Zimna wojna doprowadziła więc do globalizacji konfliktu, rozprzestrzenienia go na wszystkie kontynenty. A stosunki międzynarodowe stały się prawdziwie globalne.

„Zimną wojnę” można scharakteryzować jako 45 lat ogólnego, wysokiego napięcia i konkurencji między supermocarstwami, które nie doprowadziły jednak do ich bezpośredniego konfliktu militarnego. Pojawienie się broni jądrowej stworzyło sytuację patową, w której obie strony działały ostrożnie i tylko raz przybliżyły się do przepaści bezpośredniej wojny. Spuszczały z tonu w przypadku konkretnych konfrontacji - bądź dlatego, że ich narodowy interes nie był wystarczająco żywotny, aby ryzykować konflikt atomowy, bądź też dlatego, że ich ideologiczny rezon słabł w

obliczu realiów militarnych.

Za początek "zimnej wojny" uważa się wystąpienie Winstona Churchilla w Fulton (USA) 5 marca 1946.

W wystąpieniu Churchill stwierdził: „Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem zapadła żelazna kurtyna dzieląc nasz Kontynent. Poza tą linią pozostały stolice tego, co dawniej było Europą Środkową i Wschodnią:. Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia, wszystkie te sławne miasta i wszyscy ich mieszkańcy leżą w czymś, co trzeba nazwać strefą sowiecką, są one wszystkie poddane, w takiej czy innej formie, wpływowi sowieckiemu, ale także - w wysokiej i rosnącej mierze - kontroli ze strony Moskwy”

Zimna wojna obejmowała zatem konfrontacje nie tylko między supermocarstwami, ale również między dwoma blokami państw: w skład pierwszego wchodziły USA z Kanadą i większością krajów zachodnioeuropejskich (stowarzyszone w NATO), w skład drugiego natomiast - Związek Radzicki ze swymi wschodnioeuropejskimi sojusznikami z Układu Warszawskiego.

Dopiero w 1989 zaczął się upadek rządów komunistycznych w Europie, do 1990 nastąpiło zjednoczenie Niemiec, 1991 rozwiązanie Układu Warszawskiego oraz samego ZSRR, co jest uznawane za koniec „zimnej wojny” . Tak więc upadek muru berlińskiego w 1989 roku jest symbolem zakończenia się tego etapu rywalizacji tych dwóch bloków, lecz w rzeczywistości „zimna wojna” kończyła się stopniowo.

Od momentu zakończenia się „zimnej wojny” można zaobserwować znaczącą zmianę systemową rozumianą w polityce światowej, która przejawiała się wyżej wymienionym upadkiem rządów komunistycznych w państwach europejskich.

ZMIANĘ SYSTEMOWĄ należy rozumieć jako strukturę organizacyjną, kompetencje i określone prawem wzajemne zależności organów państwa, zespół zasad dotyczących władzy publicznej w państwie, a także metod jej wykonywania. Zasady te określają przedmiot władzy państwowej, wytyczają zakres i główne kierunki aktywności państwa oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli, precyzują formy i metody ich udziału w realizacji władzy państwowej.

Pojęcie zmiany systemowej jest niejednoznaczne, nie tylko w zakresie samego charakteru zjawiska jakie opisuje, ale również niedookreślone co do jego źródeł i przebiegu. W najbardziej popularnym ujęciu, zmiana systemowa oznacza łączną transformację przynajmniej dwóch generalnych płaszczyzn opisywanej rzeczywistości. Ich wyróżnienie musi być spowodowane przedmiotem podejmowanych rozważań. Uniwersalność, generalność i kreatywność zjawiska zmiany systemowej rozszerzana jest najczęściej na płaszczyznę transformacji społecznej, którą, w pewnym uproszczeniu, można przedstawić za pomocą konsekwencji tranzycji zachodzących w sferze gospodarki i polityki.

Jedną z cech charakterystycznych procesu przemian społecznych jest stopniowe odejście od jego spontaniczności. Na kartach historii daje się zaobserwować wysoki stopień skorelowania szybkości zmiany systemowej z jej głębokością, zarazem jednak nie daje się uchwycić (przynajmniej bezpośredniego) związku pomiędzy kierunkowością zmiany a jej celowością (rozumianą jako zgodność osiąganego stanu z wcześniejszymi zamierzeniami). Jak pisał J. Pajestka: „Niezbędność bardzo głębokich zmian w historycznie krótkim czasie może prowadzić do konieczności modyfikacji charakteru przekształceń: przyspieszenie może wymagać istotnego zwiększenia świadomości i celowości działań ludzkich. (...) Problem ten wymaga jednak troskliwego rozważenia, czai się w nim bowiem możliwość niezrozumienia i błędu”.

Rok 1989 był wyjątkowy w dziejach Europy po II wojnie światowej. Państwa Europy Środkowo-Wschodniej odzyskały wolność po latach totalitarnego zniewolenia. Społeczeństwa Polski, Węgier, Niemiec Wschodnich, Czechosłowacji, Bułgarii i Rumunii mogły wreszcie same decydować o swojej przyszłości. Determinacja niepodległych państw rozbitego bloku sowieckiego stała się katalizatorem rozwoju europejskich stosunków międzynarodowych.

Ponadto zakończenie zimnej wojny jest utożsamiane z przełomem w stosunkach międzynarodowych.

SFERA REALNA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH to zespół podmiotów tych stosunków i relacje między nimi, organizacje międzynarodowe i stosunki między nimi a państwami, wreszcie to międzynarodowe finanse, przepływ kapitału itp. Jeśli zaś chodzi o konsekwencje to wystarczy wymienić następujące działania jak: zmiany w międzynarodowym systemie bezpieczeństwa, postęp w liberalizacji stosunków gospodarczych czy zmiany zachodzące w organizacjach międzynarodowych finansowych i gospodarczych.

Warto zauważyć , że do 1989 w przeważającej mierze państwa są narodowe, nastawione protekcjonistycznie, dąży się do względnej samowystarczalności. Natomiast po 1989 roku państwa zaczynają znosić bariery odgradzające je od otaczającego świata i zaczyna się etap odchodzenia od owej samowystarczalności.

Koniec zimnej wojny oraz zmiany zachodzące w stosunkach międzynarodowych spowodowały wzrost znaczenia komponentu międzynarodowego dla każdej gospodarki narodowej, co automatycznie znajduje odbicie w międzynarodowych stosunkach politycznych.

*******************************

Istotne znaczenie w kształtowaniu się powojennego świata podejmowała Wielka Trójka. W momencie gdy klęska Niemiec okazała się jedynie kwestią czasu Churchill, Roosevelt i Stalin spotkali się w 1943 w Teheranie i przyjęli następujące ustalenia:

• USA i Wielka Brytania zobowiązały się do:

• utworzenia drugiego frontu w Normandii w maju 1944 roku,

• udzielenia pomocy oddziałom Tito w Jugosławii

• przy jednoczesnym wycofaniu poparcia dla czetników i rezygnacji z inwazji na Bałkanach poza Grecją przydzieloną do brytyjskiej strefy operacyjnej.

• Ustalono nową granicę wschodnią Polski i ZSRR na tak zwanej linii Curzona.

• Rozmawiano także o utworzeniu ONZ oraz o Europejskiej Komisji Doradczej

• Zażądano ponadto bezwarunkowej kapitulacji Niemiec.

• Dokonano podziału krajów Europy na alianckie strefy operacyjne - na mocy międzyalianckich uzgodnień Polska znalazła się w strefie operacyjnej Armii Czerwonej.

• Ustalono, iż Niemcy zostaną podzielone na strefy okupacyjne

Następnie odbyła się w lutym 1945 konferencja w Jałcie - w celu ostatecznego rozstrzygnięcia losów Niemiec i rozważenia spornych problemów dotyczących powojennej organizacji świata. Podjęto następujące decyzje:

• rozstrzygnięto sprawę Niemiec: siły każdego z trzech mocarstw łącznie z Francją będą okupowały wyznaczone na konferencji strefy Niemiec. Ponadto w Niemczech miano dokonać tzw. Czterech „d”- demilitaryzacji, defaszyzacji, demokratyzacji, dekartelizacji.

• Polska utraciła Kresy Wschodnie na rzecz Związku Radzieckiego.

• Wschodnią granicą Polski ma być linia Curzona.

• Związek Radziecki otrzymał "zwierzchnictwo" nad Polską i jedną trzecią Niemiec

• Przystąpienie ZSRR do wojny na Dalekim Wschodzie.

• Ustalono rekompensatę dla Polski w postaci dotychczasowych ziem niemieckich: Pomorza Zachodniego, Prus Wschodnich i Śląska.

• Podjęto decyzje o transferze ludności pomiędzy państwami (m.in. przesiedleniu Niemców).

• Mocarstwa zgodziły się na utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej urzędującego w Warszawie, który zobowiązany został do przeprowadzenia wolnych, nieskrępowanych wyborów na zasadzie powszechnego głosowania (do wyborów ostatecznie nie doszło).

• Koncepcja powstania ONZ

• Ustalenie tzw. ładu jałtańskiego.

Po zakończeniu działań wojennych w Europie odbyła się kolejna konferencja przywódców antyfaszystowskiej koalicji w Poczdamie na przełomie lipca i sierpnia 1945r. Przy konferencyjnym stole zasiadła Wielka Trójka w zmienionym składzie. Zmarłego Roosevelta zastąpił nowy prezydent USA Harry Truman. W trakcie konferencji odbyły się wybory w Wielkiej Brytanii, które Churchill przegrał i ustąpił miejsca Clementowi Attlee. Jedynie Stalin wciąż pozostawał wodzem Związku Sowieckiego.

W Poczdamie potwierdzono i uzupełniono decyzje z Jałty. W sprawie zachodniej granicy Polski sprecyzowano, że będzie ona przebiegać na Odrze i Nysie Łużyckiej. Dokonano ponadto ustaleń mających przyśpieszyć wspólne zwycięstwo nad Japonią.

Tak więc w efekcie tych trzech konferencji po II WŚ utworzył się świat pojałtański na przestrzeni lat 1945-1989. Jednakże nie będziemy skupiać się na cechach owego systemu, ponieważ przedmiotem naszego zainteresowania w odniesieniu do zagadnienia będzie utworzenie nowego ładu światowego po 1989(czyli po zakończeniu Zimnej Wojny).

W latach 60. i 70. XX w. świat zachodni cierpiał na brak zdecydowanego przywództwa; po 1968r. pogrążył się także w kryzysie ideowym. Dopiero w latach osiemdziesiątych sytuacja się zmieniła. Prezydent USA Ronald Reagan, premier Wielkiej Brytanii Margaret Thatcher, kanclerz Niemiec Helmut Khol oraz Jan Paweł II przystąpili do zasadniczej krytyki komunizmu. Podkreślali oni bowiem odpowiedzialność człowieka za siebie, rolę prywatnej własności i indywidualnej przedsiębiorczości oraz dumę z cywilizacyjnego dorobku kultury euro-amerykańskiej. Gospodarka zachodu nabrała wielkiego przyśpieszenia. Zacofanie Związku Sowieckiego stało się widoczne nawet dla najbardziej przekonanych zwolenników komunizmu. Okazało się, że Związek Sowiecki nie był w stanie dorównać USA w dziedzinie zbrojeń.

Ówczesny premier Związku Radzieckiego Michaił Gorbaczow i inni reformatorzy w tym kraju już w połowie lat 80. uruchomili dwa procesy wewnętrzne:

• Głasnost (otwarcie polityczne) - otworzyła drzwi krytyce systemu politycznego, znajdując kulminację w powstaniu systemu wielopartyjnego i potężnej dezorientacji monopolistycznej partii komunistycznej.

• Pierestrojkę (restrukturyzację gospodarczą) - podkopała fundamenty gospodarki planowej, istotnego elementu komunistycznego.

Gorbaczow zrezygnował z dalszego wyścigu zbrojeń z USA i zaczął wycofywać wojska sowieckie z Afganistanu. W 1986 jego spotkanie z Reaganem w Rejkiawiku doprowadziło do „stopnienia lodów” między mocarstwami i w efekcie zimna wojna dobiegła końca.

”Odwilż” w Moskwie ośmieliła podziemną „Solidarność”. W lecie 1988 doszło do licznych strajków. Komuniści jeszcze raz opanowali sytuację, ale na nową próbę sił postanowili nie czekać, tylko wyjść opozycji naprzeciw. W lutym 1989 zainaugurowano rozmowy okrągłego stołu. W kwietniu 1989 w wyniku porozumienia zawartego przy okrągłym stole znów zalegalizowano „Solidarność” i zaplanowano wybory, w których 65% miejsc w sejmie miało przypaść PZPR i jej sojusznikom, reszta zaś pozostała do obsadzenia drogą nieskrepowanej elekcji. Senat miał być w całości wybrany w drodze wolnych wyborów. Przewidziano także poprawki w konstytucji (przywrócenie urzędu prezydenta, wykreślenie zapisów ograniczających demokrację i suwerenność Polski).

4 czerwca 1989 odbyły się zaplanowane przy okrągłym stole wybory. PZPR nie zdobyła ani jednego mandatu. Całe 35% w sejmie przypadło „Solidarności”. Od razu pojawiły się stwierdzenia ,że w dniu wyborów komunizm w Polsce został obalony. Jednakże były to opinie na wyrost. Polska wciąż należała do Układu Warszawskiego , komuniści piastowali kluczowe stanowiska, a większość podmiotów gospodarczych stanowiła własność państwową i była zarządzana przez państwowe agendy. Jednak proces likwidacji PRL wszedł w decydującą fazę.

Przykład Polski działał zaraźliwie na inne kraje bloku wschodniego. W lecie 1989 Polska była podejrzanym odszczepieńcem od socjalistycznej wspólnoty, ale już jesienią tego roku rządy komunistyczne upadły na Węgrzech i w Czechosłowacji. 9 listopada 1989 został obalony mur rozdzielający Berlin Zachodni od stolicy NRD.

Nie wystarczy zalegalizować opozycyjne dotąd partie polityczne, znieść cenzurę i przeprowadzić wolne wybory, by totalitaryzm został zlikwidowany. Dla przeistoczenia socjalistycznego systemu gospodarczego, polegającego na planowaniu i państwowej własności, w system oparty na własności prywatnej, konkurencji, wolnym rynku trzeba wielu bolesnych zmian strukturalnych, zmiany mentalności ludzkiej i wielu lat ciężkiej pracy. Dzieła reformy podjął się Leszek Balcerowicz odpowiedzialny za finanse i gospodarkę. Zaczął prywatyzować państwowe przedsiębiorstwa i walczył z inflacją. Państwo przestało drukować pieniądze bez pokrycia. Banki przestały być chętne do umarzania pochopnie zaciągniętych długów. Pieniądz polski zaczął przeobrażać się w porządną walutę. Takie zmiany choć korzystne na przyszłość , postawiły wielu ludzi w trudnej sytuacji, dlatego Balcerowicz dla jednych jest symbolem powrotu do gospodarczej normalności, drugim zaś kojarzy się z bezrobociem i bankructwem.

W ostatnich dniach 1989 Polska powróciła formalnie do nazwy Rzeczpospolita Polska. W styczniu 1990 PZPR rozwiązała się. Idee dyktatury proletariatu i gospodarki opartej o wspólną własność odeszły zaś do lamusa historii. Na przełomie listopada i grudnia 1990 w wyborach powszechnych prezydentem wybrano Lecha Wałęsę, który przyczynił się w dużym stopniu do likwidacji komunizmu i odzyskania suwerenności przez Polskę. W 1991 Sejm Kontraktowy (powołany na mocy porozumień okrągłego stołu) rozwiązał się. W październiku tego roku odbyły się w reszcie wolne wybory do sejmu. W 1997 ostatecznie przestała obowiązywać konstytucja z 1952. W kwietniu 1997 Zgromadzenie Narodowe uchwaliło nową konstytucję, a społeczeństwo zaakceptowało ją w referendum w maju tego samego roku.

ROZPAD SYSTEMU JAŁTAŃSKIEGO

W marcu 1990 Michaił Gorbaczow objął urząd prezydenta Związku Sowieckiego. W sierpniu 1991 część jednostek moskiewskiego garnizonu podniosła bunt, by powstrzymać erozję sowieckiego imperium. Tzw. pucz sierpniowy skończył się fiaskiem. KPZR (Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego) została rozwiązana i zdelegalizowana. 25 grudnia 1991 prezydent Rosji Borys Jelcyn oraz prezydenci Białorusi i Ukrainy rozwiązali układ, wiążący ich kraje w federację zwaną Związkiem Radzieckim (Sowieckim). Gorbaczow zrzekł się funkcji prezydenta nieistniejącego już państwa.

W miejsce Związku Sowieckiego miała powstać Wspólnota Niepodległych Państw. Celem WNP było prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej państw (ze wspólnej polityki wyłączone są kwestie obronne, stworzenie wspólnej przestrzeni gospodarczej, wspólnego systemu komunikacyjnego, jak również ochrona środowiska, prowadzenie wspólnej polityki migracyjnej i zwalczania przestępczości).

Rosja musiała pogodzić się z rozpadem swojego wewnętrznego imperium ( obszar Związku Sowieckiego), rozwiązaniem w lipcu 1991 Układu Warszawskiego i stopniowym wycofywaniem armii sowieckiej z terytoriów byłych sojuszników, w tym Polski.

Brak reakcji Moskwy na obalenie muru berlińskiego był sygnałem dla Niemców, iż mogą przezwyciężyć powojenny podział swojego kraju. W 1990 odbyły się rozmowy między czterema mocarstwami okupującymi w latach 1945-1949 obszar pokonanej Trzeciej Rzeszy (USA, Związek Sowiecki, Wielka Brytania, Francja) oraz dwoma państwami niemieckimi - RFN i NRD, akceptując taką procedurę zjednoczenia, uznawały prawo byłych zwycięzców do wglądu w niemieckie sprawy. Dzięki takiej formule NRD zniknęła z mapy Europy, a należąca do NATO i UE RFN uległa powiększeniu. W ostatniej fazie konferencji Polska uzyskała gwarancje Niemiec i nadzorujących zjednoczenie mocarstw w sprawie nienaruszalności powojennych granic. W październiku 1990 Niemcy zostały zjednoczone. W listopadzie 1990 RFN i Polska podpisały traktat o wzajemnych stosunkach, jeszcze raz potwierdzający istniejącą granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej.

W 1999 Polska wraz z Czechami i Węgrami przystąpiła do NATO. W efekcie wpływy rosyjskie zostały po raz pierwszy od trzystu lat wyrugowane z Europy Środkowo-Wschodniej.

U schyłku XX w. znika dwubiegunowość świata typowa dla systemu jałtańskiego. Jedynym mocarstwem o niekwestionowanej pozycji zostały Stany Zjednoczone. Po raz pierwszy w dziejach ludzkości cały ziemski glob znalazł się pod kontrolą jednego potentata. Po kompromitacji ideologii komunistycznej i rozpadzie Związku Sowieckiego nie widać było partnera mogącego dorównać USA.

W XX wieku wobec znacznego osłabienia państw zachodnioeuropejskich na arenie światowej (dekolonializm, wojny światowe) i opanowaniu Europy Wschodniej przez komunizm, na nowo wzmocnieniu uległy tendencje zjednoczeniowe Europy Zachodniej (w ramach wspólnoty atlantyckiej). Do ponownego zespolenia Europy Zachodniej i Wschodniej mogło dojść w latach 90. po upadku bloku sowieckiego.

W dzisiejszych czasach ideą przewodnią porządku światowego zdaje się być idea zjednoczeniowa ,która znajduje swój wyraz w instytucji UE.

UE została powołana do życia na mocy traktatu z Maastricht z 1992 - który wszedł w życie w 1993. UE to luźny związek państw o nowatorskiej strukturze organizacyjnej i prawnej, który trudno jednoznacznie zdefiniować. Jej nazwa wskazuje dalekosiężny cel integracji europejskiej, ale nie oznacza, by UE była państwem federacyjnym. UE jest organizacją międzynarodową o znacznych kompetencjach wspólnych organów kierowniczych. Mimo to państwa członkowskie UE zachowują pełną suwerenność.

Od 2002 na znacznym obszarze UE obowiązuje wspólna waluta - euro, co jest pierwszym krokiem ku stworzeniu rzeczywistej europejskiej federacji. Polityką monetarną UE kieruje Europejski Bank Centralny z siedzibą we Frankfurcie nad Menem.

W ramach UE nie ma jednak wspólnych ambasad , gdyż każde państwo członkowskie UE prowadzi własną politykę zagraniczną i nadal jest odrębnym i pełnoprawnym podmiotem prawa międzynarodowego ( ale teraz ESDZ!)

Według podpisanego w 1992 roku Traktatu o Unii Europejskiej podstawowymi celami Unii są:

• promowanie ekonomicznego i społecznego postępu poprzez zacieśnianie współpracy gospodarczej i likwidowanie barier w obrocie handlowym między państwami członkowskimi,

• wzmacnianie obrazu Unii jako jednego ciała politycznego mówiącego jednym głosem na arenie międzynarodowej poprzez prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej,

• dążenie do stworzenia obywatelstwa europejskiego i poczucia przynależności do jednej wspólnoty u zwykłych obywateli poprzez zapewnienie jednakowych norm prawnych i pełnej swobody przepływu ludzi w obrębie Unii,

• rozwijanie obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwego traktowania, którym ma być UE poprzez wprowadzanie wspólnych norm prawnych, socjalnych i stałą poprawę poziomu życia państw uboższych.

• ujednolicenie struktury gospodarczej krajów członkowskich, wyrównanie rozwoju gospodarczego regionów.

• powiększenie standardów życia

SKUTKI ZIMNEJ WOJNY:

• konsekwencją zimnej wojny stało się utworzenie NATO i następnie Układu Warszawskiego,

• separatystyczna polityka USA i państw Europy Zachodniej w stosunku do Niemiec i utworzenie RFN (1949r.)

• polityka bloków wojskowych; wyścig zbrojeń

• bipolarny podział świata ze wszystkimi tego konsekwencjami,

Odchodzenie od polityki zimnowojennej zapoczątkowane zostało w drugiej połowie lat 50., jednak regionalne ogniska zimnej wojny uaktywniały się jeszcze w latach 70. (m.in. Bliski Wschód, Ameryka Południowa)

15. Przyczyny przegranej Związku Sowieckiego w rywalizacji supermocarstw

Koniec drugiej wojny światowej był jednocześnie początkiem nowego podziału świata na strefy wpływów radziecką i anglosaską. W skład radzieckiej strefy wpływów wchodziły: ZSRR, Polska, Mongolia, Albania, Jugosławia, Bułgaria, Rumunia, Węgry, Czechosłowacja, Korea Płn., Chiny, NRD, Wietnam, Kuba, Demokratyczna Kampucza, Laos.

Strefa wpływów anglosaska składała się głównie z państw Europy Zach. i Ameryki Płn.

O kształcie świata po wojnie zadecydowały trzy konferencje, które odbyły się w latach 1943-1945 w Teheranie, Jałcie i Poczdamie.

Strefa anglosaska była niewątpliwie zdominowana przez USA, natomiast radziecka przez ZSRR.

Po wojnie oba te supermocarstwa, bo tak należy je nazwać, zaczęły ze sobą rywalizować ideologicznie.

Rywalizacja supermocarstw trwała prawie pół wieku. W latach '70 pozycja ZSRR przewyższała pozycję Ameryki i Zachodu. Było sporo powodów takiego stanu rzeczy: USA przegrywa wojnę w Wietnamie, ZSRR zbroi się intensywnie m.in. w broń konwencjonalną i atomową ( była to relatywna przewaga, bo technologicznie USA było lepsze i miało przewagę na morzu), ale na kontynencie europejskim przewaga UW i ZSRR, w 1968 ruchy pacyfistyczne i nowa lewica, która głosiła hasła wielbiące ZSRR, światowy ruch komunistyczny zdobywał coraz większe poparcie w trzecim świecie, 1974 i kryzys gospodarczy na zachodzie, gwałtowne podwyżki ceny ropy naftowej, co było korzystne dla ZSRR.

Już w latach '80 sytuacja odwróciła się na korzyść USA i już od tego czasu trwał powolny schyłek potęgi ZSRR.

Przyczyny przegranej ZSRR:

• wojna ZSRR w Afganistanie (1979), ogólne potępienie trzeciego świata

• 1980 - „Solidarność” w Polsce, kompromitacja ustroju komunistycznego, stan wojenny

• 1979 - państwa NATO stwierdzają utratę równowagi sił, twierdzą, że trzeba się dozbroić

• Po KBWE, USA i państwa zachodnie zaczęły coraz mocniej używać karty praw człowieka → idea obrony praw człowieka jako czynnik polityki międzynarodowej

• USA zainteresowane zbliżeniem z Chinami rządzącymi przez Teng Siao - Pinga (ocieplenie nastąpiło po wycofaniu USA z Chin)

• 1980 - Reagan u władzy, walka z komunizmem, CIA podjęła aktywniejsze działania wywiadowcze, które skutkowały pozyskaniem do współpracy coraz większej liczby radzieckich oficerów i dyplomatów zniechęconych do komunizmu m.in. nędzą i korupcją panującą w ZSRR. Zmniejszyła się jednocześnie liczba agentów pracujących na rzecz ZSRR ze względów ideologicznych, większość angażowała się wyłącznie dla pieniędzy

• ZSRR nieefektywne gospodarczo ( centralne planowanie, państwo jedynym właścicielem gospodarki)

• Plagi alkoholizmu w ZSRR, rolnictwo kołchozowe było jednym wielkim marnotrawieniem pieniędzy

• ZSRR przegrywa wyścig zbrojeń z USA, a ogromne wydatki na zbrojenia odbiły się na gospodarce

• Program gwiezdnych wojen, pułapka w którą ZSRR dał się wciągnąć

• Pierestrojka - reformy, które uruchomiły lawinowe buntowanie się społeczeństwa

• Jawność (głasnost) - zlikwidowanie czynnika strachu, ludzie przestali się bać, można było mówić, co się chciało

• Upadek wiary w ideę komunizmu , materialny interes osobisty stał się ważniejszy

• Tendencje odśrodkowe w ZSRR, część narodów miała ambicje niepodległościowe (Gruzja, Armenia, Azerbejdżan, kraje bałtyckie)

• Nacjonalizmy - rozwój nacjonalizmów, w tym rosyjskiego

• Spadek popularności Gorbaczowa, wywołał chaos pierestrojką i dramatyczny spadek znaczenia władzy centralnej

• Problem korupcji w ZSRR nie został rozwiązany

• Pucz Janajewa → problemy wewnętrzne ZSRR

• Rola papieża Jana Pawła II - przychylny dla Solidarności, nieprzychylny dla totalitaryzmu

16. Stabilność współczesnego systemu międzynarodowego na tle systemu okresu Zimnej Wojny

Aby zrozumieć system międzynarodowy, trzeba najpierw wyjaśnić POJĘCIE SYSTEMU. W szerokim pojęciu jest to układ jednostek, obiektów lub części połączonych jakąś formą regularnych relacji.

3 koncepcje systemu międzynarodowego:

• LIBERALIZM - Między stronami zachodzą wielorakie interakcje, uczestnikami są nie tylko państwa, ale też OM, wielonarodowe korporacje; ważną rolę odgrywa rozmaitość interesów narodowych, społeczeństwo międzynarodowe komunikuje się, prowadzi wspólne interesy, jest areną pozytywnych interakcji.

• REALIZM - system międzynawowy to anarchia, nie istnieje ponad państwem żadna władza, państwo jest suwerenem i musi pilnować swoich interesów. Polaryzacja - odnosi się do liczby bloków państw wywierających wpływ na system międzynarodowy, skupienie się na zagadnieniu siły. Jednobiegunowość - najbardziej stabilny, hegemon stoi na straży egzekwowania norm, Dwubiegunowość - względna stabilność i przewidywalność, wojna prawdopodobna, założenia: lepiej negocjować niż walczyć, małe wojny zamiast dużych, stałe interesy, długotrwałe sojusze, OM nieskuteczne. Wielobiegunowość - równowaga sił, małe prawdopodobieństwo wojny, założenia: powstrzymanie dążenia do dominacji jednego podmiotu, państwa powiększają możliwości przez zdobywanie terytoriów, zwiększenie liczby ludności i rozwój ekonomiczny, negocjacje lepsze od walki, walka lepsza od rezygnacji ze zwiększenia możliwości, państwo nie może być słabe, inne państwa potencjalnymi sojusznikami, kierowanie się własnym interesem narodowym definiowanym w kategorii siły. Stratyfikacja - odnosi się do nierównomiernego podziału zasobów między różne grupy państw, ma wpływać na zdolność do samoregulacji systemu oraz jego stabilność. Źródła zmian w systemie międzynarodowym - zmiany liczby głównych podmiotów lub stosunków sił między nimi, podejmowanie działań dla ochrony własnych interesów, zmiany norm systemu, dopuszczenie interwencji (humanitarnej) w sprawy wewnętrzne danego państwa, postęp technologiczny.

• RADYKALIZM - zainteresowanie strukturą oraz dążenie do zmiany, stratyfikacja jako najważniejszy element, państwa kapitalistyczne przeciw rozwijającym się, nierówności ekonomiczne, a wszystkie działania i interakcje ograniczone przez tę strukturę. Źródła zmian: zmiany państw stanowiących trzon systemu kapitalistycznego, cykliczne fazy rozwoju i schyłku kapitalizmu.

Wraz z oddaleniem się od systemu dwubiegunowości do wielobiegunowości zwiększyła się możliwa liczba sojuszy. Zwiększają się również szanse na nieporozumienia i konflikty.

D. Singer i M. Small postawili 2 hipotezy: im większa jest w systemie liczba zobowiązań sojuszniczych, tym więcej wojen będzie on doświadczać, im bliższy jest system dwubiegunowości, tym więcej wojen będzie on doświadczać.

H. Kissinger należy do realistów, którzy podchodzą do zagadnienia ładu światowego od strony układu sił istniejącego między podmiotami stosunków międzynarodowych. W „Dyplomacji” Kissinger podkreśla, że system równowagi sił nie polega na unikaniu wojen i kryzysów, tylko na ograniczaniu możliwości dominacji jednych państw nad drugimi. Celem równowagi sił jest stabilizacja. Koncepcja Kissingera opiera się na wielobiegunowym porządku ze światowym przywództwem USA. Kissinger nie zdefiniował nowego porządku międzynarodowego. Uważa on bowiem, że nowy system międzynarodowy ukształtuje się na początku XXI wieku. Obecna sytuacja międzynarodowa przypomina według niego dziewiętnastowieczną Europę. Kształtujący się system opierać się będzie na sześciu mocarstwach: USA, Europie, Chinach, Japonii, Rosji i Indiach. W takiej sytuacji, tak jak dawniej, system międzynarodowy wykształci się w wyniku ścierania i równoważenia się interesów narodowych. W całym systemie to Stany Zjednoczone są najsilniejszym państwem (supermocarstwem) i to one będą w nim odgrywały główną rolę. USA nie będą jednak jedynym mocarstwem, ale „pierwszym wśród równych."

17. Rozwój globalizacji a rozpad systemu komunistycznego

Sposób, w jaki doszło do upadku komunizmu w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, świadczy o tym, że stworzone w nich systemy komunistyczne nie były głęboko zakorzenione, a swoją siłę opierały na groźbie radzieckiej interwencji zbrojnej. Gdy zagrożenie przestało istnieć, pragnienie zmian, obecne w społeczeństwach bloku wschodniego, uzyskało szansę realizacji.

Istnieje tendencja, by przyczyn gwałtownego rozwoju globalizacji doszukiwać się z zakończeniu zimnej wojny. Obszary świata niegdyś osłaniane od wpływów globalnego kapitalizmu, globalnej komunikacji i nacisku kultury lokalnej są dziś włączone w tego rodzaju sieci znacznie ściślej niż przedtem. Cechą okresu pozimnowojennego jest nasilenie procesów globalizacyjnych. Globalny ład finansowy oraz jego główne instytucje , takie jak BŚ i MFW, objęły dziś swym zasięgiem i wpływem właściwie cały świat.

Rozszerzenie komunizmu po zakończeniu II WŚ na kraje EŚ-W, Chin, Korei Północnej, Kuby, zbiegło się w czasie z poszerzaniem wpływów kapitalizmu.

Wcześniej istniał trwały podział na blok komunistyczny i kapitalistyczny, czego symbolem było odrzucenie przez ZSRR Planu Marshalla. ZSRR nie bez powodu obawiał się, że warunki uzyskania pomocy od USA - otwarcie bloku wschodniego na inwestycje zachodnie osłabiłoby autonomię radzieckiego systemu na korzyść Zachodu. W latach 60. doszło do załamania wzrostu gospodarczego w krajach bloku wschodniego, a w latach 70. ich rządy rozpoczęły poszukiwania nowych instrumentów racjonalności gospodarczej, także w świecie zachodnich kredytodawców. W tym sensie Akt Końcowy KBWE był kompromisem świata demokracji z dyktaturą - współpraca gospodarcza i poszerzanie wolności obywatelskich.

Starania bloku wschodniego, by rozwinąć pełniejsze kontakty handlowe, zwiększyć możliwość podróżowania oraz wymianę kulturalną z krajami Zachodu zwiększyły podatność komunizmu na wpływy gospodarki i kultury zachodniej, zamiast go wzmocnić. Mieszkańcy NRD i Czechosłowacji odbierali programy nadawane przez TV zachodnioniemiecką, a Radio Wolna Europa oraz podobne stacje nadawały programy do krajów bloku wschodniego. Ograniczony ideologicznie i historycznie blok wschodni pogrążał się w paraliżującej izolacji i autarkii i nie mógł stawić czoła wyzwaniom globalizacji kapitalistycznej ekonomii oraz zachodniej kultury konsumpcyjnej.

18. Przyczyny zakończenia Zimnej Wojny

1. Wstęp

Za początek "zimnej wojny" uważa się przejęcie urzędu prezydenckiego w Stanach Zjednoczonych przez Harry'ego Trumana, ale za jej symboliczny początek uważa się wystąpienie byłego premiera Wielkiej Brytanii, Winstona Churchilla, w Fulton, gdzie w marcowym przemówieniu w 1946 roku stwierdził on: "Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem rozcięła kontynent żelazna kurtyna. Poza tą linią leżą wszystkie stolice starych państw Europy Środkowej i Wschodniej. Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia, wszystkie te sławne miasta i wszyscy ich mieszkańcy leżą w czymś, co trzeba nazwać strefą sowiecką, są one wszystkie poddane, w takiej czy innej formie, wpływowi sowieckiemu, ale także - w wysokiej i rosnącej mierze - kontroli ze strony Moskwy". Twierdził on, że Kreml zainstalował prokomunistyczne rządy w każdym z krajów, które były okupowane przez Armię Czerwoną, jak również w radzieckiej strefie w Niemczech.

Termin ,,Zimna Wojna” został po raz pierwszy użyty przez amerykańskiego finansistę i doradcę prezydenta, Bernarda Barucha, w 1947 roku podczas debaty w Kongresie USA. Do dziś utrzymuje się definicja, ze jest to stan otwartej wrogości i rywalizacji, zarówno na tle politycznym, ekonomicznym, wojskowym i propagandowym, między dwoma blokami państw, którym dowodziły USA i ZSRR. Stosunki te wykształciły się po rozpadzie koalicji antyhitlerowskiej w latach 1946 - 1949.

Co do ustalenia dat granicznych tego okresu istnieją duże rozbieżności. Wielu specjalistów mówiąc o "zimnej wojnie" ma na myśli okres od 1946 do 1956 roku. Z kolei inni za datę kończącą ten okres uważają podpisanie Aktu Końcowego KBWE w Helsinkach w 1975 roku. Jednakże w mojej pracy jako graniczną datę zakończenia się Zimnej Wojny przyjmę rok 1990, czyli czas zjednoczenia Nieniec, a następnie rozpadu Związku Radzieckiego w 1991 roku.

Na zakończenie się okresu Zimnej Wojny miało wpływ wiele czynników mających miejsce na arenie międzynarodowej. Jako pierwszy czynnik można przyjąć śmierć Józefa Stalina i zmiany następujące potem w ZSRR. Ponadto decydującym czynnikiem była zmiana polityki amerykańskiej, na którą wpłynął Ronald Reagan i jego brytyjska sojuszniczka, premier Wielkiej Brytanii, Margaret Thatcher. Ich głównym celem było zwalczanie tzw. „imperium zła”, czyli ZSRR. Następnym istotnym czynnikiem, mającym wpływ na zakończenie się Zimnej Wojny była Jesień Ludów, zapoczątkowana przez europejskie państwa Układu Warszawskiego. Następujące potem Zjednoczenie Niemiec, którego symbolicznym etapem było rozebranie muru berlińskiego, oraz rozpad ZSRR, do którego doprowadził nieudany pucz Janajewa, ostatecznie zakończyły Zimną Wojnę.

2. Śmierć Stalina i jej konsekwencje

5 marca 1953 roku zmarł Stalin, Sekretarz Generalny Komitetu Centralnego KPZR, premier i twórca potęgi Związku Radzieckiego, co sprawiło, że najważniejszą rzeczą stała się sprawa sukcesji władzy w ZSRR oraz walka o objęcie najważniejszych stanowisk partyjnych. Głównymi jej tematami stały się: tempo zbrojeń, zmiany w gospodarce, zakres destalinizacji i polityka zagraniczna. Władzę objąć chciały dwie grupy: pragmatycy z Chruszczowem na czele oraz stalinowcy Mołotowa. Nikita Chruszczow zaczerpnął taktykę od „liberałów” i postanowił przeciągnąć na swoją stronę aparat partyjny, oferując mu poczucie bezpieczeństwa i dążenie do złagodzenia terroru. W polityce zagranicznej wychodził naprzeciw zagrożeniem, szukał kompromisów i starał się wykorzystywać sprzeczności między państwami zachodnimi. W związku z tym także w państwach „demokracji ludowej” atmosfera oblężenia ustępowała bardziej otwartemu stosunkowi do Zachodu. Propaganda stawała się mniej nienawistna i zajadła, a slogan „walka z imperializmem” często ustępował hasłu „pokojowego współistnienia”.

1. XX Zjazd KPZR

Przełomem dla ruchu komunistycznego był XX Zjazd KPZR, który odbył się w Moskwie w lutym 1956 roku. Otóż w nocy z 24 na 25 lutego, Nikita Chruszczow wygłosił tajny referat na zamkniętym posiedzenie zjazdu. Postanowił on ujawnić zbrodnie Stalina i dotknąć niektórych wynaturzeń komunizmu:

„Komitet Centralny Partii rozpatrzył ostatnio szereg spraw sfabrykowanych. Odsłonił się przy tym bardzo brzydki obraz brutalnej samowoli związanej z niewłaściwym postępowaniem Stalina. Jak dowodzą fakty, Stalin, korzystając ze swej nieograniczonej władzy, pozwalał sobie na wiele nadużyć. […] Tym potworniejsze są akcje, których inicjatorem był Stalin i które stanowią brutalne pogwałcenie leninowskich zasad polityki narodowościowej państwa radzieckiego. Mowa jest o masowym przesiedleniu z miejsc ojczystych całych narodów, przy czym tego rodzaju akcja przesiedleńcza nie była dyktowana żadnymi względami wojskowymi.”

Wystąpienie I Sekretarza KC KPZR było zwycięstwem linii umiarkowanych pragmatyków a porażką neostalinowców. Po amnestii z września 1955 roku zwolniono setki więźniów, zrehabilitowano też niektóre narody prześladowane przez Stalina. Bardziej liberalną politykę władz określano jako „odwilż”.

2. Narastające konflikty

Po śmierci Józefa Stalina zakończyła się zasadnicza cześć zimnej wojny, jednakże, pomimo chwilowego odprężenia, jej skutki były odczuwalne na całym świecie pod postacią narastającego konfliktu w Indochinach, dawnej kolonii francuskiej, konfliktu o Kanał Sueski w 1956 i narastającego napięcia w Kongo - najbogatszej w surowce części Afryki. Powstanie w Budapeszcie, mające miejsce w 1956 roku, stało w sprzeczności z po stalinowskim odprężeniem. Drugi kryzys berliński, którego skutkiem była budowa muru berlińskiego w 1962, kryzys w Zatoce Świń w 1961 i kryzys kubański w 1962 świadczyły o ponownym wzroście napięcia.

1. Kryzys w Zatoce Świń i kryzys kubański

Kryzys w Zatoce Świń z 1961 i kryzys kubański z roku następnego roku ponownie postawiły obydwa bloki na krawędzi wojny nuklearnej, a świat na krawędzi wojny światowej. W 1959 roku autorytarne rządy Fulgencio Batisty na Kubie zostały zastąpione przez komunistyczną dyktaturę Fidela Castro. Po zawarciu sojuszu pomiędzy Kubą a ZSRR, Stany Zjednoczone, zgodnie z nową doktryną wojskową opracowaną przez Roberta McNamarę, usiłowały obalić nowe rządy na Kubie zbrojnie rękami agentów CIA. Ich lądowanie z Zatoce Świń zakończyło się porażką i kompromitacją USA. Po tym wydarzeniu Kuba otworzyła swoje terytorium dla sowieckiej broni masowego rażenia zdolnej osiągnąć terytorium USA.

Kryzys Kubański, jaki wybuchł pomiędzy 14 a 28 października 1962 roku, został zażegnany wymianą not dyplomatycznych pomiędzy Johnem Fitzgeraldem Kennedym, prezydentem USA, a I Sekretarzem Partii Komunistycznej ZSRR Nikitą Chruszczowem. Na skutek kryzysu ZSRR wycofał swe rakiety z Kuby, a USA z Turcji, choć to posunięcie planowane było już wcześniej. Kryzys Kubański, wydarzenie stawiające świat nad przepaścią wojny, został rozwiązany pokojowo i przyniósł względne zwycięstwo Stanom Zjednoczonym.

2. Wojna w Wietnamie

W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych konflikty zimnej wojny coraz częściej przybierały charakter peryferyjny. Najbardziej charakterystycznym przejawem tej tendencji była wojna w Wietnamie, toczona z niepowodzeniem przez Stany Zjednoczone i grupę państw sojuszniczych do 1975 roku. Wojna zakończyła się klęską Zachodu i opanowaniem całego Wietnamu przez komunistyczną północ, wspieraną przez Chiny i Związek Radziecki. Obydwa bloki - w ramach konfliktów peryferyjnych, udzielały też wsparcia dla przewrotów politycznych w państwach trzeciego świata.

3. Interwencja UW w Czechosłowacji

Bardzo ważnym wydarzeniem dla zimnej wojny była interwencja Układu Warszawskiego w Czechosłowacji w roku 1968 roku i doktryna nowego szefa Komunistycznej Partii ZSRR Leonida Breżniewa o ograniczonej suwerenności państw bloku wschodniego. Wedle doktryny Breżniewa, interes komunizmu przeważał nad zasadą suwerenności państw i blok komunistyczny miał prawo interweniować zbrojnie dla zachowania pożądanego ustroju. Zostało to nazwane Doktryną Breżniewa.

3. Zmiany w ZSRR

Po śmierci Breżniewa w listopadzie 1982 roku na czele ZSRR stanął Jurij Andropow, a po jego śmierci w 1984 roku Konstantin Czernienko. Ostatnim sekretarzem generalny, w marcu 1985 roku został Michaił Gorbaczow. W ZSRR narastały problemy narodowościowe - terytorium tego państwa zamieszkiwało 130 narodów, Związek Radziecki formalnie stanowił federację, ale z rzeczywistości kierowali nim Rosjanie. Gorbaczow dążył do przełamania wieloletniej stagnacji. Wewnętrzną politykę przebudowy nazwał „pierestrojka”, a jej głównym elementem była „głasnost”, która stworzyła warunki do demokratyzacji życia społecznego m.in. zniesieniu cenzury. Ponadto „pierestrojka” wiązała się z wprowadzeniem do systemu elementów gospodarki kapitalistycznej. Aby uniknąć katastrofy gospodarczej ZSRR ograniczał wydatki, redukując liczbę żołnierzy w bazach pozaeuropejskich, a następnie likwidując je.

W polityce zagranicznej władze ZSRR podjęły współpracę z Zachodem w sprawie rozbrojenia i realizacji porozumień Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Traktaty rozbrojeniowe zawarte z USA miały na celu zmniejszenie niebezpieczeństwa wybuchu wojny, ale przede wszystkim umożliwiały ograniczenie radzieckich wydatków na zbrojenia.

Związek Radziecki nie był już w stanie wspierać gospodarek europejskich państw komunistycznych, dlatego zaniechano Doktryny Breżniewa.

4. Nowa polityka amerykańska

Wybory prezydenckie z Stanach Zjednoczonych w roku 1980 wygrał konserwatywny Ronald Reagan, który był wrogiem komunizmu. Opowiadał się on za rozwojem armii (od 1973 roku armii zawodowej), ponieważ jej siła mogła decydować o rezultatach negocjacji z ZSRR. Nie zwiększył on jednak liczebności armii, by dorównać armii radzieckiej, tylko położył nacisk na technologię, wyposażając ją w najnowocześniejszy sprzęt. Wydatki Departamentu Obrony USA wzrosły o 50%, a wojsko otrzymało 10 tysięcy czołgów i 3 tysiące samolotów o wysokich walorach bojowych. Ponadto rozbudowano marynarkę wojenną i zmodernizowano arsenały broni masowego rażenia. Amerykanie rozmieścili w Europie Zachodniej supernowoczesne pociski Cruise i rakiety Pershing 2. Dzięki temu znacznie wzrosły szanse NATO na odparcie ataku ze strony ZSRR.

1. Walka z „imperium zła”

Najważniejszym celem polityki zagranicznej Reagana było zwalczanie ZSRR, które w przemówieniu 8 marca 1983 roku zostało przez niego nazwane „imperium zła”. CIA przeszła do aktywniejszych działań wywiadowczych, oraz zacieśniła współpracę ze służbami specjalnymi państw zachodnich, co znacznie wpłynęło na zmniejszenie liczebności radzieckich agentów na Zachodzie na początku lat 80.

Innym sposobem osłabienia ZSRR były działania gospodarcze Reagana, mające na celu ograniczenie sprzedaży towarów i usług do bloku wschodniego. W rezultacie eksport nowoczesnych technologii z USA i Europy Zachodniej do ZSRR zmniejszył się o 80%.

USA rozpoczęły wyścig zbrojeń, chcąc doprowadzić przeciwnika do „zazbrojenia się na śmierć”. Wzrost zamówień dla armii napędzał koniunkturę na Zachodzie, natomiast gospodarki krajów komunistycznych pogrążały się w kryzysie. ZSRR poniósł ogromne straty, gdy próbował odpowiedzieć na głoszony przez prezydenta USA plan budowy systemu obrony przed rakietami balistycznymi w oparciu o sześć uzbrojonych satelitów, nazwany potocznie planem „gwiezdnych wojen”.

2. Koniec polityki powstrzymywania

Reagan zerwał z polityką powstrzymywania, realizowaną od czasów Trumana, i wspierał ruchy opozycyjne wewnątrz bloku komunistycznego. Od USA i jego sojuszników płynęła pomoc finansowa i techniczna dla podziemnej Solidarności czy Czechosłowackiej grupy „Karta 77”, kierowanej przez Vaclava Havla. USA wspierały także zbrojne opozycje antykomunistyczne.

Ponadto w odpowiedzi na oferty rozbrojeniowe Kremla prezydent Reagan spotkał się z Gorbaczowem w Rejkiawiku, stolicy Islandii, w 1986 roku. Prezydent USA nie zamierzał jednak odstąpić od realizacji programu zbrojeń strategicznych. Coraz wyraźniej okazywało się że taktyka radziecka wynikała z rosnącego poczucia słabości, natomiast Waszyngton przemawiał z pozycji siły. Również podczas drugiego spotkania przywódców w Genewie w 1987 roku radziecka próba likwidacji broni średniego zasięgu w Europie i zaprzestania przez USA programu SDI została odrzucona przez Reagana. Mimo że atmosfera międzynarodowa wyraźnie się poprawiła, w 1987 i 1988 roku obydwa supermocarstwa trwały na swych pozycjach i kontynuowały wyścig zbrojeń, którego koszty odbiły się na sytuacji ekonomicznej zarówno Stanów Zjednoczonych jak i ZSRR.

5. Jesień Ludów

W 1988 roku nastąpiło wyraźne załamanie gospodarcze w europejskich państwach Układu Warszawskiego. W grudniu 1988 roku Węgry i Polska ogłosiły plany redukcji wydatków wojskowych, jednakże nie zapobiegło to upadkowi ich gospodarek.

Rangę symbolu miało spotkanie dwóch laureatów Pokojowej Nagrody Nobla - Sacharowa i Wałęsy, podczas obchodów 40-lecia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ w Paryżu w grudniu 1988 r.

Jeszcze na wiosnę 1989 roku wydarzenia w Europie Środkowo - Wschodniej wydawały się zależeć w dużej mierze od Moskwy. Jednakże w maju prezydent Bush zaproponował czteropunktowy plan przezwyciężenia podziału Europy i stopniowej zmiany systemów politycznych w Europie Wschodniej. Przełom sytuacji nastąpił w kwietniu 1989 r., gdy zakończono w Polsce rozmowy „okrągłego stołu”, oraz w czerwcu 1989 r., gdy w pierwszych od zakończenia wojny częściowo wolnych wyborach w Polsce komuniści ponieśli klęskę. Pod koniec sierpnia zaczął się lawinowy proces rozpadu systemu komunistycznego.

1. Czechosłowacja

W styczniu 1989 roku na Czechosłowacji policja rozpędziła demonstracje, zorganizowane po raz pierwszy od 1968 r. W następnych miesiącach, mimo surowych represji, dochodziło do kolejnych wystąpień, m.in. z inicjatywy opozycyjnego ugrupowania „Karta 77”. Nawet aresztowanie jej lidera, Vaclava Havla, nie zahamowało zmian. Masowe wystąpienia na rzecz zmiany systemu politycznego organizowane pod wpływem wydarzeń w Polsce doprowadziły do bezkrwawego przekazania władzy, nazywanego „aksamitną rewolucją”. Na prezydenta został wybrany w grudniu 1989 roku Vaclav Havel.

2. Węgry

Na Węgrzech odsunięcie od władzy Janosa Kadara przyspieszyło zmiany polityczne i gospodarcze, chociaż nadal rządzili komuniści. W styczniu 1989 roku parlament uchwalił ustawę zezwalającą na tworzenie organizacji politycznych i społecznych, co legalizowało istniejące ugrupowania i ułatwiało powstawanie nowych. Rozmowy z opozycją zakończyły się podpisaniem porozumienia w sierpniu 1989 roku. Zgodnie z nim, wiosną 1990 roku odbyły się pierwsze od 1945 roku wybory demokratyczne. Zwycięstwo w nich odniosła opozycja.

3. Bułgaria

W maju 1989 roku w Bułgarii wojsko zaatakowało demonstrację mniejszości tureckiej, protestującej przeciw narzucaniu jej kultury i języka bułgarskiego. Od października 1989 roku opozycja organizowała w Sofii manifestacje, a już pod koniec roku załamał się system ustrojowo - polityczny Bułgarii. W listopadzie Todor Żiwkow, stojący na czele partii od 1954 roku został usunięty. Kierownictwo Bułgarskiej Patrii Komunistycznej przejęli zwolennicy reform, jej sekretarzem generalnym został Petyr Mładenow, popierany przez Gorbaczowa. Już na początku 1990 roku rozpoczęły się rokowania władz z opozycją, a w czerwcu odbyły się wolne wybory do parlamentu. Zwyciężyła w nich Bułgarska Partia Socjalistyczna, ale już w lipcu zmuszono Mładenowa do ustąpienia z urzędu prezydenta. Na funkcję tę wybrano opozycjonistę, Żeliu Żelewa.

4. Rumunia

Autokratyczne rządy przywódcy komunistycznej Rumunii, Nicolae Ceausescu, doprowadziły do katastrofy gospodarczej, a postępującej dewastacji kraju towarzyszyły nasilający się terror policji politycznej, oficjalny kult osoby wodza oraz nepotyzm. W Rumunii wybuchło powstanie, którego bezpośrednią przyczyną stało się krwawe stłumienie w Siedmiogrodzie demonstracji węgierskiej mniejszości. Ceausescu został w grudniu 1989 roku aresztowany, skazany na śmierć przez sąd wojskowy i natychmiast rozstrzelany. Władzę przejęła postkomunistyczna opozycja z prezydentem Jonem Iliescu, a dopiero w roku 1996 władzę przejęła koalicja niekomunistyczna.

5. Jugosławia

Po śmierci Tita w 1980 r. odżyły antagonizmy narodowe, którym towarzyszył pogłębiający się kryzys gospodarczy. Najbogatsze republiki związkowe - Słowenia i Chorwacja - zaczęły dążyć do niepodległości, osiągając ją w czerwcu 1991 roku, a możliwość rozpadu federacji wywołała wzrost nastrojów nacjonalistycznych wśród Serbów, którzy chcieli utrzymać jedność Jugosławii. W związku z tym, przeciwko Słowenii i Chorwacji wystąpiła armia jugosłowiańska, w której skład wchodził głównie Serbowie. Słowenia po miesiącu walk obroniła swoją niepodległość, ale w Chorwacji i Bośni i Hercegowinie wciąż trwały walki, z którymi ONZ nie był w stanie sobie poradzić. Dopiero w kolejnych masakrach lotnictwo NATO w 1994 roku zaatakowało Serbów bośniackich, łamiących układy rozejmowe. Pokój podpisano w Paryżu w grudniu 1995 r.

6. Kosowo

Kosowo do 1989 r. było okręgiem autonomicznym Serbii, zamieszkiwanym głównie przez muzułmańskich Albańczyków, jednakże ich stosunki zaczęły się znacznie pogarszać. Albańczycy zaczęli tworzyć konspiracyjne struktury państwowe, powołali także oddziały partyzancki pod nazwą Wyzwoleńcza Armia Kosowa. Coraz częściej dochodziło do starć między Serbami, uznającymi Kosowo za swoją historyczną krainę, a Albańczykami dążącymi do niepodległości. Pod naciskiem międzynarodowym, głównie USA, doszło do rozmów albańsko - serbskich w Rambouillet pod Paryżem. Jednakże prezydent Milosevic odrzucił projekt porozumienia dotyczącego nadania autonomii dla Kosowa i Serbowie zaczęli masowe wysiedlenia Albańczyków. W odpowiedzi w marcu 1999 r. NATO rozpoczęło naloty na cele strategiczne i wojskowe Serbii, i ostatecznie Serbowie zostali zmuszenie do przyjęcia warunków porozumienia.

Zmiany w nastawieniu społeczeństw zachodu przyniósł też rok 1968 i postępujące przemiany społeczne. Znakiem tego czasu był dokument końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie podpisany w Helsinkach, wprowadzający "od Władywostoku po Vancouver" wymiar praw człowieka. Umożliwiło to powstawanie jawnej opozycji w państwach komunistycznych, w tym Solidarności w Polsce. W rezultacie przemian komunistyczne państwa Europy Wschodniej uzyskiwały, choć w różnym tempie i zakresie, niepodległość, wprowadzały demokrację parlamentarną i rozpoczynały przebudowę gospodarki centralnie kierowanej, wprowadzając mechanizmy rynkowe. Proces ten okazał się dłuższy i bardziej kosztowny niż pierwotnie zakładano. Jednakże suwerenność państw postkomunistycznych wyrażała się między innymi w przeorientowaniu polityki zagranicznej na Zachód. Odzyskiwanie niepodległości dokonywało się w imię demokracji i sprzyjało, głównie Polsce, Czechosłowacji i na Węgrzech, poprawie warunków życia codziennego oraz respektowania praw obywatelskich.

6. Zjednoczenie Niemiec

Po serii manifestacji w różnych miastach NRD, 9 listopada 1989 r. ogłoszono otwarcie granicy z Berlinem Zachodnim. Spontanicznie demontowano mur dzielący obie części Berlina, jednakże wydawało się że dwa państwa niemieckie będą jeszcze istnieć przez jakiś czas ze względu na strategiczne znaczenie NRD dla ZSRR. Jednakże kryzys państwa radzieckiego i ugodowa polityka Gorbaczowa, a także determinacja kanclerza Kohla spowodowały, że proces zjednoczenia został gwałtownie przyspieszony.

W lutym 1990 r. Kohl odwiedził Moskwę i uzyskał wstępną zgodę Gorbaczowa na połączenie RFN i NRD. Następnie rozpoczęto prace związane z organizacją konferencji czterech wielkich mocarstw - Stanów Zjednoczonych, ZSRR, Wielkiej Brytanii i Francji - oraz obu państw niemieckich nazwaną „4+2”. Ustalono, że zjednoczone Niemcy będą mogły pozostać w NATO, wojska radzieckie opuszczą terytoria niemieckie w ciągu 3-4 lat, armia niemiecka zostanie ograniczona do 370 tysięcy żołnierzy, oraz że Niemcy wyrzekną się posiadania broni biologicznej, chemicznej i atomowej. We wrześniu podpisano akt końcowy konferencji „4+2”, a delegacje niemieckie zagwarantowały też trwałość granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. 3 października 1990 roku oba państwa niemieckie formalnie zjednoczyły się, tworząc Niemcy - Republikę Federalną Niemiec. W istocie było to przyłączenie NRD do RFN.

7. Rozpad Związku Radzieckiego

Na rozpad Związku Radzieckiego nakłada się wiele przyczyn. Przede wszystkim było to spowodowane przegraną konfrontacją z USA na polu wyścigu zbrojeń w latach 80. w konsekwencji realizacji przez rząd amerykański doktryny Reagana, której celem było odejście od realizowanej w latach 70. przez amerykańską administrację polityki odprężenia (Detente) czyli liberalizacji stosunków z ZSRR i jego sojusznikami. Ponadto polityka „pierestrojki” w ZSRR mająca na celu przebudowę systemu komunistycznego, w kierunku jej zdemokratyzowania przez reformy w gospodarcze, przyniosła rezultaty odwrotne od zamierzonych. Otóż nie przyniosła sukcesów gospodarczych i tym samym nie sprostała wyzwaniom krajów kapitalistycznych, za to przyczyniła się do rozpadu ZSRR i obalenia rządów komunistycznych w krajach Europy Środkowo - Wschodniej, a także zjednoczenia Niemiec. Istotnym czynnikiem były również tendencje odśrodkowe w niektórych republikach, zwłaszcza bałtyckich, gdyż odradzały się aspiracje narodowe oraz konflikty religijne, a ponadto upadek wiary wśród elit politycznych w potrzebę i możliwość utrzymania ZSRR - przywódcy 9 największych republik odrzucili propozycję Gorbaczowa na reorganizację ZSRR.

1. Pucz Giennadija Janajewa

W Moskwie prezydent ZSRR (od 1990 r.) i sekretarz generalny, Michaił Gorbaczow, tracił popularność, a wpływy zyskiwał jego współpracownik, prezydent Rosji Borys Jelcyn, zwolennik gruntownych zmian, w tym przede wszystkim podziału ZSRR. Przeciwni dalszym przekształceniom byli natomiast politycy związani głównie z policją polityczną - KGB.

19 sierpnia 1991 roku przeprowadzono nieudaną próbę przewrotu w ZSRR nazywaną puczem Moskiewskim, lub puczem Giennadija Janajewa, od nazwiska formalnego przywódcy zamachu, wiceprezydenta ZSRR. Zmiany zachodzące w ZSRR w wyniku pierestrojki, zwłaszcza spadek znaczenia KPZR i nasilenie się tendencji niepodległościowych w poszczególnych regionach kraju budziły niepokój sił zachowawczych w aparacie partyjnym i państwowym ZSRR. W czerwcu 1991 roku prezydentem w pierwszych demokratycznych wyborach został Borys Jelcyn, a perspektywa podpisania nowego układu związkowego, mającego nadać państwu w znacznie większym stopniu charakter rzeczywistej federacji, przyspieszyło działania puczystów. Doszło do zamachu stanu, podczas którego władzę objął 8-osobowy Komitet Stanu Wyjątkowego, na czele którego stanął Janajew. Jednakże nieudolne działania wojskowe prowadzone przez KSW w Moskwie oraz przejście na stronę Jelcyna dwóch doborowych jednostek spowodowały 21 sierpnia załamanie się puczu, aresztowano jego przywódców oraz uwolniono prezydenta Gorbaczowa.

Pomimo powrotu Gorbaczowa na swoje stanowisko, w przełomowych dniach puczu moskiewskiego, jego pozycja uległa osłabieniu na rzecz Jelcyna, który w ostatnich dniach sierpnia zdołał przeforsować obsadę kluczowych stanowisk w państwie oraz dekret delegalizujący partię komunistyczną na terenie Federacji Rosyjskiej.

Pucz w efekcie przyśpieszył rozpad ZSRR. Sytuację wykorzystały Łotwa, Estonia, a następnie Ukraina i Białoruś, proklamując niepodległość. Spotkanie Jelcyna z przedstawicielami Ukrainy i Białorusi, które odbyło się 8 grudnia 1991 roku w Białowieży, zakończono podpisaniem decyzji o rozwiązaniu ZSRR. Następnego dnia powołano Wspólnotę Niepodległych Państw, dzięki czemu republiki związkowe stały się niepodległymi państwami. Gorbaczow jako prezydent nieistniejącego państwa podał się do dymisji, a rozpad ZSRR wiązał się z wieloma lokalnymi konfliktami o przebieg granic.

8. Zakończenie

Odprężenie lat 1970-79, którego składnikami były: tzw. polityka wschodnia RFN i normalizacja statusu obu państw niemieckich, wejście Chińskiej Republiki Ludowej do ONZ, Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, zakończona 1975 podpisaniem Aktu Końcowego w Helsinkach. Ponieważ ZSRR traktował odprężenie jako środek ułatwiający dalszą ekspansję ( głównie w Indochinach, Afganistanie, Jemenie, Etiopii, Angoli, Mozambiku, Ameryce Łacińskiej ), a USA coraz poważniej traktowały problem naruszania praw człowieka w bloku sowieckim, pod koniec tego okresu narastały przesłanki nowej zimnej wojny. Wybór w 1978 roku Polaka, kardynała Karola Wojtyły na papieża, Jana Pawła II, miał także znaczenie polityczne, gdyż podważył dotychczasowe linie podziału świata i nadał prawom człowieka nowy wymiar moralny.

Okres nowej zimnej wojny lat 1979-85, zapoczątkowany został sowiecką interwencją w Afganistanie i kryzysem polskim (1980-81). W tym czasie Zachód, zwłaszcza USA i Wielka Brytania, wykazał konsekwencję i stanowczość w stosunkach z ZSRR i we wspieraniu antykomunistycznej opozycji, jednocześnie pozycja ZSRR uległa osłabieniu przez wojnę w Afganistanie, kryzys ekonomiczny, technologiczny i ideologiczny oraz częste zmiany personalne na Kremlu. Front konfrontacji wydłużył się i skomplikował, przenosząc się do wewnątrz sowieckiej strefy wpływów. Punktem kulminacyjnym był kryzys, który nastąpił jesienią 1983, gdy państwa NATO nie ugięły się pod presją ZSRR i rozmieściły na swoim terytorium nowe rakiety amerykańskie w odpowiedzi na instalacje sowieckie.

Schyłek zimnej wojny w latach 1985-1991 spowodowany został osłabnięciem pozycji ZSRR jako supermocarstwa, niemożnością kontynuacji przezeń dotychczasowej polityki globalnej oraz determinacją USA i jego sojuszników, by powstrzymać, a nawet wyeliminować wpływy sowieckie w różnych punktach globu. Zachęcony przykładem Chin, Michaił Gorbaczow podjął próby zreformowania systemu ZSRR. Warunkiem pierestrojki Gorbaczowa było odprężenie międzynarodowe, toteż ZSRR i USA zawarły wiele porozumień ograniczających zbrojenia konwencjonalne i jądrowe. Pierestrojka doprowadziła jednak do dalszego osłabienia ZSRR, czego rezultatem był upadek rządów komunistycznych w Europie Środkowowschodniej w latach 1989-1990, zgoda Kremla na zjednoczenie Niemiec, rozwiązanie Układu Warszawskiego i samego ZSRR w 1991 roku. Upadek ZSRR pozwolił natomiast uregulować niektóre konflikty, w których wspierał on jedną ze stron.

Załamanie się bloku komunistycznego na przełomie 1989 i 1990 roku świadczyło o skuteczności amerykańskiej polityki globalnej od lat 80., podczas których zaczęło być jasne że system komunistyczny wszedł fazę strukturalnego kryzysu czy też systemowe niewydolności. Stosując odpowiednią strategię, można było przyspieszyć jego upadek i tak właśnie postąpił rząd USA, a rezultaty przyszła nadspodziewanie szybko. W sierpniu 1990 roku nowy amerykański prezydent George Bush senior ogłosił zakończenie zimnej wojny. W 1991 roku Związek Radziecki przestał istnieć. Świat wszedł w nową erę stosunków międzynarodowych.

Choć państwa NATO mogą się czuć zwycięzcami w zimnej wojnnie, jej koniec nie oznacza „końca historii” (F. Fukuyama), a na określenie nowego układu sił w świecie powstają nazwy takie, jak „ład monocentryczny”, „bezład” lub „zimny pokój” (B. Jelcyn).

19. Ataki terrorystyczne 11 września 2001 r. w Stanach Zjednoczonych i ich implikacje międzynarodowe

Wstęp

W swojej pracy na temat implikacji międzynarodowych ataków terrorystycznych z 11.09, postanowiłam oprzeć się o krótki opis tego dnia, po czym opisać reakcje społeczności międzynarodowej na to wydarzenie. Pragnę skupić się nie tylko na skutkach tego wydarzenie dla społeczności międzynarodowej, nie pomijając Polski, ale też na komentarzach samych Amerykanów.

Początek i niepokój

Atak na wieże World Trade Center początkowo nie wyglądały na zamach terrorystyczny. Większości wydawało się, że pożar na pierwszej z wież jest wynikiem uderzenia w gmach małego, prywatnego samolotu. Media podawały informację, że rozbił się boeing 767 lecący z Bostonu do Los Angeles z 81 pasażerami na pokładzie i 11-osobową załogą. Dopiero drugie uderzenie 18 minut później rozwiało taką myśl, gdyż dokonało się z wyraźną premedytacją.

Natychmiast doszło w Nowym Jorku do zamknięcia lotnisk, tuneli i mostów. Podjęto także działania ewakuacyjne w stosunku do siedziby ONZ na górnym Manhattanie. Była godzina 9.30 czasu nowojorskiego gdy prezydent G. W. Bush wygłosił przemówienie z Florydy w którym zapewnił, że jest to atak terrorystyczny a sprawców nie ominie kara. Kilka chwil potem, inny samolot uderzył w Pentagon w Waszyngtonie niszcząc w znacznym stopniu budynek i pozbawiając życie wielu ludzi. Natychmiast wysunięto podejrzenie, że kolejnym celem ataku może być Biały Dom. Zarządzono niezwłoczną ewakuację rezydencji oraz zamknięto wszystkie lotniska na terenie Stanów Zjednoczonych a w Nowym Jorku trwała ewakuacja 4700 pracowników państwowych i 7000 mieszkańców okolicznych budynków rumowiska, gdyż wieże zawaliły się kolejno o godzinie 10.05 i 10.28. Burmistrz Nowego Jorku Rudolph Giuliani nakazał także ewakuację dolnego Manhattanu. Szeroko zakrojona ewakuacja w Waszyngtonie objęła także pracowników Sądu Federalnego i Banku Światowego. Zamachy spowodowały, że władze amerykańskie zarządziły ewakuację wszystkich swoich ambasad ze szczególnym uwzględnieniem krajów muzułmańskich a Federalna Agencja Lotnictwa skierowała wszystkie samoloty zmierzające do USA znajdujące się nad Atlantykiem na lądowiska w Kanadzie. Władze wojskowe wyprowadziły okręty na Ocean Atlantycki, by chroniły Wschodniego Wybrzeża. Jeszcze tego samego dnia o godzinie 13.00 prezydent Stanów Zjednoczonych wygłosił przemówienie do narodu z bazy sił powietrznych w którym zapewnił, że sprawcy tragedii, kimkolwiek są, zostaną ukarani. Już 12.09 burmistrz Giuliani w wypowiedziach, porównywał tę tragedię do ataku japońskiego na Pearl Harbor, gdzie zginęło 3000 osób. W tym przypadku przewidywano, że ofiar będzie w najlepszym wypadku dwukrotnie więcej.

Reakcje sprzymierzeńców

Amerykanom w akcji ratunkowej jeszcze przez wiele dni pomagały ekipy ratunkowe z całego świata, gdyż nie tylko Ameryka, ale cała ludzkość była w szoku. Spowodowany strachem paraliż nie mógł trwać długo z obawy przed kolejnymi zamachami, dlatego niemalże natychmiast wyciągano wnioski z tragedii i wprowadzano działania prewencyjne. Zdając sobie sprawę z powagi sytuacji wiele innych państw ogłaszało stan wyjątkowy czy też podwyższonego pogotowia, jak na przykład Rosyjskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych. W kwaterze głównej NATO w Brukseli, również przeprowadzono szybką ewakuację personelu. Zapanowało tez ogólne poczucie, że wszystkie państwa demokratyczne, muszą połączyć siły w poszukiwaniu winowajców w celu ich ukarania i w walce z ogólnoświatowym terroryzmem, bo atak na państwo uważne mocarstwo światowe oznaczał zagrożenie dla całego świata.

Szybko przeprowadzone skrupulatne śledztwo międzynarodowe prowadzone przez agentów CIA, FBI i siatki wywiadowcze wielu innych państw wykazało, że za atakami stoi poszukiwany od kilku lat światowy „terrorysta nr 1” - Osama bin Laden. Potrzeba było zaledwie kilku dni by sporządzić listę 18 terrorystów samobójców, porywczy samolotów, którzy przyjechali do USA z Niemiec i Kanady w kilku grupach. Pojawiły się dowody, że kilku członków tych grup, uczyło się pilotażu w szkole lotniczej koło Venice na Florydzie zwracając szczególną uwagę na sama obsługę samolotu bez startu i lądowania.

Pojawił się też trop w Niemczech co uruchomiło współpracę tamtejszych służb z CIA i FBI. W Hamburgu doszło do zatrzymania kilku osób związanych z terrorystami-zamachowcami z listy pasażerów porwanych samolotów. Kilka podejrzanych osób schwytano także we Włoszech i w Hiszpanii. Ustalono też, że w kwietniu 2001 r. ludzie pracujący dla siatki terrorystycznej bin Ladena włamali się w Rzymie do pokoi hotelowych amerykańskich pilotów, po czym ci, zgłosili kradzież mundurów i identyfikatorów co prawdopodobnie miało w przyszłości ułatwić im wejście na lotniska w Bostonie i Waszyngtonie. W szerszej perspektywie okazało się, że połączone ślady różnych śledztw prowadzą do światowej organizacji terrorystycznej bin Ladena - al-Qaidy. W śledztwie okazały się też pomocne media udostępniając nagranie z dni poprzedzających ataki, w których występuje matka czołowego terrorysty. Mówi ona, że syn dzwonił do niej 10 września by powiedzieć, że „w ciągu dwóch dni usłyszy ona sensacyjne wiadomości i dlatego nie będzie mógł się z nią przez dłuższy czas kontaktować". Wywiad brytyjski zdobył informacje o przygotowywanym ataku na Londyn. Tę informację przekazał mediom minister spraw zagranicznych Jack Straw jednocześnie opowiadając się za zorganizowaniem wielkiej międzynarodowej akcji przeciwko terroryzmowi i państwom go popierającym. Dodawał także, że z terrorystami nie można negocjować bo sugerowałoby to w jakimś stopniu uznawanie ich metod działania. Porównał również zaistniałą sytuację do czasów nazizmu głosząc pogląd, że największym błędem było negocjowanie z Hitlerem. Wywiad we Włoszech opublikował w prasie informację, że odkryto plany ataku na Bazylikę Świętego Piotra w Rzymie co poskutkowało zastosowaniem przez władze włoskie szczególnych środków ostrożności. Ludzi na całym świecie sparaliżował strach i panika jednak nie na tyle by popadać w apatię i bezczynność. Te emocje okazały się skutecznie mobilizować społeczeństwa i rządy do sprzeciwu wobec terroryzmu. Zaistniała powszechna chęć rozprawienia się z tym morderczym aktem o zasięgu światowym a jej wyraz dawano w aktach solidarności ze Stanami Zjednoczonymi.

Po 11 września nie można było milczeć, dlatego Polskie stanowisko również nadeszło szybko. Media jak wszędzie podnosiły tylko poczucie strachu co wpływało na decyzje władz. Już tego samego dnia pod ambasadą amerykańską w Warszawie wzmocniono ochronę o członków brygady antyterrorystycznej, zamknięto ją dla interesantów oraz ogłoszono alarm w jednostce specjalnej GROM. Rozpoczęły się wyjątkowo dokładne przeszukiwania pasażerów i ich bagażu na lotniskach poszukując możliwych w tamtym czasie zagrożeń. Premier Jerzy Buzek zwołał naradę z udziałem prezydenta Kwaśniewskiego i dowódców wszystkich służb państwowych odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i reagowanie kryzysowe. Na spotkaniu tym powiedział „Wiemy, że każdemu zagraża plaga, której na imię terroryzm. Dzisiaj każdy może stać się ofiara takich zamachów”. Wieczorem tego samego dnia prezydent zaapelował do Polaków o oddawanie krwi dla rannych Amerykanów. Przez cały czas kierownictwo MON pozostawało w kontakcie z kwaterą główną NATO w Brukseli. Dodatkowo strach wzmagała sytuacja w komunikacji lotniczej. Samoloty, które wystartowały z Okęcia do Nowego Jorku i Chicago zostały zawrócone. Polski LOT odwołał wszystkie kursy do USA, Kanady i Izraela. Przed bramą placówki dyplomatycznej USA w Warszawie zapłonęło tysiące zniczy. Dla wszystkich stało się jasne, że ofiarami takich zamachów mogą stać się nie tylko duże mocarstwa mające największy wpływ na losy świata a eksperci uważali, że Polska - podobnie jak większość krajów Europy - nie ma ani planu ani odpowiednich środków do odpierania ataków terroryzmu. Oczywistym było też, że uwolnienie świata od widma takich ataków jest konieczne, ale nie może opierać się tylko na bombardowaniu baz al-Qaidy. Wyeliminowanie reżimów wspierających terroryzm to też za mało, bo terroryści tworzą siatkę agentów na cały m świecie. W tym momencie wiele państw odkryło, że na ich terytorium dochodziło czy to do szkoleń terrorystów, ćwiczeń z bronią, zakupu artykułów chemicznych, broni, amunicji czy deponowania pieniędzy. Okazało się, że ujawnienie takich procederów wymagało szerokiej współpracy międzynarodowej policji i służb wywiadowczych. Już pod koniec 2001 r. we Francji odbyły się pierwsze procesy całych grup terrorystów islamskich. Wykryto, że kilku z nich środki do produkcji broni chemicznej kupowało w Polsce. Nasz policja także rozpracowała grupę przestępczą złożona z Czeczenów, Dagestańczyków i Rosjan, która zaopatrywała ekstremistów islamskich i współpracował z międzynarodowymi organizacjami terrorystycznymi ułatwiając ich członkom bezpieczne podróżowanie po świecie.

Rada Bezpieczeństwa ONZ 28 września 2001 r. wydała rezolucję nr 1373, która określiła konkretne obowiązki członków organizacji w celu zwalczania terroryzmu. Zgodnie tym m.in. władze polskie zamroziły w bankach konta osób i instytucji podejrzanych o terroryzm.

Także na spotkaniu Rady Państw w ramach NATO 13 września, zadeklarowano chęć wykorzystania po raz pierwszy w historii art. 5 Konwencji Waszyngtońskiej w celu pomocy państwu członkowskiemu. Wszyscy, nawet nowi sygnatariusze zgodzili się wypełnić postanowienia sojusznicze, jednak Stany Zjednoczone, odrzuciły tą chęć pomocy.

Polska również wezwała do solidarności ze Stanami Zjednoczonymi, w pierwszej kolejności swoich sąsiadów. Prezydent Aleksander Kwaśniewski 6 listopada 2001 r. zorganizował w Warszawie konferencję przedstawicieli 17 państw środkowoeuropejskich, bałtyckich, bałkańskich oraz obserwatorów z USA, Rosji, Unii Europejskiej, Turcji, Białorusi, ONZ, NATO i OBWE. W wystąpieniu inauguracyjnym prezydent Kwaśniewski powiedział „Wysyłamy światu sygnał naszej gotowości”. Z uczestnikami konferencji za pomocą telemostu skontaktował się Prezydent Bush. Uczestnicy tej konferencji zgodnie uznali, że skuteczność walki z terroryzmem zależy od powstania wielkiej koalicji antyterrorystycznej, jako inicjatywy z wieloletnią perspektywą. Co więcej, bardzo trafnie wypowiedział się przewodniczący Rady Bezpieczeństwa Rosji, Władimir Ruszajło uznając, że umożliwia się wręcz bezkarne działanie terrorystom nazywając ich niekiedy bojownikami o wolność, co miało stanowić aluzję do bojowników czeczeńskich. Choć konferencja Warszawska nie przyniosła nic nowego, z pewnością była wyrazem jedności w obliczy powszechnego problemu. Można uznać ją tez a odpowiedź na amerykańskie wezwanie skierowanie do demokracji światowych o wspólne zwalczanie terroryzmu. Powstał szczegółowy plan działania dla uczestników konferencji w Warszawie. Zawarto w nim postanowienia takie jak: szybka wymiana informacji o źródłach międzynarodowego terroryzmu; wprowadzenie jednolitych metod kontroli paszportowej i odprawy celnej; uzgodnienie jednolitej definicji terroryzmu międzynarodowego; przyjecie procedur na zwalczanie prania brudnych pieniędzy i przemytu narkotyków, pogłębianie współpracy policyjnej i instytucji finansowych, wymianę doświadczeń w zakresie szkolenia jednostek antyterrorystycznych.

Dwa dni po konferencji Warszawskiej, odbyło się posiedzenie Zgromadzenia Parlamentarnego i Komitetu Ministrów Rady Europy, na którym powołano Wielodyscyplinarną Grupę do Spraw Terroryzmu. Polski minister spraw zagranicznych przy tej okazji zainteresował polityków europejskich postanowieniami planu zawartego w Warszawie.

Osama bin Laden tymczasem umacniał swoje kryjówki w jaskiniach w Afganistanie. Oskarżenie o zbrodnie przeciwko USA z jednej strony przysporzyło mu sympatyków wśród fundamentalistów islamskich, a z drugiej wrogów, nawet w niektórych państwach muzułmańskich. Kilka spośród tych państw deklarowało nawet chęć wsparcia dla USA w walce z terroryzmem akceptując amerykanka deklarację, że nie jest to wojna przeciw islamowi. Przywódcy islamscy potępiali nawet ataki z 11 września. Stanom Zjednoczonym zależało jednak najbardziej na ich neutralności, gdy już dojdzie do starć. Władze w Waszyngtonie wiedziały przecież o nieprawdopodobnych reakcjach w niektórych krajach islamskich jak Autonomia Palestyńska, ;Liban, Egipt, Irak na wieść o amerykańskiej tragedii. Tłumy ludzi wylegały tam na ulice by wiwatować na cześć zamachowców.

Głosy w Ameryce

W samych Stanach Zjednoczonych ataki terrorystyczne z 11.09 uznano za wypowiedzenie wojny. Gdy udało się jednoznacznie ustalić sprawców było już oczywiste, że uderzenie zostanie skierowana przeciwko talibom w Afganistanie. Władze amerykańskie celowo nie używały w retoryce słowa „odwet”, stosując w zamian określenie „wojny z terroryzmem”. Planując tę wojnę prezydent Bush miał ogromne poparcie społeczeństw.

Dla głównych doradców politycznych Busha wydarzenia z 11 września stały się okazją do nadania prezydentowi statusu głównodowodzącego „czasu wojny” i co za tym idzie, do udzielenia mu większej władzy. Poprzez odwołanie się do patriotyzmu - bardzo silnego w Ameryce - chcieli przynieść korzyści dla polityki, co miało swój efekt w wygranych wyborach 2004 r. czyli zezwoleniu ze strony elektoratu na kontynuację działań prezydentowi w drugiej kadencji. Zespół zajmujący się polityką zagraniczną opowiadał się za użyciem siły, co jeszcze bardziej powodowało akceptację społeczeństwa dla takich działań. Powstało ogólne przekonanie, że USA mają prawo i muszą działać by wyeliminować reżim talibów. Takie stanowisko zyskało też niemal całkowite poparcie na świecie. Jednak wątpliwości pozostawały w kwestii tego, jak miałby wyglądać następny krok, już po załatwieni sprawy Afganistanu. Tuż po zamachach wiceminister obrony USA Paul Wolfowitz z dużą śmiałością publicznie zastanawiał się, nad podjęciem działań zbrojnych przeciwko Irakowi w dalszej kolejności. Prezydent Bush, który również był zwolennikiem rozwiązania militarnego przy okazji także kwestii Iraku przypuszczalnie dysponującego bronią masowej zagłady, popierał nieformalnie postawę Wolfowitz'a. W czerwcu 2002 r. w przemówieniu do weteranów, wyjaśniał korzyści płynące z usunięcia Saddama Husajna: „w regionie zapanuje spokój, a my zyskamy większą możliwość do osiągnięcia pokoju Iiraelsko-palestyńskiego”.

Ostatecznie Kongres Stanów Zjednoczonych przyznał na początku specjalne środki na cel afgański oraz uchwalił rezolucję upoważniającą prezydenta do użycia sił zbrojnych „Prezydent upoważniony jest do użycia wszystkich koniecznych i stosownych sił przeciwko tym krajom, organizacjom lub osobom, które uzna za odpowiedzialne za zaplanowanie, zatwierdzenie, wykonanie lub wspomaganie ataków terrorystycznych 11.września 2001 r. lub które udzielały schronienia takim organizacjom lub osobom, w celu zapobieżenia kolejnym atakom terroryzmu międzynarodowego wobec USA”. Również krótko po tragedii w Nowym Jorku zgliszcza na Manhattanie odwiedził saudyjski książę, multimiliarder Alwaleed bin Tafal prowadzący interesy na teranie USA. Przejęty rozmiarami zniszczeń podarował burmistrzowi Giulianiemu czek na 10 mln$ jako dar dla rodzin ofiar. W tym samym czasie pojawiła się sprawa terroryzmu biologicznego, czyli wysyłanie pocztą zarazków wąglika w wyniku czego kilka osób straciło życie.

Taka sytuacja zmieniła postawę społeczeństwa amerykańskiego. Nowa fala sprzeciwu przetoczyła się przez kraj za cl obierając sobie już nie tylko Talibów i bin Ladena, ale tez miejscowych islamistów obwiniając ich za poczynania rodaków. W okolicach Bostonu mieszkali członkowie rodziny Binladinów, ale po 11 września, wszyscy musieli uciec do Arabii Saudyjskiej w obawie przez restrykcjami i nieprzychylnością sąsiadów. W USA pozostał tylko młodszy brat Osamy bin Ladena - Abdullah Mohammed Binladin - prawnik, odciąwszy się wcześniej od jego poczynań, ale mimo tego musiał żyć w konspiracji i prawie nie wychodził z domu. Nie pomogły również apele jego kolegów prawników potwierdzające brak związku z czynami potępionego brata Abdullah'a.

W Stanach Zjednoczonych potępienie i pogarda dla Osamy bin Ladena widać do dziś. Popularny jest papier toaletowy z podobizną bin Ladena a w strzelnicach sportowych zamiast do tradycyjnej tarczy, można celować do podobizny terrorysty. Wyprodukowano też mnóstwo zabawek go ośmieszających.

Dyplomacja amerykańska aktywnie zabiegała o utworzenie koalicji antyterrorystycznej z udziałem państw sąsiadujących z Afganistanem, co wcale nie było łatwym zadaniem. Współpracy i poparcia odmówił Iran, gdyż wolał by akcją przeciw terroryzmowi pokierowało ONZ z obawy przed amerykańskim imperializmem. Duże nadzieje pokładały Stany Zjednoczone w Pakistanie jako potencjalnym sojuszniku strategicznym, gdyż kraj ten umacniał władzę talibów a teraz miał wystąpić przeciwko nim. Nie chcąc angażować się bezpośrednio prezydent Pakistanu Perwez Muszarraf zgodził się pośredniczyć w rozmowach między Waszyngtonem a Kabulem.

Sprawa Afganistanu

Muszarraf przedstawił talibom ultimatum: albo wydadzą Amerykanom bin Ladena, albo będzie wojna. Głównym sojusznikiem USA w samym Afganistanie okazał się Sojusz Północny, czyli zbrojna opozycja anty talibańska. Po 11 września talibowie poczuli się słabsi, natomiast urosły szanse Sojuszu Północnego, który otrzymał wsparcie finansowe ze Stanów Zjednoczonych, jednak przy ich jednoznacznym określeniu: „Nie chcemy przesądzać o tym kro ma rządzić w Afganistanie, ale będziemy wspierać tych, którzy dążą do pokojowego i gospodarczego rozwoju tego kraju oraz do uwolnienia go od terroryzmu ”, co było celem polityki amerykańskiej względem Afganistanu określonym przez Radę Bezpieczeństwa Narodowego USA. Rząd amerykański chcąc zjednać sobie także ludność cywilną, przeznaczył 100 mln$ na pomoc żywnościową.

Butności talibów i ciągłe odmawianie wydania bin Ladena na poleceni USA, ONZ i Pakistanu skończyła się, gdy Stany Zjednoczone zaczęły wyraźnie przygotowywać się do interwencji zbrojnej. Wezwali bin Ladena do dobrowolnego poddania się, jednak bezskutecznie.

Sprawa Iraku

Bush zabiegał o poparcie dla tej wojny na początku 2003 r. zarówno w Kongresie jak i na forum ONZ. W poufnej rozmowie z premierem Wielkiej Brytanii Tony'm Blaire'm miał rozważać możliwość prowokacji wojskowej, aby zyskać casus belli, balansując na granicy prawa. Widoczna była jego obsesja na punkcie Iraku, która przesłaniała inne aspekty polityki zagranicznej. Zgodę na stabilizację Iraku uzyskał 20.03.2003 r. Wojska Amerykańskie bardzo szybko pokonały armię Iraku i rozpoczęły okupację kraj wbrew sprzeciwowi Francji, Niemiec i Rosji. Nie znaleziono przy tym w Iraku śladów broni masowego rażenia. Skutki tej interwencji jednak nie przyniosły wiele dobrego Stanom Zjednoczonym.

• po pierwsze wojna wywołała katastrofalne obniżenie pozycji Ameryki w świecie. Mocarstwo straciło twarz i wiarygodność w kwestiach nieomylności, broni nuklearnej, którą miał posiada Irak i rzekomo też Korea Północna.

• Po drugie, ucierpiały względy polityczne. Wojna odwróciła uwagę od walki z terroryzmem wskutek czego zaprzepaszczono sukces Afganistanu

• po trzecie, choć może się to wydać mało prawdopodobne, atak na Irak zwiększył zagrożenie Ameryki. Od tego momentu jest ona jeszcze bardziej języczkiem uwagi wśród siatek terrorystycznych niż przed 11 września. Na terenie Iraku, żołnierze musieli mierzyć się codziennie z nieokreślonym wrogiem - partyzanckimi wojownikami stosującymi metody terrorystyczne w walce z -w ich oczach - okupantem.

Jak do tego doszło

Zbigniew Brzeziński i Brent Scowcroft, doradcy prezydentów USA w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa uważają, że ataki z 11 września były skutkiem polityki amerykańskiej lat 90 XX w. Uznają ten okres za wzrost postawy samozadowolenia a później wręcz arogancji Ameryki. Społeczeństwo amerykańskie było przekonywane, że historia się zatrzymała a Stany Zjednoczone niezmiennie będą na szczycie po wygranej z komunizmem 25.12.1991 r. Politykom w USA wydawało się, ze sami mogą teraz tworzyć politykę światową, teraźniejszość. To Stany Zjednoczone miały decydować czy, kiedy i jak rozpoczynać wojny lub też czy do nich nie dopuszczać. Takie zachowanie można to uznać za prowokujące, a więc także za przyczynę nienawiści ze strony państw islamskich. To przekonanie wyraźnie dało znać o sobie w decyzji o zaatakowaniu Afganistanu a później Iraku, co popchnęło Amerykanów do zaangażowania się w najniebezpieczniejszej części świata, nękanej konfliktami etnicznymi, religijnymi, terytorialnymi i społecznymi. Poważne skutki finansowe tej decyzji, zmęczenie armii są odczuwalne jeszcze dziś.

Znacząco ucierpiał też wizerunek, autorytet i wiarygodność Stanów Zjednoczonych, które jako państwo-mocarstwo pozwoliło obywatelom popaść w histerię i zaaprobowało politykę agresji. Politycy amerykańcy uważają tę decyzję za punkt zwrotny w historii całego kraju, którego można było uniknąć. Pojawia się też pytanie, czy gdyby Stany Zjednoczone przyjęły pomoc deklarowana przez NATO, sytuacja gospodarcza na świecie nie wyglądałaby dziś inaczej?

20. Parametry siły i ich znaczenie w polityce międzynarodowej - różne spodoby percypowania potęgi

• najważniejszy atrybut - siła, potęga

• SIŁA W SM to zespół czynników decydujących o zdolności państwa do skutecznego funkcjonowania, obrony własnych interesów w stosunkach międzynarodowych

• niegdyś to pojęcie wiązano głównie ze sferą militarną - potęga państwa zależała od jego sił zbrojnych, zdolności do ich rozbudowywania i użycia.

• państwa obecnie mogą posługiwać się też siłą ekonomiczną, cywilizacyjną, kulturalną, i to te czynniki coraz częściej decydują o mocarstwowości państwa

• siła państwa - Wg Tukidydesa to prawo silniejszego do panowania, a słabszego do posłuszeństwa

• SIŁA DZIŚ TO ZDOLNOŚĆ PAŃSTWA DO ODDZIAŁYWANIA NA INNYCH AKTORÓW SM.

• ŁAGODNA SIŁA PAŃSTWA (SOFT POWER) to oddziaływania - kulturowe, zdolności mobilizacyjne społeczeństwa, charakter przywództwa politycznego. Zamiast represji wobec innych aktorów - perswazja

Pojęcie soft power stworzył prof. Joseph Nye w celu opisania zdolności danego kraju do pozyskiwania sojuszników i zdobywania wpływów dzięki atrakcyjności jego kultury, ideałów politycznych i polityki

• TWARDA SIŁA PAŃSTWA (HARD POWER) to położenie geograficzne, potencjał militarny i/lub ekonomiczny. Też represyjna działalność wobec innych aktorów

Z. Brzeziński pisze, że globalna mocarstwowość posiada cztery wymiary:

1. globalny zasięg siły militarnej;

2. globalny zasięg oddziaływania gospodarczego;

3. globalna atrakcyjność kulturowa i ideologiczna;

4. globalna siła nacisku - wymiar kumulujący trzy poprzednie.

• Atrybutem politycznym jest członkostwo stałe w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, atrybutem gospodarczym przynależność do Grupy G - 8, atrybutem militarnym posiadanie (legalne) broni jądrowej. Do atrybutów mocarstwowości zaliczyć należy także posiadanie baz wojskowych poza własnym terytorium.

• wskaźnikiem jakości sił zbrojnych danego państwa jest wysokość wydatków obronnych (wojskowych) mierzona w skali co najmniej kilku lat a także struktura tych wydatków

• osiem państw świata o najwyższym produkcie krajowym brutto zajmuje osiem czołowych miejsc w wielkości wydatków wojskowych

21. Rola ONZ w stabilizacji ładu międzynarodowego

• Wstęp

Po II wojnie światowej podmioty państwa narodowe zrozumiały, że sama nie są
w stanie zapewnić sobie bezpieczeństwa i w pełni ochronić swoich obywateli. Powstawało wiele idei zjednoczeniowych, których głównym założeniem było zapewnienie ładu międzynarodowego i zapobiegnięcie konfliktom.

II wojna światowa była totalna i niezwykle okrutna. Jest chyba największym przykładem łamania praw człowieka i jego podstawowych wolności. Dlatego też tak istotne było znalezienie sposobu, który zabezpieczałby świat przez podobnymi sytuacjami.

W związku z tym w 1944 roku założono Organizację Narodów Zjednoczonych, która prężnie działa do dziś. Jest podstawowym gwarantem bezpieczeństwa i pokoju na świecie. Tworzy kolejne rezolucje w celu prowadzenia misji pokojowych i politycznych. Przyczynia się do stabilizacji w wielu regionach światowych.

Praca stara się pokazać, na czym polega rola stabilizacyjna ONZ w ładzie międzynarodowym oraz za pomocą przykładów misji pokojowych pokazuje, w jaki sposób cele i założenia organizacji są realizowane.

1. Czym jest Organizacja Narodów Zjednoczonych

Organizacja Narodów Zjednoczonych jest organizacją międzynarodową, założoną w 1945 r., po II wojnie światowej przez 51 krajów, które zobowiązały się do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, rozwijania przyjaznych stosunków między narodami oraz promowania postępu społecznego, lepszego standardu życia i praw człowieka. Ze względu na unikalny charakter międzynarodowy, a także nadane przez akt założycielski uprawnienia, organizacja może podjąć działania w wielu kwestiach i stworzyć forum dla jej 192 państw członkowskich w celu wyrażania swoich poglądów, za pomocą Zgromadzenia Ogólnego, Rady Bezpieczeństwa , Rady Gospodarczej i Społecznej oraz innych organów i komitetów.

Działania Organizacji Narodów Zjednoczonych docierają do każdego zakątka świata. Chociaż jest dobrze znana z budowania pokoju, zapobiegania konfliktom i pomocy humanitarnej, istnieje również szereg innych zadań, za pomocą, których Organizacja Narodów Zjednoczonych i jej System wyspecjalizowanych agencji, funduszy i programów wpływa
na nasze życie i czyni świat lepszym miejscem. Organizacja podejmuje szeroki zakres problemów we współczesnym świecie. Zajmuje się kwestiami od zrównoważonego rozwoju, ochrony środowiska i ochrony uchodźców, pomocy ofiarom katastrof, zwalczania terroryzmu, rozbrojenia nierozprzestrzeniania broni jądrowej, aż po promowanie demokracji, praw człowieka, równości płci i awansu kobiet, zarządzania, ekonomii i rozwoju społecznego
oraz międzynarodowego zdrowia.

2. Karta Narodów Zjednoczonych - funkcja stabilizacyjna ONZ

Karta Narodów Zjednoczonych stanowi podstawę funkcjonowania Organizacji Narodów Zjednoczonych. Określa cele i założenia organizacji, ustala warunki przyjęcia kolejnych państw, wymienia główne organy instytucji oraz ich uprawnienia. KNZ jest dokumentem, który zapewnia pokój i ład światowy.

Art. 1 KNZ mówi o głównym założeniu organizacji jakim jest utrzymanie pokoju
i bezpieczeństwa, zapobieganie wszelkim aktom agresji, rozwijaniu pokojowych relacji między państwami. Cele te mają być realizowane za pomocą środków pokojowych, zgodnie
z zasadą sprawiedliwości i respektując prawo międzynarodowe.

Rada Bezpieczeństwa, jako jeden z organów działających w strukturach ONZ jest odpowiedzialna za szybkie reagowanie na wszelkie akty zagrażające pokojowi
i bezpieczeństwu na świecie. Te kompetencje nakłada art. 24 ust. 1 KNZ: „W celu zapewnienia szybkiej i skutecznej akcji Narodów Zjednoczonych, członkowie tej Organizacji wkładają na Radę Bezpieczeństwa główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa i zgodni są co do tego, że Rada Bezpieczeństwa wypełniając swe obowiązki, wynikające z tej odpowiedzialności, działa w ich imieniu.”

Strony, które są podmiotami sporu, mogącego doprowadzić do naruszenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa powinny rozwiązać ten spór w sposób pokojowy za pomocą arbitrażu, sądów i innych organów posiadających takie kompetencje. RB może zbadać każdy spór, który uważa za zagrażający w ladzie międzynarodowym. Może też zlecić różnego rodzaju sposoby zażegnania konfliktu. „Rada Bezpieczeństwa jest władna uchwalić, jakie zarządzenia, nie pociągające za sobą użycia siły zbrojnej, powinny być zastosowane, żeby zapewnić skuteczność jej decyzjom, oraz może zwrócić się do członków Narodów Zjednoczonych z żądaniem zastosowania takich zarządzeń. Mogą one polegać na zupełnym lub częściowym przerwaniu stosunków gospodarczych i środków komunikacyjnych, kolejowych, morskich, powietrznych, pocztowych, telegraficznych, radiowych i innych,
oraz na zerwaniu stosunków dyplomatycznych”. Gdyby jednak te środki okazały się niewystarczające RB może podjąć decyzję o użyciu sił powietrznych, lotniczych, czy też lądowych.

W celu pomocy podczas działań zbrojnych na rzecz bezpieczeństwa i pokoju międzynarodowego zostanie utworzony Komitet Sztabu Wojskowego.

Wszelkie działania pokojowe na świecie oparte są na działalności ONZ. Organizacja odgrywa ogromną rolę w stabilizacji ładu międzynarodowego, co pokazuje szeroki zakres kompetencji nadanych jej na podstawie KNZ przez strony - sygnatariuszy statutu.

3. Misje pokojowe

Misja pokojowa jest działaniem o charakterze militarnym, które ma na celu utrzymanie lub przywrócenie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Organizacja Narodów Zjednoczonych podejmuje szereg misji pokojowych, w ramach, których posługuje się takimi instrumentami jak:

1. Utrzymywanie pokoju (peacekeeping).

Jest to instrument Organizacji Narodów Zjednoczonych pozostający do dyspozycji społeczności międzynarodowej. Jednym z celów ONZ jest zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa. Dlatego też organizacja ta została upoważniona do stosowania zbiorowych środków dla zapobiegania oraz usuwania zagrożeń i naruszeń pokoju, a także tłumienia wszelkich aktów agresji. W razie zaistnienia takiej sytuacji organem posiadającym kompetencje do podejmowania akcji jest Rada Bezpieczeństwa. Kraje zasiadające w Radzie decydują o zasadniczych celach misji, określają liczbę jej uczestników i czas trwania.

2. Tworzenie pokoju (peacemaking)

Polega na skłonieniu dyplomatycznymi metodami stron konfliktu do zaprzestania działań wojennych oraz wynegocjowaniu pokojowego rozstrzygnięcia sporu. ONZ może zareagować tylko i wyłącznie za zgodą stron konfliktu. Operacja pokojowa rozpoczyna się w chwili powstania sytuacji kryzysowej, natomiast arbitraż może się zacząć na długo przed nią.

Rada Bezpieczeństwa ONZ może zaproponować drogę rozwiązania konfliktu lub może zwrócić się do Sekretarza Generalnego ONZ o podjęcie mediacji ze stronami.

3. Budowanie pokoju (peacebuilding)

Polega na podejmowaniu akcji mających na celu uniemożliwienie ponownego powstania sytuacji konfliktowej oraz dążeniu do umocnienia pokoju, m. in. poprzez działania na polu militarnym, takie jak rozbrojenie, demobilizacja, niszczenie broni. Budowanie pokoju obejmuje również repatriację uchodźców, opiekę nad dziećmi poszkodowanymi przez konflikt, organizowanie instytucji prawno - rządowych, przeprowadzanie reform
oraz wyborów, kontrolę nad przestrzeganiem praw człowieka, usprawnianie aparatu wewnętrznego, sądownictwa i policji, a także odbudowywanie gospodarki kraju uwikłanego w konflikt.

W działaniach ONZ można wyróżnić dwa rodzaje misji pokojowych. Pierwsze z nich to wojskowe misje obserwacyjne. W ich skład wchodzą nieuzbrojeni oficerowie. Do ich zadań można zaliczyć monitorowanie zawieszenia broni i odwrotu wojsk oraz patrolowanie granic i stref zdemilitaryzowanych. Drugi natomiast rodzaj misji pokojowych to siły pokojowe utworzone z narodowych kontyngentów wojskowych zaangażowanych
do pełnienia zadań podobnych jak obserwatorzy wojskowi. Stanowią często bufor między stronami konfliktu.

Pierwszą misją pokojową była UNTSO - United Nations Truce Supervision Organization, która rozpoczęła się w maju 1948 r. Decyzja Rady Bezpieczeństwa o przeprowadzeniu wojskowej operacji miała na celu nadzorowanie rozejmu
arabsko - izraelskiego. Misja ta spotkała się z dużą aprobatą ze strony społeczności międzynarodowej. Wyrazem uznania dla kolejnych misji było przyznanie Siłom Pokojowym ONZ w 1988 r. Pokojowej Nagrody Nobla.

ONZ nie posiada własnych oddziałów wojskowych, korzysta ze środków państw członkowskich, które udostępniają ochotnicze oddziały wojskowe, odpowiedni sprzęt
oraz całe zaplecze logistyczne. W ramach operacji pokojowych uczestnicy misji ONZ wykonują takie zadania jak:

• udzielanie pomocy ofiarom konfliktów

• uczestniczenie w procesie budowania porozumienia pomiędzy zwaśnionymi stronami

• rozbrajanie i demobilizacja

• szkolenie i nadzorowanie obywatelskich sił policyjnych

• organizowanie wyborów

• udzielanie pomocy uchodźcom w powrocie do domów

• nadzorowanie przestrzegania praw człowieka

• oczyszczanie pól minowych

• pomoc w odbudowie zniszczonych wojną krajów.

W praktyce operacje pokojowe ONZ stały się najczęściej wykorzystywanym narzędziem uśmierzania konfliktów. Coraz większe zapotrzebowanie na nie wymaga określenia ich funkcji i charakteru oraz miejsca w systemie bezpieczeństwa NZ. Potrzebę
tę dostrzegł Sekretarz Generalny Kofi Annan, który w raporcie z 1997 r. "Renewing the United Nations: A Programme For Reform" wskazał dwa istotne problemy związane z operacjami pokojowymi: brak stabilności finansowej oraz brak zdolności szybkiego reagowania.

Kwestią związaną ze skutecznością operacji pokojowych są działania mające na celu stworzenie sztabu szybkiego reagowania, który oceniałby sytuację i przygotowywał wytyczne zanim odziały pokojowe zostaną rozmieszczone i podejmą działania. Sekretarz Generalny zachęca do ustanowienia i utrzymania jednostek szybkiego reagowania.

Postulatami reform w kolejnych latach była bardziej zdecydowana i skuteczna współpraca państw członkowskich, gdyż często brak konsensusu prowadzi do mało efektywnych działań w ramach ONZ. Poza tym należy poprawić zdolności analityczne, planowanie, rozmieszczenie sił pokojowych oraz stworzyć odpowiednie procedury, wytyczne i programy szkoleniowe dla personelu. Zdecydowano również o powołaniu Komisji Budowania Pokoju. Jej zadaniem jest pomoc państwom w przejściu ze stanu wojny w stan pokoju.

ONZ w ramach wypełniania operacji pokojowych współpracuje z innymi organizacjami międzynarodowymi działającymi na terenach objętych konfliktem,
aby koordynować działania polityczne podjęte w celu zaprowadzenia pokoju. Organizacje współpracujące z ONZ to: Organizacja Państw Amerykańskich, Organizacja Jedności Afrykańskiej, Organizacja ds. Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej, Wspólnota Niepodległych Państw, Organizacja Paktu Północno- Atlantyckiego. W niektórych przypadkach wynikiem współpracy jest połączenie operacji pokojowych ONZ z siłami międzynarodowymi, tak jak w przypadku misji pokojowych działających jednocześnie ze zjednoczonymi Siłami Zbrojnymi (UNITAF) w Somalii, siłami IFOR i SFOR w Bośni i Hercegowinie, siłami międzynarodowymi na Haiti, Zjednoczonymi Siłami Pokojowymi Wspólnoty Niepodległych Państw w Tadżykistanie i Gruzji.

1. Misje trwające

1. MINURSO - Misja Narodów Zjednoczonych na rzecz Referendum w Saharze Zachodniej

W 1976 r. Hiszpania opuściła terytorium zarządzanej przez siebie Sahary Zachodniej leżącej na zachodnim wybrzeżu Afryki. Po jej wycofaniu prawo do Sahary Zachodniej rościły sobie Maroko i Mauretania, co spotkało się ze sprzeciwem ugrupowania Frente POLISARIO.

Sprawą określenia statusu Sahary Zachodniej zajęła się ONZ. W 1985 r. Sekretarz Generalny ONZ zainicjował misję dobrych usług, a 29 kwietnia 1991 r. Rada Bezpieczeństwa w rezolucji 690 (1991) ustanowiła Misję ONZ na rzecz Referendum w Saharze Zachodniej (MINURSO). Celem misji było monitorowanie przestrzegania zawieszenia broni i przeprowadzenie referendum dotyczącego przyszłości Sahary Zachodniej.

Datę zawieszenia broni pomiędzy stronami konfliktu wyznaczono na 6 września
1991 r. Niestety strony nie dotrzymały porozumienia. Referendum w Saharze Zachodniej zaplanowano na styczeń 1992 r., jednak proces rejestracji osób uprawnionych do głosowania zaczął się przedłużać i datę referendum przesunęło na termin późniejszy. 15 czerwca 1999 r. zakończyła się rejestracja osób uprawnionych do głosowania. Sekretarz Generalny w obliczu dalszych kontrowersji nakazał swojemu Specjalnemu Przedstawicielowi prowadzenie kolejnych konsultacji ze zwaśnionymi stronami.

Mandat MINURSO obejmuje:

• przestrzeganie zawieszenia ognia

• kontrolę redukcji sił zbrojnych Maroka na spornym terytorium

• monitorowanie pozostawania sił Maroka i POLISARIO w ustalonych obszarach

• zapewnienie wypuszczenia więźniów politycznych

• nadzór nad wymianą jeńców wojennych (we współpracy z Międzynarodowym Komitetem Czerwonego Krzyża)

• wprowadzenie programu repatriacji (we współpracy z UNHCR)

• zorganizowanie i zapewnienie wolnego i sprawiedliwego referendum oraz ogłoszenie jego wyników.

1. MONUC - Misja Obserwacyjna Organizacji Narodów Zjednoczonych w Demokratycznej Republice Konga

Demokratyczna Republika Konga i 5 państw regionu po latach walk w lipcu 1999 r. w Lusace. podpisały porozumienie o zawieszeniu broni. Aby utrzymać łączność
ze wszystkimi stronami porozumienia 30 listopada 1999 r. rezolucją S/RES/1279 Rada Bezpieczeństwa ustanowiła misję MONUC. 24 lutego 2000 r. Rada rozszerzyła mandat i rozmiar misji.

Mandat MONUC obejmuje:

• ustanowienie i utrzymanie stałego kontaktu z centrami dowodzenia wszystkich sił zbrojnych

• rozwinięcie w czasie 45 dni od przyjęcia rezolucji 1291 (2000) planu wprowadzającego porozumienia o zawieszeniu broni ze szczególnym uwzględnieniem następujących celów: zebranie i weryfikacja informacji o wszystkich miejscowych siłach zbrojnych, utrzymanie stanu zawieszenia walk, rozdzielenie i przemieszczenie na odpowiednie pozycje sił zbrojnych poszczególnych stron konfliktu, a następnie rozbrojenie, demobilizacja, powrót
  do miejsc zamieszkania członków zbrojnych grup, i wycofanie obcych sił zbrojnych

• rozmowy ze stronami konfliktu w celu wypuszczenia jeńców wojennych

• współpracę z międzynarodowymi organizacjami humanitarnymi

• zapewnienie pomocy w działaniach humanitarnych i nadzorowanie przestrzegania praw człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem kobiet, dzieci i nieletnich żołnierzy

• koordynację działalności agencji Narodów Zjednoczonych w Demokratycznej Republice Konga

• prowadzenie działań mających na celu eliminację min i materiałów wybuchowych

1. UNMEE - Misja Organizacji Narodów Zjednoczonych w Etiopii
   i Erytrei

Po 2 latach spornych walk granicznych w czerwcu 2000 r., Etiopia i Erytrea podpisały porozumienie o zaprzestaniu wrogich działań. W procesie mediacji uczestniczyły Algieria i Organizacja Jedności Afrykańskiej. W lipcu Rada Bezpieczeństwa ONZ zdecydowała się utworzyć misję UNMEE w celu nadzorowania zawieszenia ognia. 15 września 2000 r. Rada przyjęła rezolucję S/RES/1320, precyzując zakres obowiązków nowej misji.

Mandat UNMEE obejmuje:

• nadzorowanie zaprzestania walk

• nadzorowanie wycofania sił etiopskich z terenów zajętych po 6 lutym 1999 r. nie będących pod zarządem Etiopii przed 6 maja 1998 r.

• monitorowanie pozycji sił Erytrei, które mają być rozlokowane w odległości
  25 kilometrów od sił Etiopii

• nadzór nad tymczasową strefą bezpieczeństwa utworzoną na podstawie porozumienia o zaprzestaniu wrogich działań

• współpracę z agendami niosącymi pomoc humanitarną w strefie bezpieczeństwa i koordynację ich działań

• rozminowywanie kluczowych miejsc, konieczne w procesie demarkacji

• wsparcie logistyczne i administracyjne dla Biur Polowych Komisji Granicznej

1. UNMIL - Misja Narodów Zjednoczonych w Liberii

Pierwsza wojna domowa w Liberii trwała z przerwami od 1989 do 1997 roku i pochłonęła 150 tysięcy istnień ludzkich. Powołana w 1993 r. przez ONZ misja UNOMIL (Misja Obserwacyjna Narodów Zjednoczonych w Liberii - United Nations Observer Mission in Liberia) doprowadziła do zawieszenia broni w 1997 r. W tym samym roku w kraju przeprowadzono wolne wybory i powołano Biuro ds. Wspierania Budowy Pokoju w Liberii (United Nations Peace - building Support Office in Liberia - UNOL). Brak porozumienia między rządem a opozycją co do zasad sprawowania władzy, łamanie praw człowieka, represje wobec przeciwników politycznych i brak reform sektora bezpieczeństwa narodowego przyczyniły się do wznowienia wojny domowej. 8 lipca 2003 r. Sekretarz Generalny ONZ powołał Specjalnego Przedstawiciela ds. Liberii. 1 sierpnia 2003 roku Rada Bezpieczeństwa przyjęła rezolucję 1497 zakładającą utworzenie sił międzynarodowych i  stabilizacyjnych po zakończeniu konfliktu. 18 sierpnia 2003 r. strony konfliktu podpisały porozumienie pokojowe w Accra, w którym zwróciły się do ONZ o wysłanie sił międzynarodowych do Liberii, powołując się na Rozdział VII Karty Narodów Zjednoczonych. 19 września 2003 r. Rada Bezpieczeństwa przyjęła rezolucję 1509, powołującą UNMIL. Misja wspiera tworzenie Liberyjskiego Rządu Tymczasowego i nadzoruje wprowadzanie ustaleń traktatu pokojowego.

Mandat UNMIL obejmuje:

• nadzorowanie wprowadzania zawieszenia broni;

• wspieranie procesu pokojowego;

• wpieranie pomocy humanitarnej i działań na rzecz ochrony praw człowieka;

• pomoc w reformie systemu bezpieczeństwa narodowego (w tym szkolenia policji oraz formowanie nowej zrestrukturyzowanej armii).

1. UNOCI - Misja Organizacji Narodów Zjednoczonych na Wybrzeżu Kości Słoniowej

Po uzyskaniu niepodległości w 1960 roku, przez kolejnych 30 lat Wybrzeże Kości Słoniowej odznaczało się polityczną stabilnością i względnym dobrobytem pod rządami prezydenta Félixa Houphouët-Boigny. Po jego śmierci 7 grudnia 1993 roku kraj pogrążył się w walce o władzę. Następcą zmarłego prezydenta został Konan Bédié obalony w wyniku zamachu stanu w grudniu 1999 roku pod przewodnictwem generała Roberta.Gued.
W 2000 roku odbyły się wybory prezydenckie. Kontrowersje wokół wyników wyborów przerodziły się w starcia między zwolennikami Roberta Gued a jego głównego rywala Laurenta Gbagbo. Sąd Najwyższy ogłosił zwycięstwo Laurenta Gbagbo. Nowy prezydent podjął starania zmierzające w kierunku osiągnięcia narodowej zgody. Obejmowały one takie kwestie jak narodowość, własność ziemi i uznanie nowego rządu jedności narodowej, w którym zasiadaliby także przedstawiciele opozycji.

Obecny kryzys rozpoczął się 19 września 2002 roku, kiedy to 800 żołnierzy zaatakowało stolicę kraju - Abidżan i kilka innych miast. Wierne rządowi siły bezpieczeństwa przystąpiły do usunięcia buntowników z zajętych miast. Siły opozycyjne zjednoczyły się w Ruch Patriotyczny Wybrzeża Kości Słoniowej (Patriotic Movement of Côte d'Ivore - MPCI). Domagano się rezygnacji prezydenta Gbagbo, przeprowadzenia wyborów, w których mogliby wystartować wszyscy zainteresowani, rewizji konstytucji oraz zakończenia dominacji osób pochodzących z południowej części kraju w życiu publicznym.
17 października 2002 roku podpisano rozejm umożliwiający rozpoczęcie negocjacji między rządem a Ruchem Patriotycznym Wybrzeża Kości Słoniowej (MPCI). Rozmowy pomiędzy zwaśnionymi stronami, które odbyły się w Lomé w październiku 2002 r. zakończyły się fiaskiem. W dniach 15 - 23 stycznia 2003 roku odbyło się w Linas-Maroussis we Francji spotkanie okrągłego stołu z udziałem 10 partii politycznych Wybrzeża Kości Słoniowej, które zakończyło się podpisaniem porozumienia (Linas-Marcoussis Agreement). Porozumienie przewidywało, że nowo utworzony rząd pojednania poprosi Narody Zjednoczone, ECOWAS i Francję o pomoc w zagwarantowaniu reform i restrukturyzacji sił militarnych Wybrzeża Kości Słoniowej.

Implementacja postanowień porozumienia Linas-Marcoussis napotkała na poważne przeszkody. W końcu w maju 2003 roku podpisano porozumienie o zawieszeniu broni, a w kwietniu 2005 roku weszła w życie deklaracja o zakończeniu wojny. Aby przywrócić pokój i ułatwić implementację porozumienia, Rada Bezpieczeństwa utworzyła w maju
2003 roku siły MINUCI, które miały uzupełnić siły pokojowe ECOWAS i Francji. 4 kwietnia 2004 roku MINUCI zastąpiono UNOCI.

Mandat UNOCI obejmuje:

• Monitorowanie przerwania wrogich działań i przemieszczania się uzbrojonych grup

• Zapewnienie bezpiecznych warunków przy rozbrojeniu, demobilizacji, niszczeniu broni i amunicji

• Wspieranie rządu pojednania narodowego w procesie reintegracji kombatantów
  ze społeczeństwem, repatriacji i przesiedlenia

• Pomoc przy organizacji wyborów prezydenckich i parlamentarnych

• Udzielanie pomocy humanitarnej

• Ochronę personelu, instytucji ONZ i ludności cywilnej

• Wspieranie odbudowy instytucji państwowych

1. ONUB - Operacja Narodów Zjednoczonych w Burundi

Operację ONZ w Burundi ustanowiono na mocy rezolucji S/RES/1545 Rady Bezpieczeństwa ONZ z 21 maja 2004 roku. ONUB została utworzona w celu udzielenia pomocy oraz wsparcia ludności Burundi w ich wysiłkach na rzecz przywrócenia trwałego pokoju i zgody narodowej na mocy porozumienia Arusha (the Arusha Agreement)
z 28 sierpnia 2000 roku. Misja rozpoczęła działalność 1 czerwca 2004 roku.

Mandat ONUB obejmuje:

• Zapewnienie przestrzegania zawieszenia broni

• Przeprowadzenie demobilizacji, rozbrojenia i reintegracji kombatantów
  ze społeczeństwem

• Monitorowanie nielegalnego przepływu broni przez granice państwa

• Tworzenie bezpiecznych warunków przy niesieniu pomocy humanitarnej, ułatwianie powrotu uchodźcom i osobom wysiedlonym

• Zapewnienie bezpiecznych warunków do przeprowadzenia wyborów w kraju

• Wspieranie promocji praw człowieka, ochronę ludności cywilnej, zwłaszcza w obliczu zagrożenia przed przemocą fizyczną

• Koordynacja działań na rzecz rozminowywania

• Udzielanie wsparcia rządowi tymczasowemu w zakresie monitorowania granic, przeprowadzenia reform instytucjonalnych, w tym szkoleniu i monitorowaniu policji

• Ochronę personelu ONZ

1. UNMIS - Misja Narodów Zjednoczonych w Sudanie

Konflikt w Sudanie między północną a południową częścią kraju wybuchł
w 1955 roku. Przez ostatnie 20 lat rząd Sudanu i pozostająca w opozycji Armia Wyzwolenia Sudanu z południa kraju toczyły walkę o, władzę, pozycję religii w państwie, bogactwa naturalne i prawo do samostanowienia. 20 lipca 2002 roku strony konfliktu podpisały protokół z Machakos (the Machakos Protocol), który określa zasady rządzenia, strukturę państwa i prawo mieszkańców południowego Sudanu do samostanowienia.
Aby zintensyfikować wysiłki na rzecz pokoju Rada Bezpieczeństwa rezolucją S/RES/1547 z 11 lipca 2004 roku utworzyła w Sudanie specjalną misję polityczną UNAMIS (United Nations Advance Mission in the Sudan). 30 lipca 2004 roku rezolucją S/RES/1556 Rada Bezpieczeństwa przyznała UNIMIS dodatkowe zadania w związku z pogarszającą się sytuacją w Darfurze i naruszeniami praw człowieka . Przełomowym momentem w historii Sudanu było podpisanie w Nairobi (Kenia) 9 stycznia 2005 roku przez rząd w Sudanie i Armię Wyzwolenia Sudanu porozumienia pokojowego. Porozumienie zawierało ustalenia z protokołu z Machakos oraz postanowienia dotyczące bezpieczeństwa, współrządzenia państwem, częściowej autonomii dla południa i podziału dóbr, w tym ropy. 24 marca
2005 roku Rada Bezpieczeństwa utworzyła UNMIS (United Nations Mission in the Sudan). Misja ma pomóc Sudańczykom w zaprowadzeniu trwałego pokoju.

Mandat UNMIS obejmuje:

• Pomoc w implementacji porozumienia pokojowego z 9 stycznia 2005 roku (Comprehensive Peace Agreement)

• Pomoc stronom konfliktu we współpracy z międzynarodowymi partnerami w rozminowywaniu kraju

• Ułatwienie i koordynację powrotu uchodźców oraz tworzenie bezpiecznych warunków dla pomocy humanitarnej

• Wspieranie międzynarodowych wysiłków na rzecz promocji i przestrzegania praw człowieka w Sudanie

• Koordynację wysiłków międzynarodowych w zakresie ochrony ludności cywilnej, zwłaszcza uchodźców, osób wysiedlonych, kobiet i dzieci

• Ochronę personelu, urządzeń i sprzętu Narodów Zjednoczonych, pracowników zajmujących się pomocą humanitarną

31 sierpnia 2006 roku Rada Bezpieczeństwa zdecydowała o rozszerzeniu mandatu UNMIS o targany konfliktami region Sudanu - Darfur. UNMIS powiększy się o 17 tysięcy żołnierzy i 3,300 policjantów. UNMS ma położyć kres do 2006 roku spirali przemocy
w Darfurze oraz powstrzymać wysiedlenia ludności. Sytuacja ta grozi katastrofą humanitarną. UNMIS przejmie obowiązki Afrykańskiej Misji w Sudanie (AMIS).

1. UNMOGIP - Grupa Obserwatorów Wojskowych Organizacji Narodów Zjednoczonych w Indiach i Pakistanie

W sierpniu 1947 r. Indie i Pakistan uzyskały niepodległość. Natomiast ludność prowincji Kaszmir miała sama zadecydować, do którego państwa będzie należeć. Ostatecznie Kaszmir dołączono do Indii. Pakistan nie pogodził się z tym stanem rzeczy. Jeszcze tego samego roku wybuchła wojna. ONZ szybko ustanowiła swoją Komisję UNCIP dla Indii i Pakistanu w celu rozwikłania sytuacji. Po porozumieniu z Karaczi (lipiec 1949 r.) Indie i Pakistan zgodziły się na ustanowienie linii zawieszenia broni, którą mieli nadzorować pokojowi obserwatorzy. Od 1951 r. zadaniem UNMOGIP jest obserwowanie rozwoju sytuacji oraz przedkładanie raportów Sekretarzowi Generalnemu i obydwu stronom konfliktu o naruszeniach zawieszenia broni, jak i innych wykroczeniach łamiących zasady porozumienia.

Po wybuchu wojny w 1971 r. i kolejnym porozumieniu zawieszającym działania zbrojne linia rozgraniczająca wojska biegła podobnie jak w 1949 r. Indie wydały oświadczenie, że mandat UNMOGIP stracił ważność, Pakistan zaś zajął odmienne stanowisko. Sekretarz Generalny ONZ zadecydował, że mandat UNMOGIP może być przedłużany jedynie przez Radę Bezpieczeństwa.

2. UNMIT - Zintegrowana Misja Narodów Zjednoczonych
   w Timorze - Leste

Misję UNMIT powołała Rada Bezpieczeństwa ONZ rezolucją S/RES/1704
z 25 sierpnia 2006 roku. Jej celem jest wspieranie rządu w Timorze - Leste w utrwalaniu stabilności, wzmacnianiu demokracji oraz ułatwianiu dialogu politycznego. UNMIT przejął obowiązki Biura Narodów Zjednoczonych w Timorze - Leste (United Nations Office
in Timor - Leste).

Mandat UNMIT obejmuje:

• Wspieranie rządu i instytucji państwowych w umacnianiu stabilności, wzmacnianiu rządów demokratycznych i ułatwianiu dialogu politycznego

• Pomoc w przeprowadzeniu wyborów prezydenckich i parlamentarnych w 2007 roku

• Wspieranie rządu Demokratycznej Republiki Timor - Leste w utrzymaniu bezpieczeństwa

• Pomoc w tworzeniu, funkcjonowaniu i wzmacnianiu instytucji państwowych, rządowych i społecznych

• Pomoc w odbudowie kraju i niesienie pomocy osobom potrzebującym

• Współpracę z agendami ONZ, instytucjami międzynarodowymi

• Zapewnienie bezpieczeństwa, swobody przemieszczania się oraz ochronę personelu, sprzętu i urządzeń Narodów Zjednoczonych

1. UNTSO - Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Nadzorowania Rozejmu

W listopadzie 1947 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ zaaprobowało plan podziału Palestyny i utworzenia dwóch państw: arabskiego i żydowskiego. Plan odrzucili Palestyńczycy i państwa arabskie. 14 maja 1948 r. Brytyjczycy zrzekli się swojego mandatu nad Palestyną. 15 maja proklamowano państwo Izrael. Spowodowało to wybuch otwartego konfliktu między państwami arabskimi a Izraelem. 29 maja 1948 r. Rada Bezpieczeństwa w rezolucji nr 50 (1948) wezwała do zaprzestania działań wojennych w Palestynie i zadecydowała, że rozejm ma być nadzorowany przez mediatora ONZ i obserwatorów wojskowych. Pierwsza grupa obserwatorów UNTSO przybyła w czerwcu 1948 r. W 1949 r. postanowiono pozostawić UNTSO w celu nadzoru nad wypełnianiem porozumienia rozejmowego pomiędzy Izraelem a sąsiednimi państwami arabskimi: Egiptem, Izraelem, Jordanią, Libanem i Syrią.

Obecnie obserwatorzy UNTSO współdziałają z siłami pokojowymi rozmieszczonymi w regionie: z UNDOF na Wzgórzach Golan i UNIFIL w Libanie oraz stacjonują na Synaju.

2. UNDOF - Siły Narodów Zjednoczonych ds. Nadzoru Rozdzielenia Wojsk na Wzgórzach Gola

6 października 1973 r. na Bliskim Wschodzie wybuchła wojna. Przeciwko Izraelowi stanęły Egipt (w rejonie półwyspu Synaj) i Syria (na Wzgórzach Golan). 24 października w krytycznym momencie wojny Rada Bezpieczeństwa postanowiła ustanowić siły pokojowe UNEF II (Drugie Doraźne Siły Pokojowe ONZ) mające powstrzymać trwający konflikt. Rozmieszczenie UNEF II ustabilizowało sytuację jedynie na krótki okres czasu.

Dopiero po dyplomatycznej interwencji Stanów Zjednoczonych wprowadzono Porozumienie o Rozdzieleniu Sił (31 maja 1974 r.) pomiędzy Izraelem a Syrią, na mocy którego utworzono dwie strefy rozdzielające wrogie wojska. Tego samego dnia Rada Bezpieczeństwa przyjęła rezolucję 350 (1974) ustanawiającą Siły Narodów Zjednoczonych ds. Nadzoru Rozdzielenia Wojsk na Wzgórzach Golan. Siły te, przy współpracy
ze zwaśnionymi stronami, zaczęły prawidłowo wypełniać swoje funkcje.

Mandat UNDOF obejmuje:

• utrzymywanie zawieszenia broni pomiędzy siłami Izraela a Syrią

• nadzorowanie rozdzielenia sił

• nadzór nad strefami ograniczenia użycia sił zbrojnych, wymienionymi w porozumieniu izraelsko - syryjskim

1. UNIFIL - Tymczasowe Siły Zbrojne Organizacji Narodów Zjednoczonych w Libanie

Na początku lat 70-tych napięcie wzdłuż granicy libańsko - izraelskiej wzrosło, głównie z powodu przeniesienia palestyńskich baz z Jordanii do Libanu. W marcu1978 r. Organizacja Wyzwolenia Palestyny przeprowadziła krwawy atak na Izraelczyków. W odwecie armia izraelska w ciągu kilku dni wkroczyła i zajęła znaczny obszar południowego Libanu. Protest rządu Libanu i odcięcie się od działań Palestyńczyków przyniosło reakcję Rady Bezpieczeństwa ONZ w postaci 2 rezolucji: 425 (1978) i 426 (1978) wzywających Izrael do wycofania wojsk i ustanowienia Sił Tymczasowych ONZ w Libanie. Pierwsze jednostki UNIFIL wkroczyły 23 marca 1978 r.

Mandat UNIFIL obejmuje:

• potwierdzenie wycofania sił zbrojnych Izraela z południowego Libanu

• przywrócenie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

• pomoc rządowi Libanu w przywróceniu efektywnej władzy na swoim terytorium.

1. UNFICYP - Siły Pokojowe Organizacji Narodów Zjednoczonych
   na Cyprze

Republika Cypru uzyskała niepodległość 16 sierpnia 1960 r., członkiem ONZ została rok później. Konstytucja Cypru zapewniała społecznościom cypryjskich Greków i Turków ich podstawowe interesy. Jednakże napięcie pomiędzy zwaśnionymi stronami spowodowało wybuch przemocy i doprowadziło do interwencji wojskowej Turcji na wyspie od grudnia 1963 r. 15 lutego 1964 r. Po wyczerpaniu wszelkich możliwości rozwiązania sporu, przedstawiciele Wielkiej Brytanii i Cypru zażądali natychmiastowej reakcji Rady Bezpieczeństwa. 4 marca Rada przyjęła jednogłośnie rezolucję 186 (1964), powołano UNFICYP, którego siły rozpoczęły działania od 27 marca 1964 r.

Mandat UNFICYP obejmuje:

• przestrzeganie zawieszenia broni

• utrzymywanie strefy buforowej

• przyczynianie się do respektowania prawa i porządku na wyspie.

1. UNOMIG - Misja Obserwacyjna Organizacji Narodów Zjednoczonych w Gruzji

Konflikt w Abchazji, leżącej nad Morzem Czarnym w północno- zachodniej części Gruzji, wybuchł latem 1992 r. Ataki na wojska rządowe były skutkiem żądania uzyskania niezależności dla prowincji. Porozumienie o zawieszeniu ognia osiągnięto 3 września 1992 r. w Moskwie. Jego postanowienia nie były jednak przestrzegane. Sytuacja była napięta, a obie strony oskarżały siebie nawzajem o łamanie porozumienia. 1 października 1992 r. walki wybuchły ponownie. Siły abchaskie szybko przejęły władzę nad większymi miastami i zajęły blisko 80 % powierzchni prowincji wraz ze stolicą, Suchumi. Konflikt doprowadził do dyplomatycznej interwencji ONZ, która szybko ustanowiła swoje biuro w Tbilisi. W 1993 r. walczące strony podpisały nowe porozumienie rozejmowe. W celu jego przestrzegania obserwatorzy międzynarodowi mieli zostać rozmieszczeni na liniach zawieszenia ognia. W sierpniu 1993 r. Rada Bezpieczeństwa zdecydowała się ustanowić grupę obserwatorów działających pod egidą ONZ. Rezolucję 858 (1993) przyjęto 24 sierpnia 1993 r., tworząc UNOMIG w celu przestrzegania porozumienia rozejmowego.

Mandat UNOMIG obejmuje:

• obserwacja działalności sił pokojowych Wspólnoty Niepodległych Państw, obserwacje i patrolowanie stref bezpieczeństwa

• monitorowanie obszarów składowania ciężkiego sprzętu w porozumieniu z siłami Wspólnoty Niepodległych Państw

• monitorowanie wycofania sił Republiki Gruzji z Doliny Kodori

• patrolowanie Doliny Kodori

• prowadzenie dochodzeń, na żądanie którejkolwiek ze stron, sił Wspólnoty Niepodległych Państw lub z własnej inicjatywy, stwierdzonych lub rzekomych przypadków naruszania porozumienia oraz znajdowanie rozwiązania takich problemów

• utrzymywanie bliskiego kontaktu z każdą ze stron konfliktu, współpracowanie z siłami Wspólnoty Niepodległych Państw i, poprzez swoją obecność w regionie, wpływanie na bezpieczny i niezakłócony powrót uchodźców do swoich domów

• informowanie Sekretarza Generalnego o wszelkich naruszeniach porozumienia i dochodzeniach UNOMIG, jak też o rozwoju sytuacji

10 grudnia 1996 r. na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa 1077 (1996) ustanowiono Biuro Narodów Zjednoczonych dla ochrony i promocji praw człowieka w Abchazji. Tworzą je przedstawiciele Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka (OHCHR) i Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE).

1. UNMIK - Misja Tymczasowej Administracji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Kosowie

W 1999 r. doszło do interwencji NATO mającej na celu przerwanie konfliktu w prowincji Nowej Jugosławii - Kosowie. ONZ postanowiła włączyć się w zadanie odbudowy zniszczonej prowincji i przywrócenie ładu i bezpieczeństwa. 
Na podstawie rezolucji S/RES/1244 Rady Bezpieczeństwa ONZ z dnia 10 czerwca 1999 r. utworzono cywilną administrację w Kosowie UNMIK.

Mandat UNMIK obejmuje:

• pełnienie podstawowych funkcji administracyjnych

• dążenie do ustanowienia trwałej autonomii i samorządności w Kosowie

• ułatwianie politycznego procesu określającego przyszły status Kosowa

• koordynację pomocy humanitarnej wszystkich międzynarodowych agencji

• popieranie odbudowy najważniejszej infrastruktury w prowincji

• utrzymanie porządku i bezpieczeństwa

• zapewnienie bezpiecznego i niezagrożonego powrotu wszystkich uchodźców do ich domów w Kosowie

1. MINUSTAH - Misja Stabilizacyjna Organizacji Narodów Zjednoczonych na Haiti

ONZ jest obecna na Haiti od 1993 roku, czyli od rozmieszczenia połączonych sił ONZ i Organizacji Państw Amerykańskich (Organization of American States - OAS) w ramach Międzynarodowej Cywilnej Misji na Haiti (International Civilian Mission in Haiti).
We wrześniu 1993 roku Rada Bezpieczeństwa utworzyła pierwszą międzynarodową operację pokojową w tym kraju - the United Nations Mission in Haiti (UNMIH). Jednakże z powodu braku współpracy z władzami wojskowymi Haiti, UNMIH nie mógł wykonywać swojego mandatu. W lipcu 1994 roku Rada Bezpieczeństwa zezwoliła na rozmieszczenie międzynarodowych sił, które miały ułatwić powrót prawowitej władzy, ustabilizować sytuację i promować rządy prawa. W 2000 roku odbyły się wybory prezydenckie
i parlamentarne, w których zwyciężył urzędujący prezydent Jean - Bertrand Aristide i jego partia. Opozycja zakwestionowała ich wyniki oskarżając rząd o fałszerstwa. W lutym
2004 roku w mieście Gonaives wybuchł konflikt zbrojny, który kilka dni później ogarnął cały kraj. W wyniku toczących się walk partyzanci opanowali południe kraju. 29 lutego prezydent Aristide w obawie o swoje bezpieczeństwo opuścił Haiti. Tego samego dnia Stały Przedstawiciel Haiti w ONZ przekazał prośbę prezydenta Aristide o pomoc. W rezultacie Rada Bezpieczeństwa przyjęła rezolucję S/RES/1529 (2004) tworzącą Tymczasowe Siły Wielonarodowe (Multinational Interim Force - MIF), które 30 kwietnia 2004 roku zostały przekształcone w Misję Stabilizacyjną ONZ na Haiti (MINUSTAH).

Mandat MINUSTAH obejmuje:

• Bezpieczeństwo i stabilizację:

• Wspieranie Rządu Tymczasowego w tworzeniu bezpiecznych warunków w kraju, przywróceniu funkcjonowania prawa

• Udzielenie pomocy Rządowi Tymczasowemu w monitorowaniu, restrukturyzacji i reformowaniu policji

• Pomoc w rozbrojeniu, demobilizacji i reintegracji uzbrojonych grup

• Ochrona ludności cywilnej w obliczu zagrożenia przed przemocą fizyczną

• Ochrona personelu, urządzeń i sprzętu Narodów Zjednoczonych

• Proces polityczny:

• Wspieranie Rządu Tymczasowego w jego wysiłkach na rzecz narodowego pojednania

• Wspieranie przemian demokratycznych i rozwoju instytucji państwowych

• Pomoc w organizacji wolnych i sprawiedliwych wyborów parlamentarnych, prezydenckich i samorządowych

• Prawa Człowieka:

• Wspieranie Rządu Tymczasowego oraz haitańskich instytucji w wysiłkach na rzecz promocji i przestrzegania praw człowieka

• Monitorowanie przestrzegania praw człowieka, w tym sytuacji powracających uchodźców i osób wysiedlonych

• Misje polityczne

Misje polityczne i peace - building są wspierane i nadzorowane przez Departament Spraw Politycznych (Department of Political Affairs - DPA). Departament ten zajmuje się działaniami związanymi m. in. z peace - building (czyli z akcjami dotyczącymi promowania pokoju przed, w trakcie i po konflikcie zbrojnym) oraz z zapobieganiem, kontrolą i rozwiązywaniem konfliktów.

MINUCI - Misja Organizacji Narodów Zjednoczonych na Wybrzeżu Kości Słoniowej
Misję MINUCI powołano rezolucją Rady Bezpieczeństwa 1479 (2003) z 13 maja 2003 r. Napięta sytuacja na Wybrzeżu Kości Słoniowej zagrażała międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu. MINUCI ma dopomóc we wprowadzaniu postanowień porozumienia Linas - Marcoussis oraz uzupełniać działalność sił pokojowych Wspólnoty Gospodarczej Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS) i sił francuskich. 4 kwietnia 2004 roku MINUCI została zastąpiona UNOCI (United Nations Operation in Côte d'Ivore).

UNAMA - Misja Wsparcia Organizacji Narodów Zjednoczonych w Afganistanie
28 marca 2002 r. Rada Bezpieczeństwa ONZ poprzez rezolucję 1401(2002) ustanowiła misję wsparcia UNAMA w celu zintegrowania programów pomocowych ONZ dla Afganistanu.

UNOTIL - Biuro Narodów Zjednoczonych w Timorze-Leste
Biuro Narodów Zjednoczonych w Timorze-Leste jest specjalną misją polityczną utworzoną na mocy rezolucji S/RES/1599 Rady Bezpieczeństwa z 28 kwietnia 2005 roku. UNOTIL rozpoczął działania 20 maja 2005 roku, dzień po zakończeniu misji UNIMSET (United Nations Mission of Support in East Timor). Misja podejmuje działania na rzecz budowania pokoju. Wspiera demokratyczne przemiany oraz powstanie i działania najważniejszych instytucji państwowych i policji.

UNIOSIL - Zintegrowane Biuro Narodów Zjednoczonych w Sierra Leone
Misja UNIOSIL została utworzona na mocy rezolucji S/RES/1620 Rady Bezpieczeństwa z 
31 sierpnia 2005 roku. Misja rozpoczęła swoją działalność 1 stycznia 2006 roku. Jej głównym zadaniem jest współpraca z systemem Narodów Zjednoczonych w Sierra Leone w utrwalaniu pokoju oraz pomoc rządowi we wzmocnieniu państwowych instytucji, bezpieczeństwa, prawa, w tym praw człowieka. UNIOSIL ma przyspieszyć również realizację Milenijnych Celów Rozwoju oraz pomóc w przeprowadzeniu wolnych i sprawiedliwych wyborów w 
2007 roku. UNIOSIL jest kontynuacją Misji Narodów Zjednoczonych w Sierra Leone (United Nations Mission in Sierra Leone - UNAMSIL), która zakończyła się w grudniu 2005 roku.

Wnioski

ONZ odgrywa ogromną role w formowaniu bezpiecznego świata, opartego na pokoju międzynarodowym, demokracji, prawach człowieka. Pomimo jeszcze wielu regionów na Ziemi, gdzie wszystkie te założenia nie są respektowane, to stopniowo podążamy
ku lepszemu.

To jest niesamowite jak tragiczna w skutkach II wojna światowa odmieniła myślenie milionów ludzi. Docenili spokój i poczucie bezpieczeństwa. Można było dojść do tych samych wniosków dużo wcześniej. Jednak to zawsze interes narodowy brał górę i niechęć do przekazania nawet części własnych kompetencji na rzecz organizacji, która miałaby stabilizować ład międzynarodowy. Potrzebna była aż tak okrutna i bestialska walka,
by zrozumieć co jest ważniejsze.

ONZ i jej rezolucje tworzą nadzieję dla milionów ludzi. Dobrze jest mieć świadomość, że nawet w najmniejszym zakątku świata, ktoś będzie w stanie poświęcić życie dla polepszenia warunków bytu i zaprowadzenia pokoju.

22. Rodzaje aktorów transnarodowych i najbardziej charakterystyczne ich przykłady

Rodzaje aktorów transnarodowych ( wg Baylis'a):

• KORPORACJE PONADNARODOWE - firma posiadająca zagraniczne filie, które mogą mieć charakter oddziału, firmy-matki, wydzielonej jednostki zależnej czy spółki stowarzyszonej, ze znacznym pakietem mniejszościowym. Istnieje ok. 64 tys. korporacji ponadnarodowych m.in.

• Shell - brytyjsko-holenderski koncern petrochemiczny, zajmujący się głównie wydobywaniem ropy naftowej i gazu ziemnego oraz ich przesyłem, przetwórstwem, dystrybucją i sprzedażą,

• Nestle - jest największą firmą o zasięgu globalnym z branży spożywczej oraz największym producentem żywności na świecie. Działa w ponad 80 krajach, w Polsce rozpoczęła działalność w roku 1993

• Microsoft - jedna z największych na świecie firm branży komputerowej. Najbardziej znana jako producent systemów operacyjnych MS-DOS, Microsoft Windows i oprogramowania biurowego MS Office.

• GRUPY NIELEGALNE I RUCHY WYZWOLEŃCZE - grupy prowadzące działalność przestępczą na płaszczyźnie transnarodowej nierzadko uciekając się do przemocy. Należy jednak podkreślić różnicę pomiędzy zachowaniem uznanym na świecie za przestępcze (handel bronią, narkotykami, handel żywym towarem), a takim które uważane jest przez jego sprawców za oparte na prawomocnej motywacji politycznej. Do przemocy jako środka politycznego uciekają się najczęściej ruchy nacjonalistyczne czy mniejszości etniczne, które odrzucają legitymizacje rządu.

• Al Kaida - organizacja terrorystyczna o międzynarodowym zasięgu założona w 1988 przez Osamę ben Ladena. Początkowo wspierała ekstremistyczne ugrupowania islamskie walczące z armią radziecką podczas wojny afgańskiej, w 1991 przekształciła się w organizację terrorystyczną, na początku XXI w. już kilkadziesiąt krajów znalazło się w jej zasięgu. 1989-1991 kwatera główna Al-Kaidy znajdowała się w Pakistanie, potem w Sudanie, od 1996 w Afganistanie.
  Według deklaracji wojny ogłoszonej przez Osamę ben Ladena celem Al-Kaidy jest radykalizacja istniejących ugrupowań islamskich i ich tworzenie w miejscach gdzie nie występują; zniszczenie Stanów Zjednoczonych, których obecność i polityka zagraniczna postrzegana jest jako główna przeszkoda w reformowaniu muzułmańskich społeczeństw; popieranie muzułmańskich wojowników w Afganistanie, Algierii, Bośnii, Kosowie, Pakistanie, Somalii, Tadżykistanie i Jemenie. Za cel uznano również usunięcie wojsk amerykańskich z terytorium Arabii Saudyjskiej, na którym znajdują święte miejsca islamu.

• Organizacja Wyzwolenia Palestyny - polityczna reprezentacja arabskiej ludności Palestyny na uchodźstwie. Powstała w 1964 roku z połączenia wielu różnych ugrupowań walczących o utworzenie państwa palestyńskiego. OWP miała koordynować działania wojskowe i polityczne wszystkich walczących Palestyńczyków.

Celami łączącymi te ugrupowania było: odrzucenie rezolucji 181/II o podziale Palestyny na dwa państwa, dążenie do likwidacji państwa izraelskiego, utworzenie na obszarze całej Palestyny jednego "demokratycznego i świeckiego" państwa z równymi prawami dla Arabów i Żydów.

OWP szybko stała się obok Izraela i państw arabskich trzecią siłą w konflikcie arabsko-izraelskim. Od 2004 roku przewodniczącym OWP jest Mahmud Abbas, pod którego wodzą zmalała radykalność organizacji, teraz gotowa jest ona uznać państwo Izrael w zamian za niepodległość Palestyny.

• MIĘDZYNARODOWE ORGANIZACJE POZARZĄDOWE - każda grupa osób angażujących się w jakiś formalny sposób w działania zbiorowe, jeżeli nie mają charakteru handlowego czy siłowego oraz nie reprezentują rządu. Dyplomacja międzynarodowa nie odbywa się w oderwaniu od globalnej społeczności międzynarodowej. Dyplomaci w swoich działaniach odnoszą się do „interesu narodowego” jednorodnego społeczeństwa i z pewnością nie przyznają się do związku z grupami interesu, ale raczej do kontaktów z INGOs.

• Amnesty International - międzynarodowa organizacja pozarządowa (początki już w latach 60.), której celem jest zapobieganie naruszeniom fundamentalnych praw człowieka poprzez wszelkie pokojowe akcje obywatelskie - od organizowania pisania listów do rządów krajów łamiących te prawa, poprzez publiczne rozgłaszanie informacji o takich naruszeniach, po realną pomoc finansową i prawną poszkodowanym osobom. Amnesty International finansuje swoją działalność głównie ze składek członkowskich i datków od indywidualnych osób. Amnesty nie przyjmuje jakiejkolwiek pomocy rządowej, a przyjmowanie datków od przedsiębiorstw i innych organizacji podlega licznym obostrzeniom.

Zasadami działania Amnesty International są: pełna niezależność polityczna i finansowa oraz maksymalny obiektywizm.

Ostatnie kampanie Amnesty International:

• Prawa Człowieka Pod Murem Chińskim - postulaty przestrzegania praw człowieka w Chinach w związku z organizowanymi tam w 2008 letnimi Igrzyskami Olimpijskimi. Kampania dotyczyła czterech zasadniczych kwestii: kary śmierci, przetrzymywania bez prawa do procesu sądowego, sytuacji obrońców praw człowieka oraz cenzury internetu.

• Darfur Nie Może Już Czekać - kampania nakierowana na kryzys humanitarny w Darfurze. W latach 2003-2008 w wyniku konfliktu zbrojnego zginęło tam ponad 90 tys. ludzi, 200 000 zmarło z przyczyn związanych z konfliktem, a ponad 2 mln musiało opuścić swoje domy. Działania społeczności międzynarodowej (ONZ) nie przyniosły dotychczas wymiernych rezultatów w zaprowadzeniu pokoju i ochronie ludności cywilnej.

• Świat Wolny od Kary Śmierci - nadrzędnymi celami kampanii są: przedłużenie o rok moratorium na wykonywanie kary śmierci oraz zmiana konkretnych wyroków śmierci na inne wyroki.

• ORGANIZACJE MIĘDZYRZĄDOWE - organizacja międzynarodowa, w której członkostwo jest oficjalnie ograniczone tylko do państw, a prawo do podejmowania decyzji posiadają przedstawiciele rządów.
  Przykłady: NATO, ONZ, UE.

23. Fenomen wzrostu ilościowego organizacji pozarządowych angażujących się w działalność transnarodową

Choć organizacje pozarządowe nie są nowymi aktorami na scenie polityki międzynarodowej, trzeba powiedzieć, że ich liczba ciągle rośnie. W latach 70. XX w. powstało wiele organizacji pozarządowych, między grupami zawiązały się koalicje i sieci. W ciągu następnych 20 lat organizacje te były w stanie skutecznie mobilizować publiczność masową i wpływać na stosunki międzynarodowe.

Zagadnienia, na których koncentrowały swoją uwagę organizacje pozarządowe coraz bardziej były traktowane jako współzależne bądź globalne - jako zagadnienia, z którymi państwa nie mogły dać sobie rady w pojedynkę i których rozwiązanie wymagało międzynarodowej i międzyrządowej współpracy. Porwania samolotów w latach 70., kwaśne deszcze i zanieczyszczenie oceanów w latach 70. i 80., a także globalne ocieplenie, miny lądowe i epidemia AIDS w latach 90. - to wszystko przykłady problemów wymagających działań międzynarodowych, problemów „dojrzałych” na tyle, aby stanowić przedmiot aktywności organizacji pozarządowej.

Od lat 70. podstawową areną aktywności międzynarodowej były globalne konferencje, z których każda dotyczyła innych zagadnień o charakterze globalnym: środowiska naturalnego, ludności, kobiet i wyżywienia. Stało się regułą, że organizacje pozarządowe organizowały równolegle do wspomnianych swoje konferencje na te same tematy. Stwarzało to dla ich przedstawicieli szansę nie tylko na stworzenie sieci takich organizacji i zawiązywanie koalicji wobec poszczególnych tematów, ale także do lobbowania u członków rządów i urzędników organizacji międzynarodowych. W niektórych przypadkach owe powiązania między uczestnikami konferencji rządowych i pozarządowych wpływały na zwiększenie znaczenia tych drugich.

Koniec zimnej wojny i ekspansja demokracji zarówno na byłe państwa komunistyczne, jak i na państwa rozwijające się, otworzyła przed organizacjami pozarządowymi na niespotykaną wcześniej skalę obszary niedostępne dotąd dla ich działalności.

Rewolucja komunikacyjna umożliwiły organizacjom pozarządowym komunikowanie się z ich kluczowymi „klientami”, budowanie koalicji z podobnie myślącymi grupami, a także działania na rzecz uzyskania masowego poparcia. Są one teraz w stanie bardzo szybko rozpowszechniać informacje, pozyskiwać nowych członków, inicjować kampanie publiczne i zachęcać jednostki do uczestnictwa w nich dzięki metodom, które 20 lat wcześniej nie były dostępne.

World Youth Alliance - pozarządowa młodzieżowa organizacja non-profit o zasięgu międzynarodowym, zajmująca się promocją godnością człowieka na płaszczyźnie międzynarodowej. WYA uznaje, że godność człowieka jest niepodważalną wartością oraz podstawą dla wszelkich jego praw. WYA podejmuje działania między innymi na forum ONZ, instytucji Wspólnot Europejskich oraz innych organizacji międzynarodowych. Od 2004 roku posiada status konsultatywny przy Radzie Społeczno-Gospodarczej ONZ. Z WYA sympatyzuje ponad milion młodych osób z całego świata.

Początek World Youth Alliance miał miejsce w ONZ wiosną 1999 roku podczas konferencji na temat populacji i rozwoju.

Anna Halpine, młoda absolwentka muzykologii z Kanady, która obserwując przebieg obrad zauważyła, że wiele tematów omawiane było zbyt wąsko w porównaniu do ich znaczenia w świecie postanowiła, wraz z grupą swoich przyjaciół, którzy podzielali jej zdanie wrócić następnego dnia na konferencję. Wszystkim uczestnikom konferencji rozdali ulotki, które informowały o tym, że grupa młodych, która wcześniej przedstawiła swoje żądania, nie reprezentowała wszystkich młodych świata i wzywały delegatów do dyskusji nad najbardziej naglącymi potrzebami ludzi.

W tym też czasie coraz więcej młodych popierało stanowisko WYA. W niedługim czasie do Anny Halpine zaczęła napływać korespondencja z wielu krajów od młodych osób, które wyrażały podziw dla jej działalności oraz deklarowały chęć pomocy.

24. Rola religii w kształtowaniu tożsamości kulturowej i jej znaczenie we współczesnym świecie

Tożsamość tak jak większość pojęć w naukach humanistycznych jest kategorią niejednoznaczną, różnie interpretowaną przez różne dziedziny nauki, w zależności od akcentowanego aspektu tego pojęcia. W tym krótkim szkicu teoretycznym postaram się przedstawić sposoby definiowania tożsamości w niektórych naukach humanistycznych.

W naukach socjologicznych pojęcie tożsamości, choć niezwykle popularne, wzbudza po dzień dzisiejszy wiele kontrowersji. Jest bowiem kategorią bardzo wieloznaczną, definiowaną w zależności od naukowego nurtu lub przedmiotu badań. W najbardziej ogólnym ujęciu definiuje się ją, jako okazywanie innym jednostką i samemu sobie identyfikacji (utożsamiania się) z jakimiś elementami rzeczywistości społecznej, a także umożliwienie innym zdefiniowania i rozpoznania danego obiektu, przez pewne cechy dla niego charakterystyczne.

Szczególnym zainteresowaniem badaczy cieszy się w przypadku tej dziedziny kategoria tożsamości kulturowej, która uznawana jest za najważniejszy rodzaj tożsamości zbiorowej. Składają się na nią :

• elementy dziedzictwa, nawet te, które uległy już całkowitej lub częściowej dezaktualizacji;

• rodzaj, proporcje i ustrukturyzowanie elementów składających się na daną kulturę;

• kontekst zewnętrzny, który tworzą kontakty z innymi kulturami, występującymi w różnym natężeniu w przeszłości i teraźniejszości.

Generalnie tożsamość kulturowa ze względu na niejednoznaczność i złożoność tego pojęcia ujmowana jest jako kombinacja czynników socjologicznych, psychologicznych i kulturowych, co powoduje że czasami bardzo trudno odróżnić ją od innych rodzajów tożsamości zbiorowej, jak na przykład tożsamości etnicznej i narodowej.

Wpływ religii na życie społeczne, gospodarcze i kulturalne człowieka

Religia towarzyszyła człowiekowi od czasów starożytnych przez średniowiecze, aż po czasy współczesne. Większość ludzi, niezależnie od wieku, poziomu wykształcenia i pozycji społecznej wierzy w swojego boga - 5,5 miliarda ludzi spośród 6 miliardów żyjących na świecie deklaruje się jako wyznawca jakiejś religii.

Do największych współczesnych religii należą: Judaizm, Chrześcijaństwo (katolicyzm, protestantyzm i prawosławie), Islam, Hinduizm, Buddyzm, Konfucjanizm, Taoizm, Szintoizm.

Każda religia charakteryzuje się uwydatnieniem określonych wartości. W zależności od regionu świata i od wyznawanej religii możemy zauważyć zróżnicowanie zachowań społecznych ludności danego terytorium.

Chrześcijaństwo jest religią monoteistyczną, którą wyznaje dziś blisko 2 mld osób z czego 1,3 mld przyznaje się do uczestnictwa w nabożeństwach. Nie jest to religia jednolita, wręcz przeciwnie dzieli się na kilkadziesiąt wyznań, np.: katolicy, prawosławni oraz protestanci. Chrześcijaństwo wywodzi się bezpośrednio z religii judaistycznej i w pewnym sensie jest jej kontynuacją. Ojciec Święty Jan Paweł II nazywał przedstawicieli judaizmu „braćmi starszymi w wierze”. Religia powstała na Bliskim Wschodzie, jednak jej uniwersalistyczny charakter doprowadził na przełomie starożytności i średniowiecza do rozwinięcia się poza ten obszar geograficzny i obcięcia całego rejonu śródziemnomorskiego, stopniowo ogarniając całą Europę a potem, wraz z odkryciami inne kontynenty. Obecnie chrześcijanie zamieszkują najliczniej Europę, Amerykę Północną, duże obszary Ameryki Południowej oraz część Afryki, Australii, niewielkie ilości chrześcijan można odnotować na terenie Azji. Do dziś wyodrębniły się więc cztery nurty wyznaniowe tj.:

• Kościół rzymskokatolicki nawiązujący do tradycji łacińskiej. Największe skupisko wiernych tego kościoła znajduje się na terenie Europy Zachodniej, co jest wynikiem wpływu kultury łacińskiej. Posiada on charakter hierarchiczny z elementami demokratycznymi ustanowionymi przez Sobór Watykański II. Na czele kościoła katolickiego stoi biskup Rzymu, czyli papież. Jako namiestnik Chrystusowy posiada największy autorytet i według dogmatów kościoła jako nieomylny.

• Kościół prawosławny nawiązujący do tradycji greckiej i obejmujący dziś dawne tereny wpływów tej kultury. Każde państwo, w którym żyją wyznawcy prawosławia, posiada własny, niezależny, kościół autokefaliczny z patriarchą na czele. Umownie za głowę kościoła prawosławnego uznaje się patriarchę Konstantynopola. Najwięcej prawosławnych, zajmuje terytoriach dzisiejszej Grecji, Bułgarii oraz w Mołdawii (powyżej 75%). Nieco mniej prawosławnych zamieszkuje tereny Ukrainy, Rumunii, a także Macedonii (około 50%). Również na obszarze Rosji, Białorusi, Bośni oraz Serbii i Czarnogórze znajduje się ludność przyznająca się do prawosławia.

• Kościoły protestanckie kształtujące się w opozycji zwłaszcza do kościoła rzymskiego. Dziś jest najbardziej rozdrobnionym i niespójnym, nie posiada struktury zhierarchizowanej, z wyjątkiem anglikanizmu. Są to kościoły silnie zdemokratyzowane, nie obowiązuje w nich celibat, typowy dla katolików, nie uznawanie prymatu papieża, mniej uwagi poświęcają kultowi obrazów i świętym miejscom. Protestanci przeważają w takich krajach jak Norwegia, Finlandia, Dania czy Islandia, nieco mniej znajduje się ich w Szwecji, na Łotwie, w Estonii oraz Anglii. W Niemczech, Szwajcarii, Holandii oraz na Węgrzech. Około 50% społeczeństwa stanowią zwolennicy protestantyzmu.

• Kościół ormiański i koptyjski, zwany też kościołem wschodnim lub unickim, wykształtowały się w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Dziś kościoły unickie rozmieszczone są na terenie Europy Wschodniej, w środkowo- wschodniej Azji, Afryce Północnej i Indiach, można je znaleźć także w Europie Zachodniej, obu Amerykach i Oceanii.

Islam dziś jest druga co do wielkości religią monoteistyczną, oblicza się, że obecnie wyznawcy Allacha stanowią około 20% ludności świata, szacunkowe dane mówią o 1,2 miliarda ludzi, z czego zdecydowana większość, blisko 85% to sunnici. Muzułmanie zamieszkują głównie tereny Azji i Afryki. Wielu muzułmanów znajduje się na terenach Europy Zachodniej (z czego połowa urodziła się tu i ma pełne prawa obywatelskie). Największe centrum muzułmańskie znajduje się we Francji, gdzie zostali sprowadzeni z byłych afrykańskich kolonii francuskich w latach 70-tych.Obecnie dla Francuzów jest to poważny problem społeczny, nie tylko religijny. Islam powstał na terenie półwyspu arabskiego i związany jest z działalnością religijną Muhammada, zwanego w Europie Mahometem. Muzułmanie są bardzo (bardziej niż chrześcijanie) ulegli wobec państwa, co ma oczywiście swoje źródła w historii narodu arabskiego. Z kolei takie powiązanie powoduje niemożność tworzenia systemów demokratycznych i swobód wyznaniowych w wielu państwach muzułmańskich. Fanatyzm religijny, który łatwiej jest wpoić w tym kręgu kulturowym, był źródłem wielu konfliktów wśród państw arabskich, dziś jest nagminnie wykorzystywany przez organizacje paramilitarne. W wyniku wydarzeń z 11 września 2001 roku pojawiła się ogólnoświatowa nieufność wobec islamu, kojarzona z terroryzmem, pomimo to jako religia rozwija się nadal.

Buddyzm jest trzecią religią świata (lub systemem filozoficznym). Według szacunków 5,7% (około 300 milionów ) ludności świata przyznaje się do praktykowania buddyzmu. Najwięcej buddystów żyje w Azji (Chiny, część tybetańska, Cejlon, Japonia) i Indonezji. Coraz częściej zdarza się, że popularność duchowości Buddy przyswajają sobie pojedyncze osoby zamieszkujące Stany Zjednoczone, czy Europę Zachodnią. Podobnie jak w islamie, założycielem religii buddyjskiej był człowiek - o imieniu Budda (Sidhartha Gautama, czyli przebudzony). Dzięki jego nauce powstała wielka wspólnota ludzi, idących za przykładem Buddy, czyli jego buddystów. Po śmierci mistrza doszło do wykształcenia się dwóch podstawowych kierunków, które istnieją do dziś, są to dwie szkoły doktrynalne - hinajana oraz mahajana. Buddyzm głosi następujące zasady: nic na świecie nie jest stałe lub niezmienne, nasze działania pociągają za sobą skutki, w każdej sytuacji możliwa jest zmiana. Praktykowanie buddyzmu uczy różnych metod, takich jak np. medytacja, dzięki której można poznać wnętrze i rozwinąć w sobie świadomość, współczucie oraz mądrość. Praktyki buddyjskie są niezależne od wszelkich podziałów, a więc możliwe dla każdego. Istnieją różne formy buddyzmu, lecz wszystkie tradycje łączy nie uciekanie się do przemocy, wolność od dogmatów. Etyka buddyjska stanowi możliwość rozwoju duchowego człowieka, uczy pokoju i tolerancji.

Judaizm. Podstawy wiary zapisane są w Torze, czyli Pięcioksięgu (pierwszych pięć ksiąg Biblii). Współcześnie istnieje kilka nurtów jednej z najstarszych religii monoteistycznych. Wyznawcy judaizmu po 1946 roku powrócili na mocy uchwały ONZ do Palestyny. Diaspora (rozproszenie), która dotknęła naród żydowski spowodowała rozrzucenie ludności żydowskiej pozostającej na całym świecie. Obecnie oblicza się, że blisko 11 milionów Żydów zamieszkuje poza Izraelem, a tylko 4,7 miliona to mieszkańcy tego kraju. Żydzi uważają się za naród wybrany, czyli ten naród, który otrzymał od jedynego Boga prawo. Judaizm uważa jednak, że także nie-Żydzi mogą trafić po śmierci do raju, chociaż Żydom jest łatwiej tam trafić. Warunkiem jest wypełnianie Siedmiu Praw Noego, które zawierają uniwersalne przepisy, do których może stosować się każdy dobry człowiek. Nie-Żydów nie obowiązują więc przepisy religii żydowskiej i nie będą z nich rozliczani po śmierci.

Często religie bywają przyczynami konfliktów we współczesnym świecie!


KONFLIKT w znaczeniu najszerszym — wszelkie zderzenie sprzecznych dążeń zbiorowych lub indywidualnych, prowadzące bądź do jakiegoś ich uzgodnienia, bądź do ograniczenia lub unicestwienia jednego z nich;

konflikt społeczny - stosunek między grupami społ. powstający wówczas, gdy interesy ich są sprzeczne lub gdy członkowie tych grup są przekonani o istnieniu takiej sprzeczności między nimi oraz o tym, że zaspokojenie aspiracji jednej grupy może się odbywać jedynie kosztem drugiej; stronami konfliktu bywają wszelkie grupy społ., poczynając od małych, a kończąc na wielkich, jak klasy, grupy etniczne, grupy religijne, narody i państwa. Konflikty przybierają różne, bardziej lub mniej gwałtowne formy (np. strajki, rozruchy, rewolucje, wojny) i różne są drogi ich rozwiązywania; przebiegają też na różnych płaszczyznach: ekon., polit., kult. itd.

Konflikty religijne obserwowane są na dwóch płaszczyznach:

• konflikty między religiami światowymi, takimi jak: islam, chrześcijaństwo, judaizm, buddyzm.

• konflikty w ramach religii między ich odłamami: katolicy - protestanci, katolicy - prawosławni, sunnici - szyici.


Konflikty tego typu mają z reguły podłoże historyczne, wywoływane są często ingerencją trzeciej strony czy też zadawnionymi waśniami między narodami sąsiadującymi ze sobą, a wyznającymi różne religie.

1. Konflikt religijny w Indiach

Od początku marca 2005 w walkach między muzułmanami a hindusami w stanie Gudżarat zginęło już prawie tysiąc osób. Starcia zaczęły się od zamachu muzułmańskich ekstremistów na pociąg wiozący hinduskich pielgrzymów, w którym spłonęło żywcem 58 osób. W odwecie bojówki hindusów napadają na muzułmańskie wsie i domy w stolicy stanu - Ahmedabadzie, mordując wyznawców islamu, często również paląc ich żywcem. O inspirowanie rzezi oskarżane są fundamentalistyczne organizacje hinduskie Vishva Hindu Pariśad i jej przybudówka młodzieżowa Badżrang Dal. Grupy te oraz organizacja Indore wszczynają również rozruchy w stanach Uttar Pradesz, Madhya Pradesz i Hariana. Inne rosnące w siłę stowarzyszenia fundamentalistów hinduskich to Shiv Sena (Partia Sziwy) i Dżai Bhagwan.

2. Konflikt religijny na Filipinach

Na południu Filipin od 30 lat działa separatystyczny ruch dążący do stworzenia państwa filipińskich muzułmanów. Przyczyną konfliktu są nie różnice etniczne, ale właśnie religijne. Większość ludności Filipin (78 milionów) wyznaje katolicyzm, na południu zaś dominują muzułmanie (około 3,5 miliona). Partyzantka operuje na wyspach: Mindanao, Basilan i archipelagu Sulu. Walkę z rządem prowadził przez dziesięciolecia Narodowy Front Wyzwolenia Moro dowodzony przez Nura Misuariego. W latach 80. wyodrębnił się z niego Islamski Front Wyzwolenia Moro, który jest ugrupowaniem fundamentalistycznym dążącym do utworzenia państwa kierującego się prawem szariatu. W 1996 roku rząd Filipin podpisał porozumienie z Frontem Misuariego w sprawie ustanowienia autonomii na terenach muzułmańskich (do tego czasu w wojnie domowej zginęło ponad 120 tysięcy ludzi). Twór taki rzeczywiście powstał, pod nazwą Autonomiczny Region Islamskiego Mindanao, a jego gubernatorem został właśnie Nur Misuari. Kilka tysięcy bojowników Frontu wcielono do armii filipińskiej. Układ nie objął jednak grup islamistycznych, w tym Islamskiego Frontu Wyzwolenia Moro, który nadal prowadził walkę z rządem. Najgłośniejszą grupą filipińskich muzułmanów stała się jednak powiązana z bin Ladenem organizacja Abu Sajaf, odpowiedzialna za uprowadzenia filipińskich i zagranicznych zakładników oraz liczne zamachy bombowe w miastach katolickich. Niektórzy obserwatorzy uznają Abu Sajaf za zwykłą bandę kryminalną, wykorzystującą hasła fundamentalistyczne do swych łupieżczych celów. Rzeczywiście, dużo chętniej porywa ona ludzi dla wysokiego okupu i rabuje wioski niż wdaje się w boje z armią filipińską. W listopadzie 2001 roku nastąpiło gwałtowne zaostrzenie sytuacji. Tysiące żołnierzy wywodzących się z Narodowego Frontu Wyzwolenia Moro zbuntowało się i wznowiło wojnę przeciwko rządowi - autonomia muzułmańska przestała istnieć. W lutym 2002 roku na Filipinach (wyspa Basilan) pojawiły się pierwsze oddziały specjalne Stanów Zjednoczonych, które przybyły tam w ramach operacji antyterrorystycznej, by szkolić wojska filipińskie do walki z separatystami. W tym samym miesiącu Amerykanie stracili kilku żołnierzy w katastrofie śmigłowca MH-47.

3. Konflikt religijny w Sudanie

Ludowy Ruch Wyzwolenia Sudanu od 1983 roku walczy w tym kraju o utworzenie niepodległego państwa lub autonomię południowych prowincji zamieszkanych przez murzyńską ludność wyznającą religie afrykańskie lub chrześcijaństwo. Początkowo wojna nie miała charakteru konfliktu religijnego, odkąd jednak w 1989 roku władzę w Sudanie przejęli fundamentaliści z Narodowego Frontu Islamskiego, rząd zaczął wykorzystywać propagandę religijną do walki z separatystami. Władzą podzielili się Hassan Turabi, główny ideolog sudańskiego islamizmu, który został przewodniczącym parlamentu, i generał Omar el-Baszir - objął tekę prezydenta. Wprowadzenie szariatu i przymusowa islamizacja niemuzułmańskich prowincji zaostrzyły opór południa, choć separatyści nie odwołują się w ogóle do haseł religijnych, nie można więc uznać ich za siłę "chrześcijańską". W walkach i wskutek wywołanego przez nie głodu zginęło dotychczas około 2 milionów osób. W styczniu 2002 roku Ludowy Ruch Wyzwolenia Sudanu podpisał z rządem porozumienie o rozejmie w górach Nuba, najbardziej spustoszonym przez wojnę regionie kraju, na pozostałych terenach ogarniętych rebelią walki trwają nadal.

4. Konflikt religijny w Nigerii

Krwawe konflikty na tle religijnym są stałym elementem sytuacji społecznej Nigerii. Przybrały na gwałtowności w ciągu ostatnich trzech lat, po zakończeniu długotrwałej dyktatury. Według ostrożnych oszacowań do dnia dzisiejszego w zamieszkach zginęło ponad 6000 osób. Muzułmanie i chrześcijanie stanowią po około 40% ludności Nigerii. Muzułmanie od wieków stanowią większość na północy, natomiast wschodnie i zachodnie rejony kraju są zamieszkane przez chrześcijan. Zostali zmuszeni do życia w jednym kraju przez brytyjskich kolonizatorów, arbitralnie nakreślających granice. Obecnie jest zbyt późno na zmiany. Ustępstwa wobec któregokolwiek z gubernatorów powodują wzrost tendencji separatystycznych w każdym z 36 stanów, co grozi rozpadem państwa.
Podstawowy nigeryjski konflikt ogniskuje się wokół prób wprowadzania w północnych stanach szariatu, prawa bazującego na świętej księdze islamu. Chrześcijańska mniejszość gwałtownie protestuje przeciwko nowym kodeksom. Szariat dopuszcza wymierzanie kar takich jak chłosta, amputacja i kamienowanie. Kary te naruszają prawo międzynarodowe, a dodatkowo często są wydawane przez jednoosobowy sąd, nie dysponujący kwalifikacjami innymi niż religijne. Jednocześnie muzułmanie szczerze wierzą, że wprowadzenie prawa bożego jest jedynym sposobem na ratunek od pustoszących kraj zaraz korupcji, bandytyzmu i pijaństwa. Jest traktowane jako ostatnia, rozpaczliwa próba zapewnienia spokoju.

Konflikt religijny jest podsycany przez wydarzenia międzynarodowe. Eskalacja napięcia pomiędzy religiami w wyniku rozpoczęcia bombardowań Afganistanu mogła przyczynić się do wybuchu zamieszek. Ponad 100 osób zginęło na początku lutego w Lagos w rozruchach, których bezpośrednia przyczyna nie została do dzisiaj wyjaśniona. Podobny przebieg miały zajścia z października ubiegłego roku.

Napięta atmosfera powoduje, że Obasanjo stara się nie zabierać głosu na temat legalności decyzji władz stanowych, wprowadzających rządy szariatu, ani późniejszych wyroków sądów duchownych. Milczenie jest być może świadomą strategią polityczną, ale może zostać odebrane za przejaw słabości władz federalnych i zachęcić stany do podjęcia prób separacji.


5. Konflikt religijny w Indonezji

Od 1999 roku w Indonezji dochodzi do walk między różnymi wspólnotami etnicznymi oraz religijnymi. Starcia na Molukach i na Sulawesi (Celebes) między muzułmanami a chrześcijanami mają charakter konfliktu religijnego. Konflikt na Molukach, który rozpoczął się od kłótni chrześcijańskiego kierowcy z muzułmańskim chłopcem, przyniósł już 5 tysięcy ofiar. Starcia zakończyły się w lutym 2002 roku podpisaniem porozumienia pokojowego, nadal jednak dochodzi do zamachów bombowych - ich ofiarami są głównie chrześcijanie. Mieszkańcy Moluków byli w większości protestantami, ale wskutek napływu osadników z Jawy populacja muzułmanów powiększyła się i obecnie obie grupy mają mniej więcej tylu samo członków. Antagonizm chrzecijańsko--muzułmański stał się też powodem zamieszek na wyspie Sulawesi. W mieście Poso i wsiach wokół niego zginęło około czterech tysięcy osób. Bojówki muzułmańskie i chrześcijańskie atakowały swoje dzielnice i osady, wojsko zaś otwierało ogień raz do jednych, raz do drugich. Obecnie na Sulawesi dochodzi do zamachów bombowych i pojedynczych zabójstw. Zarówno w Poso, jak i na Molukach główną siłą uderzeniową muzułmanów była organizacja fundamentalistyczna Laskar Dżihad, powiązana z Al-Kaidą. W Poso, jak podaje pismo Jakarta Post, znajdował się nawet obóz szkoleniowy Al-Kaidy. Cechy wojny religijnej miały także walki w 1999 roku w Timorze Wschodnim zamieszkanym przez katolików. Odkąd po wycofaniu się sił indonezyjskich i bojówek muzułmańskich wkroczyły tam wojska ONZ, nie dochodzi już do walk. 19 maja 2002 roku Timor Wschodni ogłosił niepodległość. Tony Pariela, protestancki szef misji pojednania, za najważniejsze uważa obecnie rozbrojenie i zlikwidowanie zbrojnych ugrupowań religijnych. Chodzi przede wszystkim o bojowników islamskiego ugrupowania „Laskar Dżihad” oraz członków dwóch chrześcijańskich grup paramilitarnych: „Frontu na rzecz Panowania na Molukach” i „Republiki Południowych Moluków”, a także grupy zwanej „Laskar Kristus”. Jednak „Laskar Dżihad” już ogłosiła, że nie respektuje porozumienia pokojowego z Malino. Indonezja jest największym muzułmańskim krajem świata: 87 proc. spośród 214 mln jej mieszkańców wyznaje islam, 9,5 proc. to protestanci, a 3 proc. - katolicy.

6. Konflikt religijny w Chinach

Od półwiecza władze chińskie stosują w Tybecie politykę wynaradawiania, uderzając w najważniejszą sferę życia Tybetańczyków - religię. W ten sposób mają nadzieję zlikwidować etniczną i kulturową tożsamość tego narodu. Do tej pory zlikwidowano 6 tys. buddyjskich klasztorów, wymordowano ponad milion Tybetańczyków, tysiące wypędzono z domów, zastępując ich chińskimi osadnikami. Zakazane jest obchodzenie większości świąt religijnych, duchowni zmuszani są do składania deklaracji lojalności, uniemożliwia się im studia teologiczne, a w buddyjskich świątyniach rezydują policjanci. Wydaje się, że obrządek religijny i tradycyjny rytuał jest tolerowany tylko ze względu na aspekt turystyczny. Religia ma stanowić tylko jeszcze jedną atrakcję, element folkloru, zupełnie pozbawiony duchowego wymiaru. Znaczenia buddyzmu w życiu Tybetańczyków nie sposób przecenić, zważywszy na to, iż stan duchowny wybierał wcześniej co czwarty obywatel tego państwa, a religia determinowała w Tybecie życie polityczne, społeczne i rodzinne.

W Turkiestanie Wschodnim (Sinkiangu) część opozycji - może nawet większość - walczącej o utworzenie tam niepodległego państwa odwołuje się do fundamentalistycznego islamu. Początkiem rebelii w tej chińskiej prowincji były rozruchy, które wybuchły w lutym 1997 roku w mieście Ining. Wówczas od kul chińskiego wojska i policji padli pierwsi zabici, tysiące osób aresztowano. Przywódca tego protestu, ujgurski działacz narodowy Abduhelil Abdulmedżit, zmarł w październiku 2000 roku w więzieniu wskutek tortur. Ujgurowie, muzułmańska większość Sinkiangu, odpowiedzieli na represje utworzeniem zbrojnej konspiracji, zamachami na chińskich urzędników, wojskowych i policjantów. Ujgurscy partyzanci szkolili się w Afganistanie, w ostatniej wojnie walczyli tam po stronie talibów. Chińskie władze hojnie wydają także wyroki śmierci na ujgurskich działaczy tak zbrojnej, jak i pokojowej opozycji. W styczniu 2002 roku Chiny przerzuciły do Sinkiangu dodatkowe cztery dywizje wojska, rząd USA ostrzegł Pekin przed wykorzystywaniem międzynarodowej wojny z terroryzmem do pacyfikacji Ujgurów.

Władze komunistyczne dopatrują się przeciwników również we współczesnych ruchach religijnych, takich jak szkoły medytacji Falun Gong, określanej mianem "organizacji heretyckiej". Została ona zdelegalizowana trzy lata temu, a jej członków aresztowano, poddawano torturom, zamykano w więzieniach i szpitalach psychiatrycznych. Oskarżano ich o przestępstwa pospolitę, pozbawiano prawa do obrony lub zsyłano bez procesów do obozów pracy. Władze powtarzają, że prowadzą kampanię przeciwko sekciarstwu i przesądom, chociaż główną winą oskarżonych były wypowiedzi i pokojowe manifestacje w obronie praw człowieka. Pekin nie toleruje jednak jakichkolwiek ruchów i organizacji, które nie powstały z inspiracji władz komunistycznych i nad którymi nie sprawuje żadnej kontroli.


7. Konflikt religijny w Algierii

Wojna w Algierii rozpoczęła się w 1992 roku po interwencji wojska, które unieważniło pierwszą turę wyborów powszechnych wygraną przez fundamentalistyczny Islamski Front Ocalenia wywodzący się ze Stowarzyszenia Braci Muzułmanów. Bojówki zwolenników Frontu chwyciły wówczas za broń, w walkach i zamachach do dziś zginęło 100 tysięcy osób. Partyzantka walczy w imię budowy państwa islamskiego przeciwko "bezbożnemu reżimowi świeckiemu". W Algierii nie ma konfliktu dwóch religii, strona opozycyjna podkreśla jednak, że walczy w imię wartości religijnych. Główną antyrządową siłą militarną jest Islamska Grupa Zbrojna. Innym aktywnym ugrupowaniem była Islamska Armia Ocalenia uchodząca za zbrojne ramię Islamskiego Frontu Ocalenia, ale rozwiązała się w styczniu 2000 roku, korzystając z ogłoszonej przez władze amnestii. Partyzantka atakuje algierskie siły zbrojne oraz prorządowe grupy paramilitarne, jest także oskarżana o mordowanie cywili, głównie mieszkańców wsi. Niezależne śledztwa wykazały jednak, że za wieloma wyjątkowo krwawymi masakrami stały siły rządowe, które zrzucając winę na islamistów, próbują skompromitować ich w oczach społeczeństwa i wspólnoty międzynarodowej.

25. Rewolucja informacyjna i jej wpływ na rozwój nowoczesnych stosunków międzynarodowych

Nie jest odkryciem stwierdzenie, że żyjemy w epoce rewolucji informacyjnej, której jednym z głównych filarów i elementów jest rewolucja informatyczna. Pozycja międzynarodowa poszczególnych państw w coraz większym stopniu uzależniona jest od szybkości produkcji informacji (głównie w postaci wynalazków, usprawnień oraz podejmowania optymalnych decyzji) i szybkości praktycznego wdrażania tychże informacji.

Procesy informacyjne decydują dziś o wynikach współzawodnictwa międzynarodowego. O ile dla rywalizacji społeczeństw epoki przemysłowej, a więc epok pierwszej i drugiej fali według nomenklatury używanej przez Alvina Tofflera podstawowe strategiczne znaczenie miał przemysł (zwłaszcza ciężki), o tyle dla rywalizacji społeczeństw w epoce rewolucji informacyjnej (epoka trzeciej fali według Tofflera) zasadnicze znaczenie mają środki produkcji i rozpowszechniania informacji oraz sprawnego systemu wdrożeń innowacji. Państwo, które nie ma odpowiednio wydajnych środków produkcji, przetwarzania i rozpowszechniania informacji oraz sprawnego systemu wdrożeń, znajduje się w analogicznej sytuacji, jak w okresie rewolucji przemysłowej znajdował się kraj nie posiadający własnego przemysłu ciężkiego, tzn. grozi mu status neokolonii.

Informatyzacja urzędów państwowych, szkół, uniwersytetów, ośrodków naukowo - badawczych oraz firm komercyjnych bez wątpienia ułatwiła i przyśpieszyła rozwój państw i społeczeństw, jednakże postawiła także nowe wyzwania przed służbami walki informacyjnej.

Internet zrewolucjonizował nasze życie, a w przyszłości zrewolucjonizuje również prowadzenie wojny. Do trzech klasycznych teatrów zmagań wojny energomaterialnej: morza, ziemi i powietrza dołączyła cyberprzestrzeń. Tak jak kiedyś działający na tyłach linii wroga komandosi paraliżowali jego linie komunikacyjne i łączność, tak teraz zadanie to wykonywać będą specjalne jednostki hakerów komputerowych. Zniszczenie sieci nieprzyjacielskiej armii może sparaliżować jej działania. Jednakże w czasie pokoju trwa wojna informatyczna pomiędzy poszczególnymi ośrodkami walki informacyjnej niektórych krajów. Bazy danych różnego rodzaju urzędów strategicznych dla bezpieczeństwa państwa, nowoczesne technologie wytwarzane przez firmy są rzeczą pożądaną dla hakerów będących na służbie służb wywiadowczych. I to jest nowe wyzwanie, jakie postawiła rewolucja informatyczna przed służbami kontrwywiadu, a niedawne wydarzenia związane z kryzysem politycznym na linii Moskwa - Tallin, kiedy to rosyjscy hakerzy zaatakowali systemy informatyczne Estonii, paraliżując pracę administracji państwowej i banków, czy też próba penetracji amerykańskich serwerów przez chińskich hakerów będących w służbie chińskiej armii potwierdzają tę tezę.

Już w 1987 roku grupa hakerów z Hamburga i Karlsruhe, znana jako „VAXbusterzy” włamała się do systemu komputerowego NASA. Ofiarami ich ataków hakerskich była nie tylko NASA, ale także komputery wojskowe w amerykańskiej bazie lotniczej w Ramstein w Niemczech.

Od lat 80-tych ubiegłego wieku elektronikę wykorzystywano do celów wywiadowczych. Po rozpadzie ZSRR pozostały liczne kombinaty naukowe z tysiącami zapomnianych i źle opłacanych specjalistów m.in. od telekomunikacji i informatyki. Wielu z nich szybko przeszło drogę od tzw. białego hackingu (czyli bezinteresownego wynajdywania dziur w systemach zabezpieczeń, by sprawdzić swe umiejętności, wskazać ich producentom luki albo ulepszyć programy) do tzw. czarnego hackingu (zwanego też krakingiem), czyli wykorzystywania swych umiejętności do nielegalnych działań dla zysku.

W wypadku tzw. sprawy „Moonlight Maze” z 1999 roku, amerykańskie instytucje padły ofiarą skoordynowanych ataków hakerskich, w których napastnicy pozyskali m.in. kody marynarki wojennej, dane o systemach kierowania rakietami, czy wypłatach żołdu.

Grupy hakerskie współpracujące z FSB mają na koncie także ataki na proczeczeńską stronę Kaukaz.org, podczas nalotów NATO na Serbię ich celem były strony sojuszu północnoatlantyckiego. Gdy w 2006 roku izraelski portal Evrey.com opublikował nieprzychylny Rosji artykuł, hakerzy włamali się na jego stronę i tekst usunęli, za co pochwalono ich nawet w Dumie Rosyjskiej. Międzynarodowa organizacja Spamhaus twierdzi, że Rosjanie są potentatami w rozsyłaniu spamu, który nie tylko zapycha skrzynki e-mailowe, ale często służy przemyceniu do komputera odbiorcy szkodliwych programów (wśród dziesiątki największych spamerów - osób fizycznych, wskazano czterech obywateli Rosji i dwóch związanych z nimi Ukraińców). Już wcześniej stali się oni postrachem w Europie Zachodniej, czy USA, po tym jak z powodzeniem zaatakowali m.in. Citibank, Microsoft, Western Union, Gazprom, Pentagon i NATO. Rosja jest jednym z głównych centrów produkcji tzw. złośliwego oprogramowania (malware) we wszelkich odmianach: wirusów, trojanów, backdoorów, programów zbierających dane o internautach.

Jak groźną bronią jest hakerski atak w cybernetycznej przestrzeni pokazał nam kryzys na linii Tallin-Moskwa. Zablokowano strony internetowe estońskich banków, partii politycznych oraz gazet. Pierwsze ataki w sieci ze strony Rosjan zaczęły się niemal zaraz po tym, jak estońskie władze zdecydowały o przeniesieniu pomnika żołnierzy Armii Czerwonej z centrum Tallina na cmentarz wojskowy. Politolog Vahur Made, wicedyrektor Estońskiej Akademii Dyplomacji stwierdził wprost, że część ataków na sieć w Estonii przeprowadzono z serwerów należących do rosyjskich instytucji rządowych. Z kolei minister obrony Estonii Jaak Aaviksoo ocenił, że do cybernetycznego ataku na Estonię użyto ponad miliona komputerów na całym świecie, aczkolwiek nie wykluczył udziału Rosjan w tym szturmie, gdyż w Internecie rozpowszechniano instrukcję w języku rosyjskim, jak zakłócić działanie internetowych stron estońskich instytucji. Hakerzy zakłócili też połączenia Estonii z NATO i Unią Europejską. Do Tallina musiała przyjechać specjalna grupa NATO-wskich ekspertów od spraw cyberterroryzmu, która przeprowadzała śledztwo w tej sprawie.

Specjaliści podkreślają, że czołowe mocarstwa od dawna posiadają specjalne jednostki zajmujące się z cyberwojną. Mają je między innymi USA, Chiny, czy Izrael, który jest nieustannie atakowany przez hakerów.

Nie jest tajemnicą, że hakerzy werbowani są przez służby specjalne do cybernetycznych oddziałów specjalnego przeznaczenia. Zdarza się,że złapani na gorącym uczynku majądarowaną karę przez wymiar sprawiedliwości w zamian za oddanie swoich usług i umiejętności państwu. Inni kuszeni są dobrymi pieniędzmi, a jeszcze inni współpracują ze służbami specjalnymi bezinteresownie, dla idei. W Rosji gdzie propaganda imperialna trafia wśród młodych Rosjan na podatny grunt, ta grupa jest całkiem duża.

O tym, że przed atakiem w sieci nikt nie jest bezpieczny przekonały się w lipcu ubr. Stany Zjednoczone. Sprawę ujawniła gazeta „Financial Times” według której cybernetyczna inwazja chińskich hakerów na komputery Pentagonu zmusiła Departament Obrony do zawieszenia na tydzień działania części swojej sieci.

Jak na razie Polska nie była obiektem takich ataków w cybernetycznej przestrzeni jak Estonia, czy Izrael. Zdarzały się tylko sporadyczne przypadki ataków naszych rodzimych hakerów na serwery rozmaitych instytucji rządowych. ABW oraz Naukowa Akademicka Sieć Komputerowa opracowały specjalny program obronny przed atakami hakerów o nazwie ARAKIS. Jednakże wydaje się, że aby być dobrze przygotowanym do odparcia ewentualnych ataków w cyberprzestrzeni rząd powinien powołać do życia profesjonalne centrum, które w wypadku ataku byłoby w stanie skutecznie skoordynować obronę i przeprowadzić kontruderzenie. To, że na razie nie byliśmy celem skomasowanych ataków hakerskich nie znaczy, że nasz kraj nie jest w zasięgu zainteresowań obcych służb wywiadowczych w wirtualnej przestrzeni. Wiele wskazuje na to, że informacje polskiej dyplomacji mogły znaleźć się w zasięgu niemieckiego wywiadu Bundesnachrichtendienst - BND. Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP kupiło urządzenia do szyfrowania elektronicznej łączności między placówkami dyplomatycznymi od szwajcarskiej firmy Crypto AG, która była oskarżana o związki z BND. Tym niemniej jest ostrzeżeniem i kolejnym sygnałem, że ciężar walki informacyjnej przenosi się do wirtualnej przestrzeni, czego nie można bagatelizować. Takie są znaki czasu.

---