TEORETYCZNE PODSTAWY WYCHOWANIA

TEMAT 1: Wychowanie z inspiracji filozofii personalistycznej.

Pedagogika dzieli się na:

-dydaktykę

-teorię wychowania.

1. Teoria wychowania jest dyscypliną pedagogiczną, której przedmiotem zainteresowań są problemy związane z wartościami, celami, treściami, metodami, zasadami wychowania oraz organizacją tego procesu w okresie całego życia człowieka.

2. Filozofia personalistyczna:

PERSONALIZM jest jednym z współczesnych kierunków czy koncepcji filozoficznych.

PEDAGOGIKA PERSONALISTYCZNA wywołuje ciągle żywe zainteresowanie szerokich kręgów pedagogów - zarówno teoretyków, jak i praktyków na całym świecie.

SEDNO: „OSOBA”

Nazwa personalizm

• grec. „prosopon” - osoba;

• łac. „persona” - osoba, „personalis” - osobowy

Personalizm afirmuje bowiem każdy przedmiot, który jest zaangażowany w proces socjalizacji, kształcenia i wychowania - jako osobę.

W centrum uwagi jego zwolenników znajduje się osoba: byt natury duchowej, obdarzony świadomością i wolą, twórczy i odpowiedzialny moralnie.

3. Założyciel personalizmu:

Ten nurt współczesnego myślenia różnie się rozwijał w poszczególnych krajach, ale za twórcę tego nurtu uważa się Emmanuela Mouniera (1905-1950)

4. Przedstawiciele personalizmu:

Personalizm światowy: Personalizm w Polsce:

-Martin Buber -Karol Wojtyła

-Max Scheler -S. Szuman

-Wiliam Stern -K. Górski

-J. Kant -J. Pieter

-R. Guardini -S. Kunowski

-G. Marcel -F. Adamski

-D. Bonhoeffer

-K. Jaspers

5. Cecha wspólna odmian personalizmu:

- cecha wspólną wszystkich odmian personalizmu jest zainteresowanie sprawami wychowania i pedagogiczny charakter. Stał się więc pedagogią personalistyczną

- filozofia personalistyczna podkreśla potrzebę poszanowania godności osobistej wychowanków oraz dostrzegania w każdym z nich osoby rozumnej, wolnej i odpowiedzialnej.

PYTANIA DO TESKTU:
1. Co jest przedmiotem rozważań personalizmu?

Wartość człowieka jako osoby w aspekcie duchowym.

2. Omów klasyczną definicję „osoby” w ujęciu Boecjusza.

Definicja ta dotyczy rozumu i wolności. Osoba ludzka jest bytem rozumnym oraz wolnym, czyli zdolnym do rozumnego i wolnego kierowania własnym losem, a także zdolnym do poznawania prawdy i wrażliwym na dobro.

3. Wymień właściwości człowieka jako „osoby”.

Rozumny, wolny, odpowiedzialny, suwerenny, godny.

4. Czy człowiek moralnie zdeprawowany (zły) posiada godność? Czy można pozbawić człowieka godności?

Każdy człowiek, nawet zły posiada godność, gdyż leży ona w duchowej naturze, a nie w tym co człowiek posiada, tworzy, produkuje, a zatem nie można człowieka pozbawić godności.

5. Wytłumacz znaczenie słów: „Człowiek jako osoba spełnia się głównie „poprzez drugich”, urzeczywistnia siebie „dla innych”.”

Oznacza to, że ludzie rozwijają się dzięki innym przez współpracę i współdziałanie. Aktualizacja swych możliwości przejawia się w bliskich relacjach z innymi.

6. Co sprzyja najbardziej konstruktywnemu rozwojowi człowieka jako osoby?

Wspólnota, gdyż ona oddziałuje na jednostkę i często staje się motorem napędowym.

7. Z czego musi sobie zdać sprawę nauczyciel podczas wychowania ucznia?

Z tego, iż każdy uczeń posiada znamiona osoby.

Nauczyciel podczas wychowania ucznia musi sobie zdać sprawę z tego:

-kim jest uczeń jako człowiek?

-czy jest on jedynie miniaturą dorosłego człowieka?

-czy jest istotą ludzką podatną wyłącznie na wpływy z zewnątrz, czy też zaprogramowaną przez prawa dziedziczności albo zależną zarówno od uwarunkowań zewnętrznych, jak i wewnętrznych

-czy jest także podmiotem własnych działań i czymś więcej niż osobą stale rozwijającą się

-czy może ma w sobie coś, z powodu czego zasługuje na szczególne traktowanie przez nauczyciela.

8. Uczeń jest przedmiotem czy podmiotem działań wychowawczych?

Uczeń jest zarówno przedmiotem jak i podmiotem działań wychowawczych. Podmiotem, gdyż sam stanowi o sobie, a przedmiotem, gdyż można go napełniać wartościami, postawami, itp.

9. Zgodnie z filozofią personalistyczną, od kogo zależy skuteczność wychowania?

Od wychowawcy oraz od wychowanka i jego osobistego zaangażowania.

10. Czy we współczesnej szkole mamy szansę na wychowanie w duchu personalistycznym?

Tak, trzeba do tego dążyć, mimo iż nie jest to łatwe zadanie.

6. Etymologia wychowania:

Wychowanie - gr. odpowiednik `paideia', oznaczający `uprawę roślin i hodowlę', w polskim słowniku oznacza `wyżywić aż do wzrostu', `odchować', `wykarmić, wyżywić, dać dostateczne wyżywienie'.

7. RÓŻNORODNOŚĆ DEFINICJI WYCHOWANIA:

• Uproszczone:

- intencjonalne działanie tj. nastawione na cel

- celowe sterowanie procesami uczenia się człowieka

- świadome i celowe urabianie osobowości ludzi

- oddziaływanie na wszechstronny rozwój osobowości

• Szczegółowa wg Guryckiej:

- „Dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych, instytucjonalnych, interpersonalnych, pośrednich i bezpośrednich, wywołujących zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom poddawanego”.

8. Klasyfikacja wychowania:

1. Wychowanie w ujęciu szerokim i wąskim

1. wychowanie w ujęciu szerokim - obejmuje wszelkie oddziaływania środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka, kształtujące wszechstronny rozwój osobowości oraz przygotowujące go do bezpośredniego udziału w życiu społecznym, gospodarczym i kulturalnym kraju

2. wychowanie w ujęciu wąskim - wychowanie jako działalność zinstytucjonalizowana, której zadaniem jest zamierzone kształtowanie u jednostki kierunkowych cech osobowości, do których zalicza się: przekonania, wartości, postawy, zasady, cele i postępowanie

2. Wychowanie bezpośrednie i pośrednie

a) wychowanie bezpośrednie - wywiera bezpośredni wpływ na rozwój wychowanka, wychowanie przebiega bez jakiegokolwiek udziału wychowanków lub z wyraźnym ograniczeniem ich własnej samodzielności, oddziaływanie wychowawcy na wychowanka celem dokonania przez niego określonych zmian

b) wychowanie pośrednie - wywiera pośredni wpływa na rozwój wychowanka, czynne wspomaganie wychowanka w jego rozwoju, dyskretne dopingowanie wychowanków do osobistego angażowania się w proces samowychowania, współpraca, wyzwalanie, dopingowanie, partnerstwo

3) Klasyfikacja definicji wychowania wg Kunowskiego

• Prakseologiczne: wg nich wychowanie jest równoznaczne z oddziaływaniem wychowawców na wychowanków, czyli z ich `urabianiem', najstarsze.

• Ewolucyjne: upatrują w wychowaniu proces samorzutnego rozwoju wychowanka, a przede wszystkim w wyniku nabywanego przez nie doświadczenia, w tej grupie definicji akcent położony jest na swobodny rozwój dziecka,maja one często charakter pajdocentryczny, przez stawianie dziecka w centrum rozwoju, przez zwrócenie uwagi na swobodny wzrost i dojrzewanie dziecka.

• Sytuacyjne: podkreślają rolę bodźców środowiska wychowawczego, zwracają uwagę na warunki i bodźce, przyczyniające się do rozwinięcia wychowanka.

• Adaptacyjne: podkreślają wymierne efekty wychowania, których wyraźnym przejawem jest przystosowanie wychowanka do słusznych wymogów i oczekiwań społecznych.

9. CECHY WYCHOWANIA:

• Złożoność- uzależnienie od warunków zewnętrznych i wewnętrznych (osobiste przeżycia, doświadczenia, aspiracje; wychowanie procesem adaptacji):

- asymilacja - przyswojenie nowych norm, uznanie za swoje

- akomodacja - przystosowanie się do norm dopiero nabytych

• Intencjonalność - wychowawca powinien świadomie, planowo organizować działalność wychowawczą; celem głównym jest nie szkodzić tym, których się wychowuje:

* działalność wychowawcza - towarzyszenie w rozwoju i samorealizacji wychowanków;

* wycofanie się z pozycji kierowniczej

• Interakcyjność - interakcja, współdziałanie wychowawcy i wychowanka; wychowanek nie może być bierny

• sprzężenie zwrotne - oddziaływanie co najmniej 2kierunkowe, im większa aktywność wychowanka, tym większa skuteczność procesu wychowania

• Relatywność - trudności w przewidywaniu skutków wychowania, ze względu na złożoność uwarunkowań rozwoju wychowanka

• Długotrwałość - proces trwający całe życie, edukacja permanentna

10. Czym wychowanie nie jest?

• tresurą

• administrowaniem

• treningiem

• moralizowaniem

• urabianiem

• pobłażaniem

Temat 2: Wartości wychowania.

1. Aksjologia - z gr. `axios' - mający wartość, wartościowy, cenny, godny + „logos” - nauka

Wg U. Ostrowskiej: Aksjologia to nauka o wartościach, nazywana także filozofią wartości lub ogólną teorią wartości, dociekająca istoty moralnego zachowania i piękna oraz podejmująca próby ustalenia jakie postępowanie jest dobre, a jakie jest jego przeciwieństwem.

2. Terminologia teorii wychowania:

1. Aksjologia wychowania - dział filozofii ukierunkowany na wartości, ale także zajmujący się analizą źródeł wartości w wychowaniu, ustalaniem ich hierarchii, analizą treściową oraz uzasadnianiem; 2 Subdyscypliny:

-etyka (nauka o wartościach moralnych)

-estetyka (nauka o wartościach estetycznych)

2. Teleologia wychowania - dział aksjologii zajmujący się celami wychowania: określeniem zasad stanowienia ideałów i celów wychowania, ich współzależnością i warunkami wcielania w praktykę, ich odpowiedzialnością do sytuacji, czasu i podmiotu wychowania.

3. Definicje wartości:

1. Wg Ostrowskiej - „ wartość to podstawowa kategoria aksjologii, oznaczająca wszystko co cenne, godne pożądania, co stanowi cel dążeń ludzkich, co uważane jest za ważne oraz sprzyjające i w taki sposób urzeczywistniane”.

2. W teorii wychowania - wszystko to, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest ze wszech miar godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich.

3. w. filozoficzna - „to, co cenne, godne pożądania i wyboru; co stanowi cel ludzkich dążeń”

4. w. psychologiczna - „to zainteresowanie, jakim obdarza się jakiś przedmiot” lub „szacunek, jakim obdarza się jakąś osobę”

5. w. socjologiczna - „przedmiot materialny lub idealny, idea lub instytucje, przedmiot rzeczywisty lub wyimaginowany, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowość przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus”

6. w. ekonomiczna - czysty zysk w wyniku wymiany danej rzeczy.

4. Podzbiory wartości:

• pozytywne - dobro, prawda, piękno

• negatywne (antywartości) - zło, kłamstwo, brzydota

5. Charakter wartości

• teorie obiektywistyczne - wartości istnieją bez względu na to jak i przez kogo są ocenianie, bezuczuciowe, fundamentalne, nieistotne czy się z tym zgadzamy; nie dyskutuje się z tym

• teorie subiektywistyczne - patrzy się na wartości z własnej perspektywy, nie ma wartości samych w sobie; przez odczucia, emocje, zależą od nas

Współcześnie akceptacji przysługuje charakter obiektywno-subiektywny czyli przedmiotowo-podmiotowy wartości.

6. Wartości uniwersalne - ponadczasowe, podstawowe - podstawowy przedmiot wychowania
   

Wartości uniwersalne jako zadanie edukacji:

KLASYCZNA TRIADA WARTOŚCI

PRAWDA DOBRO PIĘKNO

Doskonali intelekt rozwija wolę kształtuje uczucie

*Każda z tych wartości uszlachetnia poszczególne stany ludzkiej natury (K. Denek)

7. Dlaczego preferuje się wartości uniwersalne w wychowaniu?

1. są trudniejsze do przyswojenia dla dzieci

2. dzięki internalizacji (uwewnętrznieniu) wartości moralnych właściwego wymiaru nabierają uznawane przez ludzi młodych wartości materialne

3. wyzwalają u wychowanków pragnienie bycia użytecznym dla innych

4. przyswojenie wartości ogólnych pozwala na przeciwstawienie się konsumpcyjnemu stylowi życia

5. nadają życiu głębszy sens; chronią dzieci przed nihilizmem i chaosem moralnym

6. są wsparciem dla dokonania wartościowania czynów ludzkich we własnym sumieniu.

Wychowanie, w którym nie wprowadza się dzieci w świat wartości, jest bezmyślne i społecznie szkodliwe.

8. Klasyfikacja wartości:

1. Klasyfikacja wartości w ujęciu Edwarda Sprangera:

• wartości teoretyczne - dla ludzi, którzy najbardziej cenią odkrywanie prawdy, jaką daje nauka;

• wartości ekonomiczne - dla ludzi ceniących najwyżej dobra materialne;

• wartości estetyczno-artystyczne - dla ludzi ceniących najbardziej przeżycia piękna i harmonii;

• wartości społeczne - dla ludzi ceniących najwyżej bezinteresowne działania na rzecz innych;

• wartości polityczne - dla ludzi, którzy cenią najwyżej władzę i wpływ;

• wartości religijne - dla ludzi ceniących najbardziej prawdy, których źródłem jest religia

2. Klasyfikacja wartości w ujęciu Miltona Rokeacha:

Wartości ostateczne:

1. bezpieczeństwo narodowe (zabezpieczenie przed napaścią)

2. bezpieczeństwo rodziny (troska o najbliższych)

3. dojrzała miłość (bliskość seksualna i duchowa)

4. dostatnie życie

5. mądrość (dojrzałe rozumienie życia)

6. poczucie dokonania (wniesienie trwałego wkładu)

7. poczucie własnej godności (samopoważanie)

8. pokój na świecie (świat wolny od wojny i konfliktu)

9. prawdziwa przyjaźń

10. przyjemność ( miłe uczucia, brak nadmiernego pośpiechu)

11. równowaga wewnętrzna (brak konfliktów wewnętrznych)

12. równość (braterstwo, jednakowe szanse dla wszystkich)

13. szczęście ( radość, zadowolenie)

14. świat piękna (piękno natury i sztuki)

15. uznanie społeczne (poważanie, podziw)

16. wolność (niezależność osobista, wolność wyboru)

17. zbawienie (zbawienie duszy, życie wieczne)

18. życie pełne wrażeń (podniecające, aktywne)

Wartości instrumentalne:

1. ambicje

2. szerokość horyzontów intelektualnych

3. zdolności

4. urok, czar osobisty

5. czystość

6. odwaga

7. umiejętność przebaczania

8. opiekuńczość

9. uczciwość

10. twórcza wyobraźnia

11. niezależność

12. intelektualizm

13. logiczność

14. miłość, wrażliwość

15. posłuszeństwo

16. grzeczność

17. odpowiedzialność

18. samokontrola

3. Klasyfikacja wartości w ujęciu Janusza Homplewicza:

Transcendentne wartości:

1. powszechny imperatyw czynienia dobra u unikania czynienia zła

2. postawa wiary, nadziei i miłości

3. idea dziecięctwa Bożego i łączności z Bogiem

Naturalne wartości:

1. szacunek dla człowieka

2. godność człowieka

3. dojrzałość intelektualna i emocjonalna

4. tolerancja

4. Klasyfikacja wartości w ujęciu R. Jedlińskiego:

• Transcendentne (Bóg, świętość, wiara, zbawienie)

• Uniwersalne (dobro, prawda)

• Estetyczne (piękno)

• Poznawcze (wiedza, mądrość, refleksyjność)

• Moralne (bohaterstwo, godność, honor, miłość, przyjaźń, odpowiedzialność, sprawiedliwość, skromność, szczerość, uczciwość, wierność)

• Społeczne (demokracja, patriotyzm, praworządność, solidarność, tolerancja, rodzina)

• Witalne (siła, zdrowie, życie)

• Pragmatyczne (praca, spryt, talent, zaradność)

• Prestiżowe (kariera, sława, władza, majątek, pieniądze)

• Hedonistyczne (radość, seks, zabawa)

9. Rola wartości w wychowaniu:

• wartości mają siłę sprawczą

• występują w życiu ludzkim w postaci busoli, wyznaczającej kierunek postępowania

• wychowanie, w którym nie ma wartości jest wychowaniem połowicznym i mało skutecznym

10. Wartości preferowane w wychowaniu:

ALTRUIZM - troska o dobro konkretnej osoby lub grupy osób. Troska ta polega zazwyczaj na wyświadczaniu komuś jakiejś przysługi w sposób świadomy, bezinteresowny i dobrowolny.

Altruizm w powyższym rozumieniu utożsamia się z:

1. niesieniem różnego rodzaju pomocy lub wsparcia jednej, kilku, a niekiedy i więcej osobom

2. uświadomieniem sobie potrzeby okazywanie im swej troski

3. bezinteresownością tego typu świadczeń

4. pełną ich dobrowolnością

Niesienie innym pomocy czy wsparcia jest możliwe w wielu płaszczyznach. Na ogół wymienia się świadczenia w sferach:

• materialnej

• cielesnej

• informacyjnej

• moralnej

• motywacyjnej

• emocjonalnej

ODPOWIEDZIALNOŚĆ - z odpowiedzialnością mamy do czynienia w czterech różnych sytuacjach, mianowicie gdy:

1. ktoś ponosi odpowiedzialność za coś albo, inaczej mówiąc, jest za coś odpowiedzialny

2. Ktoś podejmuje odpowiedzialność za coś

3. ktoś jest za coś pociągany do odpowiedzialności

4. ktoś działa odpowiedzialnie

Odpowiedzialność można traktować jako „relację działającego podmiotu do swych własnych, wolnych i świadomych czynów, polegającą na tym, że ponosi on związane z tymi czynami konsekwencje”. Wg Julii Didier „być odpowiedzialnym za jakiś czyn to uznać, że się jest jego wykonawcą i zaakceptować jego konsekwencje, czyli sankcje”.

Odpowiedzialność jest świadomie i dobrowolnie podjętym zobowiązaniem ponoszenia konsekwencji swojego zachowania. W zależności od przewidywanych konsekwencji popełnionego lub zaniechanego czynu mówi się o różnych rodzajach odpowiedzialności, np. odpowiedzialności moralnej, prawnej, służbowej, cywilnej, karnej, konstytucyjnej, itp.

SPRAWIEDLIWOŚĆ - w etyce jest ona zaliczana do jednej z kardynalnych cnót moralnych. Wyraża się w postawie człowieka, polegającej „na gotowości oddawania każdemu tego, co mu się należy”, czy na traktowaniu każdego zgodnie z jego uprawnieniami (zasługami). Przewiduje ona odpowiednią rekompensatę w formie należnego wynagrodzenia za pracę oraz zapewnia prawie każdemu prawo do pracy, godziwego życia oraz osobistego rozwoju. Sprawiedliwość to także przestrzeganie prawa. Wg słownika etycznego „ człowiek sprawiedliwy to człowiek prawy, obiektywny w ocenach siebie i innych”. Zazwyczaj więc nazywamy kogoś człowiekiem sprawiedliwym wtedy gdy chcemy pokreślić moralną wartość jego zachowań bądź postaw lub przypisujemy mu wyjątkową moralną doskonałość. Jednakże wg Kazimierza Ajdukiewicza obecnie „nie o każdym czynie etycznie dodatnim powiemy że jest czynem sprawiedliwym i nie o każdym czynie ujemnym powiem iż stanowi on akt niesprawiedliwości”.

W bliższym rozumieniu pojęcie sprawiedliwości może dopomóc rozróżnienie sprawiedliwości wymiennej i rozdzielczej. W sprawiedliwości wymiennej zwanej także zamiennej obowiązuje formuła „ każdemu to samo” natomiast w sprawiedliwości rozdzielczej zwanej sprawiedliwości dystrybutywną „każdemu według jego zasług”. Przestrzeganie ich zależy o kontekstu spraw której dotyczą. Współcześnie większą wagę przypisuje się sprawiedliwości rozdzielczej, ponieważ nie sposób zaspokoić jednakowo jakiejś potrzeby wszystkich ludzi lub nawet określonych grup ludzkich.

Konieczne jest wpajanie dzieciom wartości jaką jest sprawiedliwość (zwłaszcza rozdzielcza) ponieważ jest ona źródłem zachowania ogólnego ładu społecznego. Niestety o sprawiedliwości w pedagogice niewiele się mówi. Również etyka nie jest w stanie opowiedzieć na pytania o sprawiedliwości w wychowaniu i opiece nad ludźmi upośledzonymi bądź tymi którzy mniej lub bardziej wzbudzają naszą sympatię. Poszukiwanie odpowiedzi na takie pytania może odegrać ważną rolę w procesie wychowania.

TOLERANCJA - „skłonność do zgody na myślenie, działanie i uczucia inne niż nasze” lub „przyznanie innym prawa: do własnych poglądów, do określonego postępowania i stylu życia mimo odmiennego od naszego, a nawet sprzecznego lub też nisko przez nas ocenianego, do wierzeń religijnych i światopoglądów pomimo odmienności od naszego światopoglądu i wyznawanej wiary”. Tolerancja jest też rozumiana jako „wyraz szacunku dla autonomii oponenta”, a tym samym jako przyznawanie prawa drugiemu człowiekowi do decydowania o sobie samym.

Aby być tolerowanym trzeba na to w pewnym sensie zasłużyć, a z pewnością także być świadomym konsekwencji swych czynów. Chodzi zwłaszcza o czyny niemieszczące się w uznawanym społecznie systemie wartości moralnych. Czynnikami takimi mogą być np. zachowania ludzi, które:

• zagrażają życiu lub zdrowiu innych

• ograniczają ich prawo do szacunku, wolności, autonomii, itp.

• sprzeniewierzają się elementarnym wartościom współżycia i współdziałania

• są jawnym zaprzeczeniem zachowań i postaw moralnych

• głoszą poglądy sprzeczne z ideałami człowieczeństwa czy humanitaryzmu

Tolerancja nie oznacza akceptacji zła. Nie jest nieodwołalnym wyrokiem na kogokolwiek czy wyrazem potępienia kogoś jako osoby ludzkiej. Dopuszcza natomiast stanowczy sprzeciw wobec szkodliwych społecznie poglądów i czynów.

WOLNOŚĆ - stanowi ona warunek konieczny wszelkiego działania o charakterze moralnym. Nie ulega wątpliwości, że nie sposób byłoby przypisać komuś znamiona altruizmu, tolerancji lub odpowiedzialności, gdyby nie był on naprawdę wolny w podejmowaniu decyzji i w swym postępowaniu.

Aby poczuć się prawdziwie wolnym, trzeba mieć możliwość samookreślenia się, a więc „działać lub nie działać tak albo inaczej, czyli decydować i wybierać, a także opierać się presji zewnętrznej”. Wolność należycie używana, tj. zgodnie ze wszystkimi innymi wartościami moralnymi jest z pewnością wyrazem niezaprzeczalnej dojrzałości moralnej czy wręcz subtelnej szlachetności w codziennym postępowaniu moralnym. Wg wyrażenia Leszka Kołakowskiego: wolność jest „dana ludziom razem z ich człowieczeństwem, jest tego człowieczeństwa fundamentem, tworzy człowieka jako coś w bycie samym wyróżnionego”.

Temat 3: Wychowawcza problematyka grupy rówieśniczej.

1. Grupa społeczna - 2 jednostki lub więcej pozostające ze sobą w bezpośredniej interakcji, gdy mają one względnie jasny cel, posiadają wspólnie ustalone normy i mają względnie rozwinięta strukturę.

2. Klasyfikacja grup społecznych:

1. ze względu na wielkość grupy :

• małe: każdy z każdym ma kontakt, silniejsze więzi

• duże: relacje koleżeńskie, brak więzi

2. ze względu na genezę (typ więzi społecznych):

• pierwotne: nie wybiera się jej, niezmienna, silne więzi

• wtórne: wybiera się je, słabsze więzi

3. ze względu na stopień formalizacji:

• formalne: mają podstawy prawne, więzi mogą być bliskie lub nie

• nieformalne: samemu wybiera się ustalone normy, nie są spisane i nie muszą być przestrzegane

1. Grupa rówieśnicza - jest organizmem społecznym wyróżniającym się z pośród innych nie tylko ze względu na cechę demograficzną - wiek, lecz ze względu na typ więzi - bliskie, nacechowane wzajemną aprobatą uczestnictwa.

• Charakter relacji grup rówieśniczych

1. osobisty - bezpośrednie, częste kontakty w gr. nieformalnych

2. funkcjonalny - kontakty ograniczone do pewnych aspektów działania, rzadsze, często o charakterze przedmiotowym, charakterystyczne dla grup formalnych.

• Podstawę istnienia grup rówieśniczych stanowią ich cele:

• cele wspólne- to cele indywidualne , ale osiągane wspólnie z grupą, np. grupowe pójście do kina, gdy każdy chce obejrzeć film

• cele zespołowe- wymagana jest zespołowa działalność całej grupy , np. przy organizowaniu zespołu muzycznego. Sprzyja to jej konsolidacji będącej rezultatem wspólnego przeżywania sukcesów czy porażek.

• Typy grup rówieśniczych :

1. wiek:

• homogeniczne

• heterogeniczne

2. płeć:

• jednorodne

• mieszane

3. stopień spoistości:

• zwarte

• luźne

4. społeczna postawa funkcjonowania grup:

• celowe

• spontaniczne

7. Podział grup rówieśniczych ze względu na wiek:

• Grupy zabawowe(4-5 lat)

- dzieci poznają swoje możliwości , uczą się podstawowych reguł współżycia grupowego, zdobywają doświadczenie kształtujące ich osobowość i będące początkiem socjalizacji grupowej

• Grupy rówieśnicze zgodne z płcią (7-10 lat)

- z racji odmiennego w tym czasie rozwoju dziewczynki i chłopcy maja inne zainteresowania, powstaje antagonizm miedzy dziewczętami i chłopcami, a jednocześnie każda płeć poznaje swoje możliwości (początki kształtowania się społecznych ról kobiecych i męskich)

• Wiek bandy(11-14/15 lat)

- duża role w tym wieku odgrywają organizacje dziecięco- młodzieżowe, których opiekunowie czuwają nad prawidłowym funkcjonowaniem grup. W tym samym czasie powstają też grupy, które dla ich członków pełnią funkcje socjalizacyjną i kompensujące niezaspokojone potrzeby , to jednak są niebezpieczne z punktu widzenia społecznego- proces demoralizacji. Czasem używa się pojęcia: GRUPY MŁODZIEŻOWEJ PODKULTURY.

• Grupy zainteresowań

- tworzą się 2-4 osobowe grupy „komputerowców”, mi lotników motoryzacji, itp. W tym wieku nawiązuje się przyjaźnie trwające niekiedy przez całe życie

• Grupy przyjacielskie

- dominuj więzy emocjonalne i kształtują się pierwsze uczucia. Wiek młodzieżowy -przynależność do grup- grupy osób pragnących działać w jakieś dziedzinie życia zgodnie z pewnymi ideałami (wolontariat „zieloni”, młodzieżówki partii politycznych i inne)

• Wiek dorosły

- powstają rodziny, będące grupami o silnych związkach emocjonalnych, których funkcją staje się też prokreacja., członkowie rodzin są jednocześnie członkami różnych grup społecznych : towarzyskich, w miejscu pracy , itp.

8. Podział grup rówieśniczych wg K. Dymek - Balcerek:

a) rówieśniczy krąg towarzyski- mała kilku osobowa grupa, bez wykrystalizowanej organizacji wewnętrznej, wieź społeczna oparta na związkach uczuciowych i stosunkach osobistych; w grupie skupiona jest młodzież pragnąca wspólnie spędzać czas wypełniony różnymi formami kontaktów towarzyskich, przynależność do kręgu towarzyskiego wpływa na postawę lojalności i koleżeństwa, oraz odwzorowuje się w umiejętności kontaktów z ludźmi; zbyt duża aktywność jednostki w kręgu może mieć wpływ, ze względu na brak czasu, na zaniedbywanie się w nauce i wykonywanie obowiązków domowych.

b) rekreacyjna grupa działania- mała grupa skupiająca młodzież , wypełniająca swój wolny czas zabawą oraz różnymi formami rekreacji i sportu; w wyniku uczestnictwa w tej grupie jednostka przyjmuje postawę solidarności i wzajemnej odpowiedzialności członków za siebie oraz gotowość do udzielania pomocy innym

c) paczka- mała ekskluzywna grupa społeczna złożona z członków danego kręgu , funkcjonująca poza jego strukturą , charakteryzująca się większą częstotliwością spotkań ze sobą niż z pozostałymi członkami kręgu; składa się z kilku osób których łączą wspólne zainteresowania, potrzeby, nawyki lub wzajemna sympatia

d) banda - względnie trwała grupa wtórna; przypomina paczkę jednak większy nacisk kładzie na osiągnięcie celów w zbiorowym działaniu; nie dopuszcza się interwencji i kontroli osób postronnych; najbardziej podatna na działania destrukcyjne

9. Funkcje grupy:

• f. socjalizacyjna - uspołecznia; grupa wprowadza do społeczeństwa, na początku w rodzinie, później w szkole te normy są weryfikowane; uczy norm, wartości panujących w społeczeństwie

• f. wychowawcza - wychowuje; uczymy się zachowań, postaw; przekazujemy pewne normy; uczymy się być dobrym, co i w jaki sposób robić, aby było to dobre

• f. zaspokajania potrzeb bezpieczeństwa - w grupie czujemy się lepiej, bezpieczniej, nie jesteśmy samotni

• f. kontroli społecznej - narzucanie odgórnych pewnych norm, które nie zawsze są dobre; grupa wywiera wpływa na jednostkę i przez to często wyłącza się własne myślenie

10. Struktura grupy rówieśniczej zależy od:

a) układ hierarchii wewnętrznej grupy:

- funkcje kierownicze wg A. Kamińskiego:

• przodownictwo - osoby charakteryzujące się pewną charyzmą oraz właściwościami opiekuńczymi; grupa darzy ją zaufaniem, pozytywnym nastawieniem emocjonalnym i gotowością do współdziałania; siła i sens - kategorie psychologiczne

• przywództwo - zdobywane przy aprobacie lub bez niej członków grupy; wynika z kwalifikacji ogólno osobowych lub specjalnych właściwości; sens organizacyjny i techniczny

• panowanie (władza) - zdobywana instrumentalnie (siłą); autorytarny rygor i centralizacja decyzji; brak więzi emocjonalnych, brak zaufania; sens organizacyjny i zadaniowy

b) układ decyzji systemu kanałów komunikacyjnych

- układ decyzji - zdeterminowany przez typ przywództwa jednak niekoniecznie z nim tożsamy

- układ sieci komunikacyjnej:

+ układ szprychowy - przekazywanie bezpośrednie jednej osobie od jednej osoby

+układ bezpośredni (najlepszy) - każdy z każdym, współpraca, nie trzeba lidera

+układ kołowy (najgorszy) - jedna osoba przekazuje drugiej, ta kolejnej i tak powstaje koło, tzw. głuchy telefon

+ układ łańcuchowy - gospodarz przekazuje dwóm grupom, również głuchy telefon

+ układ scentralizowany - gospodarz przekazuje dwóm zastępcom, mających swoje grupy

c) układ i rodzaj więzi miedzy członkami grupy:

• na typ i układ więzi znaczną rolę odgrywają

- przywództwo

- sieć informacyjna

- okoliczności zewnętrzne

- subiektywne postrzeganie swojej pozycji w grupie

- stosunki z innymi członkami grupy

• w strukturę więzi grupy wprowadzają techniki socjometryczne

• socjometria - sposób mierzenia nieformalnej struktury małej grupy społecznej, statusu jednostki, wzajemnych związków emocjonalnych

• gwiazda socjometryczna - osoby najsilniej akceptowane w grupie, odgrywają znaczącą rolę w strukturze i zadaniach grupy

11. Subkultura - najbardziej specyficzne grupy zagrożone, które funkcjonują w oparciu o:

= kult siły,

= przemoc,

= negatywne rozwojowo elementy ideologii społecznej,

ale także zaniedbanych wychowawczo, których członkowie rekrutują się z rodzin patologicznych czy dysfunkcjonalnych.

12. TYPY GRUP SUBKULTUROWYCH W UJĘCIU M. JĘDZRZEJEWSKIEGO:

• religijno- terapeutyczne (rastafarianie , sataniści, sekty)

• ucieczki i izolacji (git- ludzie, skinheadzi, szalikowcy)

• buntu społeczno- obyczajowego (hippisi, punki, blokersi)

• kreatywne (yuppie, rockman)

Temat 4: Rodzina jako naturalne środowisko wychowawcze.

1. Środowisko wychowawcze - przestrzeń, w której społeczeństwo się realizuje. Typy środowisk:

• środowisko wychowawcze naturalne - mana nas największy wpływ, w nim się rodzimy, (rodzina, grupa rówieśnicza)

• środowisko wychowania instytucjonalnego:

- instytucja wychowania pośredniego - może ale nie musi wychowywać (teatr, prasa, TV, służba zdrowia)

- instytucja wychowania bezpośredniego - na I. planie wychowanie (szkoła, przedszkole, żłobek, kursy, dom dziecka)

2. Rodzina:

- podstawowa komórka społeczna

- mąż + żona + dziecko

- jest jednym z naturalnych środowisk wychowawczych

- pierwsza i fundamentalna grupa w życiu dziecka

3. Funkcje rodziny wg Marii Ziemskiej

• prokreacyjna

psych. - w rodzinie powstają najdogodniejsze warunki do zaspakajania potrzeb np. seksualnych

socj. - zaspakajanie potrzeb społecznych (polska rodzina jest dysfunkcjonalna w tej dziedzinie)

• produkcyjna - czynności produkcyjne dla zaspakajania potrzeb materialnych, duchowych rodziny. Dzięki pełnieniu tych funkcji produkcyjnych społeczeństwo ma zabezpieczenie (duże bezrobocie powoduje dysfunkcjonalności)

• usługowo- opiekuńcza - naturalna potrzeba posiadanie i chowania swoich dzieci. Opieka nad dziećmi i starszymi wyręcza państwo od tego obowiązku.

• socjalizacyjna- rodzina jest najkorzystniejszym środowiskiem wprowadzania dziecka w świat kultury społecznej. Rodzina jest środowiskiem w którym stawiane są wymagania, rodzina uspołecznia. Państwo korzysta bo uzyskuje "zdrowego" społecznie obywatela.

• psychologiczno- higieniczna - każdy człowiek (dziecko) ma liczne potrzeby emocjonalne, bezpieczeństwa, wsparcia. Jeśli rodzina zaspakaja potrzeby emocjonalne dzieci są otwarte, ufne, pewne siebie, aktywne i itp. Brak zaspakajania tych potrzeb powoduje odwrotność.

4. Funkcje rodziny wg Łobockiego:

• f. prokreacyjna - przedłużenie rodu, zaspokojenie potrzeb seksualnych

• f. opiekuńcza - udzielenie pomocy członkom rodziny, gdy nie są w stanie zaspokoić swych potrzeb podstawowych

• f. gospodarcza (ekonomiczna) - zapewnienie niezbędnych warunków do utrzymania się przy życiu; dostarczenie dóbr materialno-bytowych

• f. wychowawcza (socjalizacyjna) - wprowadzenie w życie społeczne

• f. stratyfikacyjna - przynależność do klasy/ warstwy społecznej

5. Typologia rodziny (ksero z zeszłego roku)

6. Typologia rodziny w ujęciu Kawuli:

1. rodzina wzorowa - stwarza najlepsze warunki wychowawcze, dąży do stałego podnoszenia poziomu wychowawczego, rodzice sami podejmują inicjatywy wychowawcze w środowisku

2. rodzina normalna- zawiera jak najwięcej typowych cech występujących w rodzinie danego środowiska, kieruje się ustalonymi kryteriami społecznymi dla stworzenia prawidłowych warunków rozwoju psychicznego i fizycznego dziecka.

3. rodzina wydolna wychowawczo- warunki wychowawcze bywają zachwiane, występują niedomagania w działalności wychowawczej, czynione są wysiłki by poprawić swoja sytuację, jest poczucie odpowiedzialności za wychowanie dzieci , niepowodzenie wynikające z egoistycznych planów.

4. rodzina patologiczna- występuje alkoholizm, narkomania, przemoc, nierząd, stały konflikt z prawem, rozkład życia rodzinnego, brak stałych podstaw ekonomicznych, trwały konflikt ze szkołą, działanie wychowawcze odbiegające od normy.

5. rodzina niewydolna wychowawczo- dochodzi do zaburzeń we współżyciu w rodzinnym, nieodpowiednie funkcjonowanie wychowawcze, stałe konflikty ze szkołą, brak planów życiowych, aspiracje mało wartościowe społecznie lub nierealne

7. Prawidłowe spełnianie funkcji wychowawczej polega w szczególności na:

• Zaspokojeniu podstawowych potrzeb biologicznych i psychospołecznych w tym zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa, miłości i afiliacji (przynależności) uznania samourzeczywistnienia.

• Dostarczaniu por zadanych społecznie wzorów zachowań, wyzwalających u dzieci procesy identyfikacji z rodzicami,

• Przekazywaniu i przyswajaniu wartości, norm i zasad współżycia i współpracy preferowanych w społeczeństwie , w którym żyją

• Umożliwianiu dzieciom (poczynając od wczesnych lat życia) aktywnego udziału w różnego rodzaju czynnościach i obowiązkach domowych, traktując je zarazem jako równoprawnych partnerów życia rodzinnego

• Rozwijaniu i rozszerzaniu kontaktów międzyludzkich , tj. pogłębianiu u dzieci więzi emocjonalnych z krewnymi, przyjaciółmi i znajomymi.

• Ponadto pełnienie funkcji wychowawczej przez rodziców wymaga także m. in. Zabezpieczenia możliwie pełnego rozwoju fizycznego i umysłowego dzieci, wprowadzania ich -przynajmniej po części- w świat kultury, czyli w materialny i duchowy dorobek ludzkości, przygotowania do samodzielnego życia poprzez wybieranie postawy twórczej i współuczestniczącej w otaczającym świecie

8. Styl wychowania - sposób, w jaki wychowuje się dziecko

Style wychowania:

• Demokratyczny: partnerski, dążenie do porozumienia i rozumienia się z dzieckiem, dopuszczanie dziecka do wspólnego podejmowania decyzji, więź emocjonalna rodzica z dzieckiem jest silna, przewaga nagród nad karami, stosowanie perswazji, podział obowiązków na zasadzie dobrowolności i zgodnie z możliwościami dziecka

• Liberalny: rodzice uważają iż dziecku należy pozostawić całkowitą swobodę, nie należy hamować jego aktywności (styl swobodny), styl ten przypomina wychowanie niekonsekwentne, szkodliwy, pozostawienie dziecka samemu sobie, dziecko jest egoistyczne, mające zbyt wysokie mniemanie o sobie, niezdyscyplinowane, nieuspołecznione.

• Autokratyczny: odgórne narzucanie wychowankowi własnych decyzji bez zwracania uwagi na zdrowie dziecka, rodzice wywołują leki i poczucie zagrożenia u dziecka, nadmierna agresywność dziecka, częste stosowanie kar, duży dystans między rodzicami a dzieckiem, stosowanie przymusu.

9. Postawy rodzicielski wg. Marii Ziemskiej :

Postawy pozytywne:

+ współ działanie - wzajemna pomoc, rozmowa, czasem nawet nagana

+ akceptacja - tolerowanie wad i zalet

+ rozumna swoboda - swoboda ale ręka na pulsie

+ uznanie praw - od samego początku

Postawy negatywne:

- unikająca - małe zainteresowanie dzieckiem, brak czasu, unikanie zarówno problemów jak i radości; nieświadoma

- odtrącająca - świadome nietolerowanie dziecka, jego wad, choroby, niepełnosprawności, itp.

- nadmiernie chroniąca - nadopiekuńcza, wyręczanie dziecka

- nadmiernie wymagająca - ciągła krytyka, stawianie wymagań, którym dziecko nie może sprostać

10. Co utrudnia wychowanie w rodzinie:

• niedosyt miłości macierzyńskiej i ojcowskiej

• brak uruchomienia procesów identyfikacji

• słaba więź emocjonalna miedzy rodzicami

• wadliwe postawy rodzicielskie

11. Przemiany współczesnej rodziny :

• kryzys autorytetu ojca

• rozluźnienie więzi

• egalitaryzacja władzy i kontroli - partnerstwo, wspólne podejmowanie decyzji

• późniejsze zawieranie małżeństw

• zmniejszanie się rodziny - unikanie rodzin wielopokoleniowych

• schyłek kultu przodków - zmniejszenie roli dziadków

• konwencjonalizacja formy - zamieszkanie przed ślubem, bycie singlem

• zmian roli kobiety/matki

12. Rola rodziny - jest najważniejsza w życiu dziecka, gdyż to co się w niej zdobędzie, idzie z dzieckiem przez całe życie

Temat 5: Klasa szkolna jako grupa społeczna.

1. Wg Łobockiego - „klasa jest zespołem składającym się z uczniów wzajemnie na siebie oddziałujących , którzy różnią się zajmowanymi w niej pozycjami i rolami oraz maja wspólny system wartości i norm regulujących ich zachowanie się w istotnych dla klasy sprawach.

2. Struktura klasy - układ powiązanych ze sobą pozycji w klasie

Struktury klasy:

• Struktura władzy- utworzona ze względu na pełnione przez uczniów funkcje w klasie:

- w. formalna - gospodarz, zastępca, skarbnik, itp.

- w. nieformalna - lider klasowy: osoba z dużą siłą przebicia, charyzmatyczna, popularna, mająca swoich zwolenników

• Struktura socjometryczna- pokazuje jak rozkładają się więzi w klasie, powstaje w zależności od odczuwanej sympatii uznania, a także popularności i życzliwości uczniów, niechęci lub wrogości wśród uczniów danej klasy

• Struktura komunikowania się - stanowi układ pozycji uczniów ze względu na ilość otrzymywanych i przekazywanych przez nich informacji.

• Struktura formalna klasy szkolnej- odzwierciedla obowiązujące w klasie przepisy i rozporządzenia władz szkolnych, łącznie z zaleceniami regulaminowymi i zwyczajowymi szkoły; zewnętrznym przejawem struktury formalnej jest są m. in. wyznaczane funkcji: gospodarza, dyżurnego, itd.

• Struktura nieformalna klasy- powstaje żywiołowo, a więc niezależnie od formalnych przepisów czy norm życia szkolnego; jest rezultatem spontanicznych wzajemnych oddziaływań uczniów, a szczególnie niekontrolowanego ich porozumiewania się ze sobą oraz przejawiani przez nich różnych upodobań , potrzeb, zainteresowań, uzdolnień.

3. Dynamika grupy: układ działających w niej sił

- struktura grupy (zajmowane w klasie pozycje rzez uczniów względem siebie , wspólnie uznawane normy, spoistość i przywództwo)

- normy grupowe

- przywództwo

- spoistość grupy

Hierarchiczny charakter struktury klasy:

Każda klasa szkolna jako grupo społeczna na z reguły charakter hierarchiczny, tzn. że w obrębie określonej struktury klasy można mówić o wysokich i niskich pozycjach zajmowanych przez uczniów.

4. Rodzaje nurtów w życiu szkoły:

Formalny: uczniowie nie zawsze mają możliwość, np. zaspokojenia potrzeb uznania. Jej rekompensaty poszukują w nurcie nieformalnym. Rzeczą pożądaną w procesie wychowawczym było by przezwyciężenie różnic dzielących nurt formalny i nieformalny w życiu klasy, a tym samym przybliżenie tej struktury formalnej i nieformalnej. Chodzi o to aby normy powstające w nurcie nieformalnym klasy miały znajdowały pokrycie w normach cieszących się uznaniem także nauczycieli, czyli zgodnych z powszechnie uznawanymi wartościami.

5. Od czego zależy pozycja uczniów w strukturze klasy:

• Możliwość wywierania lub niewywierania wpływu na innych, np. dzięki pełnieniu czy niepełnieniu określonej funkcji w klasie

• Stopień w jakim uczeń jest lubiany lub nielubiany przez swych kolegów z klasy

• Umiejętność nawiązywania kontaktów interpersonalnych (porozumiewania się ) z innymi lub jej niedosyt

• Podporządkowanie lub niepodporządkowanie się normom obowiązującym w klasie , szczególnie w jej nurcie nieformalnym

• Wysokie lub zaniżone uzdolnienia intelektualne, w tym także postępy lub zaniedbania w nauce

• Przyjemny lub nieprzyjemny wygląd fizyczny

6. Pożądana wychowawczo struktura klasy:

Pożądana struktura klasy jest ta w której nieformalny nurt życia klasy splata się nurtem formalnym i odwrotnie. Odznacza się ona względnym wyrównaniem zajmowanych przez uczniów pozycji w klasie, tzn. nie ma tu uczniów odrzuconych , nielubianych, lub wyizolowanych, wszyscy uczniowie klasy pełnia w niej w miarę atrakcyjne funkcje, spotykają się z akceptacją i rozumieniem orz cieszą się uznaniem swych kolegów. Chodzi o to aby struktura była stosunkowo zwarta, a nie wewnętrznie rozwarstwiona.

7. Normy- są wypracowane przez uczniów, które stanowi dl nich ważny układ odniesienia, regulujący ich zachowania w różnych sytuacjach. Są zwerbalizowane i wyraźnie uświadomione, na ogół nie są spisywane, nie figurują w oficjalnie przygotowanym rejestrze. Stanowią wspólnie podzielny pogląd uczniów danej klasy na temat porządnego sposobu ich postępowania, zwłaszcza w trakcie lekcji.

8. Wg. A. Janowskiego normy wyłaniające się w grupie, w klasie szkolnej to normy:

- dotyczące zadania , regulujące metody i sposoby postępowania niezbędne do realizacji celu grupowego

- realizujące interakcje w grupie- powodujące przewidywalność zachowań poszczególnych osób i zapobiegające pojawieniu się konfliktów

- dotyczące postawy i przekonań, określające jakie postawy są w grupie pożądane, jakie zaś są godne potępienia

- dotyczące zewnętrznych zachowań, np. regulujące sposób ubierania się, uczesania czy postępowania.

9. Normy:

a) Szczególnie propagowane przez szkołę (formalne)

- maja założenia ułatwić relacje celów dydaktyczno-wychowawczych szkoły , np. nie podpowiadaj

b) regulujące współżycie grupy uczniów (nieformalne)

- powstałe poza oddziaływaniami wychowawczymi

Cechy norm grupowych:

- przejawiana przez nauczycieli siła oddziaływania na zachowanie ucznia, jest wprost proporcjonalna do znaczenia, jakie przywiązuje do niej uczniowie.

- zróżnicowany charakter przestrzegania norm przez uczniów

- stanowią ważny „układ odniesienia” w ocenie różnych zachowań i zdarzeń na terenie klasy i poniekąd też szkoły.

- wymagają one akceptacji przez wszystkich jej uczniów

10. Spoistość klasowa zwana też :

• spójnością

• zwartością

• integracją

• więzią wewnątrz grup

Czynniki
Wzrostu spoistości	Spadku spoistości
- Zaspokojenie przez uczniów swej potrzeby uznania i prestiżu - panujące w klasie stosunki oparte na współdziałaniu - gotowość do zademonstrowania swej niechęci wobec nauczyciela w chwili odczuwanego przez uczniów zagrożenia z jego strony - częste kontakty towarzyskie - podobny sposób myślenia	- niedosyt lub brak zaspokojenia podstawowych potrzeb uczniów - przeżywane rozczarowania w klasie - nadmiar współzawodnictwa w klasie - niezgodność celów poszczególnych uczniów - uniemożliwienie podejmowania własnych inicjatyw

11. Klimat grupy- wypadkowa stosunków społecznych panujących w klasie szkolnej zarówno między uczniami , jak i między uczniami a nauczycielami.

3 klimaty klasowe:

• bezosobowy profesjonalizm - w centrum nauczyciel, który realizuje program i nic poza tym; brak emocji, uczuć, pasji; nie ma rozwoju nauczyciela, często stosowane kary

• interpersonalnej zgody - w centrum uczeń; partnerstwo, nauczyciel lubi pracę, pracuje po zajęciach, czeka na uczniów, chce ich poznać, traktowanie podmiotowe

• instytucjonalnego porządku - w centrum szkoła (instytucja) przepaść między nauczycielem a uczniami, sztywne relacje

12. Style kierowania wychowawczego wg Z. Zaborowskiego:

• demokratyczny - zrównoważenie emocjonalne nauczyciela, tolerancja wobec uczniów, partnerskie traktowanie, współpraca, wyrozumiałość, wyzwalanie inicjatywy uczniów

• liberalny - niezdecydowany, niepewny, podejmuje działania, tylko wtedy, gdy to konieczne, w myśl zasady `rób co chcesz'

• autokratyczny - brak zaufania, ciągłe dyscyplinowanie, stosowanie kar, przesadna drobiazgowość w nauczaniu, upatrywanie winy uczniów w niepowodzeniach

Temat 6: Metody wychowania

1. Czym są metody wychowania.

Metody wychowania rozumie się jako systematyczne stosowanie sposobów postępowania wychowawczego lub powtarzalne czynności zmierzające do urzeczywistnienia celów, jakie stawia sobie wychowawca. Metody wychowania określa się również jako „świadomie i konsekwentnie stosowany sposób oddziaływania pedagogicznego na jednostkę, grupę lub zbiorowość, dla osiągnięcia określonego celu wychowawczego”.

2. Klasyfikacja metod wychowania :

• metody indywidualne i grupowe

• metody bezpośredniego i pośredniego oddziaływania wychowawczego

• metody wpływu osobistego, sytuacyjnego i społecznego oraz metody kierowania samowychowaniem

• metody strukturalne i sytuacyjne

3. Metoda w sensie ogólnym

• methodos - sposób, droga postępowania; ogół zasad kryteriów i reguł przyjętych po to, aby to osiągnąć, dojście do założonego celu

• wg Kotrabińskiego - metoda jest pewnym sposobem działania, ale nie każdy sposób działania jest metodą; na miano metody zasługują takie działania, które w razie potrzeby mogą być:

* powtarzane

* stosowane świadomie

* i skutecznie

4. Wielorakie znaczenie i zastosowanie terminu

Używa się określeń:

• sposobów działania - metody działania

• sposobów myślenia - metody rozumowania

• sposobów prowadzenia badań naukowych - metody prowadzenia badań naukowych

5. Metoda wychowawcza (zwężenie zakresu)

a) J. Brągiel - celowy sposób postępowania wychowawcy z wychowankiem, znajdującym się pod jego opieką

b) K. Konarzewski - powtarzane czynności, zmierzające do celu, zatem oczekiwane zmiany osobowości występują pod wpływem celowych działań wychowawczych

5. Skuteczność metod wychowania zależy w dużej mierze - poza umiejętnością posługiwania się nimi- także od zaistniałej sytuacji wychowawczej i cech osobowości wychowanka, jak również nabytych przez niego doświadczeń i aktualnie oddziałujących na niego wpływów środowiskowych.

Metody:

1. m. MODELOWANIA (modelowanie-wzorowanie) - czyli metoda przykładu. „słowa uczą a przykłady pociągają”. Uczenie się przez naśladownictwo bądź uczenie się zastępczym, a niekiedy zarażaniem z uwagi na udzielanie się imitowanego zachowania.

Albert bandury- przez modelowanie rozumie zarówno odwzorowanie , przyswajanie zaobserwowanych zachowań, jak i nabywanie nowych zachowań lub modyfikowanie zachowań dawniej już ujawnionych przez obserwatora, wyklucza wszelkie świadome naśladowanie modela przez obserwatora.

J. Aronfreed i U. Bronfenbrenner- odróżniają upodobnienie się od zachowań modela w wyniku uczenia się przez naśladownictwo i uczenie się przez modelowanie. Obserwowanie modela pociąga za sobą upodabnianie się do niego bądź to w sposób odzwierciedlający ich zachowanie , bądź w sposób bardzo różny ale w granicy tej samej klasy zachowań,

Efekty modelowania:

• efekt bezpośredni ( dziecko zachowuje się dokładnie jak wychowawca)

• efekt generalizowania(uogólniony) (tendencja do zbliżonych zachowań, jakimi posługiwali się nasi wychowawcy)

ZACHOWANIA ŁATWO PODLEGAJĄCE MODELOWANIU:

- prospołeczne zachowania rodziców i nauczycieli

- dobroczynny wpływ prospołecznych zachowań dorosłych na podobne zachowania dzieci i młodzieży

Czynniki ułatwiające modelowanie:

• podatność dzieci na wpływ metody modelowania

• zróżnicowane oddziaływanie metody modelowania na chłopców i dziewczynki

• zależność metody modelowania od różnych czynników:

* model wywiera tym wyższy wpływ na obserwatora im w wyższym stopniu obserwator postrzega jego kompetencje i prestiż, jakim cieszy się w swoim otoczeniu,

Im szerszy jest zakres władzy modela i większe ma on możliwości zapewnienia obserwatorowi oparcia duchowego i materialnego

Im w większym stopniu obserwator zauważa u modela podobieństwo do siebie

Im więcej entuzjazmu przejawia model dla swych zachowań altruistycznych .

2. m. ZADANIOWA -polega na powierzaniu dzieciom i młodzieży konkretnych zadań, których wykonywanie prowadzi zwrotnie do konstruktywnych zmian ich zachowań i postaw pożądanych z wychowawczego punktu widzenia, a także do wzbogacenia ich wiedzy i doświadczenia w określonej dziedzinie działalności. Chodzi tu zwłaszcza o szeroko pojętą działalność prospołeczną, co znaczy, że w szczególności wysoko ceni się zadania służące dobru wspólnemu.

Wychowawcze znaczenie metody zadaniowej.

Jeżeli zadaniem, które powierzymy dziecku lub nastolatkowi będzie, np. bezinteresowna opieka nad drugim człowiekiem, to owo zadanie będzie wymagało od wykonawcy:

• Umiejętności dawania i dzielenia się z innymi,

• Konieczności wyczuwania cudzych potrzeb, a tym samym niesienia pomocy lub wsparcia tam, gdzie naprawdę zachodzi taka potrzeba,

• Konieczności okazywania sympatii i współczucia wspieranemu człowiekowi,

• Niejednokrotnie też osoba pomagająca będzie znajdować się w trudnej do rozwiązania sytuacji, np. wtedy, gdy pomagając jednym, nie będzie w stanie dopomóc innym i musi godzić się z ich ciężkim losem.

• Wszystko to wymaga szczególnych dyspozycji psychicznych i wewnętrznej dojrzałości w rozwoju moralnym. Umiejętności te wymagają z reguły głębszego zaangażowania wyobraźni, uczuć i inteligencji.
  Powierzanie dzieciom i młodzieży tego rodzaju zadań urasta do jednej z najbardziej skutecznych metod wychowania. Jej celowość upatruje się w tym, że zaliczana jest do oddziaływań pośrednich metod wychowania.
  Istotną cechą metody zadaniowej jest postawienie wychowanka wobec wymagań, wynikających z zaistniałej sytuacji, są one więc naturalnym jej skutkiem.

Powierzanie zadań w rodzinie

Metoda zadaniowa może być szeroko stosowana w rodzinie. Istnieje w niej bowiem wiele okazji do świadczenia sobie wzajemnych usług. Przyjmują one różnorodną formę zadań

wykonywanych na rzecz domu i rodziny.

Szczególnie sprzyjające warunki do stosowania tej metody istnieją w rodzinach wielodzietnych i więcej niż dwupokoleniowych. Znajdują się w nich bardzo często osoby, które się wzajemnie potrzebują oraz osoby, którym trzeba bezwzględnie pomóc (małe dzieci, osoby starsze, chore, niedołężne), nie oczekując niczego w zamian. Dzieci z tych rodzin mają wiele okazji, aby rozwijać następujące umiejętności: dzielenie się z innymi, darowanie winy, liczenie się ze zdaniem innych, obowiązkowość, ustępowanie i pomaganie słabszym.

Natomiast w rodzinach jednodzietnych i dwupokoleniowych dzieci mają mniej okazji służenia innym. Stąd też znana jest znamienna cecha jedynaków: brak wrażliwości na potrzeby innych ludzi. Te braki dobrze rekompensuje otwarcie domu jedynaka dla innych

dzieci, jak również w miarę częste odwiedziny przez niego zaprzyjaźnionych rodzin, w których są jego rówieśnicy lub inne dzieci. Jest to najwłaściwsza droga do uwolnienia go od

nadmiernego egocentryzmu i umożliwienie mu normalnego rozwoju.

Niektórzy rodzice mylnie uważają, że najważniejsze, co mają do spełnienia ich pociechy, to bezwzględne oddanie się nauce szkolnej. W związku z tym chronią je przed wykonywaniem obowiązków domowych takich jak: ścielenie łóżka, utrzymywanie porządku w pokoju i innych. W zamian za to - poza zmuszaniem do kilkugodzinnego odrabiania lekcji - wymagają od nich na przykład nauki gry na instrumencie.

Nie ulega wątpliwości, że dziewczęta i chłopcy zwolnieni z wykonywania jakichkolwiek obowiązków domowych, obojętnieją z czasem na sprawy innych ludzi, są też na ogół nie lubiani wśród rówieśników i mają trudności z nawiązywaniem z nimi serdecznych i bliskich kontaktów. Powoduje to wewnętrzne poczucie wyobcowania i nieszczęścia, a nawet pozbawienie głębszych więzi emocjonalnych z członkami rodziny.

Powierzanie zadań w szkole
Obok rodziny dobrym terenem do zastosowania metody zadaniowej jest również szkoła.

Szczególnie ważne jest powierzanie uczniom zadań związanych z udzielaniem pomocy koleżeńskiej w nauce. Pomoc ta polega na wspieraniu się w przezwyciężaniu różnych braków w wiadomościach i umiejętnościach szkolnych. Otóż - jak wykazały badania - pomaganie innym w nauce, nawet gdy się nie jest do tego należycie przygotowanym, sprzyja zdecydowanie podwyższeniu własnych kwalifikacji w zakresie opanowania i rozumienia treści, jakie staramy się innym przekazać i wyjaśnić.

Oferowana uczniom pomoc koleżeńska w nauce jest niejednokrotnie bardziej skuteczna niż wysoko płatne korepetycje udzielane przez rutynowych nauczycieli. Tłumaczy się to tym, że rówieśnicy lepiej się wzajemnie rozumieją i na ogół łatwiej pokonują wspólne kłopoty w nauce.

Podkreśla się przy tym szczególnie pomoc udzielaną uczniom klas niższych przez uczniów klas wyższych. Według Jerome S. Brunera uczniowie wypełniają lukę międzypokoleniową i ułatwiają uczniom młodszym od siebie wejść w świat dorosłych. Oprócz tego mają dobrą okazję do służenia innym i daje to szansę dowartościowania i przeżycia radości z własnej pracy na rzecz koleżanki czy kolegi.

 

Do innych zadań powierzanych w szkole należą:

• Dbałość o czystość w klasie

• Ścieranie i zmywanie tablicy

• Odkurzanie stolików i krzeseł

• Przewietrzanie klasy

• Nieprzeszkadzanie sobie nawzajem

Te zadania należą do tzw. działalności samoobsługowej.
Zastosowanie w szkole metody zadaniowej w dużej mierze umożliwia również organizowanie uroczystości i imprez klasowych, np. Dnia Matki lub Święta Niepodległości.

Powierzanie zadań poza szkołą i rodziną

Możliwość zastosowania tej metody istnieje także w warunkach życia pozarodzinnego i pozaszkolnego. Przejawiać się to może w udzielaniu zwłaszcza przez młodzież pomocy ludziom kalekim, chorym, samotnym, starszym. Niesiona przez dzieci i młodzież pomoc osobom potrzebującym jest szczególnie pożądana z wychowawczego punktu widzenia, ponieważ świetnie przygotowuje do pełnienia w przyszłości roli matki i ojca, żony i męża, przede wszystkim zaś spolegliwego opiekuna. Ponadto owocem takich świadczeń może być narastająca u wychowanka gotowość do okazywania życzliwości i pomocy również osobom przygodnie spotkanym, a także pogłębienie się w nich poczucia obowiązku i odpowiedzialności wobec osób im najbliższych.

Pomoc w tej sferze może się objawiać:

• Wyrazem troski, pamięci i szacunku dla ludzi potrzebujących.

• Robieniem zakupów, załatwianiem niektórych spraw w punktach usługowych, porządkowaniem mieszkania, zmywaniem naczyń itp., czyli pomocą w codziennych czynnościach.

• Serdeczną rozmową.

• Uważnym wysłuchaniem trosk starszego człowieka.

• Zasięganiem u niego rad.

• Dzieleniem się z nim własnymi osiągnięciami i niepowodzeniami.

• Czytaniem prasy i książek tym osobom, które same nie są w stanie czytać.

Nie bez znaczenia jest też ,,wnoszenie” beztroskiego uśmiechu do domu starszego człowieka, a także obdarowywanie go pewnymi oznakami pamięci, np. w postaci polnych kwiatów.

Skuteczne powierzanie zadań

Powierzanie dzieciom i młodzieży zadań, których wykonanie pociąga za sobą pozytywne skutki wychowania nie jest łatwe. Wymaga spełnienia, co najmniej kilku warunków. Chodzi szczególnie o to, aby dziewczęta i chłopcy:
- Podjęli się ,,służby” na rzecz innych z wyboru, czyli w sposób świadomy, i byli tym głęboko zainteresowani;
- Byli przekonani o potrzebie przynoszenia im ulgi i wsparcia, to jest dobrze znali cel swych poczynań na rzecz innych;
- Wykonywali zadania służące dobru innych ludzi na miarę swych możliwości;
- Świadczyli rozmaite usługi wobec różnych osób, czyli mieli sposobność nabywania wielostronnych umiejętności w czynnym wspomaganiu innych;
- Stopniowo uczyli się działań na rzecz dobra wspólnego, poczynając od zadań prostych, a kończąc na zadaniach coraz bardziej złożonych;
- Spotykali się z zachętą ze strony rodziców i nauczycieli w formie pochwał lub uwydatniania korzyści, jakie odnosiły dzięki nim osoby wspomagane;
- Doznali zadowolenia z tego powodu, iż mogli naprawdę być użyteczni dla osób potrzebujących;

3. m. PERSWAZJI - to uświadamianie dzieciom i młodzieży różnych obowiązków i powinności, jakie mają wobec społeczeństwa, innych ludzi i samych siebie oraz na przypominaniu przysługujących im praw. Perswazja oddziałuje na świadomość moralną i społeczną chłopców i dziewcząt

Czym jest perswazja?

• przekonanie kogoś o czymś

• tłumaczenie czegoś komuś

• spowodowanie zmiany opinii, przekonań

• korygowanie i wzbogacanie posiadanych wiadomości

• wyjaśnienie różnego rodzaju wartości i norm

Skutki perswazji:

• dzieci uczą się odróżniać dobro od zła,

• poznają podstawowe normy i zasady moralne,

• uświadomienie sobie prawd, które uczą,

• pomoc w poszukiwaniu i odnajdowaniu sensu istnienia ,

• kształtowanie własnego systemu wartości moralnych,

• uchronienie przed pustką i bezsensownością w życiu.

PERSWAZJA W ŻYCIU:

RODZINY:

• rozmowa między rodzicami, dziadkami a dziećmi

• zasłyszana rozmowa prowadzona przez dorosłych

• rozmowa niekierowana licząca się z zainteresowanymi

• dzieci sięgają rady u rodziców a rodzice u dzieci

SZKOLNYM:

• rozmowa niekierowana przybierająca postać dyskusji uczestniczącej

• rozmowy i dyskusje wraz z zaproszonymi gośćmi

• ściśle określony problem wymagający wspólnego rozwiązania

• rozmowa w której uczniowie wypowiadają własne opinie

Dobrym punktem oparcia dla perswazji mogą być:

• aforyzmy- wspólna debata w klasie= pożytek wychowawczy

• fragmenty autobiografii i biografii ludzi

• filmy

• audycje telewizyjne i radiowe o tematyce społeczno- obyczajowej.

4. m. NAGRADZANIA - polega na promowaniu zachowań pożądanych z wychowawczego punktu widzenia za pomocą udzielania pochwał lub przyznania nagród. Pochwały udziela się ustnie lub pisemnie, lub wymownego gestu. Nagrody natomiast mają charakter wzmocnień materialnych(zabawki, pieniądze).oraz o charakterze niematerialnym.

Skuteczność metody nagradzania: stosowanie tej metody jest skuteczniejsze im bardziej stosuje się ją zgodnie z upragnionymi przez dzieci i młodzież rodzajami wzmocnień pozytywnych. W tym celu zleca się poznać je bliżej.

Funkcje metody nagradzania:

• W wyniku jej zastosowania dzieci i młodzież dowiaduje się o zgodnym z oczekiwaniami dorosłych wykonaniu określonych poleceń

• Udzielanie pochwały, nagrody jest czynnikiem motywującym do zachowań społeczni i moralnie pożądanych.

Zasady nagradzania wg. E. Walkera i T. She'a:

1. Należy wzmocnić przejawy zachowań pożądanych z wychowawczego punktu widzenia, uniknąć wiadomo i celowo zachowań charakterze destrukcyjnym świadczących niekorzystnie o uczniach i działających na ich szkodę

2. Pożądane pod względem społecznym i moralnym zachowania wymagają wzmocnień bezpośrednio po zamanifestowaniu ich przez dzieci , przeciwwskazane jest nagradzanie wychowawcze po upływie jakiegoś czasu od pojawienia się takich zachowań.

3. Podczas wstępnych wzmocnień określonego zachowania należy wzmocnić je za każdym razem gdy tylko pojawi się w polu widzenia dorosłego

4. Gdy wzmacniane zachowanie zaczyna się pojawiać coraz częściej i w stopniu zadowalającym , powinno się je wzmacniać w sposób przerywany a nie ciągły systematyczny

5. Wzmocnienie materialne powinno łączyć się ze wzmocnieniem w formie różnego rodzaju pochwał.

Ocena skuteczności metody nagradzania:

Poprawne stosowanie metody nagradzania spotyka się z wysokim uznaniem w pedagogice, jest doceniana przez rodziców i nauczycieli.

Następstwa metody nagradzania:

- zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia oczekiwanego przez dzieci i młodzieży sposobu ich postępowania

- pozytywnie motywuje ich do zachowań społecznie i moralnie pożądanych

- wpływa na aktywność i kreatywność dziewcząt i chłopców

- umacnia ich poczucie wartości i własnej godności

SŁABE STRONY METODY NAGRADZANIA:

- możliwość sprzyjania postawie roszczeniowej

- przesadne wybiórcze stosowanie metody nagradzania

- pochopne stosowanie metody nagradzania

E) m. KARANIA - jest to oddziaływanie wychowawcze za pomocą świadomie stosowanych kar, celem zapobiegnięcia powtórzeniu się zachowań u dzieci niezgodnych z obowiązującymi w życiu wartościami i normami. Stanowi z góry przewidywany sposób wywierania przymusu w celu aby zminimalizować lub przezwyciężyć przejawy nieprzystosowania czy niedostosowania społecznego. Każda działalność wychowawcza polegająca na tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń pozostającym w czasowym związku z jego określonym zachowaniem się.

Metoda karania obejmuje awersyjne zdarzenia, składają się na nie takie oddziaływania awersyjne jak: wyrażanie formalnej dezaprobaty w formie upomnienia lub nagany, wykluczenie udziału w zabawie itp.

ZALETY I WADY METODY KARANIA:

- metoda raczej tłumi niż wygasza niepożądane zachowanie (chwilowe zaprzestanie a nie wyeliminowanie zachowań)

- nadmiar karania skłania do agresji, kłamstwa, dogmatyzmu i uprzedzeń

- powoduje frustracje, lęk, niepewność, sprzyja poczuciu niższości, budzi uczucia nienawiści, wzmaga zachowania podlegające karaniu

- w niewielkim stopniu metoda karania modyfikuje w sensie pozytywnym zachowania aspołeczne dzieci i młodzieży

- chwilowo tłumi niepożądane zachowania

- zwiększa nasilenie niepożądanych zachowań

Kary naturalne- charakteryzują się konsekwencjami wynikającymi z faktycznego porządku świata w przeciwieństwie do kar , których następstwa są narzucane przez dorosłych

Kary fizyczne- przynoszą skutki odwrotne do oczekiwanych, uwłacza godność osobistą uczniów, wzmaga agresywność i uprzedzenia wobec dorosłych. bite i maltretowane dzieci nabierają skłonności do bicia i maltretowani w przyszłości swoich dzieci. narażone na obrażenia ciął i trwałe tego skutki.

Kary niesprawiedliwe- budzą chęć odwetu, wymierzane w stanie zdenerwowania, w celu uśmierzenia własnego niezadowolenia czy gniewu.

Warunki skuteczności karania:

- pozytywny stosunek karanego do karzącego

- pozytywny stosunek karzącego do karanego

- dyskretne i przyjazne wymierzanie kar

- wstrzemięźliwość w stosowaniu kar

METODY GRUPOWE

1) m. ORGANIZOWANIA DZIAŁALNOŚCI ZESPOŁOWEJ

* Tworzenie kilkunastoosobowych zespołów

-Tworzenie zespołów wg A. Kamińskiego

-Tworzenie zespołów wg J. Barteckiego

* Dobieranie się w tak zwane pary koleżeńskie

* Fazy w tworzeniu zespołów

* Podział zespołów

* Niebezpieczeństwa działalności zespołowej

* Znaczenie działalności zbiorowej

* Korzyści z działalności zespołowej

2) m. ORGANIZOWANIA DZIAŁALNOŚCI SAMORZĄDNEJ

Metoda ta sprzyja:

-uczeniu się przez dzieci i młodzież demokratycznych form współżycia społecznego i organizowania się na zasadzie stowarzyszenia ludzi równych wobec prawa.

-kształtowaniu się u nich postaw świadczących o gotowości zachowań pro społecznych, bezinteresownych świadczeń i pracy dla innych ludzi.

Niebezpieczeństwa działalności samorządnej:

* nadużywanie współzawodnictwa jako formy aktywizacji działalności samorządnej

* nadmiar aktywności i odpowiedzialności dziewcząt i chłopców

* przeistaczanie się grupy działaczy w kilku

3) m. WSPÓŁUDZIAŁIU UCZNIÓW W ORGANIZOWANIU LEKCJI

Dotychczasowe badania dotyczące skuteczności organizowanych w ten sposób lekcji wykazały iż uczniowie:

-chętnie uczą się i angażują w rozwiązywanie nurtujących ich problemów;

-z łatwością nawiązują otwarte i szczere kontakty z nauczycielem;

-ukazują przychylny stosunek do szkoły, nauki szkolnej i nauczycieli;

-zachowują się spontanicznie i są zdyscyplinowani;

-mają wysoką samoocenę i poczucie niezależności

Metoda kształtowania norm i wartości grupowych

przedstawienie założeń wzajemnej pomocy i współodpowiedzialności za ewentualne sukcesy i porażki na drodze do celu

Metoda restrukturyzacji ukształtowanych w grupie relacji interpersonalnych opartych na zasadzie atrakcyjności poszczególnych członków i tworzących określoną strukturę socjometryczną

układ pozycji zajmowanych przez dzieci w grupie.

Metoda kreowania przywództwa grupowego

Przywódca - określano jego walory osobowości, jego pozycję społeczną i poczucie wpływu na zdarzenia, jako ważne przesłanki w procesie kreowania lidera opinii.

Temat 7: FORMY PRACY WYCHOWAWCZEJ

1. Techniki wychowania- uważa się je za bliższe skon centralizowania sposoby postępowania wychowawczego, stanowią one zazwyczaj uszczegółowienie jednej lub kilku metod wychowania.

2. Podział technik wychowania:

1. Techniki wymiany opinii:

to techniki wychowawcze, których cechą konstytutywną jest wymiana opinii dzieci i młodzieży, mają na celu głownie pogłębianie ich współżycia i współdziałania oraz bliższe ich poznanie

• TECHNIKA „BURZY MÓZGÓW”- ta technika umożliwia uczniom zgłaszanie własnych pomysłów dotyczących konkretnej sprawy. Odbywa się to w sposób całkowicie swobodny i nieskrępowany. Unika się jednak celowo uzasadniania czy komentowania przedstawionych pomysłów. Dzięki temu można zapobiec przedwczesnej rezygnacji z pomysłów niemieszczących się w utartych schematach widzenia wspólnie omawianych spraw, w tym także niejednokrotnie z pomysłów oryginalnych i twórczych.

• Technika decyzji grupowej
  to technika oddziaływań wychowawczych, która pomaga w przyswajaniu w klasie lub grupie wychowawczej określonych norm współżycia i współdziałania. Pomaga w przezwyciężeniu sprzeczności jakie mogą zaistnieć między przepisami regulaminowymi szkoły lub placówki opiekuńczo-wychowawczej a normami społecznymi obowiązującymi w nieformalnym nurcie życia szkolnego.
  W ten sposób pragnie się wyeliminować przejawy nieprzystosowania społecznego dzieci i młodzieży ( przeciwstawianiu się konfliktom, antagonizmom, uprzedzeniom, przeszkadzaniu w prowadzeniu zajęć, niedostatecznej trosce o ład i porządek w klasie, spóźnianiu się na zajęcia).

Celem stosowania techniki grupowej jest uruchamianie procesów uwewnętrzniania pożądanych społecznie i moralnie norm regulujących współżycie i współdziałanie dzieci i młodzieży w klasie czy grupie wychowawczej.

Technika decyzji grupowej z inicjatywy uczniów może obejmować następujące etapy:
a) ustalenie nurtującego klasę problemu (co utrudnia współżycie i współdziałanie wychowanków)
b) omawianie i przedyskutowanie różnych aspektów problemu
c) uświadomienie sobie strat, jakie powoduje brak rozwiązania problemu,
d) zastanawianie się nad sposobami rozwiązania problemu,
e) uświadomienie sobie korzyści wynikających z rozwiązania problemu,
f) powzięcie wspólnej decyzji w sprawie konkretnych poczynań uczniów.

Po przeprowadzeniu techniki grupowej przewiduje się wspólne refleksje nad skutkami powziętej decyzji, chodzi o to aby uczniowie byli świadomi czy:
1. Powzięta decyzja znalazła swe praktyczne odbicie
2.Zaistniała zmiana pociągnęła za sobą oczekiwane skutki i kiedy były one najmniej widoczne
3.Każdy uczeń postępował zgodnie z powziętą decyzją
4.Pożądane są dalsze zmiany
5.Wszyscy akceptują nowe zmiany i ulepszenia

Technika decyzji grupowej z inicjatywy nauczyciela charakteryzuje się tym, iż uczniowie koncentrują się na problemie wysuniętym przez nauczyciela.
Obejmuje on następujące etapy:
a) poznawanie przez nauczyciela panującej sytuacji wychowawczej,
b) określenie przez niego niezbędnych zmian i ulepszeń, jakie wynikają z poznanej
uprzednio sytuacji,
c) poinformowanie uczniów o konieczności zmian i ulepszeń,
d) zaaranżowanie dyskusji na temat zaproponowanych zmian i ulepszeń,
e) powzięcie wspólnej decyzji.

• Technika sondażu opinii
  jest próbą uprzystępnienia jednemu z uczniów klasy, tego jak „widzą” go jego koledzy. Szczególna wagę przywiązuje się do sondażu pozytywnych o nim opinii. Pragnie się w ten sposób pogłębić u niego poczucie własnej wartości i zjednać mu nowych przyjaciół.

Technika sondażu zarówno pozytywnych jak i negatywnych opinii o uczniu, obejmuje cztery etapy :
1. polega w szczególności na wyjaśnianiu celu, jaki przyświeca technice sondażu opinii, i na zapoznaniu z jej przebiegiem.
2. dotyczy sondażu opinii na temat ujemnych stron zachowania kolegi. Sondaż taki może być odpowiedzią na takie pytania: co nie podoba się nam w zachowaniu kolegi.
3.przeprowadza się sondaż pozytywnych opinii o zachowaniu kolegi, w tej części techniki sondażu opinii wypowiedzi uczniów były w miarę bogatsze od zgłoszonych uprzednio opinii negatywnych i by zabierały głos wszystkie te osoby, które się wypowiadały wcześniej na temat ujemnych cech piniowych kolegi. Wypowiedzi takie mają niejako zaświadczyć o ich obiektywności i bezstronności.
4.dotyczy sformowania wniosków końcowych przez nauczyciela i kilku najbardziej aktywnych uczestników sondażu.

Wnioski przekazane do wiadomości klasy lub grup mogą:
- wyrażać przynajmniej jedną pozytywną cechę zachowania, dzięki której opiniowany uczeń da się lubić, z krótkim jej wyjaśnieniem
- sygnalizować braki i błędy w postępowaniu danego ucznia
- podkreślać potrzebę przyjaznego i serdecznego ustosunkowania się klasy do opiniowanego ucznia i odpowiedniego wspomagania go w samodoskonaleniu
- zobowiązać kilku kolegów opiniowanej dziewczyny czy chłopca do szczególnego pomagania im w konstruktywnej zmianie swego zachowania
- wyrazić pełne zaufanie klasy czy grupy wychowawczej do opiniowanego kolegi wraz z przekonaniami, iż zdoła zmienić swe zachowanie nawet wtedy, gdy mógłby liczyć tylko na siebie

Technika sondażu wyłącznie pozytywnej opinii zalecana jest szczególnie dzieciom i młodzieży społecznie nieprzystosowanym. Świadomie i celowo unika się tu zgłaszania negatywnych opinii czy ocen, co jednak nie zawsze okazuje się realne. Ważną rzeczą jest, aby przekonać uczniów do celowości uświadamiania sobie pozytywnych cech dziewczyny czy chłopca, o których w klasie czy grupie wychowawczej dotąd tylko źle.

W końcowej części zastosowanej techniki sondażu pozytywnych opinii o uczniu następuje podsumowanie zgłoszonych poprzednio wypowiedzi, ze szczególnym podkreśleniem cech dodatnich oraz możliwości dalszego im ujawniania i pogłębiania.

• Technika swobodnej ekspresji słownej- polega ona na umożliwieniu dzieciom swobodnego wyrażania swych myśli i uczuć w formie utworu pisanego, a następnie na wspólnym omawianiu i doskonaleniu go zwłaszcza w warunkach zajęć lekcyjnych.

ETAPY swobodnej ekspresji słownej:

• 1.  Zachęcanie uczniów do samodzielnej twórczości w formie opowiadania czy wiersza i udostępnienia klasie swych dokonań w tym zakresie. Napisane teksty nie są przedmiotem ocen szkolnych i nie przewiduje żadnych sankcji dla osób które nie przygotowały tekstów lub przygotowały je na niskim poziomie.

• 2.  Przygotowanie swobodnych tekstów na tematy całkowicie dowolne lub zgodne z podanym wcześniej hasłem wychowawczym.

• 3. Wybór najciekawszych tekstów, podczas lekcji. Uczniowie zespołach wybierają najlepsze teksty, a następnie prezentują je klasie. Ta wybiera te, które nadają się do dalszego wykorzystania. Zwycięża tekst, który podoba się większości uczniów.

• 4. Wygładzanie- poprawianie i uzupełnianie tekstów, które uznano uprzednio za wyróżniające się pod jakimś względem.

• Praktyczne wykorzystanie poprawionych i udoskonalonych tekstów, np. w formie udostępnienia ich innym klasom, gronu nauczycielskiemu i rodzicom

• Technika kontaktów międzyludzkich
  składa się na nią pewien zestaw różnych ćwiczeń mających na celu m.in. rozwijanie umiejętności uczniów w uważnym słuchaniu swych rozmówców, umożliwianie im nabycia doświadczeń z nawiązywania bliskich kontaktów innymi ludźmi i zapoznanie uczniów z zasadami poprawnego porozumiewania się oraz przyswajaniem im tych zasad.

2. Techniki wzmacniania pozytywnego i negatywnego

są szczególnie użyteczne w procesie wychowania

* polegają głównie na odwoływaniu się do pochwał i nagród w ściśle określony sposób, tj. w zależności od każdego z możliwych ich rodzajów.

Są nimi:

-Technika bezpośredniej gratyfikacji,

-Technika zawierania kontraktu,

-Technika sukcesywnej gratyfikacji.

• Technika bezpośredniej gratyfikacji

nazywana też techniką natychmiastowej gratyfikacji,

* przewiduje odwoływanie się do wzmocnień zaraz po wystąpieniu szczególnych oznak poprawy w nauce lub zachowaniu,

* najczęściej wykorzystywanymi wzmocnieniami są:

-wyrażenie pochwały i uznania

-zwrócenie szczególnej uwagi

-nagradzanie lub umożliwianie korzystania z pewnych uprawnień czy przywilejów

• Technika zawierania kontraktu

* polegała na sporządzaniu umowy między wychowawcą i wychowankiem

* zawieranie umowy rozpoczynano zazwyczaj od łatwo dającej się przezwyciężyć wady wychowanka

* starano się, aby w umowie nie zastrzegać sobie za mało i by nie zniechęcać się brakiem szybkiej poprawy

Przybierała też postać ratyfikowanej umowy przez wychowawcę i wychowanka, nauczyciela i ucznia, rodzica i dziecka. Treść zawartej umowy określa zadania i obowiązki, warunki ich spełnienia (w tym zwłaszcza rodzaj i czas wykonywania przyjętych zobowiązań czy zadań) oraz przewidywany sposób gratyfikacji.

• Techniki wzmacniania negatywnego

* Są zdecydowanie mniej skuteczne niż każda z przedstawionych już technik wzmacniania pozytywnego.

Należą do nich:

-Technika szybkiej interwencji,

-Technika słownego napomnienia,

-Technika potrąconych punktów,

-Technika chwilowej izolacji.

• Technika szybkiej interwencji

* stanowi próbę natychmiastowego reagowania wychowawcy lub nauczyciela na niewłaściwe zachowanie, reakcje nauczyciela mogą być różne ale za każdym razem dokładnie o nich informuje swoich wychowanków.

* wydaje się przydatna w przypadku sprzeniewierzania się zasadzie ładu, porządku i karności.

*odwoływanie się do tej techniki wskazane jest tylko i wyłącznie z daleko idącym umiarem i poczuciem humoru

• Technika słownego upomnienia

* polega na dyskretnym i w miarę serdecznym zwracaniu danej osobie uwagi na jej niestosowne zachowanie.

* nie jest równoznaczna z publicznym napomnieniem, które uważane jest za szkodliwe.

* zaleca się aby upominano w tonie łagodnym i serdecznym, a niekiedy nawet błagalnym lub żartobliwym.

** technika ta (w powyższym rozumieniu) nie doczekała się dotąd wystarczającej weryfikacji naukowej

• Technika potrąconych punktów

* jest równoznaczna z przydzieleniem określonej liczby punktów, które można utracić w wyniku niewłaściwych zachowań

* zastosowanie tej techniki odbywa się na ogół w dwóch etapach:

-w pierwszym umawiamy się z poszczególnymi osobami co do warunków zatrzymania lub utraty przydzielonych punktów oraz następstw, jakie może to za sobą pociągnąć.

-w drugim etapie następuje przestrzeganie, sprawdzanie i egzekwowanie uprzednio ustalonych warunków.

• Technika chwilowej izolacji

* nazywana także techniką izolacji społecznej

* polega na krótkotrwałym i uprzednio zapowiedzianym zawieszeniu ucznia w zajęciach.

* stosowana może być tylko wobec dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.

* technikę tę stosowano z dobrym na ogół skutkiem wobec dzieci nadmiernie pobudliwych, agresywnych i emocjonalnie związanych z grupą rówieśniczą.

Technika chwilowej izolacji jak i technika potrąconych punktów są technikami wyraźnie kontrowersyjnymi i mogą być stosowane sporadycznie i w przypadkach szczególnych.

Wszystkie techniki wzmacniania negatywnego są złem koniecznym. Dlatego pierwszeństwo w procesie wychowania z reguły należy się technikom wzmacniania pozytywnego.

3. Technika czasu wolnego

Inaczej organizowanie czasu pozostającego do ich dyspozycji poza pracą czy zadaniami, jakie mają do wykonania zwłaszcza rodzinie i szkole.

Inaczej nazywane technikami rekreacji

Umożliwiają korzystanie z godziwego wypoczynku i rozrywki

• TECHNIKI REKREACJI KULTURALNO-ROZRYWKOWEJ:

a) BIERNE

• oglądanie telewizji

• słuchanie radia lub nagrań z taśmy magnetofonowej

• czytanie książek i prasy

• uczęszczanie do kina, teatru, muzeum czy na wystawy

b) CZYNNE

• organizowanie gier, zabaw ruchowo- zręcznościowych, dydaktycznych, towarzyskich i stolikowych a także imprez i uroczystości

• Kolekcjonerstwo

• TECHNIKI REKREACJI TWÓRCZEJ

• zajęcia plastyczne: rysowanie, malowanie, prace z różnych materiałów;

• zajęcia techniczne i konstrukcyjne o charakterze zabawowym albo praktyczno- użytecznym;

• zajęcia umuzykalniające;

• improwizacje sceniczne;

• zajęcia fotograficzne i filmowe

• TECHNIKI REKREACJI FIZYCZNEJ

• wycieczki piesze i rowerowe, autobusowe, kilkugodzinne czy całodniowe lub dłuższe,

• gry i zabawy sportowe i ćwiczenia ruchowe,

• zabawy ruchowe bieżne,

• zabawy i gry terenowe.

Są łatwe do stosowania i cieszą się dużym uznaniem zarówno dzieci jak i młodzieży.

• TECHNIKI REKREACJI PRZEZ DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNĄ

Mają one na celu głównie przyswajanie zachowań podporządkowanych dobru wspólnemu. Polegają na:

• podejmowaniu pracy na rzecz rówieśników

• udzieleniu pomocy osobom chorym

• opiekowaniu się zwierzętami domowymi

• obsłudze sanitarnej w czasie organizowanych imprez.

4. Technika oparta na dramatyzacji

• TECHNIKA SOCJODRAMATYCZNA

Polega na wspólnym omawianiu problemów nurtujących młodzież zwałaszcza z tytułu jej przynależności do określonych grup i spontanicznym ich przedstawieniu w formie improwizowanej dramatyzacji. Spontanicznie ukazywane są panujące w grupie relacje, brak należytego współżycia i współdziałania, które utrudniają wykonywanie jakichś działań.

Techniki socjodramatyczne wzbogacają wyobraźnię uczniów, przełamują schematy w ich myśleniu i sposobie patrzenia na różne aspekty życia ludzkiego, uatrakcyjnia monotonię współżycia i współdziałania w grupie, sprzyja lepszemu, wzajemnemu poznaniu się. Najchętniej uczestniczy w niej młodzież od 12- 18 lat.

ETAPY:

1. Omawianie nurtujących młodzież problemów, ukazywanych na tle konkretnych przykładów z życia lub wyobraźni.

2. Spontaniczne udramatyzowanie sytuacji lub zdarzeń, związanych z problemem najbardziej dokuczliwym i możliwym do rozwiązania.

3. Ustosunkowanie się do zaimprowizowanych sytuacji czy zdarzeń.

Odmiany tej techniki:

- technika lustrzana -> odtwarzanie zdarzeń lub sytuacji odzwierciedlających interesujący młodzież problem

- technika zamiany ról-> umożliwia komuś pokrzywdzonemu odegrać rolę tego, kto wyrządził mu krzywdę i odwrotnie

- technika postępowania na odległość-> przeprowadza się ją wtedy, gdy nie ma osoby, wobec której chce się zmienić nieprzychylną postawę grupy.

• TECHNIKA GIER DRAMATYCZNYCH

Uwzględnia się tu problemy o szerszym znaczeniu społeczno- kulturowym. Np. zachowywania się uczniów poza szkoła, dotyczy spraw, z którymi mogą się spotkać w dalszym życiu. Jest to wg I. Wojnar „ swoiste przygotowanie do wielkiej gry życia”

Przykładem stosowania techniki gier dramatycznych, oparte głównie na własnej wyobraźni i spontanicznej ekspresji, mogą być zachowania eg ustalonego uprzednio instruktażu, np. o następującej treści sytuacyjnej:

- Idziemy, dźwigając worek ziemniaków na plecach.

- Idziemy pod wiatr z balonami w ręce

- Chodzimy boso po gorącym piasku na plaży

Lub też takie, które przedstawią relacje interpersonalne:

- rozmowa przez telefon na dany temat

- pomoc niewidomemu w przejściu przez ulicę

- składanie życzeń z różnych okazji

Po improwizacji przewiduje się także rozmowę z dziećmi i młodzieżą na temat ich odczuć wobec odegranych ról i ewentualnych życiowych pouczeń.

• TECHNIKA DRAMY

Jest to sposób organizowania procesu uczenia się, jak również sposób wielostronnego rozwijania osobowości dzieci.

Przedmiotem zainteresowania jest tu przeżywanie nie tyle własnych problemów, co tych wymyślonych lub też zapożyczonych z literatury. Dzieci są wstanie wyobrazić sobie jakiś problem, a następnie jego rozwiązanie, dzięki czemu ta technika przyczynia się do zmiany ich zachowania i myślenia.

„Rzeźba” jest to jeden ze sposobów dramy. Polega na tym, że uczestnicy w zespołach 2-osobowyh zamierają w bezruchu, gdy ekspresyjnie i komunikatywnie udaje się im wyrazić określone uczucie, postawę czy sytuację. Jedna osoba modeluje/ ustawia drugą.

„Płaszcz eksperta” umożliwia wchodzenie dzieciom w rolę pedagoga, psychologa, socjologa itp. Grają oni wybraną przez siebie postać. Celem jest opracowanie ekspertyzy na dany temat i zaprezentowanie jej w szerszym gronie.

„Stop klatka” polega na zatrzymaniu improwizowanego w grupie zdarzenia lub sytuacji w kulminacyjnym momencie. Odpowiada się wówczas na pytania : co robisz? Dlaczego to robisz? W jakim celu to robisz? Skąd wiesz, ze to zachowanie jest odpowiednie w danej sytuacji? Jaka jest Twoja filozofia życiowa?

Techniki dramy wzbogacają wyobraźnię i wrażliwość, uczą otwartości w kontaktach z innymi i współpracy w grupie.

5. Techniki oddziaływań niewerbalnych

• TECHNIKA SWOBODNEJ EKSPRSJI PLASTYCZNEJ

Technika ta stanowi samorzutne uzewnętrznianie swych przeżyć, doświadczeń i wiedzy o otaczającym nas świecie za pomocą rysowania, malowania, lepienia i wycinania. Umożliwia lepsze wyrażenie przez dzieci swych myśli i uczuć, dotyczących wielu nurtujących ich problemów. Metoda ta pozwala rozwijać zainteresowania i uzdolnienia, w tym przeżywanie prawdziwego sukcesu. Chodzi o to, aby uczniowie nabrali chęci do rysowania na ściśle określony temat. Zachęcić do tego może jakaś wycieczka i późniejsze namalowanie, tego, co się najbardziej podobało. Technika ta ma przede wszystkim służyć odreagowywaniu napięć psychicznych, oraz lepszemu ich poznaniu.

Cele takie osiąga się w dużej mierze dzięki:

- zindywidualizowanemu podejściu nauczyciela do twórczości plastycznej wychowanka

- wyposażeniu w odpowiednie sprzęty i materiały

• TECHNIKA IGNOROWANIA ZACHOWAŃ NIEPOŻĄDANYCH

Polega ona na bagatelizowaniu przez wychowawcę drobnych i szybko przemijających uchybień wychowanka. Należą do nich takie zachowania jak: chwilowa dekoncentracja, wyglądanie przez okno, zagadywanie koleżanki, zerkanie na zegarek. Czasem reagowanie na takie zachowanie może być wzmocnieniem zachowań niepożądanych, gdyż uczeń właśnie chce zwrócić swoją uwagę.

Skuteczność stosowania tej techniki jest tym mniejsza, im jest większy stopień zaangażowania ucznia w sprawianiu trudności wychowawczych.

Technikę ignorowania stosuje się też w przypadku wybuchu płaczu czy gniewu ucznia, nagminnym zadawaniu pytań oczywistych, opieszałym reagowaniu na polecenia.

Technika ta nie pociąga za sobą natychmiastowych skutków. Nie jest więc wskazana w przypadku destruktywnych zachowań oraz zagrażających bezpieczeństwu dzieci.

Temat 8: Dziedziny wychowania.

1. WYCHOWANIE MORALNE

Struktura:

- normy - powinności jednej osoby wobec drugiej, treścią są wartości;

- oceny moralne - mogą dotyczyć konkretnych czynów/zachowań; ocenie podlegają motywy i skutki działań; podstawę ocen stanowi wyobrażony ideał;

- moralne wzory osobowe/wzory postępowania - osoby przestrzegające norm moralnych aprobowanych w danym społeczeństwie;

- sankcje moralne - sposób reagowania grupy społecznej na naruszanie czy przekraczanie określonych norm; za złamanie, przekraczanie norm jest kara (negatywna opinia lub wykluczenie społeczne).

Zamiennie: wychowanie do wartości, wychowanie etyczne.

Wychowanie moralne ma na celu szczególnie zapoznanie dzieci i młodzieży z normami określającymi ludzkie powinności oraz wartościami moralnymi, będącymi zarazem istotnym odniesieniem do wyrażania swych sądów i ocen moralnych łącznie z akceptacją określonych norm i wartości moralnych.

Wychowanie moralne w znaczeniu opisowym (neutralnym): zapoznanie z różnymi sposobami postępowania moralnego, bez sugerowania jednoznacznej oceny;

Wychowanie moralne w znaczeniu oceniającym (normatywnym): przyswajanie norm, zasad, wartości moralnych, których aprobata i realizacja mają zapewnić im bycie moralnie dobrymi.

Potrzeba wychowania moralnego:

+ wielość kultur, religii, ideologii;

+ utrata poczucia sensu własnej egzystencji;

+ stępienie wrażliwości moralnej.

Sposoby wychowania moralnego:

- tradycyjne: dawanie wychowankom dobrego przykładu, umożliwianie im wykonywania konkretnych działań zgodnie z obowiązującymi zasadami i normami moralnymi; może je stosować każdy nauczyciel na każdym przedmiocie;

- metoda „klasyfikowania wartości”: uświadamianie sobie własnych uczuć przeżywanych w związku z rozpoznawanymi wartościami, ustalenie hierarchii wartości;

- metoda „rozumowania moralnego”: umożliwia głębszy namysł nad ocenami, normami, zasadami - uczniowie najpierw zapoznają się z dylematem moralnym i podejmują próbę jego rozwiązania, a następnie zastanawiają się nad konsekwencjami znalezionego rozwiązania.

2. WYCHOWANIE ESTETYCZNE

Dwojakie znaczenie wychowania estetycznego:

a) węższe - oznacza „kształcenie do sztuki”, czyli kształtowanie wrażliwości i kultury koniecznej dla przeżywania, poznawania i oceny zjawisk estetycznych. Zajmuje się głównie rozwijaniem wrażliwości dzieci i młodzieży na takie zjawiska estetyczne, jak piękno i kultura. (wychowanie do sztuki), główne cele: zapewnienie dzieciom i młodzieży w miarę wysokiego poziomu kultury estetycznej, czyli przyswajanie wiedzy o „rzeczach pięknych” oraz dokonywanie właściwego ich wyboru i umożliwianie udziału w ich tworzeniu łącznie z uwrażliwianiem na piękno i sztukę.

b) szersze - Odnosi się do kształcenia pełnej integralnej osobowości człowieka, nie tylko w sferze wrażliwości estetycznej, ale obejmuje także oddziaływanie na sfery: intelektualną i moralno-społeczną; jest to także rozwijanie wyobraźni i pobudzanie dyspozycji twórczych. Obejmuje swym zasięgiem wielostronny rozwój człowieka, czyli oddziałuje nie tylko na sferę jego emocji, lecz także intelektu i moralności. (wychowanie przez sztukę), główne cele: kształtowanie „człowieka integralnego, wzbogacanego dzięki doznaniom estetycznym oraz działaniom artystycznym potwierdzającym kreatywne możliwości każdej jednostki, spełniane w osobistej aktywności nieprofesjonalnej, ekspresyjnej”.

FUNKCJE SZTUKI:

• FUNKCJA POZNAWCZA (sztuka jest bezsprzecznie kopalnią wiedzy o człowieku, jego otoczeniu oraz materialnym i duchowym dorobku ludzkości)

• FUNKCJA KSZTAŁCĄCA (wzbogaca wyobraźnię , rozwija uzdolnienia twórcze, uczy dostrzegania rzeczy nowych i godnych postrzegania)

• FUNKCJA LUDYCZNA (pozwala na godziwe i przyjemne spędzanie wolnego czasu łącznie z podejmowaniem działalności artystycznej)

• FUNKCJA KATARTYCZNA (pozwala odreagować traumatyczne przeżycia)

• FUNKCJA TERAPEUTYCZNA (leczniczo wpływa na różnego rodzaju dolegliwości organiczne)

• FUNKCJA KOMPENSACYJNA (kompensuje braki odczuwane w codziennym życiu)

• FUNKCJA MORALNA (sprzyja rozwojowi moralnemu dzięki uczulaniu na wartości moralne)

• FUNKCJA ESTETYCZNA (jest cennym źródłem przeżyć estetycznych)

• FUNKCJA SPOŁECZNA (integruje członków danej społeczności wokół wartości zawartych w dziełach artystycznych)

• FUNKCJA AFIRMATYWNA (dopomaga wyrażać się z uznaniem o ich twórcach)

Wymagania stawiane przed wychowaniem estetycznym:

- chodzi o to, aby sprzyjało ono kształtowaniu postawy „otwartego umysłu”

- ważne jest również to, aby wychowanie estetyczne stanowiło cenna inspirację dla własnej aktywności twórczej dzieci i młodzieży

- chodzi też o to, aby wychowanie estetyczne skutecznie dopomagało poszerzaniu i wzbogacaniu wiedzy o dorobku kulturowym pokoleń

Zadaniem nauczyciela jest:

* w szczególności udostępnianie dzieciom i młodzieży różnych dokonań artystycznych, powodujących zaciekawienie, podziw czy emocję, znaczenie ma również zapewnienie im częstych kontaktów z naturalnym pięknej przyrody.

* koniecznym warunkiem skutecznego wychowania estetycznego jest także wsparcie nauczyciela przez środki masowego przekazu (telewizja, radio); mogą one stanowić istotną pomoc w opracowaniu i realizowaniu programów szkolnych, związanych z wychowaniem estetycznym; pomocą taką służą zwłaszcza audycje literackie, teatralne, filmowe, uwrażliwiające słuchaczy i widzów na piękno i sztukę.

3. WYCHOWANIE ZDROWOTNE

Dawniej: wychowanie higieniczne, czasem utożsamiane z wychowaniem fizycznym.

Jest to system działalności wychowawców i wychowanków, której celem jest opanowanie przez wychowanków wiedzy o organizmie ludzkim - jego stronie fizycznej, psychicznej i społecznej, ukształtowanie ich umiejętności, sprawności i postaw warunkujących zachowanie i doskonalenie zdrowia oraz stosowanie wymagań higieny w życiu osobistym i społecznym.

Cele:

• dostarczenie dzieciom i młodzieży odpowiedniej wiedzy o zdrowiu;

• kształtowanie ich poprawnych postaw zdrowotnych.

Wiedza o zdrowiu dotyczy:

- przestrzegania zasad higieny osobistej;

- sposobów odżywiania i przygotowania posiłków;

- objawów, przyczyn i skutków najczęściej spotykanych współcześnie chorób cywilizacyjnych;

- szeroko pojętej profilaktyki;

- szkodliwości nadużywania leków i używek;

- ochrony środowiska naturalnego (głównie bezpieczeństwo pożarowe).

Kształcenie poprawnych postaw zdrowotnych - wyrabianie nawyków i przyzwyczajeń sprzyjających zdrowiu:

- utrzymanie czystości osobistej i w mieszkaniu;

- przestrzeganie higieny odżywiania (bulimia, anoreksja);

- umożliwienie nauczenia się pływania;

- porzucenie palenia papierosów, abstynencja od alkoholu;

- zachowanie zapewniające bezpieczeństwo drogowe, kąpieli;

- pozostawanie w zgodzie z wymaganiami higieny pracy umysłowej.

Realizacja celów wychowania zdrowotnego:

- zapewnienie zaspokojenia potrzeb biologicznych i potrzeby bezpieczeństwa;

- uczenie brania na siebie odpowiedzialności za zdrowie własne, rodziny i społeczeństwa;

- zachęcanie do zdrowego stylu życia i umożliwianie dokonywania wyborów promujących zdrowie;

- rozwijanie umiejętności samodzielnego korzystania z wiedzy o zdrowiu z różnych źródeł;

- zasięganie rad na temat zdrowia u specjalistów;

- godziwe organizowanie czasu wolnego, uwrażliwianie na niebezpieczeństwo drogowe, pożarowe, na wodzie;

- świadome włączanie programu wychowania zdrowotnego w całokształt pracy wychowawczej.

Wychowanie fizyczne częścią wychowania zdrowotnego - jest to całokształt zabiegów zmierzających do zapewnienia prawidłowego rozwoju fizycznego organizmu, doskonalenia sprawności ruchowej i wyrabiania nawyków rekreacyjnych.

Podstawowym celem wychowania fizycznego jest sprzyjanie prawidłowego budowie ciała oraz rozwijanie sprawności fizycznej, jak również podnoszenie odporności organizmu i wyrabianie dobrych nawyków czynnej rekreacji.

Formy rekreacji fizycznej w wychowaniu zdrowotnym:

- wycieczki piesze i rowerowe;

- zabawy ruchowe i terenowe;

- formy sportowo-zabawowe;

- spacery, udział w dyskotekach, prace fizyczne (np. na działce).

4. WYCHOWANIE PATRIOTYCZNE - „Umożliwienie identyfikacji dzieci i młodzieży własnym narodem i państwem, przy jednoczesnym traktowaniu zjednoczonej Europy jako ojczyzny wielu ojczyzn i zapewnienie każdej z nich odrębności narodowej i państwowej”

Wychowanie obywatelskie - Wdrażanie lub przyuczanie do umiłowania własnej ojczyzny, narodu łącznie z gotowością do wyrzeczeń i ofiar dla nich

Cele wychowania patriotycznego:

• jak najlepsze przygotowanie wychowanków do służby własnemu narodowi i krajowi

• kształtowanie przywiązania i miłości do kraju ojczystego, jego przeszłości i teraźniejszości

• umacnianie poczucia odpowiedzialności za jego wszechstronny rozwój i miejsce wśród innych krajów

• uświadamianie wychowankom ich obowiązku wobec własnego kraju

• rozwijanie gotowości do obrony własnej ojczyzny, w tym zwłaszcza do jej bezpieczeństwa i pomyślności

• pogłębianie świadomości ekologicznej, czyli przeświadczenia o potrzebie przeciwdziałania wszelkim próbom dewastacji środowiska naturalnego

• przyswajanie wychowankom gruntownej i możliwie bezstronnej wiedzy o ojczyźnie

PODSTAWOWE POJĘCIA W WYCHOWANIU PATRIOTYCZNYM:

• naród- ogół zbiorowości ludzi, powstały na gruncie wspólnoty dziejów kultury, języka i odznaczająca się świadomością narodową, czyli silnym poczuciem i przynależności do narodu i solidarności z jego członkami;

• ojczyzna- kraj, w którym człowiek urodził się i/lub spędził znaczną część swego życia, w którym mieszka lub z którym czuje się związany emocjonalnie mimo przestrzennego oddalenia;

• kultura- „całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości gromadzony, utrwalany i zbogacany w ciągu jej dziejów, przekazywany z pokolenia na pokolenie”

• patriotyzm- miłość do ojczyzny i narodu, łącznie z pracą dla nich oraz gotowością do poświęceń i ofiar dla ich wspólnego dobra

Wskaźniki postawy patriotycznej:

• miłość do ojczyzny

• świadczenia na rzecz kraju

• poszanowanie rodaków i współobywateli

• zainteresowanie sprawami własnego kraju

• gotowość do obrony własnego kraju

• oddawanie szacunku symbolice narodowej

Sposoby wychowania patriotycznego w szkole:

• Najczęściej na lekcjach historii, języka polskiego, przysposobienia obronnego, wiedzy o społeczeństwie, godzinach wychowawczych i innych;

• Nawiązywanie do wydarzeń z przeszłości w rozmowach i dyskusjach o obecnych wydarzeniach w państwie;

• Organizowanie wystaw, spotkań z ciekawymi ludźmi, przedstawień z okazji rocznic państwowych;

• Różnego rodzaju uroczystości szkolne, konkursy wiedzy o kraju, składanie kwiatów pod pomnikami i na grobach ludzi zasłużonych;

• Wycieczki do muzeów, oflagowanie szkoły w dniach świąt państwowych;

• Obecność godła państwowego w klasach;

• Postawa nauczyciela godna naśladowania

Nadużycia w wychowaniu patriotycznym:

• pusta deklaratywność

• utwierdzanie wychowanków w społecznie szkodliwych przekonaniach

• niebezpieczeństwo przekształcenia się patriotyzmu w:

• nacjonalizm

• szowinizm

• Rasizm

Wychowanie patriotyczne współcześnie:

Przyczyny niepowodzeń:

• kryzys autorytetów elit politycznych i gospodarczych;

• rozmiary korupcji na różnych szczeblach życia społecznego i politycznego;

• stale utrzymująca się liczba bezrobotnych i brak perspektyw zatrudnienia;

• niedostateczna troska państwa o bezpieczeństwo obywateli;

• niedowład w zwalczaniu bezdomności, alkoholizmu i innych patologii społecznych

5. Wychowanie umysłowe

Jego celem jest samokształcenie. Stanowi kształtowanie pozytywnej motywacji i postaw wobec nauki jako wytworu umysłu ludzkiego, wobec pracy umysłowej i zaszczepianie wychowankom potrzeby rozwijania własnego umysłu. Intelekt + sfera wolicjonalno-motywacyjna -> cała osobowość człowieka. Wychowanie + nauczanie.

Temat 9: Nauczyciel - wychowawca wobec wyzwań współczesności.

1. Pedeutologia- to nauka zajmująca się nauką osobowości nauczyciela

2. Osobowość nauczyciela- to jaki powinien być nauczyciel, jak się zachowywać , postępować.

3. Zadania nauczyciela :

• Zadania rzeczowe: pełnione są w ramach bezpośrednich relacji wychowawca- wychowanek, obejmuje czynności określone w pedagogice., m. in:

- opieka, ochrona, pielęgnacja

- wychowanie umysłu, charakteru, postaw

- kształcenie, nauczanie

- organizowaniu uczenia się

- poradnictwo, resocjalizacja, rewalidacja

- opieka społeczna

• Zadania organizacyjne (wtórne):mają charakter organizacyjno- stresującym, dotyczy kierowania działaniami , zaliczamy:

• diagnozowanie potrzeby edukacyjnych

• planowanie i organizowania działania, określenia celów, stymulowanie wyników, kontrola wyników

• współdziałanie z partnerami działania, kontrolowanie poczynań edukacyjnych

• współpraca z rodzicami

• Zadania poznawczo - rozwojowe: w ich skład wchodzą kategorie:

• samokształcenie i doskonalenie zawodowe

• samoobserwacja uczenia się w toku praktyki, gromadzenie, udokumentowanie i upowszechnianie własnych doświadczeń

• prowadzenie działalności badawczo rozwojowej

• planowanie, wdrażanie, testowanie, wprowadzanie w życie i upowszechnianie innowacji

4. Kompetencje z łac. „competantnia”- odpowiedzialność, zgodność, usprawnienia do działania.

Kompetencje nauczyciela to struktura poznawcza złożona z umiejętności , wiedzy, dyspozycji i postaw nauczania nauczycieli niezbędnych dla skutecznej realizacji zadań wynikających z określonej koncepcji edukacyjnej.

5. Kwalifikacje zawodowe nauczyciela: pojecie kwalifikacji pochodzi z j. łac. „qvalitas”- jakość. To zakres i jakość przygotowania niezbędnego do wykonywania jakiegoś zawodu.

Na kwalifikacje składają się czynniki:

- poziom wykształcenia ogólnego

- wiedza, umiejętności zawodowe

- umiejętności organizowania i usprawniania pracy

KWALIFIKACJE WCHODZĄ W SKŁAD KOMPETENCJI

6. Kompetencje w ujęciu R. Kwaśnicy:

1. kompetencje praktyczno- moralne (moja osobowość):

• k. interpretacyjne (interpretowanie zachowań ucznia, jego otoczenia)

• k. moralne (szkoła jest warta tyle ile wart jest nauczyciel)

• k. komunikacyjne (traktowanie podmiotowe, nawiązanie dialogu i kontaktu wzrokowego)

1. kompetencje techniczne (jak przekazać wiedze) :

• k. metodyczne

• k. postulujące (normatywne) - określają cele wprowadzenia danego materiału

• k. realizacyjne (dobór środków, metod, celów)

7. Podział kompetencji wg Dylaka:

1. kompetencje bazowe, pozwalające nauczycielowi na porozumienie się z dziećmi i

współpracownikami; (komunikacyjne, moralne);

2. kompetencje konieczne, bez których nauczyciel nie mógłby pracować

konstruktywnie; należą do nich kompetencje interpretacyjne, autokreacyjne oraz

realizacyjne;

kompetencje konieczne dzielą się na:

• kompetencje interpretacyjne (umieć interpretować otoczenie)

• kompetencje autokreacyjne (rozwój własnych umiejętności, wiedzy)

• kompetencje realizacyjne (w jaki sposób przekazywać wiedze)

3. kompetencje pożądane, które mogą, lecz nie muszą znajdować się w profilu

zawodowym danego nauczyciela; należą do nich zainteresowania i umiejętności

związane ze sportem, sztuką itp.

8. Rola nauczyciela:

- przewodnik - wie, po co wprowadza temat, jak go przeprowadzić, rozbudza pasje;

- tłumacz - ma kontakt z rodzicami, nauczycielami (pośrednik);

- badacz - bada sytuację dziecka, jego środowiska;

- refleksyjny praktyk;

- animator - organizuje czas, zachęca uczniów do aktywności;

- terapeuta - trzeba być człowiekiem.

9. Autorytet - łac. „auctovitas” rada , rola, ważność, powaga moralna, wpływowa osoba

• Autorytet moralny - dotyczy dyspozycji kierunkowych w rozumieniu norm etycznych obowiązujących w zawodzie nauczyciela, (jest przypisywany osobą, których postępowanie jest zgodne z ogólnymi i cenionymi standardami etycznymi i moralnymi , daje wzór właściwego postępowania)

• Autorytet naukowy- dotyczy dyspozycji instrumentalnych z zakresu wiedzy i specjalności zawodowej nauczyciela

• Autorytet zewnętrzny- ujarzmiający (motywem takiego nauczyciela jest wygórowana ambicja, żądza władzy, towarzyszy mu dominacja kar, poleceń, niekiedy agresja i brak poszanowania godności.

• Autorytet wewnętrzny- wyzwalający intencją działania nauczyciela jest dobro ucznia, wydobycie z niego maksymalnej energii twórczej, mobilizowanie do działania

10. Istota pracy wg Klimowicza:

Motto:

- miłość

- tolerancja

- odpowiedzialność

-troskliwość

- otwartość

---