ZARZĄDZANIE RYZYKIEM

1. Pojęcie ryzyka bankowego, rodzaje

2. Przyczyny wpływające na wzrost ryzyka

3. Zarządzanie ryzykiem bankowym

4. Pojęcie ryzyka stopy procentowej

5. Zarządzanie ryzykiem luki funduszowej

6. Zarządzanie ryzykiem skumulowanej luki funduszowej

7. Analiza czynników wpływających na dochód banku

8. Zarządzanie luką okresowości (CAP)

9. Analiza okresowości w banku komercyjnym

10. Operacje FRA zabezpieczające ryzyko stopy procentowej

11. Operacje FUTURES zabezpieczające ryzyko stopy procentowej

12. Transakcje CAP

13. Transakcje FLOOR

14. Transakcje COLLAR i CORRIOR

15. Transakcje SWAP

16. Kontrakty opcyjne zabezpieczające ryzyko stopy procentowej

17. Transakcje FORWARD zabezpieczające ryzyko stopy procentowej

18. Ryzyko walutowe, definicje

19. Instytucjonalne formy zabezpieczenia ryzyka walutowego

20. Wybór waluty kontraktu jako forma zabezpieczeń ryzyka walutowego

21. Klauzule waloryzacyjne

22. Walutowe prawa opcyjne

23. Płatności przyspieszone, kredyty banku eksperta dla importera, przedpłaty

24. Instrumenty kompensujące ryzyko walutowe

25. Kontrakty walutowe SPOT i FORWARD

26. Transakcje zabezpieczającego ryzyko walutowe FUTURES

27. SWAP-y walutowe

28. Opcje walutowe

29. Zarządzanie ryzykiem płynności - podstawowe pojęcia

30. Płynność i rentowność banku

31. Ryzyko płynności i jego przyczyny

32. Teoretyczne koncepcje regulowania płynności

33. Metoda puli zasobów finansowych

34. Metoda konwersji zasobów finansowych

35. Metoda aktywnego zarządzania pasywami

36. Metoda sekurytyzacji należności kredytowych

37. Identyfikacja i pomiar ryzyka płynności

38. Zewnętrzne normy płynności

39. Operatywne sterowanie płynnością

40. Kontrola i monitoring płynności

41. Mierniki oceny płynności banku

42. Ryzyko kredytowe, pojęcia, klasyfikacja

43. Czynniki wpływające na zwiększenie ryzyka kredytowego

44. Ocena zdolności kredytowej

45. Procedury oceny zdolności kredytowej

46. Ograniczenie koncentracji kredytowej

47. Monitoring kredytowy

48. Subiektywne mierniki kredytowe

49. Obiektywne mierniki kredytowe

50. Analiza dyskryminacyjna przy ocenie zdolności kredytowej

51. Fundusze własne banku jako element ograniczenia ryzyka

52. Współczynnik wypłacalności

53. Rezerwy celowe

54. Limity koncentracji kredytów

55. Regulacje dotyczące obrotu papierami wartościowymi

56. Pozycje walutowe i ich limitowanie

57. Ryzyko, rentowność i płynność banku

58. Zysk i ryzyko portfela papierów wartościowych

59. Ryzyko kapitałowe w banku

60. Ryzyko defraudacji

61. Ryzyko handlowe banku komercyjnego

1. POJĘCIE RYZYKA BANKOWEGO, RODZAJE

Ryz

yko instytucji finansowej to zagrożenie, wynikami działań odmiennymi od zamierzonych celów. W książce: „Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej” prof. Jachowicz wskazuje jako główne źródło ryzyka brak możliwości doskonałej antycypacji stanów przyszłych oraz wskazuje możliwość wystąpienia stanów nieoczekiwanych..

Ryzyko jest nieodłącznym elementem każdej działalności gospodarczej. Ryzyko w banku ma charakter szczególny. Wynika to z:

• wyjątkowej trudności przewidywania realnych terminów wymagalności pasywów (depozytów) i zapadalności aktywów (kredytów).

• Ryzyko podejmowane jest celowo, rozmyślnie w oczekiwaniu na wyższy zysk. Istnieje ścisły związek między wielkością dochodów banku a ryzykiem. Wyższe ryzyko - wyższa rentowność.

Istota ryzyka w działalności banku jest taka sama jak w typowej działalności gospodarczej mimo pewnych istotnych różnic. We wszystkich przypadkach ryzyko definiuje się jako negatywne odchylenie osiągniętej wielkości celowej od wielkości wcześniej zaplanowanej. Dla banku jak dla każdego innego podmiotu gospodarczego tą wielkością jest zysk i generowane środki pieniężne. Bank wypracowuje te wielkości dzięki specyficznej działalności, jak między innymi przechowywanie środków pieniężnych (depozyty) i finansowanie innych podmiotów - kredyty. W dążeniu do optymalizacji zysku i środków pieniężnych towarzyszy nieuchronna akceptacja określonych poziomów ryzyka, które zazwyczaj towarzyszą wzrostowi skali osiąganych dochodów (szans bank). Między tymi wartościami występuje reakcja dodatnia.

Bank w Bazylei wyróżnia ryzyko:

1. KREDYTOWE - niebezpieczeństwo niewywiązania się partnera transakcji z jego zobowiązań

2. RYNKOWE - możliwość zmiany warunków finansowych w wyniku zmian cen rynkowych. Tu wyróżnia się:

• ryzyko stopy procentowej

• ryzyko zmian cen towarów

• ryzyko związane z inwestycją w papiery wartościowe.

• RYZYKO PŁYNNOŚCI - składa się z:

• elementu uzależnionego od konkretnego instrumentu finansowego - instytucja nie jest w stanie zająć odpowiedniej pozycji na rynku z powodu braku odpowiedniej głębokości rynku

• elementu związanego z wypłacalnością instytucji emitenta - brak zdolności do realizacji zobowiązań

• RYZYKO OPERACYJNE - zagrożenie nieosiągnięcia zamierzonych celów w związku z błędami w systemie informacyjnym lub pracowników, albo nieodpowiednią kontrolą wewnętrzną banku

• RYZYKO PRAWNE - ryzyko straty z powodu nieprzeprowadzonych transakcji ze względu na brak przepisów prawnych lub niewystarczające dokumenty. Brak wiarygodności finansowej partnera.

WNIOSKI:

• brak kryterium jednoznacznie identyfikującego ryzyko,

• silne powiązania pomiędzy poszczególnymi rodzajami ryzyka,

• powiązania czynników wywierających ryzyka są silne i mają charakter dwukierunkowy,

• ryzyko jest determinowane przez czynniki egzogeniczne (zew.),

• ryzyka są ryzykami systematycznymi - są niedywersyfikowalne

• ryzyka są nieodłącznym elementem funkcjonowania rynku finansowego.

2. PRZYCZYNY WPŁYWAJĄCE NA WZROST RYZYKA

Bank działa w warunkach niepewności przyszłych zdarzeń. Informacje posiadane podczas podejmowania decyzji zazwyczaj nie są pełne i dokładne, dalszy rozwój wydarzeń też nie zawsze można trafnie przewidzieć. Ryzyka nie można uniknąć, jest bowiem wiele różnych czynników powodujących ryzyko:

1. czynniki zewnętrzne wobec banku:

• ogólnogospodarcze, wynikające z polityki gospodarczej państwa i stanu gospodarki (wzrost lub regres gospodarczy, zmiany poziomu inflacji, istotne zmiany w polityce banku centralnego, deficyt budżetowy),

• polityczne, polegające na zmianie układów i orientacji działalności gospodarczej państwa,

• społeczne (zmiana skłonności do oszczędzania, zachowania klientów banku, skala bezrobocia)

• demograficzne (struktura ludności)

• techniczne (postęp techniczny)

• czynniki wewnętrzne:

• struktura aktywów i pasywów (czy jest dużo aktywów o wysokim ryzyku),

• kwalifikacje kadry (stan przygotowania szefów i pracowników banku do podejmowania decyzji),

• marketing (czy bank dobrze zna rynek),

• polityka kadrowa (czy nie jest zbyt liberalna),

• system kontroli wewnętrznej ( sprawność jego działania),

• działania przestępcze.

W ostatnim okresie wymienia się, że największy wpływ na zmianę działalności bankówi i ryzyko z nią związane mają:

- liberalizacja i deregulacja rynków finansowych - celowe zmuszanie przez władzę ograniczeń funkcjonowania rynku finansowego. Umożliwia to szerokie działanie banków zagranicznych w naszym kraju.

- internacjonalizacja i globalizacja rynku finansowego - powoduje dużą zależność rynków finansowych poszczególnych krajów i niebezpieczeństwo przenoszenia ryzyka z jednego kraju do drugiego.

- rosnący deficyt budżetowy - szczególnie krajów rozwijających się i finansowanie tego deficytu pieniędzmi bankowymi.

- wzrastające zadłużenie krajów rozwijających się

- sekurytyzacja - zabezpieczanie należności papierami wartościowymi, sekurytyzacja odbywa się bez udziału banków

- zmiana zachowania i struktury klientów - wzrastające znaczenie klientów instytucjonalnych

- rozwój nowych produktów bankowych - pochodnych papierów wartościowych

- postęp techniczny - rozwój informatyki połączonej z telekomunikacją.

Przyczynami mogą być również:

- upłynnienie kursów walutowych,

- tworzenie płynnych stóp procentowych.

2. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM BANKOWYM

Pojawienie się nowych produktów i rozwiązań na rynku finansowym powoduje powstanie nowych ryzyk i zagrożenie dla działalności banku komercyjnego. W związku z tym banki zaczynają zarządzać ryzykiem.

Zarządzanie ryzykiem to przedsięwzięcia mające na celu planową i celową analizę oraz sterowanie poszczególnymi rodzajami ryzyka poprzez kontrolę przedsięwzięć. Zarządzanie ryzykiem powinno mieć charakter planowy i celowy. Działania powinny być systematyczne i długofalowe. Zarządzanie ryzykiem obejmuje kompleksową działalność całego banku. W zarządzaniu można wyróżnić trzy etapy:

1. identyfikacja i kwantyfikacja ryzyka,

2. sterowanie ryzykiem,

3. kontrola podejmowanych przedsięwzięć.

Pierwszy etap ma charakter informacyjno-prognostyczny. Punktem wyjścia jest identyfikacja - określenie jakimi rodzajami ryzyka i w jakim zakresie zagrożony jest w danym momencie bank. Wymaga to przeglądu wszystkich obszarów działalności bankowej i skwantyfikowania/określenia w jakim stopniu sytuacja wewnętrzna i zewnętrzna może oddziaływać na realizację założonych celów. Można stosować proste metody i zaawansowane modele ekonometryczne (metody statystyczne), np. dla oceny ryzyka kredytowego mogą być stosowane METODY SKORINGOWE.

Najczęściej spotykane w tym zakresie są metody wielowymiarowe, statystyczne należące do metod taksonomicznych. Jedną z nich jest ANALIZA DYSKRYMINACYJNA (patrz pyt. nr 50).

Kwantyfikacja ryzyka sprowadza się do stosowania wyszukanych modeli matematycznych. Obejmuje rozbudowany system przechowywania informacji, na bazie których oraz na bazie odpowiednich procedur otrzymuje się wynik na normatywnej skali.

Przy identyfikacji ryzyka celowe jest również przeanalizowanie tendencji w zakresie:

1. kształtowania się sytuacji gospodarczej kraju

3. wielkości przychodów, które zostaną zrealizowane przy wystąpieniu skrajnych poziomów ryzyka

4. ocenę możliwości zmian długoterminowych strategii w obszarze działalności banku

5. określić zakres możliwej korekty przy zmianie pozycji banku pod względem poziomu ryzyka

Na podstawie ocen bank buduje scenariusze rozwoju sytuacji na rynku zewnętrznym i wewnętrznym i odpowiedniej strategii zachowania własnej pozycji.

Przy analizie ryzyka istotne jest odróżnienie ryzyka pojedynczej transakcji od ryzyka łącznego, bo ono nie jest prostą sumą zagrożeń wynikających z pojedynczych transakcji i rodzajów działalności banku. Pojedyncze ryzyka są wzajemnie skorelowane. Należy analizować kierunek korelacji ryzyk - mogą się one nakładać lub znosić. Przy zarządzaniu bankiem najistotniejsza jest ocena łącznego ryzyka - na jej podstawie buduje się strategię całego banku.

Wyróżniamy strategie:

1. KONSERWATYWNĄ - związana z tym, że bank udziela tylko kredytów podmiotom, które mają dobrą sytuację finansową - wysoki stopień gwarancji, że zostaną spłacone kredyty. Bank taki postrzegany jest jako stabilny, należący do grupy banków pierwszorzędnych.

2. STAŁEGO KONTROLOWANEGO WROSTU - bank wykorzystuje cykl koniunkturalny. Gdy jest dobra sytuacja na rynku udziela jak najwięcej kredytów. Uzyskane wpływy muszą pokryć starty poniesione podczas dekoniunktury. Wpływy muszą być tak wysokie aby dać stabilny poziom kursów akcji danego banku. Finansowanie bardziej ryzykownych przedsięwzięć. Taki bank jest słabą instytucją rynku finansowego.

3. PROGRESYWNĄ - naśladownictwo innych uczestników rynku finansowego. Udzielanie kredytów bez należytej oceny zdolności kredytowej, jedynie w części na podstawie prawnych form zabezpieczenia. Bank, który wchodzi na rynek. Instytucja wysokiego ryzyka.

Strategię banku obiera na wniosek zarządu walne zgromadzenie. Później przygotowuje się wytyczne dla realizacji działalności kredytowej banku, jakie, do kogo skierowane kredyty, określenie minimalnej i maksymalnej kwoty kredytu i kryteriów jakie należy spełnić, aby go otrzymać plus strategia marketingowa, regulaminy dla produktów. A następnie przypisuje się odpowiedzialność za poszczególne produkty do osób.

Drugi etap: STEROWANIE RYZYKIEM - podejmowanie przedsięwzięć mających na celu ograniczenie ryzyka do określonych, dopuszczalnych rozmiarów.

Przy analizie ryzyka zwraca się uwagę na związek między ograniczeniem ryzyka a celami banku.

Między dążeniem do osiągnięcia celów: płynność, ryzyko, rentowność występuje sprzeczność. Chęć poprawy rentowności jest sprzeczna z ograniczeniem ryzyka i zapewnieniem płynności. Podejmowanie ryzyka jest konieczne do osiągnięcia zysku. Ryzykowne transakcje wiążą się z dużymi dochodami. Obniżenie ryzyka oznacz zmniejszenie potencjalnych szans uzyskania dochodów. Powyżej pewnej granicy ryzyko może być tak duże, że może zagrozić osiągnięciu zysku. Podobnie sprawa rentowności pozostaje w sprzeczności z utrzymaniem płynności - bank zarabia na kupionych pieniądzach (depozytach). Jeżeli będzie zwiększał ilość depozytów w postaci rezerwy kasowej to obniża poziom kapitału pracującego na rzecz banku i zmniejsza wpływy.

Zapobieganie ryzyku wiąże się z utratą niektórych szans i dodatkowymi kosztami, głównie ubezpieczenie kontrola wewnętrzna i ocena ryzyka. Zarządzanie ryzykiem jest umiejętnością znalezienia kompromisu między odpowiednim poziomem zysku a utrzymaniem poziomu płynności i ryzyka.

Rozmiary dopuszczalnego ryzyka powinny być uzależnione od:

- pozycji pod względem ryzyka zarówno całego banku jak i jego segmentów ( z punktu widzenia struktury organizacyjnej)

- krótko i średniookresowych prognoz kształtowania się sytuacji gospodarczej w kraju oraz kształtowania się stóp procentowych i kursu walutowego.

- relacji potencjału ryzyka w poszczególnych segmentach do uzyskiwanych przychodów

- wielkości posiadanego przez Bank kapitału własnego i rezerw, z których w przypadku poniesionych strat będą one pokryte

- ograniczenia wynikające z obowiązującego prawa bankowego

Ogólne normy zarządzania ryzykiem określa system norm prawnych regulujących działalność bankową - norm płynności, rentowności, tworzenia rezerw i również norm wewnętrznych banku określonych przez właścicieli i zarząd banku. Przestrzeganie norm daje możliwość uzyskania zysku utrzymania odpowiedniego poziomu ryzyka.

Trzeci etap to KONTROLAPODEJMOWANYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ. Ma ona na celu zbadanie efektywności podejmowanych przedsięwzięć w zakresie ograniczenia ryzyka. Kontrola obejmuje:

1. ocenę metod analizy z punktu widzenia ich dokładności i aktualności

2. ocenę zastosowanych instrumentów z punktu widzenia poniesionych kosztów i osiągniętych korzyści

3. ocenę organizacyjnego wprowadzenia przedsięwzięć, a także stopnia centralizacji i decentralizacji w zakresie podejmowanych decyzji

4. ocenę stopnia integracji segmentu pomiaru ryzyka i systemu rachunkowości i informatycznym

5. ocenę przejrzystości systemu dla osób podejmujących decyzję. Jakie informacje i jakim czasie są dostępne.

Efektywny system zarządzania ryzykiem powinien składać się z następujących elementów:

1. założeń systemowych i procedur

2. opracowanego systemu organizacji zarządzania ryzykiem

3. metod pomiaru ryzyka

4. struktury raportowania do zarządu

5. struktury limitów

Przez kontrolę bankową należy rozumieć cały system kontrolingu: kierowanie, sterowanie, regulację procesów, planowanie, zarządzanie, kontrolę.

W początkowym okresie kontrolę utożsamiano z zarządzaniem dochodami banku. Od połowy lat 80 zaczęto stosować zarządzanie ryzykiem. Druga połowa lat 90 to rynek pochodnych instrumentów finansowych zabezpieczających przed ryzykiem.

W ramach sterowania i kontroli ryzyka można podejmować działania:

1. oddziaływać na przyczyny występowania ryzyka, ma to na celu ograniczenie wielkości ryzyka. Jest to AKTYWNA STRATEGIA przeciwdziałania ryzyku. W jej ramach podejmuje się:

- unikanie ryzyka przez nieangażowanie się w transakcje, przy których ryzyko wydaje się wyjątkowo wysokie, np. możliwość zaangażowania się jednego kredytobiorcy

- zmniejszanie wielkości ryzyka poprzez analizę wiarygodności kredytowej i bieżącą kontrolę nad spłatą kredytu i zabezpieczeniem kredytu

- przenoszenie ryzyka na inne podmioty, głównie przez jego ubezpieczenie lub dokonywanie transakcji terminowych walutowych i złotowych

- dywersyfikację ryzyka poprzez zmniejszenie prawdopodobieństwa poniesienia strat poprzez angażowanie się w inne obszary, czy wprowadzenie nowych produktów

- tworzenie haggingu - pozycji wpływających na tworzeniu przeciwstawnej pozycji do już otwartej, głównie przez zakup pochodnych instrumentów finansowych

3. oddziałujące na skutki - zmniejszające negatywny wpływ niespodziewanych stratna pozycję banku, polegające na zwiększeniu kapitału, tworzeniu rezerw, a także korzystania z ubezpieczeń. Jest to PASYWNA STRATEGIA przeciwdziałania ryzyku. Sprowadza się ona do traktowania kapitału własnego i rezerw jako bufora, zabezpieczenia wykorzystywanego w przypadku wystąpienia ryzyk nierozpoznanych lub źle ocenionych. Można świadomie rezygnować z części zabezpieczeń miarę polepszania się sytuacji na rynku, zmniejszania się ryzyka.

Kontrolą banku zajmuje się głównie departament ryzyka, do którego zadań należy:

- opracowanie metodyki pomiaru i raportowania ryzyka płynności

- opracowanie metodyki pomiaru i raportowania ryzyka rynkowego (stopy procentowe, kursy)

- opracowanie metodyki pomiaru i raportowania ryzyka rozliczeniowego

- prowadzenie procesu oceny adekwatności cenowej

- modelowanie wyceny i weryfikacja metod wyceny produktów bankowych - papiery wartościowe i pochodne

- monitoring wykorzystania limitów

- prowadzenie analizy historycznej

- prowadzenie analizy wariantowej elastyczności cenowej produktów

- monitoring wykorzystania ryzyka w stosunku do ryzyka związanego z posiadanymi kapitałami i związanego z nabywanymi, z dochodami

- analiza czynników kształtujących poszczególne rodzaje ryzyka

4. RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ

Ryzyko stopy procentowej można określić jako zagrożenie wynikające z niekorzystnego wpływu zmiany rynkowych stóp procentowych przy posiadanej przez Bank strukturze aktywów i pasywów.

Ryzyko związane ze zmienną stopą procentową definiuje się jako niebezpieczeństwo, że różnica między kwotą otrzymanych (z tytułu kredytów) a płaconych odsetek (z tytułu depozytów), przy zmianach rynkowej stopy procentowej, ulegnie zmniejszeniu na skutek różnej elastyczności dopasowania się do nowych stawek oprocentowania różnych pozycji bilansowych, tzn. ,że różne pozycje bilansowe reagują w różnym stopniu i w różnym czasie na zmianę rynkowej stopy procentowej. Np. elastyczność reagowania oprocentowania środków na rachunkach a'vista jest mniejsza niż na lokatach terminowych. W najszerszym rozumieniu ryzyka stopy procentowej rozróżnia się ryzyko związane z aktywami i pasywami o zmiennej i stałej stopie procentowej. Ryzyko przypisane zmiennej stopie procentowej rozumiane jest jako przybliżanie się do 0 różnicy między kwotą otrzymanych a płaconych odsetek przy zmianach rynkowej stopy procentowej na skutek różnego stopnia elastyczności w procesie dopasowywania się różnych pozycji bilansowych do nowych stawek oprocentowania. Drugi rodzaj ryzyka stopy procentowej jest związany z gospodarką aktywami i pasywami o stałej stopie procentowej. W praktyce określa się je jako ryzyko inwestycji. Może ono wystąpić gdy bank będzie musiał odpisać w ciężar strat część wartości papierów wartościowych o stałym oprocentowaniu.

Ogólne podwyższenie oprocentowania w przypadku kiedy równocześnie została zawarta umowa kredytowa o stałym oprocentowaniu, może doprowadzić do trudności finansowych, jeśli równocześnie operacje pasywne będą powiązane z oprocentowaniem zmiennym (dotyczy to zwłaszcza wkładów oszczędnościowych).

Stopień ryzyka stóp procentowych, jakiemu poddawany jest bank, może być w pewnym stopniu kontrolowany:

• można dopasowywać aktywa z pasywami - angażować zasoby wrażliwe na stopy procentowe w takie aktywa , które także są wrażliwe na stopy procentowe.

• korzystać z układających się w cykl zmian stóp procentowych, kojarząc portfele w odpowiedni sposób.

Stopień ryzyka to iloraz wrażliwych na stopy procentowe aktywów i wrażliwych na stopy procentowe pasywów.

Przyczyną występowania tego ryzyka jest nierównomierna elastyczność dostosowywania się do zmian rynkowej stopy procentowej po stronie aktywów i pasywów. Zmiany stopy procentowej mogą bowiem dotyczyć zarówno udzielonych kredytów jak i oprocentowania przyjmowanych depozytów, RYZYKIEM ich niekorzystne ukształtowanie się zmniejsza zyski banku.

Można wyróżnić dwa podstawowe podtypy ryzyka stopy procentowej:

- ryzyko dochodu - odnoszące się do dochodu odsetkowego netto,

- ryzyko wartości - będące zagrożeniem dla rynkowej wartości kapitału banku.

5.ZARZĄDZANIE RYZYKIEM LUKI FUNDUSZOWEJ

W znaczeniu podstawowym, zarządzanie luką obejmuje koordynowanie wszystkich kategorii bilansowych w taki sposób, by maksymalnie zwiększyć wartość majątku akcjonariuszy. W praktyce jednak zarządzanie luką koncentruje się przede wszystkim na zależności między aktywami o zmiennych stopach procentowych a zobowiązaniami o zmiennych stopach procentowych. Zarządzanie aktywami i pasywami, szczególnie w warunkach chwiejności stóp procentowych wymaga posiadania odpowiednich systemów do monitorowania i zarządzania wrażliwością banku na zmiany stóp procentowych.

Efektywne zarządzanie luką wymaga przestrzegania co najmniej 2 zasad:

- niekredytowa część portfela aktywów dochodowych powinna być złożona z łatwo zbywalnych papierów wartościowych zróżnicowanych pod względem terminu płatności i charakteru stopy procentowej

- bank powinien dysponować gotowym planem działania wskazującym, jak należy postępować z konkretnymi kategoriami aktywów i pasywów, w miarę jak zmianie będą ulegać rynkowe stopy procentowe.

Bank, który chce aktywnie zarządzać luką ma do dyspozycji 3 opcje dla dostosowania aktywów wrażliwych na stopy procentowe do zobowiązań o wrażliwym oprocentowaniu:

1. pozycja luki zerowej

Aktywa o zmiennych stopach procentowych	Zobowiązania o zmiennych stopach procentowych
Aktywa o stałych stopach procentowych	Zobowiązania o stałych stopach procentowych

2. pozycja luki dodatniej

Aktywa o zmiennych stopach procentowych	Zobowiązania o zmiennych stopach procentowych
		Zobowiązania o stałych stopach procentowych
Aktywa o stałych stopach procentowych

3. pozycja luki ujemnej

Aktywa o zmiennych stopach procentowych	Zobowiązania o zmiennych stopach procentowych
Aktywa o stałych stopach procentowych
		Zobowiązania o stałych stopach procentowych

Każda z tych opcji przedstawiona jest jako luka w zasobach w wymiarze pieniężnym, definiowana jako różnica między aktywami o zmiennych stopach procentowych ,a zobowiązaniami o zmiennych stopach procentowych. Luka w zasobach mierzy wrażliwość zysków odsetkowych netto banku na zmiany rynkowych stóp procentowych.

Pozycja luki zerowej (1) jest podejściem zrównoważonym, w którym aktywa wrażliwe na stopy procentowe , tj. RSA (rate-sensitive assets) równe są zobowiązaniom wrażliwym na stopy procentowe, tj. RSL (rate-sensitive liabilities), co zostaje wyrażone wskaźnikiem RSA/RSL=1. Opcja ta owocuje najniższą zmiennością zysków w okresie planowania. Teoretycznie taka pozycje eliminuje jakikolwiek wpływ zmieniających się stóp procentowych na zyski netto. W praktyce jednak trudno jest osiągnąć całkowicie zabezpieczoną pozycję nawet przy luce zerowej, ponieważ stopy procentowe, po których środki są pozyskiwane, nie zmieniają się w identycznym stopniu jak stopy, po których udzielane są kredyty . Generalnie zyski odsetkowe netto banku stosującego pozycję luki zerowej powinny być na stałym poziomie.

Bank utrzymuje pozycję luki dodatniej, gdy kwota aktywów o zmiennych stopach procentowych przewyższa rozmiar zobowiązań o zmiennych stopach procentowych (RSA/RSL>1), co oznacza, że te pierwsze w części finansowane są zobowiązaniami o stałych stopach procentowych. Jeśli więc stopy rynkowe pójdą w górę, wówczas przeszacowanie stóp procentowych powoduje podniesienie rentowności. Obniżka stóp ma dokładnie odwrotny wpływ na zyski odsetkowe netto.

Trzecia opcja to sytuacja, w której RSA/RSL<1, co wskazuje, że zobowiązania wrażliwe na stopy procentowe przewyższają wrażliwe aktywa. Strategia ta również przynosi większe zyski niż strategia luki zerowej, jednak kosztem podwyższonego ryzyka. W tym przypadku zmiana poziomu zysków odsetkowych netto jest odwrotnie proporcjonalna do zmian rynkowych stóp procentowych. Opcja ta więc może być preferowana gdy stopy spadają. Występuje tu następująca zależność: jeśli stopy procentowe będą spadać na zobowiązaniach (obniżać się będzie koszt odsetkowy finansowania aktywów), dochody z aktywów generujących odsetki pozostawać będą na niezmienionym poziomie.

W różnych fazach cyklu stóp procentowych bank przyjmują odmienne strategie działania:

Faza niskiej stopy:

Zweryfikować linie kredytowe

Wydłużyć terminy płatności zasobów finansowych

Skrócić terminy płatności inwestycji

Zwiększyć zadłużenie długoterminowe

Ograniczyć kredyty o stałej stopie procentowej

Zweryfikować politykę kalkulacji cen kredytów

Sprzedać inwestycje

Faza przejściowa - rosnąca:

Skracać terminy płatności zasobów finansujących

Wydłużać terminy płatności inwestycji

Rozszerzać kredyty o stałych stopach procentowych

Pozyskiwać inwestycje

Faza wysokiej stopy:

Uzupełnić linie kredytowe

Skrócić terminy płatności zasobów finansowych

Wydłużyć terminy płatności inwestycji

Podwyższyć jakość inwestycji

Rozszerzyć kredyty o stałej stopie procentowej

Zaplanować sprzedaż inwestycji

Pozyskać inwestycje

Faza przejściowa - spadająca:

Wydłużać terminy płatności zasobów finansowych

Skracać terminy płatności inwestycji

Ograniczać kredyty o stałych stopach procentowych

Sprzedawać inwestycje

8. ZARZĄDZANIE LUKĄ OKRESOWOŚCI

Duration czyli okresowość to suma ważonych względem czasu indywidualnych zdyskontowanych przepływów pieniężnych z inwestycji w stosunku do bieżących wartości tych inwestycji. Jest to średni czas życia inwestycji rozumiany jako okres, po którego upływie inwestor otrzyma zwrot kapitału z oczekiwanymi dochodami. Okres ten zwykle nie pokrywa się z terminem inwestycji, gdyż w trakcie trwania inwestycji inwestor otrzymuje płatności periodyczne.

Nierzadko banki nie tylko nie starają się zabezpieczać przed luką lecz wręcz przeciwnie: odpowiednio ją kreują i zwiększając ryzyko stóp procentowych liczą na wzrost zysków.

Granie na stopach procentowych oznacza kreowanie ujemnej luki okresu gdy spodziewany jest wzrost stóp procentowych, oraz dodatniej luki gdy stopy mają spaść. Jeśli stopy rosną kapitał akcyjny zyskuje na strategii luki ujemnej dzięki temu, że bieżąca wartość zobowiązań obniża się o większy procent niż bieżąca wartość aktywów. W warunkach stóp malejących, z kolei kapitał rośnie dzięki stosowaniu strategii luki dodatniej, ponieważ bieżąca wartość aktywów wzrasta o większy procent niż bieżąca wartość zobowiązań.

Pomiar i zarządzanie okresem aktywów i zobowiązań banku wymaga posiadania stosownych informacji o terminach płatności, stopach procentowych, płatnościach wcześniejszych, możliwościach wcześniejszych wypłat oraz możliwościach opóźnień w spłacie kredytów. Dla wielu typów kont (szczególnie instrumentów o stałym oprocentowaniu) tego rodzaju informacje są łatwo dostępne. Określenie przepływów gotówkowych dla instrumentów o zmiennych stopach wymaga pewnych prognoz odnośnie ruchów stóp procentowych oraz stopnia realnego prawdopodobieństwa zaistnienia tych ruchów. Ustalenie okresu aktywów o stałym oprocentowaniu może również sprawiać pewne kłopoty, np. w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu hipotecznego wystąpi realna zmiana w przepływie gotówkowym. Po stronie zobowiązań problem wynika z faktu, że wiele depozytów nie ma kontraktowego terminu wymagalności, a nawet te, które mają również mogą podlegać wcześniejszym wypłatom. Tu konieczne byłoby ustalenie prawdopodobnych dat wpływu środków.

Stosowanie luki okresu pociąga za sobą konieczność czasowo, pewnego równoważenia struktury aktywów i pasywów. Skoro zmiany rynkowych stóp procentowych zmieniają okresy aktywów i pasywów i jest mało prawdopodobne by okresy aktywów i zobowiązań zmieniły się w identycznym stopniu, to pewna restrukturyzacja portfeli okaże się konieczna po zaistnieniu zmiany rynkowych stóp procentowych.

9. ANALIZA OKRESOWOŚCI W BANKU KOMERCYJNYM

W analizie okresowej podstawowe znaczenie ma pojęcie okresu (czasu trwania), definiowanego jako ważony średni ( przeciętny) termin płatności aktywu (zobowiązania), gdy wagami są relatywne bieżące (teraźniejsze) wartości strumieni pieniężnych. Okresem jest tu średnia długość czasu, jaka dzieli płatność od teraźniejszości. Okres jest więc miernikiem efektywnego terminu płatności w tym znaczeniu, że uwzględnia rozłożenie w czasie poszczególnych dochodów (płatności) wewnątrz terminu płatności określonego w kontrakcie dla danych aktywów lub zobowiązań. Obliczanie okresu aktywów (zobowiązań) odbywa się według wzoru:


, gdzie:

C_t - strumień pieniężny dla każdego okresu

r - bieżące rynkowe oprocentowanie


- współczynnik wartości bieżącej dla każdego okresu

10.OPERACJE FRA ZABEZPIECZAJĄCE RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ

Operacja forward rate agreement (FRA) polega na uzgodnieniu między dwoma partnerami stałej stopy procentowej (agreed forwrd rate) od określonej wartości (np. depozytu). Oczekiwania partnerów co do wysokości stopy procentowej są przeciwstawne. W uzgodnionym terminie następuje zestawienie ustalonej w umowie FRA stopy procentowej z uzgodnioną stopą relatywną (bazową), np. LIBOR. Jeżeli libor jest większy niż stopa procentowa uzgodniona w FRA, kupiec FRA musi wyrównać swojemu partnerowi różnicę między obiema stopami procentowymi. I odwrotnie - jeżeli libor jest niższy od stopy procentowej ustalonej w FRA, to sprzedawca będzie zobowiązany do wyrównania różnicy.

Umowy FRA zawierane są na ogół na okres jednego roku i umożliwiają z jednej strony zabezpieczenie się przed wzrastającą stopą procentową, z drugiej zaś - zabezpieczają wkłady przed spadkiem stopy procentowej.

Przy stosowaniu FRA korzystający z tej umowy nie ponosi żadnych kosztów. Zobowiązuje się on do utrzymywania stałej stopy procentowej i wprowadzenia ewentualnych różnic.

11. OPERACJE FUTURES ZABEZPIECZAJĄCE RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ

FUTURES - zobowiązanie uczestnika operacji do kupienia lub sprzedaży w określonym terminie towaru czy papieru wartościowego o określonej jakości i ilości według aktualnej ceny giełdowej. Wystawiający kontrakt futures przyjmuje krótką pozycję (short position) i zobowiązuje się do dostarczenia przedmiotu kontraktu w ustalonym terminie. Nabywca kontraktu przyjmuje długą pozycję (long position) i zobowiązuje się do zapłacenia ustalonej ceny po dostarczeniu przedmiotu kontraktu. Wynika z tego,że obie strony kontraktu przyjmują na siebie zobowiązanie.

Z kontraktem futures wiążą się trzy różne ceny:

1) Cena kontraktu futures w dniu zawarcia kontraktu - jest ona ustalona tzn. po wystawieniu kontraktu obowiązuje obie strony i po takiej cenie zostanie zawarta transakcja w przyszłości

2) Cena kontraktu futures na rynku - ceny te zmieniają się, co oznacza, że taki sam kontrakt zawarty dzień później ma prawdopodobnie inną cenę, która obowiązuje obie strony

3) Cena bieżąca przedmiotu kontraktu na rynku.

Różnica między ceną bieżącą a ceną kontraktu futures nazywa się bazą. W miarę zbliżania się terminu dostawy wartość bazy powinna się zbliżać do zera.

Dochód nabywcy kontraktu futures: gdy cena bieżąca instrumentu pierwotnego (przedmiotu dostawcy) jest wyższa niż cena ustalona w kontrakcie futures, to inwestor uzyskuje dochód równy różnicy między tymi dwiema cenami. Może on kupić instrument pierwotny po cenie ustalonej w kontrakcie (jest to zobowiązanie) i natychmiast sprzedać ten instrument na rynku. Gdy zaś cena bieżąca instrumentu pierwotnego jest niższa niż cena ustalona w kontrakcie, inwestor ponosi stratę.

Dochód sprzedającego kontrakt futures: gdy cena bieżąca instrumentu pierwotnego (przedmiotu dostawy) jest niższa niż cena ustalona w kontrakcie, to inwestor uzyskuje dochód równy różnicy między tymi dwiema cenami. Może on kupić instrument pierwotny na rynku i natychmiast go sprzedać po cenie ustalonej w kontrakcie (jest to zobowiązanie). Gdy zaś cena bieżąca instrumentu pierwotnego jest wyższa niż cena ustalona w kontrakcie, inwestor ponosi stratę.

Kontrakty futures mogą być wystawione na różne instrumenty finansowe. Najczęściej spotykane są:

- walutowe kontrakty futures - instrumentem pierwotnym jest waluta innego kraju, tzn. ceną kontraktu jest kurs walutowy

- procentowe kontrakty futures - instrumentem pierwotnym jest oprocentowany papier wartościowy np. obligacja. Procentowe kontrakty są to kontrakty wystawiane na aktywa, których cena zależy wyłącznie od poziomu stóp procentowych. W tej grupie najcześciej wystawiane są kontrakty terminowe, w których aktywami podstawowymi są bony skarbowe i obligacje. Dla takich kontraktów konieczna jest dobra znajomość struktury czasowej stóp procentowych (termin na jaki zawierana jest transakcja oraz okres, którego dotyczy stopa procentowa). W przypadku każdego procentowego kontraktu futures jest określony termin wykupu waloru, który jest przedmiotem dostawy. Na przykład w warunkach kontraktu futures na dostawę bonów skarbowych musi być podany termin wykupu.

- indeksowe kontrakty futures - instrumentem pierwotnym jest indeks rynku.

Kontrakty futures występują także na rynkach towarów, w szczególności na giełdach towarowych. Są to tzw. Towarowe kontrakty futures (zasada funkcjonowania jest taka sama jak w odniesieniu do futures wystawionych na instrumenty finansowe).

Kontraktu futures:

- występują z reguły na giełdzie,

- jest kontraktem standaryzowanym, dla którego ściśle określone są ilość przedmiotu kontraktu i termin dostawy; cena kontraktu negocjowana jest na rynku,

- dostawa przedmiotu kontraktu nie występuje, gdyż pozycja przyjęta w kontrakcie przez inwestora jest likwidowana przed terminem dostawy przez przyjęcie odwrotnej pozycji,

- przez obie strony wnoszony jest depozyt, stanowiący pewien procent ceny kontraktu,

- kontrakt rozliczany jest codziennie.

12.TRANSAKCJE CAP

Jest to instrument finansowy mający charakter kontraktu. CAP jest kontraktem, w którym, dealer płaci nabywcy sumę proporcjonalną do różnicy między stopą odniesienia (reference rate) np. stopą LIBOR, a stopą ustaloną w kontrakcie (contract rate), jeżeli ta różnica jest dodatnia. Oznacza to, że kredytobiorca płacący zmienne oprocentowanie kredytu zabezpiecza się przed wzrostem stóp procentowych, które są w tym kontrakcie instrumentem pierwotnym. CAP określa się przez 2 stopami, kapitałem, od którego jest liczone oprocentowanie oraz datą rozliczenia, okresem ważności i ceną kontraktu (cap premium). W momencie określonym do rozliczenia wystawca capu płaci nabywcy kwotę wynikającą z następującego wzoru:

X = max {r_r-r_c;0} x K x T

Gdzie:

X - suma płacona nabywcy w dniu rozliczenia,

r_r - stopa odniesienia (LIBOR),

r_c - stopa kontraktu,

K - wielkość kapitału,

T - długość okresu od ostatniego rozliczenia w skali roku.

Górny limit jest korzystny dla strony płacącej odsetki o zmiennym oprocentowaniu i wystawia drugą stronę swapu na ryzyko przekroczenia przez rynkowe stopy procentowe tego limitu. Pierwsza strona płaci za to tak jak się płaci premię opcyjną za dowolne zabezpieczenie, którym w tym kontrakcie jest właśnie cap.

13. TRANSAKCJE FLOOR

Kontrakt FLOOR jest odwrotny do kontraktu CAP. Wystawiający kontrakt floor płaci nabywcy sumę proporcjonalną do różnicy między stopą określoną w kontrakcie, a stopą odniesienia, jeżeli różnica ta jest dodatnia. Dzięki temu kredytodawca otrzymujący odsetki według zmiennego oprocentowania zabezpiecza się przed spadkiem stóp procentowych. Pozostałe warunki tego kontraktu są takie same jak dla kontraktu cap. Oznacza to, że w momencie określonym do rozliczenia wystawca kontraktu floor płaci nabywcy kwotę wynikającą z następującego wzoru:

X = max {r_c - r_r;0} x K x T

Z definicji kontraktu floor wynika, że zobowiązuje on stronę do płacenia odsetek po minimalnej stawce floor, gdyby wyliczona zmienna stopa procentowa była niższa. Strona akceptująca ten warunek dostaje za to zapłatę, tak jak by otzrymała premię opcyjną od strony przeciwnej, która wykorzystuje kontrakt floor jako swoje zabezpieczenie.

14. TRANSAKCJE COLLAR

Jest to kombinacja kontraktów cap i floor. Kontrakt taki polega na jednoczesnym zakupie kontraktu cap i wystawieniu kontraktu floor. Ma on zastosowanie gdy kredytobiorca chce się zabezpieczyć przed wzrostem stóp procentowych, a jednocześnie nie dysponuje środkami na zakup kontraktu cap. Środki te uzyskuje ona jako floor premium wystawiając kontrakt floor. Kontrakt collar ustanawia zarówno dolny jak i górny limit stopy procentowej.

15. TRANSAKCJE SWAP

SWAP (zamiana) jest to umowa, na podstawie której dwie strony kupują i sprzedają wzajemnie serię strumieni finansowych, które charakteryzują się stałym lub zmiennym oprocentowaniem, w tej samej lub różnych walutach, których wartość jest dla stron transakcji ekwiwalentem w momencie zawarcia umowy. Pośredniczy w tym inna instytucja finansowa (dealer swapu). Dealer SWAPu może zawrzeć kontrakt z jedną stroną i dopiero wtedy poszukiwać drugiej strony, tak aby SWAP miał sens. Zamiana płatności jest tak pomyślana, że zyskują na niej obie strony oraz pośrednicząca instytucja finansowa.

SWAP to operacja składająca się z dwóch czynności: kupna lub sprzedaży waluty bądź innych wartości na rynku dnia transakcji oraz ich kupna lub sprzedaży na rynku terminowym. Początkowo takie operacje prowadził Bank Centralny w przypadku napięć na rynku pieniężnym. Obecnie są one stosowane przez banki komercyjne w 2 podstawowych formach:

• Currency swap (swap walutowy) - operacja, w której kontrahenci wymieniają należności i zobowiązania w różnych walutach, w połączeniu z transakcją procentową.

• Interest rate swap (swap procentowy) - umowa ta ma na celu zmianę zobowiązań o oprocentowaniu stałym lub zmiennym na umowę o ustalonym nominale na określony czas. W uzgodnionych terminach następują wypłaty wyrównawcze w wysokości różnicy między stałą i zmienną stopą procentową.

Przedmiotem wymiany są płatności odsetek. Wielkość kapitału, który nie podlega wzajemnemu transferowi jest ustalana w umowie tylko w celach kalkulacyjnych , aby ustalić kwotę, od której będą naliczane odsetki.

W zależności od przedmiotu wymiany w kontraktach swapu procentowego wyróżnia się 2 ich rodzaje:

• swap kuponowy - wymiana stałej stopy procentowej na zmienną,

• swap bazowy - wymiana jednej zmiennej stopy procentowej na inną zmienną stopę procentową.

Dzięki operacjom typu swap można na dogodnych warunkach ustalić zobowiązania i należności na innej bazie procentowej i walutowej. Operacje te chronią przede wszystkim przed ryzykiem procentowym. Przedsiębiorstwo, które liczy się ze wzrostem stopy procentowej, dzięki operacji swap może ustalić określoną wysokość swoich zobowiązań z tytułu oprocentowania długoterminowego kredytu i odwrotnie. - przedsiębiorstwo, które liczy się ze spadkiem stóp procentowych może być zwolnione z określonego stałego oprocentowania.

Banki wykorzystują operacje swap nie tylko w celu zarządzania pasywami i aktywami, ale także przejmują rolę inicjatora na rynku tych operacji. Inne rodzaje swapów:

- swap towarowy - następuje zamiana płatności na towar. Celem zawarcie tego swapu przez dwie strony jest gwarancja stałej ceny.

- swap akcyjny - polega na zamianie płatności, z których jedna jest o stałym oprocentowaniu, a druga zależy od stopy zwrotu indeksu rynku. Strona wchodząca w swap akcyjny mam w ten sposób zagwarantowaną stopę zwrotu przekraczającą o stały procent stopę zwrotu indeksu rynku.

16. KONTRAKTY OPCYJNE ZABEZPIECZAJĄCE RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ

Opcja jest to umowa między nabywcą (posiadaczem) a sprzedawcą (wystawcą) dająca nabywcy prawo do kupna (opcja kupna) lub sprzedaży (opcja sprzedaży) instrumentu bazowego przed lub w ustalonym dniu w przyszłości po określonej cenie w zamian za opłatę. Pod koniec okresu na jaki wystawiono opcję prawo związane z opcją kończy się w terminie wygaśnięcia . Opcja jest kontraktem terminowym.

Posiadacz opcji nabywa prawo kupna lub sprzedaży instrumentu bazowego. Wystawca opcji jest przeciwną stroną transakcji, czyli jest to sprzedający praw. W handlu opcjami wystawca ma obowiązek kupna lub sprzedaży instrumentu bazowego, jeżeli nabywca opcji tego zażąda. Z kolei posiadacz ma prawo, a nie obowiązek, kupna lub sprzedaży. Czyli posiadacz opcji może dowolnie decydować co zrobić z opcją.

Instrumentem bazowym (instrument pierwotny) są najczęściej: papiery wartościowe, indeksy giełdowe, stopy procentowe i waluta.

Termin wygaśnięcia to termin, w którym opcja musi zostać wykonana - najdłuższy okres to 9 miesięcy.

Cena wykonania opcji nazywana też ceną bazową to cena realizacji umowy, na którą opiewa opcja, która jest ustalana w momencie wystawienia opcji i nie zmienia się przez cały okres jej ważności. Cena minimalna jaka jest wymagana na opcję jest jej wartością wewnętrzną i określa ona różnicę między wartością opcji i ceną bieżącą instrumentu bazowego. Cena rynkowa (premia opcyjna) to cena jaką należy zapłacić za nabycia opcji. Natomiast cena instrumentu bazowego to wartość rynkowa instrumentu finansowego, na który została wystawiona opcja.

Opcja kupna daje jej posiadaczowi prawo kupna instrumentu bazowego pod warunkiem wykonania opcji , czyli po określonej cenie i w ustalonym okresie.

Opcja sprzedaży daje jej posiadaczowi prawo sprzedaży…

Dzięki opcjom ich właściciele mogą nie tylko spekulować na giełdzie, ale przede wszystkim mogą lepiej zabezpieczyć się przed ryzykiem procentowym lub walutowym.

17. TRANSAKCJE FORWARD

Kontrakt forward to instrument finansowy, który zobowiązuje dwie strony do zawarcia w przyszłości transakcji na warunkach określonych w kontrakcie. W kontrakcie forward inwestor zobowiązuje się do kupna lub sprzedaży określonego instrumentu bazowego w ustalonym momencie w przyszłości po określonej cenie. Przy wystawianiu kontraktu forward cena jest ustalana w taki sposób, aby bieżąca wartość kontraktu była równa zero. W czasie trwania kontraktu wartość ta może się oczywiście zmieniać. Jeżeli zajdzie sytuacja, w której ceny dobra są wyższe niż w przypadku kontraktu zawartego wcześniej wówczas nowe kontrakty forward zawierane są dla wyższej ceny niż poprzednio. Kontrakt kupna po niższej cenie forward ma wtedy dodatnią wartość rynkową. Oznacza to, że kontrakty te są tak opracowane, że zawsze w momencie wystawienia mają wartość zerową, ale wraz ze zmianą ceny dobra, na które są wystawione ulega zmianie ich wartość rynkowa.

Kontrakty futures występują z reguły na giełdzie, są kontraktami standaryzowanymi ( ściśle określa się ilość przedmiotu kontraktu i terminu dostawy), termin dostawy określony jest jako cały miesiąc, bardzo często dostawa przedmiotu kontraktu nie występuje, ponieważ pozycja przyjęta przez posiadacza kontraktu jest likwidowana przed terminem dostawy przez przyjęcie odwrotnej pozycji do kontraktu, obie strony transakcji wnoszą depozyt, który stanowi określony procent ceny kontraktu, kontrakty są rozliczane codziennie, ryzyko w kontrakcie w większości przejmuje giełda.

Kontrakty forward występują w obrocie pozagiełdowym, są kontraktami niestandaryzowanymi zawieranymi na zamówienie (obie strony kontraktu ustalają ilość przedmiotu kontraktu i termin dostawy), termin dostawy określany jest jako konkretny dzień, prawie zawsze dochodzi do dostawy przedmiotu kontraktu, zawarcie kontraktu nie wymaga wniesienia depozytu, płatność następuje po dostawie, ryzyko w kontrakcie ponoszą obie strony kontraktu.

18. RYZYKO WALUTOWE

Ryzyko walutowe bywa nazywane mianem ryzyka dewizowego, ryzyka kursowego bądź ryzyka kursowego w obrocie zagranicznym i występuje w związku z transakcjami dokonywanymi w walutach obcych. Należności i zobowiązania banku wyrażone w walutach obcych są przeliczane na walutę krajową według kursu właściwej waluty obowiązującego w danym dniu. Kursy te zmieniają się, zmienia się więc także równowartość istniejących należności i zobowiązań walutowych wyrażona w walucie krajowej. Wzrost kursu walutowego jest korzystny w odniesieniu do należności banku, bo zwiększa się ich kwota wyrażona w walucie krajowej. Jednocześnie jest niekorzystny w odniesieniu do zobowiązań banku wobec innych podmiotów, bo zwiększa się ich równowartość w złotych. Spadek powoduje zjawiska odwrotne.

Istotą ryzyka kursowego jest brak możliwości trafnego przewidywania kierunku zmian kursów walutowych. Zmiany następują często i w różnych kierunkach, więc duże znaczenie finansowe może mieć data zawarcia transakcji, późniejsza, albo wcześniejsza nawet o jeden dzień.

Konsekwencje zmiany kursu zależą w dużym stopniu od różnicy kwotowej między płatnościami a wpływami w tej walucie. Gdy należności i zobowiązania banku w określonej walucie są sobie równe, to suma różnic kursowych dodatnich i ujemnych jest zerem, niezależnie od kierunku i skali zmiany kursu - jest to podstawą ograniczania ryzyka kursowego.

Neutralizacja ryzyka walutowego polega na równoważeniu pozycji walutowych banku. Przez pozycję walutową banku rozumie się relację określonych jego należności i zobowiązań względem innych.

Rozróżnia się pozycje:

• p. walutowa otwarta (netto) - saldo wartości wszystkich aktywów i pasywów wykazywanych w danej walucie, z uwzględnieniem kontraktów pozabilansowych.

• p. walutowa długa - wartość aktywów w danej walucie przewyższa wartość pasywów w tej walucie, z uwzględnieniem poprzednio określonych pozycji pozabilansowych mających wpływ na pozycję walutową

• p. walutowa krótka - gdy saldo wielkości wskazanych w punkcie poprzednim ma przeciwny znak

• p. walutowa globalna - różnica między sumą wartości wszystkich pozycji długich i krótkich w walutach obcych

• p. walutowa maksymalna - suma wartości bezwzględnych wszystkich pozycji długich i krótkich w walutach obcych.

19. INSTYTUCJONALNE FORMY ZABEZPIECZENIA RYZYKA WALUTOWEGO

Podstawowym elementem określającym rozmiary ryzyka walutowego, oprócz wahań kursu, jest wielkość nadwyżki w obcej walucie po stronie aktywów lub pasywów, z uwzględnieniem pozycji pozabilansowych (określana jest także jako otwarta pozycja walutowa lub pozycja walutowa netto).

Pozycja walutowa otwarta względem pojedynczej obcej waluty to saldo wartości wszystkich aktywów i pasywów wykazanych w danej walucie, z uwzględnieniem kontraktów pozabilansowych obejmujących operacje kupna i sprzedaży tej waluty po określonym z góry kursie. Wyróżniamy pozycję walutową długą i krótką.

Pozycja walutowa długa - nadwyżka należności nad zobowiązaniami banku na daną walutę.

Pozycja walutowa krótka - nadwyżka zobowiązań nad należnościami banku.

Ustalone przez nadzór bankowy normy dopuszczalnego ryzyka walutowego w działalności banków odnoszą się do poszczególnych pozycji walutowych - patrz pytanie 18. Ustalone normy są wyrażone wskaźnikiem procentowym ich wysokości zrelacjonowanej do funduszy własnych (kapitałów) banku w następujących wysokościach:

• 15% dla pozycji netto długiej lub krótkiej

• 30% dla pozycji globalnej

• 40% dla pozycji maksymalnej.

Zarządzenie Nr 4/93 Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 19 marca 1993 r.

Do przedsięwzięć ograniczających ryzyko walutowe należą:

• wyznaczenie odpowiednich limitów wewnętrznych banku

• zawieranie tradycyjnych transakcji dewizowych kasowych i terminowych

• zabezpieczenie się przed ryzykiem walutowym za pomocą nowych instrumentów finansowych

• zawieranie transakcji tylko w walucie krajowej

• klauzule kursowe

• uzyskanie gwarancji kursowych od agend rządowych

• wykupienie odpowiedniej polisy w towarzystwie ubezpieczeniowym.

W celu zabezpieczenia się przed ryzykiem walutowym możliwy jest wybór strategii, polegającej na:

1. dążeniu do całkowitego zabezpieczenia się przed ryzykiem walutowym poprzez zamknięcie otwartych pozycji walutowych - strategia ta może mieć zastosowanie przy sporadycznie przeprowadzanych transakcjach walutowych

2. rezygnacja z ubezpieczenia - w strategii tej wychodzi się z założenia, że różnica pomiędzy stratami i zyskami kursowymi będzie niższa niż koszty zabezpieczenia się przed ryzykiem walutowym

3. kombinacja poprzednich strategii czyli dążenie do częściowego zabezpieczenia, które może dotyczyć pojedynczych transakcji, określonych walut lub terminów.

20. Wybór waluty kontraktu jako forma zabezpieczenia ryzyka walutowego

Wybór waluty kontraktu jest najważniejszym sposobem uniknięcia ryzyka walutowego przy czym jest on trudny do realizacji. Zależy on od wpływu na wybór transakcji, zależy on od siły przetargowej banku i oceny przyszłych zmian kursu walutowego. Jeśli przyjmujemy depozyt to w słabej walucie a jeśli lokujemy to w walucie mocnej. Jeśli banki dokonujące transakcji walutowych nie godzą się na jedną z tych walut narodowych wtedy pozostaje waluta trzecia i każdy z kontrahentów ponosi część ryzyka.

21. Klauzule waloryzacyjne

Klauzule waloryzacyjne - przewidują zmianę ceny waluty w trakcie trwania kontraktu.

22. Walutowe prawa opcyjne

Dają możliwość żądania od dłużnika dokonania zapłaty nie tylko w pierwotnej walucie ale co większej ilości walut nazywamy obcymi. Ich ilość, rodzaje oraz kursy ustala się w momencie podpisania kontraktu. Można przyjąć, że waluta narodowa nigdy nie będzie walutą opcyjną. W terminie wygasłości bank wierzyciel może żądać zapłaty w takiej walucie, która najmniej lub najbardziej obniżyła swoją wartość w stosunku do innych walut opcyjnych. Wierzyciel nie w każdej sytuacji ma zapewnioną ochronę, ale jego strata jest ograniczona stratą operacji waluty narodowej w stosunku do najsilniejszej waluty opcyjnej. Z drugiej strony strata kursowa nie wystąpi, jeżeli istnieje choć jedna waluta, która nie obniżyła swojej wartości co do waluty krajowej. Dłużnik ponosi ryzyko niekorzystnego rozwoju sytuacji na rynkach walutowych i nie ma szans na osiągnięcie zysków z kursów walutowych.

23. Płatności przyspieszone, kredyty banku eksportera dla importera, przedpłaty

Przyspieszone płynności - kredyty banku eksportera dla importera będą polegały na przyznaniu przez bank eksportera zagranicznemu importerowi kredytu w walucie narodowej eksportera. Wypłata następuje bezpośrednio na rzecz eksportera i w czasie dokładnie określonym po wykonaniu dostawy. Najczęściej jest to tylko część uzgodnionej ceny. Reszta jest płatna w walucie importera w terminie późniejszym. Z kolei kredyt jest spłacany w walucie eksportera. Bank importera najczęściej udziela tylko gwarancji, inwestor rozlicza daną transakcję. Przedpłata następuje w uzgodnionej walucie.

24. Instrumenty kompensujące ryzyko walutowe

1. Przyspieszające i opóźniające płatności.

Mają na celu korygowanie terminów wpływów i płatności. Przyspieszenie i opóźnienie płatności można wykorzystać w wewnętrznych transakcjach przedsiębiorstw, a nie w obrocie z innymi partnerami. Umożliwiają one zarządzanie pozycją gotówkową i ekspozycjami walutowymi tak aby odnosić korzyści z równoważących się pozycji w obrębie danej grupy. Z punktu widzenia zarządzania ryzykiem walutowym przyspieszenie i opóźnienie płatności umożliwia korygowanie przepływów walutowych w celu eliminacji niepotrzebnego obrotu lub w celu wykorzystania oczekiwanych kursów walut.

2. Technika cash pooling.

Polega na centralnym wyrównywaniu płynnych środków przedsiębiorstwa. Firmy, które należą do danego poolu przekazują swoje nadwyżki płynne do jednego funduszu, który służy do pokrywania niedoborów innych członków tego zrzeszenia. Możliwości w tej dziedzinie będą zależały od:

• liczby zaangażowanych banków prowadzących wspólne konta,

• liczby samych kont,

• geograficznego rozproszenia tych kont,

• oferowanych przez banki usług,

• regulacji prawnych.

3. Kompensata - rozliczenie clearingowe.

Polega na likwidowaniu długiej pozycji walutowej przez import z tego samego obszaru walutowego z dopasowaniem terminów rozliczenia waluty.

1. bilateralny - porozumienia pomiędzy dwoma podmiotami w różnych państwach.

2. multilateralny - uczestników wzajemnej wymiany jest więcej.

25. Kontrakty walutowe SPOT i FORWARD

Kontrakt walutowy jest umową wiążącą między dwoma stronami dotyczącą wymiany określonej ilości jednej waluty na określoną ilość innej waluty w wyznaczonym dniu i czasie. W każdym kontrakcie walutowym ilość waluty, która ma być kupiona lub sprzedana jest znana przed zawarciem transakcji.

Kontrakty spotowe (transakcja kasowa). Kontrakt wygasa w ciągu 2 dni roboczych banku od zawarcia transakcji. Dwu dniowy odstęp umożliwia wymianę instrukcji i ich wprowadzenie w życie. Dni wolne od pracy przedłużają wykonanie tego kontraktu.

Kontrakty typu forward (naprzód)

• outride (w jedną stronę)

• transakcje SWAPowe

Tradycyjna transakcja forward obejmuje handel walutami dostępnymi w późniejszym terminie. Ustalenie kursu następuje w momencie zawarcia transakcji. Transakcje na rynku terminowym dokonywane są wg innego kursu niż na rynku natychmiastowym (spotowym). Na wartość kursu na przyszłość w dużym stopniu wpływa oprocentowanie depozytów na poszczególnych rynkach. Różnica między kursem terminowym a kasowym określana jest jako marża terminowa.

26. Transakcje zabezpieczające ryzyko walutowe FUTURES

Zabezpieczenie się przed ryzykiem walutowym za pomocą FUTURES może przybierać dwojaką formę:

• long - hedge - polega na zakupie futures w sytuacji gdy przewiduje się wzrost kursu waluty np. DM wobec USD, zysk uzyskany ze sprzedaży FUTURES w terminie późniejszym pozwala na zrekompensowanie strat wynikających ze wzrostu kursu.

• Short - hedge - polega na sprzedaży FUTURES w sytuacji, gdy przewiduje się spadek kursu waluty; zysk osiągnięty z ponownego odkupienia FUTURES w terminie późniejszym pozwala na zrekompensowanie strat wynikających ze spadku kursu.

27. SWAP-y walutowe (currency swaps)

Istota swapu walutowego polega na tym, iż strony transakcji przekazują sobie wzajemnie, w momencie zawarcia kontraktu, określone sumy pieniężne wyrażone w dwóch różnych walutach i zwracają je sobie w czasie obowiązywania umowy według ustalonego planu regulującego zasady i terminy płatności odsetek i amortyzacji kapitału. Kalkulacja przepływów pieniężnych między stronami kontraktu dokonuje się na podstawie zarówno stałej, jak i zmiennej stopy procentowej. Walutowe operacje swapowe nie są rejestrowane w bilansie, lecz są traktowane jako pozabilansowe płatności terminowe. Zaletą swapu walutowego jest możliwość zabezpieczenia się przed ryzykiem kursowym. Swap walutowy polega na tym, iż jedna strona posiada określoną walutę potrzebuję natomiast innej. Kontrakt swap zostaje zawarty, jeżeli jedna strona oferuje drugiej określoną kwotę nominalną w jednej walucie w zamian za jej równowartość w innej walucie, np. strona A posiada marki i chce je wymienić na dolary, a strona B posiada dolary i chce je wymienić na marki; dla tej sytuacji będzie właśnie właściwy walutowy kontrakt swap.

Walutowy kontrakt swap składa się z 3 etapów:

• początkowa wymiana kapitału, polega na wzajemnym dostarczeniu sobie przez strony umowy odpowiedniej sumy dewiz według uzgodnionego kursu wymiany, jest to zatem rzeczywista wymiana gotówki między stronami kontraktu.

• okresowa wymiana płatności odsetek, tu przedmiotem wymiany są płatności odsetek w wysokości ściśle uzgodnionej między stronami.

• końcowa wymiana zwrotna kapitału, polega na przeprowadzeniu transferu dewiz w odwrotnym kierunku niż miało to miejsce w etapie pierwszym.

W praktyce najczęściej walutowe kontrakty nie odbywają się bezpośrednio między przedsiębiorstwami, między nimi pojawia się bank (instytucja finansowa), który aranżuje transakcję swapową, obsługuje płatności drugiego etapu i otrzymuje w zamian jakąś prowizję.

28. Opcje walutowe

OPCJA jest to instrument finansowy dający jego nabywcy prawo (ale nie nakładający na niego obowiązku) do sprzedaży lub zakupu jednej waluty za inną w określonym momencie w przyszłości po z góry określonym kursie.

Posiadacz opcji nabywa prawo (nie zaś zobowiązanie), a wystawca opcji przyjmuje na siebie zobowiązanie do zrealizowania transakcji. Za nabyte prawo posiadacz płaci wystawcy opcji premię (cena opcji).

Jeśli w dniu realizacji transakcji kurs terminowy ustalony w kontrakcie opcyjnym jest mniej korzystny dla kupującego niż bieżący kurs na rynku klient może nie realizować swojego prawa. Jedynym kosztem dla klienta jest wtedy premia płacona bankowi przy zawieraniu kontraktu.

Korzyści dla klienta:

• możliwość zabezpieczenia się przed ryzykiem kursowym,

• możliwość rezygnacji z realizacji opcji w przypadku korzystniejszego kursu na rynku transakcji SPOT,

• możliwość zawierania transakcji także w celach czysto spekulacyjnych,

• wielkość straty ograniczona jest do wysokości zapłaconej bankowi premii,

• możliwość zabezpieczenia się przed niekorzystnymi zmianami kursów walutowych, przy zachowaniu prawa do nieograniczonych zysków w przypadku korzystnej zmiany kursów walutowych,

• prawo do wycofania się z kontraktu poprzez odsprzedanie bankowi wystawionej przez klienta opcji przed upływem terminu jej ważności po aktualnej cenie,

• możliwość wykorzystania opcji w celach maksymalizacji wyniku finansowego. Przy trafnym przewidywaniu ruchu kursów walut, opcje walutowe dają możliwość zysku przy z góry określonym poziomie ryzyka. Maksymalna strata w przypadku opcji, zwana premią, którą klient musi zapłacić. Klient poznaje tą cenę już w momencie zawierania transakcji opcyjnej.

Jednym z bardziej efektywnych narzędzi, możliwych do wykorzystania na rynku dewizowym, jest dewizowa transakcja opcyjna (foreign exchange option, w skrócie FX option), zwana też opcją walutową. FX option jest prawem do zakupu waluty (call option) lub sprzedaży waluty (put option) po konkretnej cenie wykonania opcji (strike price) w ustalonym terminie (dacie) lub przed jego upływem (expiration date). Ogólnie rzecz biorąc, opcja walutowa (za odpowiednią opłatą) z jednej strony zabezpiecza przed niekorzystnymi ruchami walutowymi, z drugiej zaś umożliwia osiąganie zysku, gdy zmiany na rynku walutowym są dla danego podmiotu korzystne. Opcja walutowa jest wyżej oceniana niż transakcja forward, ponieważ stwarza możliwość czerpania zysków z korzystnych ruchów walutowych przy jednoczesnym ograniczeniu ewentualnych strat do kosztu opłaty za opcję. Np. firma X chce pozyskać walutę obcą, przewidując jednocześnie, że jej kurs będzie wzrastać - firma dokonuje zakupu call opcji. Jeśli kurs dewizowy rzeczywiście wzrośnie, w szczególności wzrośnie powyżej strike price, to firma skorzysta z prawa opcji i dokona zakupu po strike price, osiągając tym samym zysk w wysokości różnicy między ceną rynkową a ceną wykonania opcji, pomniejszonej o tzw.premię.

Bankowy rynek na opcje dewizowe składa się z wystawianych przez duże banki komercyjne opcji dla swych klientów, będących na ogół dużymi korporacjami.

W przeciwieństwie do opcji na giełdach, banki wystawiają opcje walutowe indywidualnie, dostosowując kontrakty do konkretnych potrzeb poszczególnych klientów w zakresie waluty i jej ilości oraz terminu płatności. Aby obniżyć ryzyko banki kupują niekiedy opcje na giełdach.

29. Zarządzanie ryzykiem płynności - podstawowe pojęcia

Ryzyko płynności jest to ryzyko występujące w obszarze finansowym. Oznacza zagrożenie przejściowej lub całkowitej utraty płynności przez bank. Ryzyko utraty płynności występuje podobnie jak w przedsiębiorstwie, gdy zagrożona jest zdolność banku do spłacenia zobowiązań.

Przyczyny wystąpienia braku płynności:

1. nie wypłacenie w ustalonym terminie rat kredytu

2. gwałtowne wycofanie lokat.

Sytuacje te są w dużej mierze uzależnione od kapitału własnego banku i zgromadzonych rezerw. W przypadku instytucji para-bankowych, czyli nie bankowych, utrata płynności może doprowadzić do upadku tej instytucji. Bank natomiast ma możliwość skorzystania z pomocy finansowe innych banków, a w ostateczności uzyskanie pomocy od BC kredytem lombardowym lub redyskontowym, ale najczęściej poprzez operacje otwartego rynku.

Płynność finansowa banków jest wypadkową wielkości aktywów i pasywów bilansu. Wielkości te oceniane pod kątem okresu ich utrzymywania, powinny ze sobą wzajemnie korespondować. Oznacza to, że pasywa o najkrótszym terminie wymagalności powinny znaleźć pokrycie w aktywach o najwyższym stopniu płynności. Analogicznie reakcje powinny zachodzić między pasywami stabilnymi i aktywnymi niepłynnymi. Z płynnością związany jest wynik finansowy banku. Utrzymanie niskiej jaki i wysokiej płynności odbija się niekorzystnie na wyniku finansowym. Niska płynność powoduje, iż bank korzystając z kredytów refinansowych pozyskuje pieniądz droższy od wcześniej posiadanego. Zatem płynność w banku polega na równomiernym przepływie strumieni aktywów zapadalnych i pasywów wymagalnych.

30. Płynność a rentowność banku

• Płynność oznacza zdolność do terminowego regulowania zobowiązań. Brak płynności może doprowadzić podmiot gospodarczy do bankructwa niezależnie od poziomu osiąganej rentowności. Utrzymanie płynności finansowej jest uzależnione od racjonalności i skuteczności zarządzania bilansem banku. W bilansie banku znajdują wyraz operacje dokonane w celu pozyskiwania kapitału z zewnątrz i jego inwestowania. Sztuka racjonalnego zarządzania bilansem polega na odpowiednim kształtowaniu portfeli aktywów i pasywów.

• Istnieją sprzeczności między utrzymaniem płynności i rentowności:

• Występują rozbieżności między terminami wymagalności pasywów i zapadalności aktywów, ujawniają one brak środków do pokrycia zobowiązań. Stanowi to zagrożenie dla płynności banku.

• Sprzeczność między dochodem a płynnością.

-transformacja terminów sprzyja wzrostowi dochodów, ale zagraża płynności.

- płynność kosztuje, tzn. gotowość banku do realizacji płatności w terminie wymaga utrzymywania aktywów niedochodowych, wówczas kosztem jest kwota obniżonego dochodu.

3. Trudne jest dokładne wyszacowanie strumieni dopływu i odpływu środków pieniężnych.

Skuteczne zarządzanie płynnością wymaga racjonalnego koordynowania portfeli aktywów i pasywów z punktu widzenia terminów płatności oraz realnego prognozowania strumieni pieniężnych.

31. Ryzyko płynności i jego przyczyny

Przez ryzyko płynności należy rozumieć zagrożenie banku utratą zdolności do wywiązywania się z bieżących obowiązków płatniczych. Utrata płynności wywiera negatywny wpływ na wyniki finansowe banku i odwrotnie - skutki utraty kapitału, niekorzystne zmiany procentu lub kursów walutowych mogą stać się przyczyną braku płynności banku.

Ryzyko płynności dzieli się na:

1. Ryzyko pierwotne wynika z gospodarowania aktywami i pasywami bilansu, a w konsekwencji stanowi źródło zagrożenia wyniku finansowego.

2. Ryzyko wtórne wynika z poniesionych strat z powodu niekorzystnych zmian „cen” i utraty kapitału.

Przyczyny zagrożeń płynności:

1. Aktywne ryzyko płynności - niebezpieczeństwo opóźnienia dopływu strumieni pieniężnych w stosunku do terminów umownych. Są to opóźnienia spłat rat kapitału i odsetek. Przy pierwotnym zrównoważeniu strumieni przepływów kapitału w danym przedziale czasowym powstaje luka, która stanowi zagrożenie dla terminowego wywiązywania się banku z wymagalnych zobowiązań. Tzw. Ryzyko terminu - nieplanowane wydłużenie zaangażowania kapitału w aktywnych operacjach banku.

2. Pasywne ryzyko uzupełniające refinansowanie (transformacja terminu kapitałów pozyskanych i inwestowanych) - zagrożenie występuje wtedy, gdy w sytuacji świadomie zamierzonego niedopasowania pozycji bilansu w określonych terminach zapadalności i wymagalności nie można uruchomić źródeł zastępczego refinansowania,

3. Ryzyko zawartych umów - tu szczególnym zagrożeniem jest masowe wycofywanie depozytów przed terminem. Ryzyko to może być aktywne - pojawienie się nieoczekiwanych roszczeń beneficjentów do realizacji kredytów, lub pasywne - niebezpieczeństwo nieoczekiwanego wycofania funduszy.

32. Teoretyczne koncepcje regulowania płynności

Złota reguła bankowa

Zakłada, że terminowi płatności pasywów winny odpowiadać płatności aktywów. Jest ona regułą konserwatywną. Nie jest ona w stanie dać bankowi pewności utrzymania płynności. Reguła ta wyklucza transformację terminów w działalności kredytowej banku.

Aktywa Pasywa

Gotówka = wkłady a'vista

Kredyt na 1 miesiąc = wkłady na 1 miesiąc

Długoterminowe inwestycje = kapitał własny

• Reguła osadu we wkładach

Stanowi modyfikację złotej reguły bankowej w taki sposób, że wymogi dotyczące płynności są rozluźnione, natomiast zwiększają się możliwości prolongatywu wkładów na rachunkach ponad deklarowane terminy. Uwzględnia ona małe wkłady dotychczasowe. W tej regule założono istnienie tzw. osadu we wkładach, tzn. zakłada się, że istnieje pewien stabilny poziom wkładów, który się nie zmniejszy. Bezpieczeństwo tej reguły wymaga stałej obserwacji zmian w strukturze posiadanych środków pieniężnych.

Aktywa Pasywa

Gotówka = wkłady poniżej osadu typu a'vista

Kredyt krótkoterminowy = osady - (wkłady stałe typu a'vista)

Kredyt do 1 miesiąca = wkłady poniżej osadu na 1 miesiąc

Kredyt krótkoterm poniżej 1 m-ca = osady - (wkłady stałe na 1 miesiąc)

• Reguła przesunięć w aktywach bilansu

Zakłada odpowiednie struktury aktywów. Powinny wśród nich znajdować się takie, które bez strat mogłyby zostać zlikwidowane w razie wystąpienia trudności z płynnością przed ich terminem zapadalności.

• Reguła maksymalnego obciążenia

Stanowi rozwinięcie reguły przesunięć. Określa relacje, jakie powinny być zachowane pomiędzy wysokością strat poniesionych przy likwidacji aktywów przed terminem ich zapadalności, a kapitałem własnym banku. Według tej reguły terminowe wywiązanie się banku z zobowiązań płatniczych wymaga spełnienia dwóch warunków:

• wartość podlegających likwidacji aktywów musi być przynajmniej równa kwocie wymagalnych zobowiązań,

• strata wynikająca z odstąpienia aktywów przed terminem ich zapadalności nie może być większa od kapitału własnego banku.

Reguła ta, tak jak reguła przesunięć, wyraża konieczność właściwej polityki inwestowania kapitału - wysoka jakość aktywów i odpowiedni dla utrzymania płynności udział w portfelu należności krótkoterminowych.

33. Metoda puli zasobów finansowych

Wyraźnie przedkłada bezpieczeństwo nad rentownością. Pasywa traktuje się tu w sposób zagregowany (łącznie). Wstępnym działaniem w ramach tej metody jest ustalenie pewnego standardu płynności, dotyczącego wielkości i uporządkowania w czasie potrzeb gotówkowych. Wykorzystanie puli zasobów finansowych ustala się poprzez wyodrębnienie środków w następującej kolejności na:

1. Rezerwy podstawowe - Ta kategoria aktywów obejmuje gotówkę w kasie, depozyty w BC, salda na rachunkach w innych instytucjach depozytowych, gotówkę w drodze.

2. Rezerwy drugiej linii (dodatkowe) - Składa się z krótkoterminowych papierów wartościowych rynku otwartego, takich jak bony skarbowe, obligacje skarbu państwa, akcepty bankowe itp. W przeciwieństwie do rezerw podstawowych, rezerwy drugiej linii przynoszą dochód, poprawiając tym samym poziom rentowności banku. Ponadto, iż są to papiery krótkoterminowe, posiadają one bardzo niski poziom ryzyka niewykonania zobowiązania, zaś ich wartość rynkowa obciążona jest ograniczonym ryzykiem stóp procentowych.

3. Kredyty - Metoda ta nie daje żadnych konkretnych wskazówek dotyczących struktury portfela kredytowego. Dystrybucja kredytów zależy głównie od potrzeb obsługiwanego przez bank rynku i preferencji zarządu i właścicieli banku odnośnie do ryzyka. W metodzie tej portfel kredytowy nie jest traktowany jako źródło płynności.

4. Inwestycje w długoterminowe papiery wartościowe (z reguły długoterminowe rządowe papiery rynku otwartego, np. obligacje skarbu państwa). Celem posiadania portfela inwestycyjnego jest generowanie zysków z jednej strony, z drugiej zaś uzupełnienie rezerw drugiej linii.

Metoda puli zasobów jest oceniana dość krytycznie, gdyż:

• nie daje żadnej podstawy do oceny standardu płynności,

• nie uwzględnia chwiejności indywidualnych rachunków depozytowych,

• ignoruje płynność dostarczaną przez portfel kredytowy, wynikającą z nieprzerwanego strumienia środków płynących do banków w formie spłat kapitału i odsetek,

• zaciemnia fakt, że prawdziwe bezpieczeństwo banku w dłuższej perspektywie, wynika przede wszystkim z jego zdolności do generowania wystarczających zysków,

• pomija wpływ wzajemnego oddziaływania aktywów i pasywów na zapewnienie sezonowej i cyklicznej płynności banku.

34. Metoda konwersji zasobów finansowych

Wyróżniającą cechą tej metody jest to, że traktuje ona każde źródło pochodzenia zasobów indywidualnie. Zasoby pozyskane za pośrednictwem np. depozytów a'vista, które maja szybki obrót i na które bank zobowiązany jest tworzyć wysokie rezerwy, są alokowane w odmienny sposób niż np. zasoby generowane ze sprzedaży skryptów dłużnych. Wstępnie w metodzie tej dokonuje się podziału zbioru pasywów na stosowne podzbiory w oparciu o ich obrót i wymagania w zakresie rezerwy. Następnie zasoby finansowe alokowane są do różnych kategorii aktywów traktując poszczególne podzbiory tak jak gdyby były one odrębnymi ośrodkami zysku. Każda decyzja dotycząca zarówno płynności jak i rentowności podejmowana jest oddzielnie dla każdego źródła pochodzenia zasobów.

Podstawową zaletą metody konwersji jest to, iż w zarządzaniu bilansem przenosi ona akcent z płynności na rentowność. Metoda ta posiada również wady, są one następujące:

• Decyzje dotyczące płynności opierają się na obiegu depozytów nie zaś na ich chwiejności (zmienności), co w konsekwencji wpływać może na obniżenie zysków w wyniku zawyżenia potrzeb płynności.

• Portfel kredytowy traktowany jest jako całkowicie niepłynny.

• Aktywa i pasywa zarządzane są niezależnie.

35. Metoda aktywnego zarządzania pasywami

Metoda ta koncentruje się m.in. na roli pozyskiwanych zasobów finansowych w podtrzymywaniu lub zwiększaniu bazy aktywów. Wyróżniamy dwa typy aktywnego zarządzania pasywami:

1. „Kasowy” typ zarządzania pasywami pociąga za sobą wykorzystywanie nabywanych na rynku pieniężnym zasobów finansowych do pokrycia krótkoterminowych potrzeb w zakresie płynności. Zarządzanie płynnością opiera się głównie na krótkoterminowych, nabytych zasobach, uzupełniających rezerwy drugiej linii w przypadkach wzrostu wypłat depozytów. Metoda „kasowa” umożliwia bankowi utrzymywanie wyższego wskaźnika niepłynnych aktywów dochodowych, co z jednej strony bezpośrednio wpływa na podwyższenie dochodów, z drugiej jednak, powoduje wzrost ryzyka.

2. „Kredytowy” typ zarządzania pasywami polega na tym, że bank wykorzystuje nabywane na rynku zasoby do ustawicznego zwiększania rozmiaru swego bilansu. Typ ten nazywany jest także „czystym” zarządzaniem pasywami.

Celem tej metody jest zwiększanie wolumenu aktywów dochodowych i tym samym rentowności. Warunkiem koniecznym dla skutecznego stosowania tej metody jest dostępność środków na rynku. Rynek musi być dostatecznie rozwinięty, przede wszystkim musi mieć odpowiednią liczbę uczestników i dostateczną ilość zasobów finansowych, by działalność pojedynczych banków lub innych uczestników nie wpływała na poziom rynkowych stóp procentowych. Kluczowe znaczenie dla tej metody ma niski poziom ryzyka dostępności środków.

36. Metoda sekuratyzacji należności kredytowych

Jest to nowa metoda zarządzania bilansem banku, pojawia się tu nowy instrument - sekuratyzacja zabezpieczająca bank przed ryzykiem kredytowym. Przekształcenie określonej puli udzielonych kredytów w papiery wartościowe i ich sprzedaż stanowi formę przeniesienia ryzyka kredytowego na inwestorów. Bank w ten sposób osiąga dodatkowe korzyści, m.in. odmraża kapitał przed umownym terminem spłaty, zabezpiecza płynność kredytową, przyspiesza rotację kapitału oraz realizuje dodatkowy dochód. Metoda ta stanowi odwrót w ulepszaniu technik zabezpieczania płynności banku. Przenosi nacisk z zarządzania pasywami na zarządzanie aktywami banku poprzez przedterminowe ich upłynnienie na rynku kapitałowym lub wtórnym rynku kredytowym. Sprzedaż aktywów dla ratowania płynności zazwyczaj prowadzi do zmniejszenia skali działalności banku oraz pogorszenia jakości portfela aktywów na skutek trudności w upłynnianiu należności o obniżonym standardzie.

37. Identyfikacja i pomiar ryzyka płynności

Skuteczne zarządzanie ryzykiem płynności wymaga jego identyfikacji. Pnieważ zagrożeniem płynności jest niedostatek środków płynnych do pokrycia wymagalnych zobowiązań, rozpoznanie takiej sytuacji wymaga porównania obu wielkości. Poziom płynności banku ustala się na podstawie bilansu oraz zestawienia przepływów pieniężnych.

1. Bilans. Daje statyczny obraz płynności banku. Podlega przekształceniu na tzw. bilans płynności, w którym zestawia się płynne aktywa i płynne pasywa. Wyróżnić można trzy zasady zachowania płynności:

I zasada - musi być spełniony następujący warunek:

aktywa płynne ≥ pasywa płynne

II zasada:

aktywa o niskiej płynności ≤ pasywa długoterminowe

gdzie:

aktywa - majątek trwały i inwestycje finansowe banku oraz kredyty udzielone na okres co najmniej 4 lat;

pasywa - kapitał własny, długoterminowe lokaty, pożyczki obligacyjne oraz części osadu na wkładach oszczędnościowych, terminowych i a'vista, która podlega transformacji terminu.

III zasada:

aktywa o średniej płynności ≤ pasywa średnioterminowe

gdzie:

aktywa - wszystkie należności od podmiotów niebankowych w okresie do 4 lat, giełdowe papiery wartościowe i część należności od banków w okresie powyżej 3 miesięcy;

pasywa - średnioterminowe zasoby finansowe, wkłady i zobowiązania wobec banków poddane transformacji terminu.

Ocena płynności na podstawie bilansu nie może stanowić podstawy do zarządzania ryzykiem.

2.Zestawienie przepływów pieniężnych.

Dla zarządzania ryzykiem konieczne jest zastosowanie takiego systemu pomiaru płynności, który dawałby informację liczbową o łącznym zapotrzebowaniu na gotówkę, wynikającym z zawartych kontraktów i z potencjalnych potrzeb klientów. Dlatego identyfikacja i pomiar ryzyka muszą się opierać na analizie przepływów pieniężnych.

Zestawienia przepływów pieniężnych pokazują realne przepływy gotówki i realne wpływy.

1. Musimy określić przedziały czasowe i horyzont prognoz - okres prognozowania. Przedziały czasowe powinny być możliwie nieduże. Im węższe są pasma czasowe, tym pomiar ryzyka jest dokładniejszy;

2. Musimy dokonać analizy cyklu depozytowego - powinna ona dotyczyć depozytów a'vista i łącznych stanów depozytów. Badanie depozytów a'vista - pasywów najbardziej płynnych - ma istotne znaczenie dla bieżącego zarządzania, natomiast łącznych depozytów - dla prognozowania płynności w dłuższych okresach;

3. Musimy dokonać analizy cyklu kredytowego. Roczne obserwacje codziennych zmian stanów należności i kredytowych w wyniku spłat i wypłat kredytów dają możliwość ujawnienia cykliczności.

38. Zewnętrzne normy płynności

Ustalane są przez krajowe organy nadzorcze. W Polsce zostały wprowadzone w 1990 roku. Określają one stosunek płynnych aktywów do wymagalnych pasywów dla okresu 3-miesięcznego.

Wyróżniono następujące poziomy norm:

• wyższy od 0,9 - płynność dobra;

• w granicach 0,7 - 0,9 - płynność średnia;

• poniżej 0,7 - płynność zła.

Od lipca 1996 roku zewnętrzne normy płynności nie obowiązują. Stwierdzono, iż obecnie nie można ustalić prawidłowego poziomu norm dla wszystkich krajowych i zagranicznych banków w Polsce, ze względu na małą stabilność polskiego rynku finansowego.

39. Operatywne sterowanie płynnością

Chodzi tu o zapewnienie trwałej, dyspozycyjnej płynności. Celem operatywnego sterowania płynnością jest zabezpieczenie w każdym czasie dostatecznej zdolności banku do punktualnego regulowania wszelkich płatności. W celu tym wykorzystuje się krótkoterminowe zestawienia strumieni pieniężnych przedstawiające faktyczny ruch środków płatniczych. Dla zachowania płynności banku w każdej chwili musi być spełniony następujący warunek:

Stan początkowy środków pieniężnych + łączne wpływy środków pieniężnych > łączne wydatki środków pieniężnych

Realizacja jego jest uzależniona od wyniku działań polegających na:

• kompensowaniu wydatków wpływami, tzn. wyrównywanie rozmiarów transakcji w czasie w ten sposób, by ich skutki były neutralne w odniesieniu do płynności banku;

• modelowaniu wzajemnych rozliczeń między bankami;

• modyfikacji kontraktowych terminów wkładów;

• rozpoznawaniu zwyczajów klientów w obrocie płatniczym i odpowiednim dostosowaniu się do nich.

Wyżej wymienione działania zmierzają do zabezpieczenia się przed ryzykiem utraty płynności i powinny znaleźć odzwierciedlenie w krótkoterminowym planowaniu finansowym, którego zadaniem jest z jednej strony uwzględnienie wszystkich reguł płynności, a z drugiej - ustalenie przewidywanych strumieni pieniężnych z bieżących operacji. Tak sporządzony plan krótkoterminowy jest narzędziem operatywnego zarządzania płynnością. Sygnalizuje on z wyprzedzeniem w czasie o wystąpieniu niedoborów i nadwyżek płynności. Umożliwia to podejmowanie przedsięwzięć gwarantujących utrzymanie płynności w okresach luk i zwiększenia dochodów banku w okresach spodziewanych nadwyżek.

Plan operatywnego sterowania płynnością powinien być uzupełniany i aktualizowany na przyjęty w banku okres planu bieżącego.

Finansowy plan przepływów środków płatniczych może być:

1) Czystym rachunkiem prognostycznym (weryfikacja prognoz) - odchylenie faktycznych strumieni od planowanych

2) Zwykłym budżetem. Strumienie przepływów muszą być bilansowane według schematu:

- stan początkowy środków płatniczych

- wpływy

- wydatki

- stan końcowy środków płatniczych

- minimalny stan środków

- nadwyżka lub niedobór

- plan refinansowania niedoboru

- plan zagospodarowania nadwyżki.

Występowanie odchylenia stanu końcowego środków płatniczych od ich ustalonego minimum w przypadku nadwyżki wymaga sposobu zagospodarowania, w przypadku niedoboru - zaplanowania źródeł refinansowania. Oznacza to często konieczność uzupełnienia rezerw płynności dopływem środków ze źródeł zewnętrznych.

40. Kontrola i monitoring płynności

Kontrola i monitoring płynności służą zapobieganiu wystąpienia ryzyka. Polegają one na stałej obserwacji pozycji płynności banku. Głównym narzędziem jest zestawienie przewidywanych przepływów środków pieniężnych. Sporządzanie zestawienia przebiega w dwóch fazach:

1. W pierwszej fazie bilans banku przekształca się przez wprowadzenie kontraktowych terminów zapadalności dla każdej pozycji aktywów oraz kontraktowych terminów wymagalności dla każdej pozycji pasywów. Dla ułatwienia analizy kontraktowe terminy umieszcza się w przedziałach czasowych odpowiednio dostosowanych do obserwacji płynności bieżącej, krótkoterminowej i długoterminowej.

2. W drugiej fazie następuje:

• urealnienie kontraktowych terminów przy zastosowaniu technik statystycznych oraz na podstawie indywidualnej oceny umów o bliskich terminach płatności;

• oszacowanie ruchów w pozycjach aktywów i pasywów z punktu widzenia możliwości zamiany na gotówkę, rzeczywistych terminów ich spieniężenia, strat poniesionych przy sprzedaży aktywów przed terminem zapadalności.

Tak przygotowany bilans analityczny stanowi podstawę do ustalenia luki dla każdego przedziału czasowego. Praktycznie oblicza się aktywa netto jako różnicę między sumą aktywów zapadalnych i suma pasywów wymagalnych w danym przedziale czasowym. Stąd ustalenie płynności bieżącej, krótkoterminowej i długoterminowej polega na przyporządkowaniu im wyników obliczeń z odpowiednich przedziałów czasowych. Luka ujemna - brak zdolności banku do wywiązywania się z zobowiązań, luka dodatnia - zachowanie zdolności do wywiązania się ze zobowiązań.

Dane zawarte w zestawieniach przepływów gotówkowych stanowią podstawę do kontroli płynności. Wskaźniki obliczane dla poszczególnych pasm czasowych powinny być konfrontowane z ustalonymi limitami. Przekroczenia limitów wskazują na potrzebę rozpoznania przyczyn i podjęcia działań gwarantujących likwidację odchyleń.

41. Mierniki oceny płynności

Ocena płynności finansowej banku wymaga stosowania odpowiednich instrumen­tów pomiaru. Znane są dwa typy instrumentów, a mianowicie:

• wskaźniki absolutne;

- wskaźniki względne.

Wskaźniki absolutne wskazują na rozmiary nadwyżki lub niedoboru płynności:

nadwyżka/ niedobór = płynne aktywa - krótkoterminowe pasywa

gdzie:

1) płynne aktywa:

• stany gotówki,

• stany rachunków w banku centralnym,

- krótkoterminowe papiery wartościowe,

• płynne lokaty na rynku międzybankowym pieniężnym,

- inne aktywa o okresie zapadalności do 30 dni;

2) krótkoterminowe pasywa:

- zmienna część depozytów a vista,

- krótkoterminowe kredyty z banku centralnego (np. redyskontowy lub lom­bardowy),

• operacje odkupu papierów wartościowych z transakcji aukcyjnych,

- inne pasywa o okresie wymagalności do 30 dni.

Wskaźnik ten ma zastosowanie przede wszystkim w monitorowaniu płynności i operatywnym zarządzaniu. Wyznacza skalę zaangażowania rezerw dodatkowych w przypadku niedostatecznej płynności lub zakres potrzeb angażowania środków ze źródeł zewnętrznych. W przypadku wystąpienia nadwyżki stanowi podstawę decyzji o lokowaniu nadmiaru płynności na rynku pieniężnym. Ta forma wskaźni­ka nie jest użyteczna w porównaniach między bankami, stąd szerzej są stosowane względne formy wskaźników:

wskaźnik płynności = płynne aktywa /krótkoterminowe pasywa

Dla zachowania zdolności baku do regulowania zobowiązań płatniczych bez doraźnego sięgania do źródeł zewnętrznych wskaźnik ten musi być przynajmniej równy 1. Przy aktywnym gospodarowaniu pasywami i pełnej dostępności do źródeł zewnętrznych wskaźnik może być znacznie niższy od 1.

Nawiązując do konstrukcji przedstawionej wyżej bezwzględnej miary płynno­ści formuła wskaźnika względnego jest następująca:

wskaźnik płynności = nadwyżka /niedobór / aktywa ogółem

Wskaźnik ten służy przede wszystkim do oceny gospodarowania płynnością". Określa on udział aktywów niedochodowych, zabezpieczających płynność banku, w globalnej wartości aktywów. W przypadku wystąpienia niedoboru płynności stosunek ten ujawnia stopień ryzyka podjętego przez bank.

Płynność banku można także ocenić na podstawie wskaźnika skonstruowanego w następujący sposób:

wskaźnik płynności kasowej = rezerwy gotówkowe / krótkoterminowe pasywa

Wskaźnik ten charakteryzuje zdolność banku do regulowania zobowiązań wy­magalnych w krótkim terminie.

Można także poddać ocenie stopień przygotowania banku do zachowania płyn­ności, uwzględniając typowe dla banku czynniki zagrożeń, np.:

wskaźnik wahań płynności = rezerwa plynności / potencjalne roszczenia klientów

gdzie: rezerwa płynności: aktywa płynne i możliwości refinansowania z zewnątrz; potencjalne roszczenia: realizacja przyrzeczeń udzielenia kredytów i nieoczeki­wane wypowiedzenia depozytów.

Ryzyko zawartych umów jest zagrożeniem trudnym do przewidzenia. Przy ustala­niu mianownika należy się połużyć wynikami badań statystycznych. Obserwacja tego wskaźnika daje pogląd o możliwościach absorpcji skutków ryzyka umów.

wskaźnik poziomu refinansowania = dostępne środki refinansowania / aktywa płynne

gdzie: dostępne środki refinansowania: możliwości krótkoterminowego zadłużenia na rynku pieniężnym i możliwości dostępu do linii kredytowych.

Relacja ta wskazuje, w jakim stopniu bank może doraźnie wspomóc swoją zdolność płatniczą. Jeżeli dostęp do środków refinansowania został oceniony re­alistycznie, to im większy jest poziom wskaźnika, tym lepiej bank jest przygoto­wany do zachowania płynności.

Do oceny roli wkładów w refinansowaniu działalności stosowany jest następu­jący wskaźnik:

udział wkładów w zobowiązaniach = wkłady klientów / globalne zobowiązania

Im niższy jest udział faktycznego stanu wkładów w zobowiązaniach banku, tym większe musi być zaangażowanie środków innych banków lub szersze refinansowanie z rynku poprzez emisję papierów wartościowych. Uzależnienie płynności banku od refinansowania na rynku pieniężnym jest ryzykowne wówczas, gdy płynność rynku jest mała.

Analiza struktury wkładów według klas wielkości pozwala z kolei na ocenę zagroże­nia ich wycofania. Dla oceny ryzyka refinansowania banku szczególne znaczenie ma:

wskaźnik udziału dużych wkładów = suma dużych wkładów / globalne zobowiązania

Ponadto wskaźnik ten sygnalizuje o poziomie zagrożenia zerwania umów depozy­towych. Im większy jest udział wkladów w globalnych zobowiązaniach, tym skutki zerwania umów są groźniejsze dla utrzymywania płyrnvości; powodują nąjczęścicj gwaktowne jej obniżenie.

Analizę struktury wkładów można również przeprowadzić przy ich podziale we­dług rodzaju. Pozwala to rozpoznać stopień zagrożenia zerwania umów również w tym przekroju. Obie formy wskaW ików, tj. uwzględniające klasy wielkości i rodza­je wkładów, służą nie tylko do identyfikacji zagrożenia płynności i jego pomiaru, ale także do weryfikacji stosowanej polityki depozytowej banku.

Poziom ryzyka terminu można określić na podstawie następujących wskaźników:

udział kredytów przeterminowanych = wolumen kredytów z zaległą obsługą / globalny wolumen kredytów

Wysoki poziom tego wskaźnika stanowi duże zagrożenie dla płynności banku. Oprócz działań zmierzających do redukcji „złych" kredytów w portfelu, koniecz­ne jest także podjęcie działań niezbędnych dla utrzymania płynności.

Pomiar ryzyka terminu może być dokonany także w ujęciu strumieniowym, poprzez zrelacjonowanie zaległych do należnych płatności w badanym okresie: wskaźnik zaległych płatności = kwota zaległych rat + odsetki kwota należnych rat i odsetek

Wskaźnik ten ilustruje stopień wyhamowania procesu odmrażania zainwesto­wanego kapitału i realizacji dochodów.

Do weryfikacji skuteczności zarządzania płynnością stosuje się następującą po­stać wskaźnika:

wskaźnik utraty płynności = rezerwy płynności / negatywne zmiany płynności

Ten wskaźnik ma szczególne znaczenie w sterowaniu płynnością. Obejmuje on nie tylko skutki operacji zrealizowanych, ale także przewidywanych na podstawie szacunków utraty kapitału. Planistyczne ujęcie mianownika daje podstawę do pro­gnozowania warunków utrzymania płynności w przyszłości.

O zdolności płatniczej banku można wnioskować na podstawie następującej relacji:

udział banku w obrocie międzybankowym = lokaty w bankach / lokaty z innych banków

Paziom wskaźnika większy od 1 świadczy o tym, że bank nie ma trudności w utrzymywaniu płynności, natomiast mniejszy od 1 wskazuje, że na rynku międzybankowym bank w szerszym zakresie jest biorcą niż dawcą środków pieniężnych.

42. Ryzyko kredytowe, pojęcie klasyfikacja

Ryzyko kredytowe uważane jest za największy i najbardziej charakterystyczny rodzaj ryzyka bankowego.

Definiowane jest ono jako zagrożenie, że odsetki lub kapitał, lub jedno i drugie, kredytu lub papieru wartościowego nie zostaną spłacone zgodnie z umową. Ryzyko kredytowe wynika bezpośrednio z kondycji ekonomicznej kredytobiorcy, zwanej zdolnością kredytową. Nie da się go określić również bez dogłębnego badania portfela kredytów. Do podstawowych czynników wpływających na poziom ryzyka kredytowego należą:

• dywersyfikacja rodzajów kredytów;

• dywersyfikacja kredytów gospodarczych miedzy różne branże;

• rodzaje i wysokość zabezpieczeń;

• stosowane standardy kredytowe.

Ze względu na specyfikę działalności banku , który „handluje pieniądzem”, kupując go i sprzedając, wyróżnia się aktywne ryzyko bankowe i pasywne ryzyko kredytowe.

Aktywne ryzyko kredytowe oznacza możliwość straty części, a nawet całości sumy płatności kredytowych, czyli rat kapitałowych i odsetek. Straty z tego tytułu powstają tylko w sytuacji, gdy kredytobiorca nie zwraca w całości lub części pożyczonych od banku funduszy, ale także, gdy opóźnia się z ich terminowym zwrotem lub zwleka z wypłatą należnych odsetek, prowizji czy opłat. Mimo iż, że banki chronią się przed opóźnionymi spłatami odsetkami karnymi ( z reguły dwukrotność kredytu refinansowego, a czasami nawet 75 % p. a. ), każde przesunięcie terminu płatności może stanowić poważne zagrożenie dla płynności banku. Szczególnie duże jest ryzyko przy udzielaniu kredytów zagranicznych, ponieważ niespłacenie kredytu lub opóźnienia wynikać mogą nie tylko z pogorszenia się tzw. standingu finansowego kredytobiorcy, lecz także z tzw. ryzyka kraju ( ryzyka politycznego ) , ponieważ na przykład rząd kraju kredytobiorcy może wydać zakaz transferu środków za granice, czy też kredytobiorca może skutecznie unikać kroków windykacyjnych banku poprzez np. ukrycie się. Z transakcjami zagranicznymi wiąże się także ryzyko dewizowe polegające na tym , że w dniu spłaty kredytu kurs wymienny waluty jest niższy od przewidywanego ( przy wyższym jest źródłem dodatkowych zysków ).

W operacjach pasywnych ryzyko kredytowe powstaje, gdy bank refinansuje się za pomocą kredytów od innych podmiotów gospodarczych - najczęściej innych banków , włącznie z bankiem centralnym. Wtedy też bank musi liczyć się z przedwczesnym i nieoczekiwanym wycofaniem przez kredytodawcę zdeponowanych środków.

Istotne przy analizie ryzyka kredytowego jest odróżnienie ryzyka indywidualnego, wynikającego z pojedynczej umowy kredytowej i ryzyka portfelowego (łącznego), które to jest zagregowanym ryzykiem indywidualnym.

Pojedyncze ryzyko zależy od wysokości możliwej straty ( równej maksymalnej wartości kredytu ) i prawdopodobieństwa jej wystąpienia.

Łączne ryzyko kredytowe zależne jest od sumy pojedynczych kredytów, prawdopodobieństwa ich niespłacenia i współzależności między pojedynczymi kredytami.

Im bardziej czynniki powodujące niespłacenie jednego kredytu będą wpływały na niespłacenie innych kredytów, tym bardziej będzie się zwiększać łączne ryzyko.

Źródła ryzyka kredytowego tkwią nie tylko w błędach polityki kredytowej banku. Niejednokrotnie należy ich szukać poza instytucją bankową, mogą je wywołać także czynniki zewnętrzne, jak np. ogólna sytuacja polityczno - gospodarcza kraju, czy utrata zaufania przez bank z powodu różnych przyczyn. Skutkiem takiej sytuacji jest pogorszenie efektywności ekonomicznej, a w skrajnych przypadkach trwała utrata płynności, gdy bank nie może uzyskać środków w banku centralnym, ani na rynkach: pieniężnym i międzybankowym, co w prostej drodze prowadzi do upadłości banku. Zła polityka kredytowa banku może doprowadzić do stanu, w którym zostanie zachwiana jego płynność, co z kolei może doprowadzić do sytuacji, w której bank będzie musiał pozyskać drogie środki z zewnątrz. Dlatego bank musi bardzo rzetelnie oceniać każdy pojedynczy wniosek kredytowy przez pryzmat własnej polityki kredytowej (tak pod względem oceny zdolności kredytowej klienta, jak i pod względem zabezpieczenia kredytu).

43. Czynniki wpływające na zwiększenie ryzyka kredytowego

• Zagrożenie ryzykiem kredytowym uzależnione jest działaniem bardzo wielu czynników. Generalnie ujmując możemy podzielić je na:

• zewnętrzne (niezależne od banku)

• ekonomiczne (stan gospodarki kraju, polityka RPP i NBP - stopy procentowe NBP, uwarunkowania ekonomiczne w procesach kredytowania, innowacje na rynku kredytowym)

• społeczne (ubożenie społeczeństwa - utrata zdolności kredytowej podczas korzystania z kredytu, skłonność społeczeństwa do korzystania z kredytu)

• polityczne (deregulacja i liberalizacja systemów bankowych, )

• demograficzne

• techniczne (przepływ informacji, nowoczesne techniki informatyczne)

• wewnętrzne (zależne od decyzji podejmowanych w banku)

• polityka kredytowa banku

• rachunkowość portfela kredytowego

• dywersyfikacja portfela kredytowego

• poziom wyszkolenia inspektorów kredytowych

• zbyt mało restrykcyjne kryteria w ocenie zdolności kredytowej

- kultura kredytowa

44. Ocena zdolności kredytowej

Bank uzależnia przyznanie kredytu - jego wysokość, termin spłaty i oprocentowanie - od zdolności kredytowej kredytobiorcy, rozumianej jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z jego oprocentowaniem w umownych terminach spłaty, przy czym kredytobiorca ma obowiązek przedłożyć dokumenty i informacje konieczne dla dokonania oceny w tym zakresie. Najważniejszymi dokumentami dla banku w przypadku podmiotów gospodarczych są: rachunek zysków i strat, dane bilansowe, służące ocenie sytuacji finansowej bieżącej i przewidywanej oraz rachunek przepływów środków pieniężnych (cash flow) .

Metody oceny zdolności kredytowej stosowane przez banki są różnorodne. Ich opis i szczegółowe wskazówki znajdują się w instrukcjach kredytowych banku. Najczęściej banki stosują kilka metod jednocześnie, ich wybór zależy od:

• rodzaju kredytu (na cele bieżące czy inwestycyjne, złotowy czy dewizowy)

• osobowości prawnej( podmiot gospodarczy będący osobą prawną czy osobą fizyczną)

• innych uwarunkowań gospodarczych ( np. likwidacja, upadłość)

Ocena zdolności kredytowej polega na analizie wskaźnikowej i jakościowej.

Analiza wskaźnikowa polega na obliczaniu wskaźników w 4 podstawowych obszarach:

• płynności

• zadłużenia

• sprawności działania

• rentowności i zyskowności: (ROI, ROE)

Analiza jakościowa oparta jest na:

• ocenie dotychczasowego wywiązywania się z zobowiązań:

• informacjach uzyskanych w drodze wywiadów

• analizie Swot

• ocenie biznes planu

Podstawowym warunkiem uniknięcia przez bank ryzyka niewypłacalności kredytobiorcy jest udzielenie kredytu przedsiębiorstwu, którego bieżąca i przewidywana efektywność gospodarowania oraz stan majątkowy zapewniają wypłacalność gwarantującą zwrot kredytu z należnymi odsetkami w wysokości i terminie wynikającym z umowy kredytowej. Pierwszym i decydującym kryterium przy rozpatrywaniu jakiegokolwiek wniosku kredytowego i przy kontroli zabezpieczenia kredytu jest zatem ocena zdolności kredytowej przedsiębiorstwa czy tez osoby fizycznej.

Banki zostały w ten sposób upoważnione i zobowiązane do różnicowania warunków udzielania kredytów, a nawet do uzależnienia ich wysokości oraz terminu spłaty od oceny działalności gospodarczej kredytobiorców i od efektywności wykorzystania środków produkcji, jak też celu, jakiemu kredyt ma służyć.

Źródła informacji możemy podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Wewnętrzne to te, które obejmują dotychczasowe dane banku o kliencie(jego sytuacji finansowej, wielkości obrotów, dyscypliny płatniczej itp.) Zewnętrzne pochodzą od osób trzecich: urzędów, sądów, innych banków, biur konsultingowych itd. Wyniki oceny zdolności kredytowej podlegają stałej aktualizacji w okresie wykorzystania kredytów.

Istnieje kilka podziałów oceny zdolności kredytowej. Można m.in. podzielić ją na:

1. formalno - prawną oznaczającą możliwość występowania jako strona umowy kredytowej,

2. zdolność w rozumieniu ekonomicznym, która oznacza dysponowaniem przez przedsiębiorstwo kapitałem, pozwalająca na generowanie przepływów finansowych w wysokości zapewniającej terminową obsługę zadłużenia.

Ze względu na horyzont czasowy wyróżniamy zdolność kredytową przedsiębiorstwa:

• bieżącą- średnioterminową, dotyczy niedalekiej przyszłości (od 2 do 3 lat). Przeprowadza się ją przed udzieleniem kredytu krótko- i średnioterminowego

• perspektywiczną-długoterminową, dotyczy bardziej odległej przyszłości przeprowadza się ją przed udzieleniem kredytu długoterminowego.

Badanie zdolności kredytowej nie jest czynnością jednorazową, lecz procesem. Bank jest zainteresowany bowiem zarówno bieżącą rentownością i efektywnością, jak i przyszłą, gdyż zdolność kredytową może mieć tylko przedsiębiorstwo rentowne i to takie, którego bieżąca i przewidywana efektywność finansowa działalności gospodarczej oraz stan majątkowy stanowią pełne zabezpieczenie wobec wszystkich wierzycieli. Badanie sprowadza się do przeprowadzenia, na podstawie sprawozdań finansowych (bilansu, rachunku wyników, zestawienia przepływów), szeregu analiz w celu określenia stanu ekonomiczno - finansowego przedsiębiorstwa.

W przypadku kredytowania działalności bieżącej ocenie podlega bieżąca zdolność kredytowa, czyli efektywność finansowa i stan majątkowy, co jednocześnie oznacza, ze przedmiotem badań staje się rentowność działalności, płynność finansowa, struktura finansowego pokrycia majątku i gospodarka potencjałem.

45. Procedury oceny zdolności kredytowej

Bank uzależnia przyznanie kredytu - jego wysokość, termin spłaty i oprocentowanie - od zdolności kredytowej kredytobiorcy, rozumianej jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z jego oprocentowaniem w umownych terminach spłaty, przy czym kredytobiorca ma obowiązek przedłożyć dokumenty i informacje konieczne dla dokonania oceny w tym zakresie. Najważniejszymi dokumentami dla banku w przypadku podmiotów gospodarczych są: rachunek zysków i strat, dane bilansowe, służące ocenie sytuacji finansowej bieżącej i przewidywanej oraz rachunek przepływów środków pieniężnych (cash flow) .

Metody oceny zdolności kredytowej stosowane przez banki są różnorodne. Ich opis i szczegółowe wskazówki znajdują się w instrukcjach kredytowych banku. Najczęściej banki stosują kilka metod jednocześnie, ich wybór zależy od:

• rodzaju kredytu (na cele bieżące czy inwestycyjne, złotowy czy dewizowy)

• osobowości prawnej( podmiot gospodarczy będący osobą prawną czy osobą fizyczną)

• innych uwarunkowań gospodarczych ( np. likwidacja, upadłość)

Ocena zdolności kredytowej polega na analizie wskaźnikowej i jakościowej.

Analiza wskażnikowa polega na oblioczaniu wskaźników w 4 podstawowych obszarach:

• płynności

• zadłużenia

• sprawności działania

• rentowności i zyskowności: (ROI, ROE)

Analiza jakościowa oparta jest na:

• ocenie dotychczasowego wywiązywania się z zobowiązań:

• informacjach uzyskanych w drodze wywiadów

• analizie Swot

• ocenie biznes planu

Podstawowym warunkiem uniknięcia przez bank ryzyka niewypłacalności kredytobiorcy jest udzielenie kredytu przedsiębiorstwu, którego bieżąca i przewidywana efektywność gospodarowania oraz stan majątkowy zapewniają wypłacalność gwarantującą zwrot kredytu z należnymi odsetkami w wysokości i terminie wynikającym z umowy kredytowej. Pierwszym i decydującym kryterium przy rozpatrywaniu jakiegokolwiek wniosku kredytowego i przy kontroli zabezpieczenia kredytu jest zatem ocena zdolności kredytowej przedsiębiorstwa czy tez osoby fizycznej.

Banki zostały w ten sposób upoważnione i zobowiązane do różnicowania warunków udzielania kredytów, a nawet do uzależnienia ich wysokości oraz terminu spłaty od oceny działalności gospodarczej kredytobiorców i od efektywności wykorzystania środków produkcji, jak też celu, jakiemu kredyt ma służyć.

Źródła informacji możemy podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Wewnętrzne to te, które obejmują dotychczasowe dane banku o kliencie(jego sytuacji finansowej, wielkości obrotów, dyscypliny płatniczej itp.) Zewnętrzne pochodzą od osób trzecich: urzędów, sądów, innych banków, biur konsultingowych itd. Wyniki oceny zdolności kredytowej podlegają stałej aktualizacji w okresie wykorzystania kredytów.

Istnieje kilka podziałów oceny zdolności kredytowej. Można m.in. podzielić ją na:

3. formalno - prawną oznaczającą możliwość występowania jako strona umowy kredytowej,

4. zdolność w rozumieniu ekonomicznym, która oznacza dysponowaniem przez przedsiębiorstwo kapitałem, pozwalająca na generowanie przepływów finansowych w wysokości zapewniającej terminową obsługę zadłużenia.

Ze względu na horyzont czasowy wyróżniamy zdolność kredytową przedsiębiorstwa:

• bieżącą- średnioterminową, dotyczy niedalekiej przyszłości (od 2 do 3 lat). Przeprowadza się ją przed udzieleniem kredytu krótko- i średnioterminowego

• perspektywiczną-długoterminową, dotyczy bardziej odległej przyszłości przeprowadza się ją przed udzieleniem kredytu długoterminowego.

Badanie zdolności kredytowej nie jest czynnością jednorazową, lecz procesem. Bank jest zainteresowany bowiem zarówno bieżącą rentownością i efektywnością, jak i przyszłą, gdyż zdolność kredytową może mieć tylko przedsiębiorstwo rentowne i to takie, którego bieżąca i przewidywana efektywność finansowa działalności gospodarczej oraz stan majątkowy stanowią pełne zabezpieczenie wobec wszystkich wierzycieli. Badanie sprowadza się do przeprowadzenia, na podstawie sprawozdań finansowych (bilansu, rachunku wyników, zestawienia przepływów), szeregu analiz w celu określenia stanu ekonomiczno - finansowego przedsiębiorstwa.

W przypadku kredytowania działalności bieżącej ocenie podlega bieżąca zdolność kredytowa, czyli efektywność finansowa i stan majątkowy, co jednocześnie oznacza, ze przedmiotem badań staje się rentowność działalności, płynność finansowa, struktura finansowego pokrycia majątku i gospodarka potencjałem.

46. Ograniczenie koncentracji kredytowej

Uregulowania normatywne dotyczą m.in. stopnia koncentracji zaangażowania kredytowego banków. Suma wierzytelności banku u jednego podmiotu lub podmiotów powiązanych ze sobą kapitałowo i organizacyjnie, ponoszących wspólne ryzyko gospodarcze, nie może przekroczyć 25 % kapitałów banku. Chodzi o sumę udzielonych kredytów, pożyczek pieniężnych, nabytych przez bank obligacji i papierów wartościowych tego podmiotu innych niż akcje oraz udzielonych poręczeń i gwarancji, czyli o sumę transakcji, które mogą być dla banku powodem strat. W ustawie Prawo bankowe sprecyzowano rozumienie powiązania kapitałowego, organizacyjnego i wspólnego ryzyka gospodarczego.

Intencja takiego uregulowania jest wyraźna. Gdyby nie było ustalonej granicy, to jeden podmiot mógłby zaciągnąć tak duże zobowiązania, że nie odzyskanie przez bank swoich należności spowodowałby upadłość banku. Inaczej mówi się, że koncentracja ryzyka byłaby zbyt duża. Wnioski kredytowe na duże kwoty , które przekraczają tak ustalona granicę mogą być finansowane przez konsorcjum banków, co powoduje rozproszenie ryzyka.

Suma wierzytelności banku u "dużych" klientów , rozumiana w sposób poprzednio sformułowany, również została ograniczona. Jako dużych klientów uznano podmioty w stosunku do których wierzytelność banku przekraczają 10 % jego kapitałów. Ustalono , że suma wierzytelności u wszystkich takich podmiotów nie może przekroczyć 800 % kapitałów banku.

Kwota nabywanych akcji , udziałów itp. jest również ograniczona. Bank może nabywać akcje, prawa z akcji, udziały i podobne walory, ale ich łączna wartość nie może przekroczyć 15 % funduszy własnych banku.

W praktyce banków zachodnich spotyka się limity kredytowe, które odnoszą się do:

- kraju/regionu

- branży/rodzaju działalności

- klienta

- waluty transakcji aktywnej

- rodzaju zabezpieczenia kredytu

- okresu zapadalności aktywów

- rodzaju produktu bankowego

- klasy jakości kredytu.

47. Monitoring kredytowy

System bieżącej i systemowej weryfikacji zdolności kredytowej klienta w toku funkcjonowania kredytu.

Monitoring dotyczy obserwacji w 4 obszarach:

• personalnej zdolności kredytowej (stosunek z bankiem, stan zdrowia czy kwalifikacje zawodowe)

• ekonomicznej zdolności kredytowej (sposób kierowania firmą, sytuacja rynkowa, system rachunkowości, system informatyczny, marketing)

• warunków kredytowania (wysokość uruchomionego i wykorzystanego kredytu, zmiany w spłacie kredytu

• zabezpieczeń kredytowych (wystarczalność bieżącej wartości zabezpieczeń, przewidywana wartośćzabezpieczeń w momencie spłaty kredytu)

Zgodnie zatem z ustawą Prawo Bankowe w czasie obowiązywania umowy kredytu kredytobiorca jest obowiązany przedstawić - na żądanie banku - informacje i dokumenty niezbędne do oceny jego sytuacji finansowej i gospodarczej oraz umożliwiające kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu.

Widzimy zatem, że obok obowiązku kredytobiorcy do informowania banku o swojej aktualnej sytuacji finansowo - gospodarczej, prawo bankowe wskazuje również na konieczność dokonywania takich ocen przez bank. Bank musi nieustannie monitorować kredyty- nie zaprzestawać kontroli na zbadaniu zdolności kredytowej.

Zatem obserwacja kredytu i kredytobiorcy nie jest konieczna jedynie z powodu zapisu ustawowego. Jest ona potrzebna gdyż bieżące kontrolowanie sytuacji jest podstawowym źródłem realnych ocen stopnia ewentualnego zagrożenia spłaty kredytu.

Należy pamiętać, że nawet najlepiej przeprowadzone analizy sytuacji finansowej kredytobiorcy, efektywności inwestycji, marketingu oraz zarządzania przedsiębiorstwem kredytobiorcy nie są w stanie uwzględnić wszystkich możliwych okoliczności, jakie mogą zaistnieć w przyszłości. Dlatego też, dla usprawnienia zarządzania ryzykiem kredytowym i maksymalizacji rentowności portfela kredytowego banki coraz częściej wykorzystują techniki „wczesnego ostrzegania”, w szczególności monitorowanie kredytów. Podejmowanie takich działań pozwala zatem bankowi na przedsięwzięcie stosownych czynności zmierzających do przeciwdziałania czynnikom zagrożenia lub odzyskania udostępnionych środków.

W razie stwierdzenia przez bank kredytujący, że warunki udzielenia kredytu nie zostały dotrzymane, lub w razie zagrożenia terminowej spłaty kredytu z powodu złego stanu majątkowego kredytobiorcy, bank może:

1) wypowiedzieć umowę kredytu w całości lub w części,

2) zażądać dodatkowego zabezpieczenia spłaty kredytu bądź przedstawienia w określonym terminie programu naprawczego i jego realizacji po zatwierdzeniu przez bank.

Przy czym okres wypowiedzenia wynosi 30 dni, a w razie zagrożenia upadłością kredytobiorcy -7 dni, o ile umowa kredytu nie przewiduje okresu dłuższego.

Częstotliwość z jaką należy poddawać badaniu poszczególne składniki portfeli kredytowych zależy w głównej mierze od wielkości udzielonego kredytu. Badanie kredytów a następnie ich klasyfikowanie i grupowanie stanowi podstawę do ustalania i bieżącego uaktualniania różnorodnych list kredytów w szczególności z punktu widzenia zagrożenia interesów finansowych banku. Niestabilność warunków gospodarczych, w jakich na ogół funkcjonują klienci banku, będzie się zapewne jeszcze jakiś czas utrzymywać. Częste zmiany czynników wpływających na sytuacje finansową kredytobiorcy i rzutujących na jego zdolność kredytową muszą być więc dokładnie obserwowane i poddawane analizie. Rezultaty tych obserwacji i analiz powinny być następnie przekazywane wszystkim osobom zaangażowanym w proces kredytowania. Sprawny obieg informacji ma więc kluczowe znaczenie dla minimalizowania ryzyka kredytowego.

48. Subiektywne mierniki kredytowe

Zdolność kredytową możemy oceniać według 2 aspektów:

• pod względem formalno - prawnym

• pod względem merytorycznym.

To właśnie ocena zdolności kredytowej od strony merytorycznej opiera się na 2 grupach czynników: personalnych i ekonomicznych.

Pierwsze z nich są niestety nie w pełni obiektywnymi - są to czynniki raczej subiektywne.

Personalna zdolność kredytowa ma charakter niewymierny i trudny do ilościowej oceny. Jej ocena dokonywana jest na podstawie informacji o charakterze jakościowym i opisowym.

Dla przykładu wymienić możemy:

• kierownictwo:

• kwalifikacje (wykształcenie) i doświadczenie zawodowe

• wiek, stan zdrowia

• błędy menedżerskie

• zmiany w cechach osobowości

• wiarygodność; współpraca z bankiem

• szczerość, otwartość, zaufanie, skrytość

• historia funkcjonowania firmy

49. Obiektywne mierniki kredytowe

Zdolność kredytową możemy oceniać według 2 aspektów:

• pod względem formalno - prawnym

• pod względem merytorycznym.

To właśnie ocena zdolności kredytowej od strony merytorycznej opiera się na 2 grupach czynników: personalnych i ekonomicznych.

Pierwsze z nich są niestety nie w pełni obiektywnymi - są to czynniki raczej subiektywne. Jedynie czynniki ekonomiczne mogą zostać ocenione jako obiektywne.

Można je bowiem wyrazić liczbowo, w postaci wskaźników ekonomicznych.

Ocena standingu finansowego kredytowego na podstawie analizy wskaźnikowej przedsiębiorcy opiera się najczęściej na zestawie wskaźników:

• wskaźniki rentowności

• rentowności sprzedaży ROS

• rentowności aktywów ROA

• rentowność kapitału ROE

• wskaźniki płynności finansowej

• płynności bieżącej

• płynności szybkiej

• wskaźniki sprawności działania

• rotacji należności w dniach

• rotacji aktywów w dniach

• produktywności aktywów

• wskaźniki zadłużenia

• zadłużenie aktywów

• pokrycie majątku trwałego kapitałem trwałym

• pokrycia obsługi długu.

Ponadto do czynników obiektywnych zaliczyć możemy:

• charakter branży (poziom rozwiązań technicznych i technologicznych, innowacyjność, sezonowość, dynamika jej rozwoju)

• sposób kierowania firmą

• lokalizacja produkcji

• dostawcy, odbiorcy (uzależnienia)

• zbyt, sytuacja rynkowa, marketing

• system rachunkowości

• rozliczenia z urzędem skarbowym, instytucjami ubezpieczeniowymi

• stosunki płatnicze (obroty na rachunkach, debety, wykorzystanie linii kredytowych)

• system informatyczny

• sygnały negatywne (informacje, raporty, zawiadomienia z innych banków, wywiadowni ).

50. Analiza dyskryminacyjna przy ocenie zdolności kredytowej

Polega ona na budowie funkcji - modelu ekonometrycznego.

Metoda ta składa się z kilku etapów:

1. Etap doboru wskaźników

Właściwy dobór wskaźników decyduje o poprawności analizy. Należy tak dobierać wskaźniki by zawierały one w sobie jak najwięcej informacji.

2. Etap doboru merytorycznego

3. Statystyczna weryfikacja wskaźników

- określenie zdolności dyskryminacyjnych i wybór tych, które niosą jak najwięcej informacji.

Praktycznie wygląda to następująco:

Budowa "bank informacji" o 2 zbiorach:

[ x ^D] - zbiór dobrych kredytobiorców

[ x ^Z] - zbiór złych kredytobiorców

x ^D ij

x ^Z ij

i - liczba kredytobiorców 1..........n

j - cechy kredytobiorców 1..........m

k - .............................. 1...........l

Zbiory D i Z muszą mieć tę samą ilość cech tj. "j"

Analiza statystyczna

Ze zbioru odrzucamy:

• zmienne stałe

• zmienne o wartościach nietypowych (odchylenie > 2 odchylenia standardowe od średniej)

• zmienne silnie skorelowane (mogą one powielać pewne informacje)

W efekcie powstaje macierz:

[ x ^D'] [ x ^Z']

i = 1.............n'

j = 1..............m' m''
m

Każda ze zmiennych może być: stymulantą, destymulantą lub nominantą.

Należy dążyć aby zmienne miały ten sam charakter.

x^S 1. X^S = 1/ x^d

x^D 2. X^d = |xⁿ - x^w | x^w - wartość wzorcowa

W efekcie powstają 2 macierze o takich samych rozmiarach:

[ x ^D''] [ x ^Z'']

Dla każdej zmiennej wyznaczamy dwa kwantyle: 1 i 3 dla każdej zmiennej.

Rozkład zmiennych dla dobrych i złych kredytobiorców:

Zmienne w zbiorze D mają wyższe wartości niż zmienne w zbiorze Z - taka relacja musi być zachowana.

Rysunek z wykładu

Budujemy tablicę dyskryminacyjną

QI^Z QI^D QIII^Z QIII^D
X1	qI^Z1 qI^D1 qIII^Z1 qIII^D1
X2	. . . .
X3	. . . .
.	. . . .
.	. . . .
.	. . . .
Xi	. . . .
Ri 1 . 2 . 3 . 4 . 5

Budujemy syntetyczną miarę:

H_i = Σ R_ij

Może być ona zbudowana dla każdego klienta.

H_i to norma:

Np. 1l < H_i < 5l

Możemy wówczas przyjąć, że:

do 3l - nie udzielamy kredytu

3-4 l - udzielamy ale na złych warunkch

4-5 l - udzielamy kredytu - są to kredytobiorcy, o których powinniśmy zabiegać.

51. Fundusze własne banku jako element ograniczenia ryzyka

Fundusze własne banku są najistotniejszym elementem w procesie tworzenia regulacji ostrożnościowych. Skala działalności prowadzonej przez Bank zależy od wielkości posiadanego kapitału. Kapitał w odpowiedniej wysokości stanowi zatem bufor bezpieczeństwa banku, pozwala na zachowanie wypłacalności ekspansję. Oprócz szeroko rozumianej funkcji „gwarantowania bezpieczeństwa” kapitał własny banku jest:

- elementem koniecznym do uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności bankowej,

- z reguły tanim źródłem finansowania działalności bankowej,

- czynnikiem określającym wielkośc oraz potencjał banku.

Źródłami kapitały własnego są:

1) w chwili założenia: wkłady właścicieli, akcjonariuszy lub udziały członków,

2) w trakcie działalności:

- zysk zatrzymany

- emisja i sprzedaż nowych akcji

- dopłaty akcjonariuszy w spółce akcyjnej

- dopłaty członków w banku spółdzielczym i dofinansowanie w banku państwowym.

W każdym systemie bankowym stosowane są nieco inne sposoby liczenia funduszy własnych, często nie całkiem porównywalne.

Kapitały własne banku stanowią zazwyczj mniej niż 10% sumy pasywów banku. Spełniają one funkcję założytcielską, finansową, służą do przejściowego wyrównywania poniesinych strat a także są bazą do podziału zysku.

Dodatkową bardzo istotną funkcją jaką pełnią jest funkcja regulatora działalności kredytowej.

Rozmiary akcji kredytowej sparametryzowane są kapitałem włąsnym.

Współczynnik Cook'a (współczynnik wypłacalności) określa relacje kapitału do kredytu.

W 1990 roku Prezes Narodowego Banku Polskiego określił zasady obliczania tegoż współczynnika wypłacalności w następującej postaci:

Współczynnik wypłacalności banku określa relację funduszy własnych netto do sumy aktywów obarczonych ryzykiem (aktywa bilansowe oraz pozycje pozabilansowe). Komisja Nadzoru Bankowego określa sposób jego wyliczenia oraz procentowe wagi ryzyka przypisane poszczególnym kategoriom aktywów i zobowiązań pozabilansowych( 0%, 20%, 50%, 100%).

Zgodnie z ustawą Prawo Bankowe bank jest obowiązany utrzymywać sumę funduszy własnych na takim poziomie, aby wynosiła ona nie mniej niż 8% aktywów i zobowiązań pozabilansowych banku ważonych ryzykiem. Bank rozpoczynający działalność operacyjną jest obowiązany utrzymywać współczynnik wypłacalności na poziomie nie niższym niż 15% przez pierwsze 12 miesięcy działalności, a przez następne 12 miesięcy działalności - na poziomie nie niższym niż 12%.

52. Współczynnik wypłacalności - współczynnik Cook'a

W 1990 roku Prezes Narodowego Banku Polskiego określił zasady obliczania współczynnika wypłacalności w następującej postaci:

Współczynnik wypłacalności banku określa relację funduszy własnych netto do sumy aktywów obarczonych ryzykiem (aktywa bilansowe oraz pozycje pozabilansowe). Komisja Nadzoru Bankowego określa sposób jego wyliczenia oraz procentowe wagi ryzyka przypisane poszczególnym kategoriom aktywów i zobowiązań pozabilansowych( 0%, 20%, 50%, 100%).

Zgodnie z ustawą Prawo Bankowe bank jest obowiązany utrzymywać sumę funduszy własnych na takim poziomie, aby wynosiła ona nie mniej niż 8% aktywów i zobowiązań pozabilansowych banku ważonych ryzykiem. Bank rozpoczynający działalność operacyjną jest obowiązany utrzymywać współczynnik wypłacalności na poziomie nie niższym niż 15% przez pierwsze 12 miesięcy działalności, a przez następne 12 miesięcy działalności - na poziomie nie niższym niż 12%.

53. Rezerwy celowe

Rezerwy celowe są tradycyjnym instrumentem zarządzania ryzykiem, mającym na celu zminimalizowanie ewentualnych negatywnych skutków prowadzonej działalności, a przy tym wpływającym na wysokość wyniku finansowego banku. Są one przykładem realizacji zasady minimalizacji ryzyka bankowego, wyznaczania określonego standardu ostrożnego działania.

W Polsce przepisy w zakresie klasyfikacji należności bankowych i zasad tworzenia rezerw cechują się wyjątkową niestabilnością. Były one najczęściej zmienianą regulacją zewnętrzną w polskim systemie bankowym w latach dziewięćdziesiątych (Prezes Narodowego Banku Polskiego zmieniał przepisy siedem razy, a Komisja Nadzoru Bankowego cztery razy).

Rezerwa obowiązkowa jest z jednej strony bezpośrednim, anachronicznym instrumentem oddziaływania banku centralnego na wielkość pieniądza w obiegu, a z drugiej strony wpływa ujemnie na poziom dochodów banków (m.in. obciąża aktywa banków, podnosi koszt pozyskania depozytów). W Polsce - z uwagi fakt, iż stopa rezerw obowiązkowych jest bardzo wysoka, a środki odprowadzane na rachunek rezerwy nie są oprocentowane - jest ona swego rodzaju podatkiem, który płacą banki na rzecz banku centralnego. Ponieważ jest nim bank państwowy, to pośrednio jest to dochód budżetu państwa.

Zasadnicze zmiany w polskim prawie bankowym są zatem konieczne w zakresie rezerw obowiązkowych. Powinny być one skierowane na poprawę rentowności i konkurencyjności polskiego systemu bankowego. Im bliżej do członkostwa Polski w Unii Europejskiej, tym silniejsze staje się zagrożenie konkurencją banków europejskich nie obciążonych w takim stopniu rezerwami obowiązkowymi. Europejski System Banków Centralnych zdecydował, że rezerwa obowiązkowa odegra w jego polityce tylko rolę uzupełniającą.

Banki mogą tworzyć w ciężar kosztów rezerwę na ryzyko ogólne, służącą pokryciu ryzyk związanych z prowadzeniem działalności bankowej. Banki tworzą i wykorzystują tę rezerwę na podstawie dokonywanej oceny tego ryzyka, uwzględniającej w szczególności wielkość należności oraz udzielonych zobowiązań pozabilansowych nie objętych rezerwami celowymi, utworzonymi zgodnie z odrębnymi przepisami.

Wysokość corocznego odpisu na rezerwę na ryzyko ogólne wynosi maksymalnie 1,5 % ustalonej na koniec poszczególnych kwartałów roku obrotowego średniej kwoty nie spłaconych kredytów i pożyczek pieniężnych, pomniejszonej o kwotę kredytów i pożyczek pieniężnych, na które bank zgodnie z odrębnymi przepisami utworzył rezerwy celowe w wysokości 100 % tych kredytów i pożyczek.

54. Limity koncentracji kredytów

Do realizacji ograniczania ryzyka kredytowego służy uniwersalny instrument - LIMIT. Jest on stosowany zarówno w obszarze mikro jak i makroekonomicznym. Limit stanowi pułap zaangażowania banku lub oddziału wobec klientów.

Najważniejszą regulacją ostrożnościową dotyczącą limitów koncentracji kredytów jest art. 71 ustawy „Prawo bankowe”.

1. Suma wierzytelności banku w stosunku do jednego podmiotu lub podmiotów powiązanych kapitałowo i organizacyjnie ponoszących wspólne ryzyko gospodarcze nie może przekroczyć 25% funduszy własnych banku.

Chodzi o sumę udzielonych kredytów, pożyczek pieniężnych, nabytych przez bank obligacji i papierów wartościowych tego podmiotu innych niż akcje oraz udzielonych poręczeń i gwarancji, czyli o sumę transakcji, które mogą być dla banku powodem strat. W ustawie Prawo bankowe sprecyzowano rozumienie powiązania kapitałowego, organizacyjnego i wspólnego ryzyka gospodarczego.

Intencja takiego uregulowania jest wyraźna. Gdyby nie było ustalonej granicy, to jeden podmiot mógłby zaciągnąć tak duże zobowiązania, że nie odzyskanie przez bank swoich należności spowodowałby upadłość banku. Inaczej mówi się, że koncentracja ryzyka byłaby zbyt duża. Wnioski kredytowe na duże kwoty , które przekraczają tak ustalona granicę mogą być finansowane przez konsorcjum banków, co powoduje rozproszenie ryzyka.

2. Suma wierzytelności banku w odniesieniu do podmiotów, o których mowa w ust. 1, w stosunku do których wierzytelności przekraczają 10% funduszy własnych banku, nie może łącznie przekroczyć 800% tych funduszy.

3. Zarząd banku jest obowiązany zgłaszać każdorazowo do Komisji Nadzoru Bankowego fakt udzielenia kredytu w wysokości przekraczającej 10% funduszy własnych banku.

4. Kwota nabywanych akcji , udziałów itp. jest również ograniczona. Bank może nabywać akcje, prawa z akcji, udziały i podobne walory, ale ich łączna wartość nie może przekroczyć 15 % funduszy własnych banku

55. Regulacje dot. obrotem papierami wartościowymi

Normy ostrożnościowe związane z obrotem papierami wartościowymi dotyczą 2 kwestii:

1. zaangażowania kapitałowego - maksymalnej wysokość bezpośrednich i pośrednich udziałów (akcji) lub prawa głosu, jakie bank może posiadać w danej instytucji

LIMITY INWESTYCJI KAPITAŁOWYCH

- akcje i prawa z akcji , udziały innej osoby prawnej nie będącej bankiem lub jednostki uczestnictwa w funduszach powierniczych nie mogą przekroczyć w stosunku do jednego podmiotu 15% funduszy własnych banku. Środki wydatkowane na ww. zakup oraz na zakup nieruchomości i wierzytelności zabezpieczonych hipoteką nie mogą przekroczyć 60% funduszy własnych banku.

2. kontroli przepływów kapitałowych (akcji) banków.

Ideą tej regulacji jest nie dopuszczenie do przejęcia banku lub uzyskania znaczących wpływów na jego zarządzanie przez akcjonariuszy nie zapewniających stabilności finansowej banku. Władze nadzoru bankowego mogą zatem nie dopuścić do przeniesienia akcji banku lub uzyskania prawa głosu w odniesieniu do osób nie spełniających warunków wymagań od założycieli.

Ustawa Prawo Bankowe ujmuje te regulacje następująco:

• bank jest obowiązany zgłaszaćKNB fakt posiadania przez jednego akcjonariusza pakietu akcji dającego prawo do ponad 5% głosów podczas walnego zgromadzenia akcjonariuszy.

• Osoba nabywająca lub obejmująca akcje bądź prawa z akcji banku ma obowięzek:

• Uzyskać każorazowo za pośrednictwem banku. Którego akcje zamierza nabyć lub objąć, zezwolenie KNB na nabycie lub objęcie tych akcji bądź praw z akcji, jeżęli będą one stanowić wraz z akcjami lub prawami z akcji będącymi w jej dyspozycji pakiet uprawniający do wykonywania ponad 10%, 20%, 25%, 33%, 50%, 66%, 75% głosów podczas walnego zgromadzenia akcjonariuszy.

• O fakcie nabycia lub objęcia akcji bądź praw z akcji powiadomić bank, którego akcje lub prawa z akcji nabyła lub objęła, jeżeli będą one wraz z akcjami będącymi w jej dyspozycji stanowić pakiet uprawniający do wykonywania ponad 5% głosów podczas walnego zgromadzenia akcjonariuszy.

• Osoba zamierzająca sprzedać pakiet akcji bądź praw z akcji

• Uprawniający do wykonywania ponad 10% głosów podczas walnego zgromadzenia akcjonariuszy,

• W wyniku sprzedaży którego pozostały w jej posiadaniu pakiet akcji bądź praw z akcji będzie upoważniał do mniej niż20%, 33% i 50% głosów podczas walnego zgromadzenia akcjonariuszy.

obowiązana jest powiadomić o swoim zamiarze KNB.

56. Pozycje walutowe i ich limitowanie

Pozycje walutowe:

Otwarta pozycja walutowa (netto) - saldo wartości wszystkich aktywów i pasywów wykazywanych w danej walucie (tzn. nadwyżką po stronie aktywów lub pasywów.), z uwzglednieniem pozycji pozabilansowych zw. Z kupnem i sprzedażą danej waluty po z góry określonym kursie.

W jej ramach wyróżniamy:

- Pozycję walutową długą - pozycja, dla której wartość aktywów przewyższa wartość pasywów w danej walucie (z uwzględnieniem pozycji pozabilansowych)

- Pozycję walutową krótką - wart. Pasywów przewyższa wart. Aktywów w danej walucie(z uwzględnieniem pozycji pozabilansowych)

Ponadto można wyróżnić pozycje łączne dla wszystkich walut:

• pozycja globalna - różnica miedzy sumą wart. Wszystkich pozycji długich i krótkich w walutach obcych.

• Pozycja maksymalna - suma wart. Bezwzględnych wszystkich pozycji długich i krótkich w walutach obcych.

Normy równoważenia pozycji walutowych zostały ustalone przez nadzór bankowy. Zrównoważenie pozycji walutowych powoduje, że ryzyko kursowe nie istnieje, bo suma różnic kursowych dodatnich i ujemnych jest zerem. W praktyce nie jest jednak możliwe zapewnienie idealnej sytuacji, ze względu na rozproszenie operacji walutowych. Celem wprowadzonych norm jest minimalizowanie ryzyka kursowego. Normy te określają jakie odchylenia od równowagi są dopuszczalne. Jest zrozumiałe, że powinny to być normy oparte na doświadczeniu - w praktyce możliwe do zachowania, a jednocześnie zmniejszające ryzyko kursowe do bezpiecznego poziomu.

Zaproponowane przez Komitet Bazylejski zabezpieczenia przed ryzykiem walutowym brzmią następująco:

• Zamknięcie otwartych pozycji walutowych (zrównoważenie wierzytelności i zobowiązań w danej walucie)

• Pominięcie kwestii zabezpieczenia (różnica między stratami a zyskami kursowymi będzie niższa niż koszty zabezpieczenia)

• Łączenie obu strategii - częściowe zabezpieczenie

Nie ma tu konkretnych limitów, które to powinny być tworzone wewnętrznie w bankach i jednocześnie wspierane innymi narzędziami tj. rządowe gwarancje czy polisy ubezpieczeniowe.

W polskim prawie bankowym limity walutowe odnoszą się do funduszy własnych banku. Ustalone zostały również limity procentowe norm.

Generalnie bank powineien mieć w każdej walucie obcej zbliżony poziom aktywów i pasywów po uwzględnieniu pozycji pozabilansowych, mających wpływ na pozycje walutową. Ta zasada nie może mieć jednak charakteru bezwzględnego, w związku z czym ustalono następujące limity:

• Pozycja walutowa banku otwarta (netto długa lub krótka) względem pojedynczej waluty obcej nie może przekraczać 15% funduszy własnych banku;

• Pozycja globalna nie może przekraczać 30% funduszy własnych banku;

• Pozycja maksymalna względem wszystkich walut obcych nie może przekraczać 40% funduszy własnych banku.

Ponadto prezes NBP może ustalić bardziej rygorystyczne normy w stosunku do banków podejmujących nadmiwerne ryzyko, może też wyłączyć spod limitów pozycje dewizowe o charakterze długotermionowym.

Limity wyżej określone powinny być przestrzegane przez banki na koniec każdego dnia roboczego.

Zaznaczyć należy iż banki mają również mozliwość określania wewnętrznych limitów na otwarte pozycje walutowe. Nie mogą one jednak przektraczać limitów nadzorczych.

57. Ryzyko, rentowność i płynność banku

Istnieje ścisły związek między ryzykiem płynności a pozostałymi ryzykami na jakie narażona jest działalność bankowa. Zatem zagrożenie utratą płynności decyduje o narażeniu banku na występowanie pozostałych ryzyk. Zarządzanie płynnością jest procesem złożonym i wymaga koordynacji z działaniami mającymi na celu efektywne zarządzanie rentownością. Tutaj właśnie występuje sprzeczność i związane z tym problemy . Możliwości ich przezwyciężenia zadecydują o tym czy działalność banku będzie obarczona dużym ryzykiem czy też nie.

Płynność oznacza zdolność do terminowego regulowania zobowiązań. Brak płynności może doprowadzić podmiot gospodarczy do bankructwa niezależnie od poziomu osiąganej rentowności. Utrzymanie płynności finansowej jest uzależnione od racjonalności i skuteczności zarządzania bilansem banku. W bilansie banku znajdują wyraz operacje dokonane w celu pozyskiwania kapitału z zewnątrz i jego inwestowania. Sztuka racjonalnego zarządzania bilansem polega na odpowiednim kształtowaniu portfeli aktywów i pasywów.

• Istnieją sprzeczności między utrzymaniem płynności i rentowności:

1. Występują rozbieżności między terminami wymagalności pasywów i zapadalności aktywów, ujawniają one brak środków do pokrycia zobowiązań. Stanowi to zagrożenie dla płynności banku.

2. Sprzeczność między dochodem a płynnością.

-transformacja terminów sprzyja wzrostowi dochodów, ale zagraża płynności.

• płynność kosztuje, tzn. gotowość banku do realizacji płatności w terminie wymaga utrzymywania aktywów niedochodowych, wówczas kosztem jest kwota obniżonego dochodu.

1. Płynność kosztuje

Gotowość banku do realizacji płatności w terminie wymaga utrzymywania aktywów niedochodowych ( gotowość w kasie - kosztem będzie kwota obniżonego dochodu

4. Trudne jest dokładne wyszacowanie strumieni dopływu i odpływu środków pieniężnych.

Skuteczne zarządzanie płynnością wymaga racjonalnego koordynowania portfeli aktywów i pasywów z punktu widzenia terminów płatności oraz realnego prognozowania strumieni pieniężnych.

58. Zysk i ryzyko portfela papierów wartościowych

Inwestując w papiery wartościowe mając do wyboru papiery o różnym poziomie ryzyka i jednakowym szacowanym dochodzie powinien wybrać papier o najniższym ryzyku. Prawdopodobieństwo osiągnięcia zysku będzie wówczas najwyższe.

Gdy ma on jednak do wyboru papiery o jednakowym ryzyku to powinien wybrać on te, z których dochód jest największy.

Jednak kierowanie się zasadą : duży dochód - małe ryzyko nie jest jednoznaczne dla wszystkich inwestorów. Ma ono różne znaczenie dla każdego z inwestorów. Ponadto każdy inwestor musi akceptować zasadę, iż chcąc osiągnąć większy dochód (zysk) należy akceptować większe ryzyko.

Dodatkowo zysk i ryzyko są zmienne w czasie i mają charakter stochastyczny. Inwestor ma zatem wybór między prawie pewnym ale małym dochodem lub wysokim dochodem ale obarczonym równie wysokim ryzykiem. Dokonując zatem wyboru w papiery o jakim poziomie inwestować powinien on kierować się m.in.:

• wielkością kapitału przeznaczoną do inwestowania

• czas i strategie inwestowania

• wybór papierów wartościowych

• oczekiwany dochód

• akceptowane ryzyko.

Papiery wartościowe można klasyfikować ze względu na wiele kryteriów i jednym z nich jest podział ze względu na ryzyko i zysk.

Papierami o b. małym ryzyku są:

• obligacje rządowe (zyskiem jest stopa %: stała dla obligacji krótkoterminowych, zmienna dla długoterminowych)

• krótkoterminowe (do 3 miesięcy) uważane za papiery bez ryzyka

• długoterminowe

• bony pieniężne banku centralnego

• obligacje komunalne (większy zysk niż obligacje rządowe - większe ryzyko)

• certyfikaty depozytowe i papiery komercyjne (rentowność i ryzyko porównywalne do obligacji komunalnych)

• akcje (zyskiem jest stopa zwrotu R)

R = P₁ - P₀ + D / P₀

D - dywidenda w gotówce

P_{0 -} ceny kupna akcji

P₁ - ceny sprzedaży akcji

D, P_0, P_1, nie uwzględniają zmiany wartości pieniądza w czasie

D, P₁ nie są znane inwestorowi w momencie rozpoczęcia inwestycji, P₀ natomiast jest znana dopiero w chwili jej zgłoszenia.

Ponadto inwestor nie może ustalić wielkości R na dany moment w przyszłości bowiem ceny akcji zmieniają się przypadkowo z notowania na notowanie.

Może on jedynie szacować tę wielkość.

W związku z tym iż R nie jest znana zatem cala transakcja obarczona jest ryzykiem. Inwestowanie w akcje może zatem przynosić dużo wyższy zysk jednak inwestycja obarczona jest dużo większym ryzykiem.

• pochodne papierów wartościowych; inne instrumenty terminowe

(bardzo ryzykowne, pole do spekulacji)

59. Ryzyko kapitałowe w banku

Przy szacowaniu ryzyka kapitałowego wykorzystywane są zazwyczaj 3 wskaźniki:

(Aktywa na koniec okresu sprawozdawczego / aktywa na początek okresu sprawozdawczego ) x 100.

Wartość wskaźnika powyżej 100% wskazuje na rozwój działalności banku.

Należy brać jednak pod uwagę skalę wzrostu wskaźnika. Wysoki wzrost bowiem może być spowodowany zaangażowaniem kapitału w bardziej ryzykowne transakcje np. kredytowe przy zastosowaniu mniej ostrych kryteriów selekcji wniosków. Jeśli towarzyszy temu proporcjonalny wzrost kapitału własnego, można twierdzić iż podjęte ryzyko zostało zrównoważone, bowiem ewentualne straty byłyby wówczas pokryte kapitałem własnym.

By ustalić tempo wzrostu kapitału będącego źrodłem absorbcji strat należy przyjąć kapitał własny I kategorii:

(Kapitał własny I kategorii na koniec okresu / Kapitał własny I kategorii na początek okresu) x 100

Kapitał I kategorii stanowi podstawową część kapitału i obejmuje kapitały:

• akcyjny zwykły

• uprzywilejowany

• obligacje własne zmienne na akacje

• udziały w jednostkach objętych konsolidacją

• rezerwy celowe na straty z tytułu kredytów

Łączną kwotę tych pozycji pomniejszyć należy o wartości niematerialne i prawne.

Gdy wskaźnik dynamiki kapitału jest niższy od dynamiki aktywów, należy ustalić pozycje bilansowe, których zmiany miały dominujący udział we wzroście aktywów, a także poznać przyczyny zmian i skutki zwiększonego ryzyka.

RYZYKO KAPITAŁOWE

Kapitał własny I kategorii / średnie aktywa skorygowane

Jest to udział podstawowego kapitału własnego w pokryciu finansowym aktywów.

Ilustruje on maksymalny poziom ryzyka finansowego.

Jednak bardziej precyzyjnie stopień ryzyka akceptowany przez bank przedstawia współczynnik wypłacalności. W mianowniku są tam ujęte aktywa obciążone ryzykiem przy zastosowaniu do poszczególnych grup aktywów odpowiednich wag ryzyka.

Im wyższy poziom wskaźnika tym r. kapitałowe jest niższe; możliwości absorbcji strat są wyższe.

Wskazuje to również na funkcjonowanie banku przy relatywnie mniejszym kapitale obcym - przy niższej dźwigni finansowej.

Obniżenie wskaźnika może być zagrożeniem ale tylko wtedy gdy zdolność banku do zarządzania ryzykiem jest niewielka.

Korzystanie z dźwigni jest bowiem rzeczą natuaralną w bankach komercyjnych. Należy jedynie zapewnić bezpieczeństwo kapitałowi obcemu. Jednak z powodu bezpieczeństwa spadek wartości aktywów nie może przekroczyć wartości kapitału akcyjnego - w przeciwnym razie bank stałby się niewypłacalny.

W krajach zachodnich do oceny ryzyka stosuje się wskaźnik wypłaty dywidendy:

(Dywidenda / wynik operacyjny netto) x 100

Określa udział właścicieli banku w zysku operacyjnym osiągniętym w roku sprawozdawczym.

60. Ryzyko defraudacji

Jest obserwowane w obszarze działalności kredytowej. Dotyczy pożyczek wewnętrznych dla właścicieli, zarządu i kierownictwa banku. Identyfikacja i pomiar tego ryzyka na podstawie sprawozdań finansowych jest utrudniona.

Do pomiaru zaangażowanego kapitału w pożyczki wewnętrzne stosowany jest:

Wskaźnik 1:

Pożyczki dla zarządu i właścicieli

Aktywa ogółem

Wzrost wskaźnika nie jest oceniany pozytywnie - rozszerzenie wspomagania finansowego tej grupy. na warunkach preferencyjnych co powoduje obniżenie rentowności i wzrost ryzyka.

Jeśli duże pożyczki wewnętrzne są powiązane z wcześniej dokonaną defraudacją to zwykle dochodzi do bankructwa banku.

Defraudacja jest trudna do zidentyfikowania na podstawie sprawozdań finansowych a jej skutki mogą ujawniać się z opóźnieniem.

Do tym mierników ryzyka można też zaliczyć wskaźnik syntetyczny - rentowność kapitału własnego jako relację:

Zysk netto

Średni kapitał własny

Wskaźnik ten pokazuje zdolność banku do maksymalizacji dochodu dla właścicieli oraz do zarządzania ryzykiem finansowym.

Art. 128 ustawy Prawo Bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz. U. Nr 140, poz. 939

Art. 128 ustawy Prawo Bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz. U. Nr 140, poz. 939

M. Zaleska- „Zasady tworzenia rezerw na ryzyko bankowe w świetle postanowień Komisji Nadzoru Bankowego”


M. Zaleska, Rezerwy obowiązkowe barierą rozwoju polskich banków, Bank i Kredyt nr 5/1999

1

---