TEORETYCZNE PODSTAWY WYCHOWANIA
ĆWICZENIA
Wychowanie w ujęciu Okonia – jest to świadomie zorganizowana działalność społeczna oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem, a wychowawcą, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zamierzone zmiany w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują strukturę poznawczo-instrumentalną związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętności oddziaływania na nią oraz strukturę emocjonalno-motywacyjną, która polega na kształtowaniu człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.
Wychowanie (leksykon PWN) – jest to oddziaływanie na czyjąś osobowość, jej formowanie, zmienianie i kształcenie; wyzwalanie w drugiej osobie bądź grupie społecznej pożądanych stanów jak rozwój, samorealizacja, czy wzrost samoświadomości; efekt powyższych działań lub procesów.
Wychowanie w ujęciu B. Suchodolskiego – jest to dorastanie do zadań lub rozwijanie podmiotu za sprawą jego uczestnictwa w świecie.
Jest to przygotowanie człowieka do zadań jakie powstają w wyniku rozwoju współczesnej cywilizacji.
Wychowanie w ujęciu Śliwerskiego – jest to świadome i celowe działanie pedagogiczne, zmierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków (zmian) rozwojowych w osobowości wychowanka.
Wychowanie w ujęciu Górniewicz – jako czynność obejmuje swym zakresem zarówno wartości, które stanowią dorobek pokoleń poprzednich i bliskie są szczególnie pokoleniu wychowanków jak również wartości tworzone aktualnie, z którymi wcześniej nie zetknęli się wychowawcy, z którymi nie potrafili się jeszcze uporać i nie włączyli do własnego systemu aksjologicznego.
Wychowanie można uznać jako proces spotkania wartości tradycyjnych, przyswojonych przez pokolenia wychowujące, oraz wartości kreowanych tu i teraz – nieobecnych doświadczeniu poprzednich pokoleń. Zetknięcie się tych …. prowadzi z reguły do konfliktu.
Wychowanie w ujęciu E. Durkheima – wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń dorosłych na te, które nie dojrzały jeszcze do życia społecznego.
Osobowość – jest to zespół stałych właściwości i procesów psychofizycznych odróżniających daną jednostkę od innych, wpływający na organizację jej zachowania, a więc na stałość w nabywaniu i podporządkowaniu dość wiadomości i sprawności w reagowaniu emocjonalnym w stosunkach z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości.
Wychowanie wg. Jana Pawła II – w wychowaniu chodzi bowiem o to, ażeby człowiek stawał się coraz bardziej człowiekiem, po to, ażeby bardziej był, a nie tylko więcej miał, aby więc poprzez wszystko co ma, co posiada umiał bardziej i pełniej być człowiekiem, tzn., ażeby również umiał bardziej być nie tylko z drugimi, ale i dla drugich.
Samowychowanie wg. Okonia „Nowy Słownik Pedagogiczny” – to samorzutna praca człowieka nad ukształtowianiem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości stosowane do założonych kryteriów, wzorów oraz ideałów.
Samowychowanie (leksykon PWN) – termin wieloznaczny utożsamiany z aktywnością własną jednostki, pracą człowieka nad sobą, doskonalenia samego siebie, autoformacją, kształtowaniem samego siebie, urzeczywistnieniem czy samorealizacją.
Style wychowania w rodzinie:
Autokratyczny
występuje duży dystans między rodzicami a dziećmi, rodzice podporządkowują sobie dzieci i niedostrzeganie potrzeb dzieci, stosowanie kar
dzieci są nieśmiałe, żyją w lęku przed karą, niektóre dzieci mogą być uległe bądź agresywne
Demokratyczny
koleżeńskie, partnerskie relacje między rodzicami i dziećmi, rodzice liczą się z potrzebami dziećmi, dzieci mają pewny zakres swobody, silna więź emocjonalna
dzieci są lepiej przygotowane do życia (są niezależne, pomysłowe, itp.)
Liberalny
wychowawca jako bierny obserwator, dzieci są pozostawione samym sobie, rodzice nie ingerują w ich sprawy, rodzice tolerują zachowania aspołeczne, starają się spełniać zachcianki dzieci, brak kar, przekupywanie dzieci
dzieci są egoistyczne, zbyt pewne siebie, kapryśne, nie rozumieją istoty życia
Okazjonalny
Brak spójności oddziaływań wychowawczych ze strony rodziców, te oddziaływania są zmienna, w zależności od humoru rodziców
Metoda (z greckiego „mrthodos”) → droga, sposób postępowania.
Jest to ogół kryteriów, reguł i zasad przyjętych po to, aby coś osiągnąć.
Posiada 3 znaczenia:
Sposób postępowania stosowany systematycznie, konsekwentnie i świadomie
Zespół czynności i środków użytych do osiągnięcia celu
Zespół założeń ogólnych przyjętych w określony sposób
Metody wychowania – ogół zasad, kryteriów i sposobów postępowania, które maja doprowadzić wychowanka do założonego celu.
Dobór metod jest uzależniony od składowanych procesów wychowania jakimi są wychowawca, wychowanek i założony cel.
Metody wychowania w ujęciu Konarzewskiego – są to powtarzane czynności zmierzające do celu.
Metody wychowania w ujęciu A. Kamińskiego – są to podstawowe sposoby konsekwentnego i możliwie najbardziej skutecznego postępowania zmierzające do realizacji określonego celu.
Nie ma jednej uniwersalnej metody wychowania. Wszystkie metody wychowania wzajemnie się uzupełnią i dopełniają.
Od czego zależy skuteczność zastosowanych metod wychowawczych?:
od umiejętności posługiwania się nimi
od zaistniałej sytuacji wychowawczej
od cech osobowości wychowanka
od nabytych przez wychowanka doświadczeń
od wpływów środowiskowych
Klasyfikacja metod wychowania wg. Łobockiego:
Metody oddziaływań indywidualnych
metoda modelowania
metoda zadaniowa
metoda perswazyjna
metoda nagradzania (wzmacniania pozytywnego) i karania (wzmacniania negatywnego)
Metoda oddziaływań grupowych
Typologia technik wychowawczych w ujęciu Łobockiego:
techniki wymiany opinii
techniki oparte na dramatyzacji
techniki wzmacniania pozytywnego i negatywnego
techniki oddziaływań niewerbalnych
techniki organizowania czasu wolnego
Środek wychowawczy – jest to konkretna pomoc …, to tworzenie systemów, dzięki którym wychowawcy wpływają na wychowanków w nadziei uformułowania lub umocnienia w nich przekonań lub motywacji.
Środowisko wychowawcze – rozumiemy zwykle pomoce jakimi może posłużyć się wychowawca, w celu wywarcia wpływu na wychowanka, zmiany jego relacji do istniejących norm i wartość lub też jego zaktywizowania i wywołania jego poczucia odpowiedzialności.
Czynniki wpływające na dobór odpowiednich środków wychowawczych:
postawy wychowanka (wychowawca sięgając po środek musi najpierw ocenić, czy zachowanie wychowanka było czy jest …, czy dane zachowanie wymaga wysiłku ze strony wychowanka czy też nie)
sytuacje i zdarzenia poprzedzające zastosowanie środka
intencje i motywacje wychowanka, zakres jego świadomości przy określonych zachowaniach
wiek wychowanka
intencje i cele wychowawcy
działanie środka wychowawczego (wychowawca wnioskuje z postaw wychowanka, czy dany środek jest odbierany przez niego jako nagroda lub kara)
Najczęściej stosowane środki wychowawcze:
pochwała
nagroda
zachęta
zainteresowanie się wychowankiem i jego postawą
dobry przykład
przyjaźń
zabawa
rozmowa
dialog
wspólna praca
wyjaśnienie, przypomnienie
pouczenie
upomnienie
nagana
krytyka
kara
Zasady wychowania – są normami postępowania wychowawczego umożliwiającym wychowawcy osiągnięcie rezultatów wychowania zgodnie z przyjętymi celami wychowawczymi.
Za zasady wychowania uważa się najczęściej uporządkowany i dający się ściśle wyznaczyć układ najogólniej sformułowanych prawidłowości w sferze postępowania wychowawczego.
B. Suchodolski rozumiał zasady wychowania jako najogólniej dyrektywny dla sprawdzenia pracy wychowawczej.
Autrata (1924):
wychowuj naturalnie!
wychowuj z miłością!
wychowuj do życia!
wychowuj szczerze!
wychowuj indywidualnie!
wychowuj patriotycznie!
K. Dombrowski:
wychowuj dziecko tak, aby jemu było dobrze i z nim było dobrze innym
dobre wychowanie kandydatów na rodziców i małżonków należy do rozwijać od małego dziecka
postępuj tak jak postępują ci których kochasz i szanujesz
rozwijaj dziecko wszechstronnie w oparciu o jego zainteresowania i uzdolnienia pozytywne, a nie będziesz musiał do leczyć ze schorzeń psychicznych
J. Homplewicz (z wartości etycznych):
zasada prawdy
zasada dobra dziecka
zasada przykładu
zasada projekcji pedagogicznej (wymaga umiejętności spojrzenia na wychowanka z punktu widzenia jego emocji i z punktu widzenia wychowanka)
zasada więzi emocjonalnej z wychowankiem
zasada poszanowania osobowości wychowanka
zasada profesjonalizmu w wychowaniu
Szkoły alternatywne (eksperymentalne, modelowe) – posiadały odrębną organizację, pracowały według własnego programu utworzonego przez dyrektora i nauczycieli, ewentualnie przy współudziale osoby z zewnątrz (autorytet z zakresu pedagogiki). Ten program realizowany zostawał … metody, środki pracy wychowawczej zależały od nauczycieli, chociaż brano pod uwagę sugestię uczniów. Główny cel szkoły to rozwój u młodzieży inicjatywy, samodzielności w myśleniu i działaniu oraz niezależności w postaciach społecznych, dużą uwagę zwracano na opanowanie języków obcych i … kulturalną. Szczególną cechą szkół alternatywnych jest panująca w niej atmosfera wolności. Z reguły były to szkoły dobrze zorganizowane, wygodne, … Posiadały … infrastrukturę, mieścił się tam internat, zwracano uwagę na teren szkoły.
Freinet (1896 – 19):
drukarenki szkolne
gazetki szkolne
korespondencja międzyszkolna
środki audiowizualne
fiszki (do uczenia się i nauczania)
technika ekspresji
W systemie Freineta przedmioty nauczania zostały zastąpione przez treści środowiska, a podręczniki zastąpione przez tzw. „wolny tekst” i drukowane teksty były drukowane w drukarence szkolnej.
Aksjologia wychowania – jest to dział filozofii ukierunkowany na wartości ale również zajmujący się analizą źródeł w wychowaniu, analizą treściową, ustaleniem hierarchii oraz uzasadnieniem.
Teleologia wychowania – poszukuje odpowiedzi na pytania „czym są i jakie znaczenie mają cele wychowania w działalności wychowawczej?”. Określa zasady stanowienia ideałów i celów wychowania, bada ich współzależności i warunki wcielania w praktykę.
Cele wychowania w ujęciu Okonia – są to pożądane i oczekiwane zmiany jakie pod wpływem respektowania odpowiednich metod, środków i wartości kształtują się w osobowości wychowanka w postaci poglądów, przekonań, czy innych cech osobowości. Wywodzą się ze świadomie ustalonych i wybranych dla wychowania norm i wartości. Odpowiadają na pytania „dokąd?”, „dlaczego?” i „w jakim celu?”.
Źródła celów wychowania:
dzieje oświaty i pedagogiki oraz wychowania i pedagogiki porównawczej oraz różne systemy wychowawcze
nauki podstawowe (biologia, psychologia, socjologia)
analiza pedagogiki naukowej
natura ludzka
koncepcja człowieka i humanistyczny charakter cywilizacji
religia
filozofia
przeszłość
światopogląd
wartości i normy społeczne
mędrcy
Funkcje celów wychowania:
stanowią punkt odniesienia według którego w procesie wychowania i nauczania przymierza się i ocenia
maja znaczenie regulacyjne (zapobiegają nadmiernemu rozbudowaniu znaczenia i roli środowiska wychowania)
organizująca wobec treści, metod, form organizowania wychowania i nauczania. Motywują do innowacji edukacyjnych
koordynująca mobilizują, umacniają, wyzwalają, pobudzają inicjatywę
prospektywna polega na „twórczym” przepowiadaniu, a więc przenoszenie się w przyszłość, tworzeniu takiej jaką chcemy
zapewniają trwanie wartości i należą do przeszłości i do przyszłości i to sprawia, że zwiększają poczucie bezpieczeństwa
Cele wychowania w pierwszym rzędzie zależne są od osoby wychowanka, a następnie dopiero od ducha epoki, tendencji społecznych i politycznych.